`Paremiae, Dicta, Sententiae Opr. Bogusław Strożek

na podstawie źródła: internet

Paremia prawnicza - krótka sentencja sformułowana najczęściej przez jurystę będącego uznanym autorytetem prawniczym (z reguły jurystę starożytnego Rzymu), wyrażająca w przystępny sposób fundamentalną zasadę prawną.

Sentencja - aforyzm, maksyma, krótka, zwykle jednozdaniowa wypowiedź (prozaiczna lub rymowana), wyrażająca ogólną prawdę, mądrość dotyczącą życia człowieka. Myśl filozoficzna, etyczna zawierająca pewną zasadę postępowania.

Dictum - wyrażenie

Dicta - polecam opanowanie wszystkiego (BS)

a contrario - (wychodząc) z przeciwnego (założenia), z przeciwieństwa, przeciwnie

a limine - od zaraz, z miejsca, bez wnikania w treść, (odrzucić pozew, wniosek)

ab absurdo - (dosł. od niedorzeczności) (dowodzić wychodząc z fałszywego założenia)

ab instantia - umorzenie postępowania sądowego z braku dowodów winy

abnormis - niezgodny z prawem

abolitio criminis - umorzenie procesu

abolitio infamiae - przywrócenie do czci, rehabilitacja

abolitio legis - zniesienie, uchylenie ustawy

abolitio sententiae - uchylenie wyroku

abrogatio, onis f. 1. zniesienie, usunięcie 2. uchylenie (ustawy), zniesienie prawa, aborcja

absente reo - pod nieobecność pozwanego

absolutio a limine - odrzucenie, uchylenie skargi bez merytorycznego rozpatrywania

absolutio ab actione - odrzucenie, uchylenie skargi, powództwo jako bezzasadne

absolutio ab instantia - umorzenie sprawy z braku dowodów winy

accidentalia negotii - podmiotowo istotne składniki treści czynności prawnej

actio negatoria - roszczenie negatoryjne

ad absurdum - dosł. do niedorzeczności ( twierdzenie, rozumowanie doprowadzone) do niedorzeczności

ad acta, a/a - (sprawa odłożona) do akt, między sprawy załatwione

ad apicem iuris - ściśle według prawa

ad casum -  stosownie do przypadku, okoliczności

ad eventum - forma czynności prawnej zastrzeżona dla wywołania określonych skutków prawnych

ad finem - do końca

ad hoc - (dosł. do tego) wyłącznie w tym celu; doraźnie

ad incertas personas - do nieoznaczonych osób

ad interim - tymczasowy, np. chargé d'affaires ad interim

ad meritum - do istoty sprawy

ad probationem - (forma czynności prawnej wymagana) dla celów dowodowych

ad rem - do rzeczy, do (głównej) sprawy; do właściwego tematu; bez dygresji

ad solemnitatem - (forma czynności prawnej zastrzeżona) pod rygorem nieważności

ad usum proprium - do własnego użytku

ad vitam - dla życia; w testamencie: do użytku tylko za życia (wskazanej osoby)

ad vocem - 1. w sam czas, w samą porę; właściwie; stosownie 2. co się tyczy; w sprawie, nawiązując do tego, co powiedziano

alieni iuris - dosł. innego prawa; podlegający innej władzy (np. o nieletnim, niepełnosprawnym umysłowo)

analogia iuris - analogia z prawa

analogia legis - analogia z przepisu ustawy

animus manendi - zamiar stałego pobytu

ante diem - przed terminem

ante elapsum terminum - przed upływem terminu

argumentum a contrario - dowód (wnioskowanie) z przeciwieństwa

argumentum a maiori ad minus wnioskowanie z czegoś większego o czymś mniejszym

argumentum a minori ad maius - wnioskowanie z czegoś mniejszego o czymś większym

argumentum a ratione legis ampla - argument z ogólnej racji ustawy

auctoritas iuris - powaga prawa

auctoritas rei iudicatae - powaga rzeczy osądzonej; prawomocność wyroku

casus - przypadek wyjęty z praktyki, kazus prawny

casus belli - powód, pretekst do wypowiedzenia wojny

causa - przyczyna, cel

causa donandi - cel darowizny, podstawa prawna przysporzenia mająca na celu obdarowanie odbiorcy.

causa obligandi - podstawa zaciągnięcia zobowiązania.

causa solvendi - cel zapłaty, podstawa prawna mająca na celu umorzenie zobowiązania.

cessio via legis - przeniesienie wierzytelności, cesja z mocy ustawy

clausula derogatoria - klauzula derogacyjna

clausula generalis - klauzula ogólna, generalna

clausula rebus sic stantibus - zastrzeżenie, że umowa obowiązuje w istniejących okolicznościach, które nie ulegną zmianie

clausula salvatoria - klauzula salwatoryjna, ochronna

collisio iurum - kolizja prawa

communis opinio - powszechny pogląd

conditio a qua - warunek zawieszający

conditio ad quam - warunek rozwiązujący

conditio iuris - warunek prawny

conditio sine qua non - warunek konieczny

conditio suspensiva - warunek zawieszający

contra legem - wbrew normom prawnym, (wykładnia) sprzeczna z prawem, przeciw prawu, sprzeczny z prawem

convalidatio, onis - f. 1. konwalidacja, nadanie mocy prawnej wadliwemu uprzednio aktowi prawnemu

corpus delicti - przedmiot, dowód przestępstwa, dowód rzeczowy

culpa - wina

culpa in contrahendo - wina w kontraktowaniu

culpa in custodiendo - wina w nadzorze

culpa in eligendo - wina w wyborze

damnum emergens - szkoda rzeczywista

de gravi causa - z ważnej przyczyny

de iure - zgodnie z prawem

de lege artis - zgodnie z regułami sztuki

de lege ferenda (też lex ferenda) - według postulowanego prawa (zob. de lege lata)

de lege lata - z punktu widzenia prawa obowiązującego

deductio ad absurdum - sprowadzenie do niedorzeczności

derogatio legi - uchylenie prawa , ustawy

diligentia - staranność

dolus directus - zamiar bezpośredni

dolus eventualis - zamiar ewentualny

erga omnes - wobec wszystkich, prawo bezwzględne/norma skuteczne wobec podmiotów trzecich (przeciwieństwo inter partes)

essentialia negotii - przedmiotowo istotne składniki treści czynności prawnej

ex abundanti cautela - z przesadnej ostrożności, z nadmiaru przezorności, ostrożności

ex aequo et bono - z względów słuszności i dobra

ex ante - uprzednio, z punktu widzenia wcześniejszej sytuacji (przeciwieństwo ex post)

ex arbitratu boni viri - z opinii rzