Rozdział 1

Do końca lat XX w- Na początku psychologia zajmowała się rozwojem dzieci i młodzieży, ponieważ uważała dorosłość za koniec fazy rozwoju fizycznego i regres biologiczny.

Psychologia rozwoju ( balters, reese, lisitt)- rozwój przez całe życie, korzystne zmiany zarówno jakościowe jak i ilościowe, widoczny u większości, lub tylko niektórych, nie musi dążyć z góry do określonego celu.

Pojedyncza zmiana nie jest rozwojem, musi ona trwać względnie długo.

Helen Bee- 3 rodzaje zmian:

• Zmiany uniwersalne -występują powszechnie i odnoszą się do każdego dziecka i dorosłego: zegar biologiczny i zegar społeczny

• Zmiany wspólne- uczestnictwo w danej grupie determinuje zachowania jej członków.

• Zmiany indywidualne- przeżycia jednostki, jej bagaż doświadczeń; okres krytyczny- wrażliwość na dany rodzaj doświadczeń i szczególnie efektywnie reaguje na dany rodzaj bodźców.

Czynniki rozwoju- Co powoduje że człowiek się rozwija ?

• Natura- wyposażenie genetyczne, dojrzewanie

• Interakcja- dopasowanie osoba/środowisko

• Kultura- oddziaływanie środowiska materialnego i społecznego, uczenie się

Mechanizmy rozwojowe- jak człowiek się rozwija?

• Tempo zmian- szybkie/ wolne, przyśpieczone/opóźnione

• Dynamika zmian- czas trwania faz/etapów, specyficzny rytm

• Charakter zmian- płynność/ skokowość, ciągłość/stadialność, lokalność/globalność

Efekty rozwoju- ku czemu człowiek się rozwija

• Kierunek zmian- różnicowanie/porządkowanie, integracja/dezintegracja, strukturacja/restrukturacja, konstrukcja/dekonstrukcja

• Sens/cel zmian- Samodzielność, Odpowiedzialność, Tożsamość, Dojrzałość

Teorie psychologiczne

• Holistyczne - rozwój człowieka całościowo, bio- psycho- społeczny w powiązaniu z rozwijającym się otoczeniem :

• Kulturowo- historyczna psychologiaI. Wygotskiego

• Psychospołeczna teoria rozwoju ego E. Ericssona

• Koncepcje sezonów życia D. Levinsona

• Parcjalne - rozwój w jakimś wyróżnionym obszarze

• Teoria rozwoju inteligencji J. Piageta

• Teorie stadiów rozumowania moralnego Kolberga

• Koncepcje psycholingwistyczne

Kryteria prawidłowego rozwoju

• Charakter obiektywny

• Formalny -zmierza ku równowadze, integracji, zróżnicowaniu, prawidłowej dezintegracji

• Treściowy- zmierza ku osiąganiu tożsamości, dojrzałości emocjonalnej, odpowiedzialności

• Charakter subiektywny - badacz poszukuje wskaźników w sferze przeżyć i poglądów jednostki

Modele zmiany rozwojowej

• Liniowy - rozwój jako ciągły proces o charakterystycznym dla każdej jednostki tempie - zmiany ilościowe

• Stadialny - rozwój jako proces skokowy (wyodrębnia stadia, fazy, etapy, kroki) - zmiany jakościowe i ilościowe

• Cykliczno-fazowy - transformacja doświadczenia, nowe struktury powstają z elementów posiadanych i nowo nabytych (A. Brzezińska, s.237)

Wczesna dorosłość (20-35) - inicjacja

• Wybór małżonka

• Uczenie się współżycia z nim

• Powiększenie własnej rodziny

• Wychowywanie dzieci

• Kierowanie domem

• Podjęcie pracy zawodowej

• Podjęcie obowiązków obywatelskich

• Znalezienie odpowiadającej sobie grupy społecznej

• Zakończenie nauki szkolnej i przygotowanie do zawodu

• Podjęcie pracy zawodowej

• Rozwój zdolności do intymnych stosunków emocjonalnych i miłości

• Podjęcie obowiązków społecznych i obywatelskich

• Wypracowanie własnej filozofii życia

• Sformułowania wizji własnej przyszłości

• Nawiązanie stosunków z mentorem

Charakterystyka wczesnej dorosłości

• Wzrost sprawności fizycznej oraz doskonalenie się niektórych funkcji

• Aktywność skoncentrowana na pracy i rodzinie

• Sprawność umysłowa (na podstawie testów) utrzymuje się na stałym, wysokim poziomie

• Istotną role w adaptacji do dorosłego życia odgrywa uznawany system wartości (po relatywizmie moralnym bardziej w kierunku praw uniwersalnych i zasad

• Osobowość młodych dorosłych - podtrzymywanie i dopełnianie własnej tożsamości

Średnia dorosłość ( 30/35 do 60/65)- stabilizacja

• Branie na siebie większej niż dotąd odpowiedzialności za ważne sprawy, większych niż w młodości obowiązków społecznych

• Rozwiązanie dylematu: praca dla przyszłych pokoleń czy stagnacja (główne zadanie rozwojowe tego okresu)

• Nadanie własnemu życiu większej pełni i dopomożenie w tym współmałżonkowi

• Dalszy rozwój zawodowy, kierowanie karierą

• Osiągnięcie zamierzonego standardu życia

• Wspomaganie rozwoju i startu życiowego dorastających dzieci

• Opieka nad starzejącymi się rodzicami

• Pogodzenie się z oznakami nadchodzącej starości

Charakterystyka średniej dorosłości

• Plastyczny i potencjalny charakter tego okresu

• Stan zdrowia może i najczęściej bywa dobry

• Menopauza i andropauza

• Czas największych osiągnięć zawodowych ale i często zmiana pracy

• Funkcjonujące stereotypy wpływać mogą na starzenie się pozytywne, bądź negatywne

• Przewartościowanie stosunków z rodzicami

• Kryzys średniej dorosłości, syndrom opuszczonego gniazda

• Niewielkie konsekwencje obniżania funkcji poznawczych dla procesu uczenia się

• Rola inteligencji skrystalizowanej rośnie

• Ważna rola edukacji w tym okresie życia i innych typów aktywności

Późna dorosłość (starość)- mądrość/dojrzałość

• Podjęcie nowych ról i zajęć związanych z emeryturą

• Włączenie się do grupy rówieśników

• Utrzymanie zainteresowań światem

• Przystosowanie się do rosnących ograniczeń fizycznych

• Przystosowanie się do straty bliskich osób

• Wypracowanie dojrzałej postawy wobec śmierci

Charakterystyka późnej dorosłości

• Okres wieńczący całość wcześniejszych zmian

• Zmiany w tym okresie dotyczą sfer: biologicznej (deterioracja), społecznej i psychologicznej (kryzys starzenia się i utrata dotychczasowych statusów)

• Wielka rola samego pomiotu na rozwój

• Funkcje psychiczne mimo ontogenetycznie określonych zmian są plastyczne

• Adaptacja do starości wiąże się z mądrością pragmatyczną i transcendentną.

• Przejawem mądrości transcendentnej jest równowaga psychiczna i brak lęku przed śmiercią

• Zmierzenie się ze starością wymaga wcześniejszego przygotowania do niej

2 okresy przebywania na emeryturze (J. Marczak)

• Okres I- zadowolenie z wolności, swobody dysponowania własnym czasem, uwolnienie od obowiązków

• Okres II- po pewnym czasie, stabilizacja, dokonywanie podsumowań. Nie ma już tej świeżości co w I okresie, pozycja emeryta postrzegana w kategorii niskiej pozycji społecznej.

Typy zachowań emerytów

• Praktyczny- wielość zadań, rodzina, przyjaciele

• Zewnętrzny- nastawienie na społeczność i obywatelstwo

• Samodzielny- działania intelektualne, artystyczne, krzyżówki

Według E. Ericssona, każda zmiana rozwojowa jest jednocześnie kryzysem, ponieważ wymaga ona przewartościowania, wprowadzenia wielu przekształceń, choćby organizacyjnych. Poradzenie sobie z taką nową sytuacją stanowi kolejny krok rozwojowy..

Napięcia i kryzysy w :

• Wczesnej dorosłości

• Świadomość powagi własnych wyborów i konsekwencje na dalszy bieg życia

• Tendencja ucieczkowa, niechęć wkraczania w dorosłość, lęk - przedłużanie nauki, odroczenie zakładania rodziny

• Rozwiązanie konfliktów- małżeństwo vs. Praca, praca vs dziecko itd.

• Konflikt między własnymi planami i oczekiwaniami a rzeczywistością.

• Średnia dorosłość

• Refleksyjność dotychczasowych osiągnięć, podsumowanie w zakresie realizacji planów

• Po 40-50 r.ż przybiera kryzys wieku średniego- spojrzenie wstecz i głęboka refleksja odnośnie życia, szukanie odpowiedzi o sens „biegu po…” ; w przypadku niezadowalającej odpowiedzi jednostka może podjąć radykalne zmiany (zmiana pracy, rozwód, rozstanie) lub popada w apatię, zniechęcenie.

• Osoba zauważa pewne oznaki starzenia się i próbuje potwierdzić swoją własną formę i atrakcyjność fizyczną

• Pogodzenie się ze zmienioną fizycznością (zmarszczki, nadwaga)

• Na pograniczu średniej i późnej dorosłości- syndrom opuszczonego gniazda

• Późna dorosłość

• Przejście na emeryturę- czas krytyczny wymagający odnalezienia się i zmian przystosowawczych.

• Pojawiają się choroby i dolegliwości- źle wpływają na stan psychiczny jednostki

• Czasami zależność od innych

• Utrata bliskich

W każdym z tych okresów chodzi o to samo- o panowanie nad sytuacją, o poczucie że można być sprawcą, a nie tylko pionkiem w rękach innych ludzi.

Obszary rozwoju człowieka dorosłego E. Sujak

• Rozwój intelektualny

• Rozwój emocjonalny: od dominowania uczciwości archaicznej do uczciwości wyższej

• Rozwój stopnia udziału świadomości w działaniu

• Rozwój potrzeb i ich wewnętrznej dynamiki jak np. sposób zaspokajania, przesunięcia w dominowaniu jednych potrzeb nad innymi

• Rozwój systemu wartości i jego stabilizacja

• Rozwój uspołecznienia człowieka (od „inni dla mnie” do „ja dla innych”)

• Rozwój moralny jako rozwój sumienia

• Rozwój myślenia refleksyjnego

• Rozwój religijny

Zmiany w sferze fizycznej

• Zmniejsza się pojemność życiowa płuc

• Wydłuża się czas reakcji na bodźce słuchowe i wzrokowe,

• Maleje masa mięśni i szybkość ruchów dowolnych

• Słabnie wzrok, słuch, wrażliwość dotykowa, szybkość reakcji

Zmiany w sferze poznawczej

• Dwa rodzaje inteligencji człowieka:

• Inteligencja płynna- czyli wrodzona

• Inteligencja skrystalizowana - rozwija się w wyniku procesu uczenia się, nabywania wprawy. Wyćwiczone czynności umysłowe, znajomość języka, posiadana wiedza.
  około 25 roku życia inteligencja płynna osiąga szyt, później stopniowo i powoli maleje, kompensować można to inteligencją skrystalizowaną ( człowiek znając swoje słabości, może wypracować sobie strategie myślenia)

• Czas reakcji a wiek -Zależność między zdolnością uczenia się a aktywnością intelektualną dorosłego. Brak wyzwań intelektualnych nie sprzyja sprawności intelektualnej jednostki

• Pamięć mechaniczna a wiek- ważnym jest okreśeślenie własnych mocnych stron w procesie zapamiętywania i dobranie odpowiednich strategii uczenia się . podział pamięci na sensoryczną, krótkotrwałą i długotrwałą. Pamięć to wielość rocesów- zapamiętywanie, przechowywanie i odtwarzanie, przypominanie, rozpoznawanie i uczenie się na nowo . Cechy pamięci: trwałość, szybkość, dokładność, gotowość do odtwarzania, pojemność.

• W nurcie badań kognitywistycznych w sytuacji zdobywania wiedzy lub nabywania umiejętności wskazuje się trzy główne formy aktywności poznawczej: formuowanie celu uczenia się, uaktywnianie i wprowadzanie w życie strategii poznawczych, stosowanie strategii kontrolnych.

Zmiany w sferze osobowościowej

• Starsi zainteresowani wspólnotą i nie tylko przejawianiem siły, co wpływaniem na siły tkwiące poza nimi

• Wrażliwi na ból, ale i na różne przyjemności z życia jak jedzenie, muzyka, przyjazne kontakty społeczne

• Wraz z wiekiem stają się mniej agresywni, a bardziej afiliatywni.

• Starsze kobiety stają się bardziej władcze, chcą dominować.

• Gould stwierdził, że rozwój osobowości człowieka dorosłego polega m.in. na uwalnianiu się od presji standardów roli męskiej i kobiecej, które od dzieciństwa wpływały na wybór określonych zachowań i celów.

Sugestie do nauczania i uczenia się dorosłych

Nauczyciel:

• Powinien posiadać wiedzą dotyczącą zmian, którym podlega człowiek wchodzący w dorosłość.

• Nie może nauczać starszych tak samo jak młodszych

• Powinien dostosować tempo przekazu treści do możliwości dorosłych. Ważna jest ilość powtórzeń i dłuższy czas prezentacji treści kształcenia.

Utrudnienia i problemy pojawiające się w życiu człowieka, powinny być brane pod uwagę w organizacji procesu kształcenia dorosłych:

• Brak czasu- nie są w stanie poświęcać tyle czasu na naukę co ludzie młodzi; odbywa się zawsze kosztem czegoś (np. czasu dla rodziny); stawanie przed wyborem nauka czy praca/ spotkanie z przyjacielem

• Dłuższa przerwa w nauce, odwyknięcie od uczenia się, brak wprawy

• Brak zainteresowania nauką lub określonymi treściami- trudności z przyswojeniem treści, które uznaje za nieprzydatne; nauczyciel powinien nie tyle przekazywać treści, co wzbudzać nimi zainteresowanie.

• Złe nastawienie do uczenia się- wynik złych wcześniejszych doświadczeń, niepowodzeń w nauce. Nauczyciel powinien traktować starszych jako partnerów do rozmowy.

• Motywacja do nauki- najczęściej podejmowane kształcenie, aby zwiększyć swoje szanse na rynku pracy. Traktują je instrumentalnie, jako narzędzie do osiągnięcia celu. Powinno odwoływać się do wewnętrznej motywacji dorosłych, wskazując na wartość nauki samej w sobie.

Nauczyciel powinien pamiętać w swojej pracy z dorosłymi o:

• Uczyć można poprzez słuchanie wykładów jak i wykonywanie czynności. Nie należy jednak oczekiwać od uczestników, że nauczą się jedynie przez słuchanie.

• Nauka przebiega lepiej, gdy treść nauczania ma odzwierciedlenie w rzeczywistości otaczającej uczestnika. Powinno nawiązywać się do doświadczeń uczestników, zarówno zawodowych jak i życiowych.

• W celu ułatwienia organizowania wiedzy w system kognitywiści opracowali strategię uczenia się PQ4R, która może być wykorzystywana w celu przyswojenia obszernych partii materiału. Uaktywnia ona różne strategie poznawcze, przyczyniając się do lepszego rozumienia treści, tym samym trwalszego zapamiętywania.

• Nauczyciel powinien zdawać sobie sprawę z czynników, które warunkują zapamiętywanie i przechowywanie. Uczenie powinno łączyć się z miłymi doznaniami, korzystnym jest wprowadzenie elementów humoru. Łatwiej zapamiętuje się treści zgodne z przekonaniami i postawami jednostki

• W celu poprawienia efektów uczenia się istotne jest posiadanie i wykorzystywanie wiedzy dotyczącej matapamięci, czyli zarówno ogólnych właściwości procesów pamięciowych, jak i właściwości pamięci danej jednostki. Dorosły na podstawie własnych doświadczeń powinien nabywać świadomość własnych predyspozycji i ograniczeń. Mnemotechniki poprawiające skuteczność zapamiętywania:

• Akronimy- wymyślenie słowa/wyrażenia, w którym pierwsze litery odwołują się do zapamiętywania informacji. Np. PKP - polskie koleje państwowe

• Akrostychy- tworzenie zdania, w którym pierwsze litery odnoszą się do listy, którą chcemy zapamiętać. Np. Anita Ucz Się  AUS

• Metoda miejsc- wizualizacja przedmiotu czy osoby, a następnie umieszczenie ich np. we własnym mieszkaniu

• Wyobrażenia interakcyjne- łączenie niepowiązanych elementów za pomocą obrazów np. jądra migdałowe

• Metoda słów-wieszaków- wykorzystanie przy uczeniu się określonego ciągu elementów znanej wyliczanki, wiersza czy tekstu

• R.M. Gange- w procesie dydaktycznym powinny zostać zapewnione takie warunki zewnętrzne aby były korzystne dla procesów wewnętrznych. Np. powinno wykorzystywać się więcej czasu na wiedzę kontekstualną związaną z radzeniem sobie w realnych sytuacjach

• Należy stosować techniki wzmacniające efekty nauczania. Uczestnik po jednej prezentacji nie zapamięta wiele, powinno być dużo powtórzeń

• Stosowanie różnych metod pracy, co pozwoli wszystkim grupom uczniom opanować treści kształcenia (wzrokowcy, słuchowcy, kinestetycy)

• Umiejętny dobór metod nauczania do określonych celów oraz treści podnosi efektywność uczenia się. Najlepiej mieszać te metody:

• Wykład- nauczyciel powinien prezentować materiał w sposób jasny i uporządkowany, stwarzać możliwość zadawania pytań w trakcie wykładu (zniesienie bierności), powiedzenie na początku o czym będzie mówił, podsumowanie na koniec, mówić dynamicznie

• Dyskusja- nauczyciel odpowiada za: kontrolowanie zgodności dyskusji z jej tematem, zachęcanie wszystkich uczestników do dyskusji, wyjaśnianie wszystkich dwuznaczności, podsumowanie wszystkich wypowiedzi uczestników po dyskusji

• Pytania i odpowiedzi- metoda aktywizująca powinna być stosowana:

• W fazie początkowej zajęć- sprawdzenie zasobu wiedzy i umiejętności słuchaczy, poznanie sposobów ich myślenia itd.

• Gdy nauczyciel chce sprawdzić przyrost wiedzy w trakcie zajęć lub ponownie skoncentrować uwagę słuchaczy

• W fazie podsumowującej zajęć bądź jako narzędzie ewaluacji po kilku spotkaniach

• Pokaz. Demonstracja. Wizualizacja- przy stosowaniu ich należy pamiętać

• Aby wprowadzić je w odpowiednim czasie, i żeby uwaga została nakierowana na odpowiednie elementy

• O dynamice odbioru środków wizualnych, np. 15min film zaczyn się nudzić; nadmiar obrazków- chaos informacyjny

• Zajęcia terenowe - możliwość skonfrontowania przyswojonej teorii z praktyką. Pozwala lepiej i trwalej zapamiętywać wszystkie przyswojone treści. Dominuje stosowanie wiedzy w rozwiązywaniu zadań praktycznych, wiąże się to stale z rozwijaniem i pogłębianiem wiedzy.

RODZIAŁ II

1. Ewolucja pojęcia nauczyciela dorosłych

• starożytność- kapłani, filozofowie, pisarze

• średniowiecze- duchowni, zakonnicy, światlejsi rycerze, kupcy, rzemieślnicy, uczeni tworzących się uniwersytetów.

• Oświata- oświata dorosłych jako celowa działalność na rzecz ludu i robotników- działacze społeczni - nie byli oni specjalnie przygotowani (pobudki religijne, charytatywne, samopomocowe itd.)

• Anglia XIX w. - organizatorzy i nauczyciele edukacji początkowej, organizatorzy i opiekunowie zespołów samokształceniowych, organizatorzy zajęć klubowych i świetlicowych, oświatowi pracownicy pracownicy muzealni i biblioteczni

• Dania- wychowawca szkoły ludowej o charakterze internatowym dla młodzieży pracującej i dorosłych

• Polska

• Pod zaborami

• Okres międzywojenny

• Po II wojnie światowej

2. Współczesne typologie pracowników edukacji dorosłych

Typologie pracowników oświaty dorosłych- Anna Wesołowska

• Andragog- nauczyciel

• Andragog- animator

• Andragog- doradca

Dwie kategorie andragogów - M. Marczuk

• Nauczyciel szkolnej edukacji dorosłych

• B. Wojtasik- style w odniesieniu do doradztwa

• nauczyciele szkół stacjonarnych- system klasowo-lekcyjny/ wykładowo- ćwiczeniowy- styl ekspert

• nauczyciel szkół zaocznych- kierowanie samokształcenia styl: konsultant

• nauczyciel szkół ekstremistycznych- wskazanie źródeł wiedzy, styl- spolegliwy opiekun

• nauczyciel form przemiennych- styl: ekspert z konsultantem

• L. Kopciewicz- cztery pozycje nauczyciela dorosłych w przestrzeni szkolnej

• Rozczarowany patriarcha- starszy nauczyciel, tęskni na pozycją przedwojennego nauczyciela

• Niegrzeczny chłopczyk- młody nauczyciel-

• Matka - starsza pani,

• Grzeczna dziewczynka- młoda nauczycielka

• Nauczyciel pozaszkolnej edukacji dorosłych

• A.Wesołowska

• Andragog- nauczyciel

• Andragog- animator

• Andragog- doradca

Kargul - wśród pracowników kulturalno- oświatowych

• Właściciele - Oprócz dział gastronomicznej- inspirują rozmaitą działalność art.- kult.

• Instruktorzy- tradycyjne sekcje i zespoły w domach kultury

• Animatorzy- autorskie formy aktywności, cel: pobudzanie do aktywności

Tadeusz Aleksander- pozaszkolna kadra edukacji ogólnokształcąca

• Kierownicy placówek oświatowych i kultury, domów kultury, bibliotek

• Instruktorzy prowadzący konkretną działalność edu i wych,

• Organizatorzy i realizatorzy działalności kulturalno- oświatowej

• Działacze społeczne i wolontariusze

ZADANIA I FUNKCJE ANDRAGOGÓW

Zadania

• uczenie zdobywania wiedzy - jako środek- pomaga zrozumieć siebie i świat na tyle by godnie żyć; jako cel -czerpanie radości z rozumienia

• uczenie się działania- nie tylko nabywanie kwalifikacji zawodowych, ale kształtowanie kompetencji

• uczenie się harmonijnego działania- uczący się muszą poznawać i odkrywać innych, by podejmować realizację wspólnych celów

• uczenie się życia- to troska o wszechstronny rozwój jednostki je jej ciała, intelektu wrażliwości, poczucia estetyki, osobistej odpowiedzialności i duchowej wartości

Funkcje- s. kaczor

• Wychowawcza

• Dydaktyczna

• Działacze społecznego,

• badawcza

• społeczno- opiekuńcza

• innowacyjna

Cz. Banach dodał jeszcze:

• Środowiskowa

• Socjalizacyjna

M. Malewski - koncepcje nauczycieli dorosłych

• Nauczyciel artysta- kształcenie dorosłych jest sztuką twórczej adaptacji normatywnych zasad dydaktyki do wciąż zmieniających się i niepowtarzalnych właściwości, z których na czoło wysuwają się konkretność, innowacyjność, wrażliwość.

• Nauczyciel popularyzator- udostępnia zasoby i źródła uczenia się, kształtuje umiejętność posługiwania się nimi i pomaga w organizowaniu samokształceniowej aktywności.

• Nauczyciel krytyczny analityk -sceptycznie nastawiony do istniejącego łdu społecznego, zadanie: krytyczne analizowanie mechanizmów życia społecznego, budzenie w nich podmiotowości i dążeń emancypacyjnych

Doczytać strona 61

ROZDZIAŁ 3

Kompetencje andragoga

• Kompetencje przedmiotowe (wiedza przedmiotowa- znajomość struktur edukacji dorosłych, znajomość przedmiotu nauczania)

• Kompetencje metodyczno - pedagogiczne (wiedza praktyczna: wiedza dydaktyczna , z zakresu poradnictwa, z zakresu organizacji; dotycząca uwarunkowań pracy andragogicznej, dydaktyki dorosłych i metodyki pracy z dorosłymi)

• Kompetencje menedżerskie (zarządzanie, organizowanie pracy, kierowaniem promowanie, prowadzenie interesów administrowanie,, doradzanie, itp.

• Kompetencje społeczne i osobowościowe (wrażliwość, kreatywność elastyczność, tolerancja, otwartość empatia, cierpliwość, asertywność, szacunek dla innych, poczucie humoru, itp.)

Kultury edukacji dorosłych w Polsce:

1. Stara (rekonstrukcja; sprzed 1989 r.):

• dominacja szkolnej edukacji dorosłych,

• zamknięte programy nauczania,

• dominacja technologicznego modelu pracy edukacyjnej,

• kontrolowany rozwój jednostki;

• Quasi - nowa (diagnoza; po 1989 r.):

• wolny rynek usług edukacyjnych,

• otwarte programy kształcenia,

• większy udział humanistycznego modelu pracy edukacyjnej,

• uczestnik jako klient;

• Nowoczesna (postulacja) - „nowi” uczniowie potrzebują „nowych” nauczycieli w „nowych ośrodkach” socjalizacji.

Kultura organizacji w kategoriach antropologicznych - materialne, niematerialne i symboliczne elementy życia:

• komponent materialny wiąże się z podstawami niematerialnymi (wartości, filozofia, ideologia). W odniesieniu do edukacji powinny one wpływać na to, co się dzieje w szkole, wygląd budynku, propagowane wzorce, ceremonie i symbole oraz formułować ich uzasadnienie;

• komponent niematerialny i symbolizm uzewnętrzniają się na poziomie:

• werbalnym/konceptualnym: cele ogólne, program kształcenia, język, metafory, mity i anegdoty, bohaterowie organizacji, struktury organizacyjne,

• wizualnym: warunki materialne, szkolne pamiątki, herby i motta, mundurki,

• behawioralnym: rytuały, ceremonie, nauczanie i uczenie się, procedury działania, nagrody i sankcje, pomoc psychologiczna i socjalna, procedury dla kontaktów z rodzicami i lokalną społecznością.

Kulturę organizacyjną można odnosić do różnych zakresów funkcjonowania systemu oświaty i wychowania. Możemy wyróżnić:

• kulturę organizacyjną poszczególnych typów instytucji oświatowych,

• konkretnych rad pedagogicznych i indywidualnych nauczycieli,

• zespołów uczniowskich i samych uczniów,

• dyrektorów, administracji, całego zarządzania oświatą.

Kultura organizacyjna w odniesieniu do procesu kształcenia dotyczy form i czasu trwania przedsięwzięcia edukacyjnego oraz organizacji uczenia się:

• planowanie (program kształcenia),

• przygotowanie (dobór treści i metod),

• realizacja (sposób komunikowania się nauczycieli i uczniów).

Kultura indywidualna to styl, treści i strategie uczenia się jednostki.

Stara kultura edukacji dorosłych

1. Podstawa - statyczne, jednorodne, proste i bezpieczne otoczenie, nie sprzyjające różnicowaniu się form oświatowych ani ich innowacyjności.

2. W kulturze organizacyjnej dominowały formy szkolnej edukacji dorosłych z jednoczesnym celowym ograniczeniem form pozaszkolnych, szczególnie ogólnokształcących, co miało swoje ideologiczne uzasadnienie.

3. Dominacja szkolnej edukacji dorosłych -> centralne programy kształcenia -> encyklopedyzm i uniwersalizm treści kształcenia.

4. Charakter zamknięty programów, cel - wyposażenie uczniów w wiedzę wystarczającą na całe życie.

5. Podstawa procesu dydaktycznego - nieuwzględnianie doświadczeń i potrzeb uczących się dorosłych, obiektywny charakter wiedzy, metody podające, które gwarantowały nadrzędność nauczyciela wobec ucznia. Brak miejsca na indywidualne projekty uczenia się.

6. Perspektywa indywidualna uwzględniana marginalnie.

7. Uczestnikami edukacji: oddelegowani z zakładów pracy robotnicy, całe grupy zawodowe (milicjanci) w celu podniesienia poziomu wykształcenia lub kwalifikacji zawodowych. Od strony organizacyjnej mogli oni liczyć na: redukcję godzin pracy, urlopy edukacyjne, delegacje na pokrycie kosztów podróży.

Quasi - nowa kultura edukacji dorosłych

1. Pod wpływem przesilenia politycznego 1989 r. polska oświata otworzyła się na przemiany społeczne, kulturowe i technologiczne.

2. W perspektywie organizacyjnej - edukacja dorosłych ulega zmianie pod wpływem uwolnienia oświaty o ideologicznych wpływów państwa.

3. Kształtuje się wolny rynek usług edukacyjnych i pojawiają się inni organizatorzy edukacji dorosłych (organizacje społeczne, fundacje, osoby fizyczne, itd.).

4. Mocną pozycję zachowały placówki o tradycjach sięgających starej kultury (zakłady doskonalenia zawodowego i centra kształcenia ustawicznego).

5. Utrwala się nierównomierne rozłożenie instytucji edukacji dorosłych.

6. Po wejściu do UE - dynamiczny rozwój sektora zawodowej edukacji pozaszkolnej.

7. Uczestnictwo dorosłych w edukacji ilustrują dane zawarte w Niebieskiej Księdze Polskiego Forum Strategii Lizbońskiej.

8. Z edukacji dorosłych częściej korzystają kobiety, a uczestnictwo maleje wraz z wiekiem.

9. Stosunkowa wysoka jest popularność samokształcenia.

10. Motywy podejmowania dokształcania są zróżnicowane ze względu na fakt posiadania zatrudnienia. Osoby pracujące - ze względów zawodowych, osoby bezrobotne (znacznie częściej niż pracujące) - ze względów społecznych i osobowych, w mniejszym stopniu doskonalenie kwalifikacji zawodowych (raczej zdobycie pierwszych kwalifikacji, ich zmiana, a także zainteresowania własne).

11. Pozytywna ocena korzyści wynikających z kształcenia. Oceny bardziej surowe w przypadku bezrobotnych.

12. Największymi barierami uczestnictwa w edukacji jest brak czasu wolnego w przypadku osób pracujących oraz ograniczenia finansowe, silnie odczuwane zwłaszcza przez bezrobotnych.

13. Kształcenie ustawiczne w Europie 2002 (osoby w wieku 25 - 64 lata, 4 tygodnie nauki) - Polska na 4 miejscu od końca ze wskaźnikiem 4,3.

14. Mimo otwartości na teorię i praktykę zagraniczną mamy do czynienia w Polsce z utrwalaniem starego porządku w instytucjonalnym systemie edukacji dorosłych, chociaż nowy stoi u drzwi:

• w oraz większym stopniu praca i nauka ulegają zjednoczeniu,

• nauka staje się procesem na całe życie,

• uczenie się nie jest już związane wyłącznie z murami szkół i uniwersytetów,

• niektóre instytucje szkoleniowe podejmują różnorodne działania w celu przestawienia się na nowe tory funkcjonowania, jednak efekty tych wysiłków są niewielkie,

• w celu stworzenia uczących się organizacji niezbędny jest wysoki stan świadomości przedsiębiorstw,

• nowe środki komunikacji i przekazu mogą w zasadniczy sposób przyczynić się do przemiany systemu edukacyjnego oraz stworzenia infrastruktury do pracy i nauki na miarę epoki gospodarki cyfrowej.

Nowoczesna kultura edukacji dorosłych

1. polska oświata nie jest przygotowana na współczesne przemiany cywilizacyjne, zbyt powoli reaguje na nie, koncentruje się nadal na zaspakajaniu tradycyjnych potrzeb.

2. Beata Przyborowska postuluje: „Nowi uczniowie” potrzebują kształcenia przez „nowych nauczycieli” w „nowych ośrodkach socjalizacji”.

3. „Nowi uczniowie” - grupa heterogeniczna, która charakteryzuje się zróżnicowanymi, zmiennymi i coraz bardziej złożonymi potrzebami edukacyjnymi, zarówno o charakterze instrumentalnym, jak i autotelicznym. Edukacja to aktywność, która ma umożliwić bezpieczne bycie w świecie „tu i teraz”. Postulat - uczyć się wszędzie i zawsze, ale bez większego wysiłku i zaangażowania.

4. „Nowi nauczyciele” - mają pełnić funkcję doradcy i animatora samodzielnego procesu uczenia się swoich podopiecznych. Rezygnacja z funkcji eksperta przekazywanej wiedzy na rzecz specjalisty metod nauczania i uczenia się.

5. „Nowe ośrodki socjalizacji” - organizacje o wysokim potencjale innowacyjnym, które odznaczają się następującymi parametrami:

• powiązania ze środowiskiem - granice między organizacją i otoczeniem są otwarte, między nimi istnieje stała wymiana informacji i współpraca,

• warunki wejściowe - organizacja ma umiejętności pozyskiwania i gospodarowania wszystkimi zasobami; dominujący czynnik w procesach przetrwania to zasoby niematerialne - ludzie - ich wiedza, umiejętności i kreatywności,

• procesy transformacyjne - organizacja ma jasne, sprecyzowane cele;

• warunki wyjściowe - oferuje nowe produkty;

• środowisko pracy - odpowiada potrzebom członkom organizacji; umożliwia praktykowanie uczenia się w toku normalnej pracy.

6. pod wpływem zarysowanej koncepcji nowoczesnej kultury edukacji dorosłych mogą zajść zmiany, które grożą dezinstytucjonalizacją oświaty dorosłych.

7. Mimo wszystko, w nowoczesnej kulturze edukacji dorosłych na pierwszy plan wysuwa się jej indywidualna perspektywa: czyli znajomość uczestników edukacji, ich potrzeb, możliwości, barier, stylów uczenia się, by skutecznie pomagać w osiąganiu samodzielnie wytyczonych celów, co implikuje wiedzę na temat:

• zmiennych społeczno - demograficznych i strukturalnych (wiek, poziom wykształcenia, zarobki, zawód),

• zmiennych związanych z nabytym doświadczeniem i wcześniejszą nauką, włącznie z przyczynami uczestnictwa w programach nauczania oraz rodzajami motywacji,

• cech osobowościowych,

• zmiennych sytuacyjnych,

• zmiennych środowiskowych.

8. Kluczowym momentem jest różnorodność miejsca, czasu, mediów oraz aranżacji dydaktycznej procesu nauczania i uczenia się.

ROZDZIAŁ IV

Modele pracy edukacyjnej z uczeniem dorosłych i obszary edukacji - podstawowe różnice.

Kryteria różniące	Model technologiczny Edukacja formalna (szkolna)	Model Humanistyczny Edukacja przedszkolna (pozaszkolna)	Model Krytyczny Edukacja nieformalna (powszechność)
Najważniejszy problem społeczny	Rozwój społeczny	Indywidualna świadomość	Operacyjne warunki życia
Ontologia człowieka	Istota poznająca	Istota działająca	Istota wolna
Kluczowa wartość	Demokracja, dobrobyt	Samorealizacja	wolność
Kontekst edukacji	Struktura społeczna	Indywidualna osobowość	„Ja” w społeczeństwie
Ideał edukacji	Zaangażowanie społeczne, odpowiedzialność w rolach	Zintegrowana osobowość	Orientacja emancypacyjna
Rola nauczyciela	Przewodzenie	Podtrzymywanie uczenia się	Budzenie świadomości
Zadanie nauczyciela	Transmisja wiedzy	Konstruowanie kompetencji	Kwestionowanie tożsamości
Charakter edukacji	Nauczanie	Uczenie się	Krytyczna refleksja
Metody nauczania	Dydaktyczne (podające)	Uprzystępnianie	Sokratejskie (dialogowe)
Rola doświadczenia życiowego słuchaczy	Bezwartościowe („wiedza zamiast doświadczenia”)	Potencjalne źródło uczenia się	Podstawowe źródło smomwiedzy
Pozycja nauczyciela	Dominacja	Partnerstwo	Służba
Odpowiedzialność	Nauczyciel	Nauczyciel, słuchacze	Uczący się
Kryteria efektywności	Reprodukcja wiedzy	Umiejętność rozwiązywania problemów	Zdolność do zmiany życia (emancypacja)

MODEL TECHNOLOGICZNY

Zasady dydaktyczne - zwracanie uwagi na:

• Poglądowość (bezpośrednie poznanie rzeczy, zjawisk)

• Przystępność (przechodzić od tego co bliższe do tego co dalsze, od tego co łatwiejsze , do tego co trudniejsze, od tego co znane, do tego co nie znanie, różnicować temp nauki)

• Systematyczność (podział materiału, kolejność logika, pokazywać powiązania, itp.)

• Świadome i …

• Kształtowanie umiejętności uczenia się (odpowiednie techniki, metody pracy)

• Łączenie teorii z praktyką

• Wykorzystywanie doświadczeń osób dorosłych

• Indywidualizację i zespołowość

• Trwałość wiedzy (prosta struktura myśli, przejrzystość treści, wielokrotne powracanie do głównych tez)

• Ustawiczność kształcenia (wdrażać do samokształcenia)

MODEL HUMANISTYCZNY

Warunki uczenia się	Zasady nauczania
Słuchacze odczuwają potrzebę uczenia się	nauczyciel ujawnia studentom nowe możliwości samorealizacji
		nauczyciel pomaga każdemu studentowi sprecyzować jego aspiracje w zakresie optymalizacji działania
		nauczyciel pomaga każdemu studentowi ustalić poziom rozbieżności między jego aspiracjami a aktualnym poziomem sprawności
		nauczyciel pomaga studentom zweryfikować problemy życiowe, których doświadczają z tytułu deficytu w zakresie sprawności
	Środowisko edukacyjne charakteryzowane poprzez komfort fizyczny, szacunek i wzajemne zaufanie, wzajemną samopomoc, wolność wypowiedzi i akceptacje różnic	nauczyciel tworzy warunki komfortu fizycznego (meble, temperatura, wentylacja, oświetlenie, wystrój wnętrza) i stymuluje interakcje między słuchaczami
		nauczyciel akceptuje każdego słuchacza, jako osobę wartościową (szanuje jego przekonania i uczucia)
		nauczyciele dążą do budowania stosunków wzajemnego zaufania i samopomocy między studentami poprzez stymulowanie kooperacji i przeciwdziałanie rywalizacji
		nauczyciel ujawnia swoje emocje i wnosi swój wkład w proces wspólnych poszukiwań
Słuchacze postrzegają cele uczenia się, jako własne	nauczyciel włącza słuchaczy w proces wspólnego formowanie celów kształcenia uwzględniając potrzebę uczestników, instytucji kształcącej, potrzeby własne, wymogi programu
Słuchacze akceptują poziom odpowiedzialności za planowanie i potrzebę uczenia się i angażują się w te procesy	nauczyciel dzieli się swoimi przemyśleniami na temat koncepcji procesu uczenia się, dobru materiału dydaktycznego i metod oraz angażuje słuchaczy do wspólnego podejmowania decyzji w tym zakresie
Słuchacze aktywnie uczestniczą w procesie kształcenia	nauczyciel pomaga studentom samodzielnie zorganizować grupowe projekty edukacyjne, zespoły kształcące się, studia indywidualne oraz dokonać podziału odpowiedzialności za proces wspólnych poszukiwań
Proces uczenia się jest opierany na doświadczenia uczestników procesu edukacyjnego	nauczyciel pomaga słuchaczom wykorzystywać ich doświadczenia traktowane, jako źródło poznania posługując się takimi metodami jak dyskusje, socjodramia, analiza przypadków
		nauczyciel prezentuje własne doświadczenie, jako źródło kształcenia
		nauczyciel pomaga słuchaczom włączyć nową wiedzę w zakresie ich doświadczeń osiągające w ten sposób zainteresowanie
	Uczący się oceniając postęp w zakresie osiągania założonych celów	Nauczyciel angażuje w proces stanowienia absurdalnie akceptowalnych kryteriów i metod pomiaru uczenia się
		Nauczyciel pomaga słuchaczom rozwijać i stosować procedury samooceny w zakresie uczenia sie

MODEL KRYTYCZNY

• Zorientowany na grupy docelowy

• Podnoszenie jakości życia

• Zwolennicy tego modelu uważają, że dwa poprzednie niczym się nie różnią od siebie, bo w pierwszym dorośli wpisani są z świat dominacji i panowania przy pomocy wiedzy obiektywnej. Drugi oferuje to samo tylko na zamówienie samych słuchaczy.

• Zadaniem krytycznie nastawionych nauczycieli jest przerywanie tego zaklętego kręgu poprzez transformację treści do świadomości ludzi dorosłych

• Model zorientowany na uczestników, zorientowany na pracę nad wzorami interpretacyjnymi - dyskusja, dialog, prowadzi do potrzymania lub wypracowania własnych poglądów

• Integracji ogólnej, obywatelskiej, zawodowej edukacji (rozpoznawanie związków i zależności z otaczającą rzeczywistością)

• Wpływu emocji na proces kształcenia (emocje mogą pomagać i blokować uczenie się, uświadomienie sobie tych emocji)

• Zorientowania dorosłych na działanie (współodpowiedzialność za proces uczenia się, włączenie do praktycznych działań, projektów)

• Dostosowanie języka zajęć do odbiorcy

• Skrzyżowania perspektyw uczenia i nauczyciela (chęć wzajemnego zrozumienia, elastyczność, przyjęcie innych wzorów interpretacji)

• Zorientowania na cele uczenia się (wspólne ustalanie i realizowanie celów uczenia się)

• Konfrontacji z treściami kształcenia (dyskutowanie konkretnych koncepcji, treści, teorii)

• Samokształcenia

• Estetyzacji

• Ekonomiki czasu (czas uczenia się jest odskocznią od codzienności, strukturyzuje życie np. seniorów, grup wykluczanych)

• Dopuszcza prawdopodobieństwo błędu

• Wykorzystania humoru

Wzbudzaj motywacje ucznia dorosłego poprzez:

• Skupianie jego uwagi (dobrze dobrana metodyka)

• Zarządzanie czasem

• Wzmacnianie jego pewności siebie

• Omawiaj stosowane metody

• Powtarzaj, podsumowuj, puentuj i proś o to uczestników

• Wydobywaj doświadczenia ucznia i traktuj je jako wartościowe źródło wiedzy

• Interpretuj popełniane błędy jako cenne dla procesu uczenia się (odpersonalizuj je)

• Podkreślaj współodpowiedzialność ucznia za proces uczenia się

Dorośli uczą się szybciej gdy:

• Mają poczucie sensu tego co robią, sens cel idea

• Kiedy pozwala się im na błędy

• Gdy nowe informacje wiąże się z poprzednimi

• Otrzymują jasną informację zwrotną

• Gdy są szanowani i wysłuchani

• Gdy są w stanie kontrolować proces uczenia się

• Gdy potrzeba wiedzy jest natychmiastowa

• Gdy mogą się zaangażować i być aktywni

• Gdy mają czas na przemyślenia

• Gdy atmosfera na zajęciach nie jest stresująca i gdy jest miła

• Gdy istnieje odpowiednia aranżacja przestrzeni

• Daję się dużą swobodę a nauczyciel jest facylitatorem (pomagającym ale nie zastępującym)

Rozdział 9
NOWE PERSPEKTYWY W ANDRAGOGICE

Nowe perspektywy w andragogice wyznaczają kluczowe reguły andragogicznej. Wyróżniamy 6 takich reguł:

2. Potrzeba informacji, czyli „uczeń musi wiedzieć”.

3. Samokształcenie.

4. Uprzednie doświadczenia ucznia.

5. Gotowość do uczenia się.

6. Orientacja na uczenie się i rozwiązywanie problemów.

7. Motywacja do uczenia się.

„UCZEŃ MUSI WIEDZIEĆ”

Kluczowa reguła andragogiki mówi o tym, że dorośli „muszą wiedzieć dlaczego” zanim zaangażują się w uczenie. Ważne jest włączanie ich we wspólny proces planowania ich uczenia się. Czyni to cały proces bardziej efektywnym, zaspokaja potrzebę informacji oraz odwołuje się do ich koncepcji bycia niezależnym uczniem. Wskazuje się na 3 wymiary potrzeby informacji: jak uczenie będzie realizowane, jaki rodzaj uczenia będzie się występował i dlaczego uczenie się jest ważne.

Zaangażowanie uczestników szkoleń w planowanie wzmacnia proces uczenia się.

3 podstawowe obszary, w których dorośli potrzebują informacji i zaangażowania przed rozpoczęciem procesu uczenia, to: jak, czego i dlaczego się uczyć.

SAMOKSZTAŁCENIE

W literaturze spotykamy dwie koncepcje samokształcenia:

- rozumiane jako samodzielne kształcenie - uczeń jest w stanie przejąć kontrolę nad mechanizmami i technikami uczenia się w konkretnej dziedzinie

- dotyczy obszaru osobistej autonomii nazywanej autodydaktyką, autonomia oznacza tu przejęcie kontroli nad celami uczenia się i uczeniem w ogólności; prowadzi to do wewnętrznej zmiany świadomości - pozwala uczącemu na swobodę w stawianiu pytań o treści kształcenia

Te dwa wymiary samokształcenia są od siebie niezależne, bo nie każdy kto wybiera samokształcenie musi cechować się wysokim poziomem autonomii i odwrotnie.

Uczniowie w danych sytuacjach prezentują odmienne zdolności i różna preferujcie co do uczenia się, samokształcenie się jest sytuacyjne, a zadaniem nauczyciela jest dopasowanie stylu nauczania się do uczniów.

Z uwagi na zróżnicowany poziom autonomii wśród uczniów zadaniem nauczyciela jest nadanie sytuacji edukacyjnej takiej struktury, która będzie respektowała doświadczenia wszystkich uczniów.

Garisson - ogólny model samokształcenia, oparty na 3 komponentach:

- samodzielne zarządzanie (kontrola)\

- motywacja (rozpoczęcie uczenia się i wykonywania zadania)

- monitorowanie postępów (odpowiedzialność)

Jego zdaniem edukacja dorosłych skupia się tylko na 1 komponencie. Natomiast organizatorzy edukacji dorosłych muszą zwracać uwagę na wszystkie 3 komponenty.

Czynniki, które jednostka rozważa, decydując się na samokształcenie, w danych okolicznościach: styl uczenia się, wcześniejsze doświadczenia uczeniu się, orientacją społeczną, skuteczność, wcześniejsza socjalizację w zakresie uczenia się i poczucie umiejscowienia kontorli.

UPRZEDNIE DOŚWIADCZENIA UCZNIA

Ch. Argyris - wyróżnia 2 rodzaje uczenia się: pojedynczą pętlę i podwójną pętlę.

Pojedyncza pętla - mamy do czynienia z nią w tedy, gdy uczenie się pasuje do uprzednich doświadczeń i systemu wartości, umożliwiając uczniowi automatyczną reakcję.

Podwójna pętla - dotyczy sytuacji, w których uczenie się nie pasuje do uprzednich doświadczeń czy schematów. Wymaga to od ucznia fundamentalnej przebudowy i zmian schematów myślowych.

Donald Schon - mówi o wiedzy w działaniu i refleksji w działaniu.

Wiedza w działaniu, to zdolność do automatycznych reakcji na bazie schematów myślowych, co umożliwia skuteczne działanie w codziennych sytuacjach.

Refleksja w działaniu, to proces namysłu w trakcie działania doprowadzający do wyeliminowania tych schematów myślowych, które okażą się już nieskuteczne i wytworzenia nowych.

Teorie przetwarzania informacji, mówią że uprzednia wiedza działa jako filtr w procesie uczenia się, sterując natężeniem uwagi. Oznacza to, że uczeń będzie bardziej skoncentrowany na uczeniu się, jeżeli będzie ono zgodne z jego uprzednią wiedzą i schematami, natomiast mniej uwagi poświęci uczeniu się w sytuacji, która nie pasuje do uprzednich doświadczeń.

GOTOWOŚĆ DO UCZENIA SIĘ

Dorośli osiągają gotowość do uczenia się, gdy ich sytuacja życiowa narzuci potrzebę zdobycia nowej wiedzy.

Pratt - model wyjaśniający wpływ okoliczności życiowych na gotowość dorosłych do uczenia się oraz gotowość do doświadczania, uczenia się typu andragogicznego.

Dwa wymiary decydujące o zróżnicowaniu sytuacji uczenia się dorosłych:

- potrzeba wskazówek - dotyczy pomocy jaką uczeń spodziewa się uzyskać od nauczyciela, dla niektórych ważne są wskazówki dotyczące technik i logistyki uczenia się; potrzeba wskazówek wiąże się z kompetencjami dorosłych w zakresie danego przedmiotu oraz z ogólną potrzebą zależności np. dorośli o wysokim poziomie kompetencji i niską potrzebą zależności będą bardziej samodzielni

- wsparcie emocjonalne - odnosi się do emocjonalnej zachęty, jakiej uczeń potrzebuje do innych; wynika to z zaangażowania ucznia w proces uczenia się i pewności siebie w odniesieniu do własnych umiejętności uczenia się np. pewni siebie i zaangażowani uczniowie będę potrzebowali mniejszego wsparcia niż niepewni i niezaangażowani.

ORIENTACJA NA UCZENIE SIĘ I ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

Rola bieżących doświadczeń w kształtowaniu potrzeb edukacyjnych jest blisko związana z rolą uprzednich doświadczeń edukacyjnych.

D. Kolb - model uczenia się przez doświadczenie na modelu rozwiązywania problemów Lewina, powszechnie wykorzystywany w koncepcjach rozwoju organizacji. Wyróżnia 4 kroki w cyklu uczenia się przez doświadczenie:

1. konkretne doświadczenia (pełne zaangażowanie w nowe, bieżące doświadczenie).

2. obserwacja i refleksja (obserwacja doświadczeń ucznia i refleksja nad nimi prowadzona z wielu perspektyw)

3. tworzenie abstrakcyjnych pojęć i generalizacja (tworzenie koncepcji integrujących wyniki obserwacji w logiczne teorie)

4. testowanie praktycznych implikacji nowych koncepcji w nowych sytuacjach (używanie teorii do rozwiązywania problemów)

MOTYWACJA DO UCZNIA SIĘ

Dorośli mają skłonność do wyzwalania większej motywacji do uczenia się, gdy widzą możliwość rozwiązania w ten sposób problemów życiowych lub dostrzegają wewnętrzna korzyści płynące z uczenia się. Nie oznacza to, że nagrody zewnętrzne (podwyżka) nie mają znaczenia, ale silniejszym czynnikiem motywacyjnym jest zaspokojenie potrzeb wewnętrznych.

Wlodkowski - motywacja dorosłych do uczenia się jest sumą 4 czynników:

• Sukces - dorośli chcą odnosić sukcesy w uczeniu się.

• Wola - dorośli chcą mieć poczucie wpływu na uczenie się.

• Wartość - dorośli chcą mieć przekonanie, że uczą się czegoś wartościowego.

• Przyjemność - dorośli chcą by uczenie się sprawiało im przyjemność.

ROZDZIAŁ 5

• Zasady kształcenia dorosłych w modelu technologicznym

1. zasada poglądowości (bezpośredniości) - zdobywanie wiedzy o rzeczywistości przez bezpośrednie poznawanie rzeczy i zjawisk, wydarzeń, procesów bezpośrednio lub dzięki pomocom naukowym tj. tabele, obrazy, modele, wykresy. Ułatwia to zrozumienie i zapamiętanie faktów, uogólnień i praw naukowych, przyspiesza proces opanowania wiedzy i umiejętności.

2. zasada przystępności kształcenia - polega na stopniowaniu trudności, dostosowaniu treści i metod nauczania do możliwości uczniów. Najważniejsze w tej metodzie to: uwzględnianie właściwości psychofizycznych człowieka, dbanie o zrozumiałość terminologii, którą się nauczyciel posługuje.

3. zasada systematyczności - powinna być stosowana zarówno przez nauczycieli jak i przez uczniów. Należy regularnie powtarzać określone partie materiału, stale nawiązywać do wiadomości już opanowanych, właściwie dawkować wiedzę, podzielić materiał na określone części, podkreślać sprawy najważniejsze.

4. zasada świadomego i aktywnego współuczestnictwa - nie sprawdzała się w szkolnictwie tradycyjnym, gdzie nauczyciel był w centrum. Nauczyciel powinien: - poznać potrzeby uczniów i rozwijać je tak, aby uwzględniać przy tym potrzeby społeczne,
- motywować i stawiać realne zadania, które będą dawać poczucia sprawstwa.

5. zasada kształcenia umiejętności uczenia się - to samokształcenie. Zasada ta wynika z edukacji ustawicznej, stąd też jest szczególnie ważna w dydaktyce dorosłych, bo dorośli szybciej zapominają zdobytą wiedzę. Ważna jest tu:
- świadomość i wydajność nauki
- samodzielne planowanie i organizowanie pracy umysłowej
- prawidłowe rozumienie poznawanych informacji
- doskonalenie metod nabywania informacji

6. zasada łączenia teorii z praktyką - to racjonalne posługiwanie się wiedzą teoretyczną w życiu i sytuacjach praktycznych. Zasada ta ważna jest dla dorosłych, bo dla nich teoria bez praktyki jest bezwartościowa. Ponadto łatwiej przyswajają oni wiedzę praktyczną niż teoretyczną.

7. zasada wykorzystywania doświadczeń osób dorosłych - nawiązywanie do indywidualnych doświadczeń osób dorosłych; ważne jest poznanie uczniów. Podkreśla się charakter posiadanych doświadczeń (pozytywne i negatywne) oraz ich wpływ na proces nauczania - uczenia się.

8. zasada indywidualizacji i zespołowości - kieruje uwagę na indywidualne możliwości, ale podkreśla też znaczenie zespołowości w nauczaniu. Dorośli są mniej skłoni do samorzutnego tworzenia grup, dlatego należy stwarzać określone sytuacje.

9. zasada trwałości wiedzy - nauczyciel powinien ułatwić trwałe zapamiętywanie wiedzy przez rozmaite zabiegi dydaktyczne np: ćwiczenia utrwalające, wzbudzenie zainteresowania uczniów, ich aktywny udział. Ważna jest też kontrola i ocena postępów.

10. zasada ustawiczności kształcenia - zasada ta wskazuje na całożyciowy charakter edukacji. Od 1974 r. ustawiczność kształcenia stałą się podstawową zasadą reform szkolnych i oświatowych. Obecnie istnieje potrzeba ciągłości i systematyczności w procesie uczenia się.

Zasady kształcenia dorosłych w modelu humanistycznym


1. Słuchacze odczuwają potrzebę uczenia się

• Nauczyciel ujawnia uczącym się nowe możliwości samorealizacji.

• Nauczyciel pomaga każdemu sprecyzować jego aspiracje w zakresie optymalizacji działania

• Nauczyciel pomaga każdemu ustalić poziom rozbieżności pomiędzy jego aspiracjami a aktualnym poziomem sprawności.

• pomaga zidentyfikować problemy życiowe, których doświadczają z tytułu deficytu w zakresie sprawności.
  

2. Środowisko edukacyjne charakteryzowane poprzez komfort fizyczny, szacunek i wzajemne zaufanie, wzajemną samopomoc, wolność wypowiedzi i akceptację różnic.

• Nauczyciel tworzy warunki komfortu fizycznego (meble, temperatura, wentylacja, oświetlenie, wystrój wnętrza).

• Nauczyciel akceptuje każdego jako osobę wartościową i szanuje jego przekonania i uczucia.

• Nauczyciel dąży do budowania stosunków wzajemnego zaufania i samopomocy miedzy uczącymi się poprzez stymulowanie kooperacji i przeciwdziałanie rywalizacji.

• Nauczyciel ujawnia swoje emocje i wnosi swój wkład w proces wspólnych poszukiwań.
  

3. Słuchacze postrzegają cele uczenia się jako własne

• Nauczyciel włącza uczących się w proces wspólnego formułowania celów kształcenia, uwzględniając ich potrzeby, instytucji kształcącej, potrzeby własne, wymogi programu.

4.Słuchacze akceptują poziom odpowiedzialność uczenia się i angażują się w te procesy.

• Nauczyciel dzieli się swoimi przemyśleniami na temat koncepcji procesu uczenia się, doboru materiału dydaktycznego i metod oraz angażuje uczących się do wspólnego podejmowania decyzji w tym zakresie.

5.Słuchacze aktywnie uczestniczą w procesie kształcenia.

• Nauczyciel pomaga uczącym się samodzielnie zorganizować grupowe projekty edukacyjne, zespoły kształcące się, studia indywidualne etc. Oraz dokonać podziału odpowiedzialności za proces wspólnych poszukiwań.

6.Proces uczenia się jest opierany na doświadczeniach uczestników procesu edukacyjnego.

• Nauczyciel pomaga wykorzystać doświadczenia uczących się, traktować je jako źródło poznania, posługując się takimi metodami jak: dyskusja, socjodrama, analiza przypadków itp.

• Nauczyciel prezentuje własne doświadczenia jako źródło kształcenia.

• Nauczyciel pomaga słuchaczom włączyć nową wiedzę w zakres ich doświadczeń, osiągając w ten sposób zintegrowanie

7.Uczący się oceniają postęp w zakresie osiągania założonych celów

• Nauczyciel angażuje się w proces stanowienia obustronnie akceptowanych kryteriów i metod pomiaru rezultatów uczenia się.

8.Nauczyciel pomaga słuchaczom rozwijać i stosować procedury samooceny w zakresie uczenia się.
Zasady kształcenia dorosłych w ujęciu M. Knowelsa charakteryzuje typowy dla Ameryki pragmatyzm, który wyraża się w zestawieniu oczekiwań słuchaczy z regułami postępowania andragoga; operacyjnym, nie normatywnym, charakterze języka, zachęcającym do praktycznych odniesień.

Zasady kształcenia dorosłych w modelu krytycznym

- Zasada zorientowania na grupy docelowe .

- Zasada zorientowania na uczestników .

- Zasada pracy nad wzorami interpretacyjnymi .

- Zasada dostosowania języka zajęć do odbiorców .

- Zasada skrzyżowania perspektyw nauczyciela i ucznia .

- Zasada zorientowania na cele uczenia się .

- Zasada konfrontacji z treściami kształcenia .

- Zasada samokształcenia .

- Zasada integracji ogólnej, politycznej i zawodowej edukacji .

- Zasada wpływu emocji na proces nauczania - uczenia się .

- Zasada zorientowania dorosłych na działanie odpowiada zasadzie łączenia teorii z praktyką oraz wykorzystywania doświadczeń osób dorosłych w ujęciu Józefa Półturzyckiego .

- Zasada estetyzacji .

- Zasada ekonomiki czasu .

- Zasada prawdopodobieństwa błędu .

- Zasada wykorzystania humoru .

Przestrzeganie zasad dydaktycznych umożliwia osiąganie wyznaczonych celów nauczania.

---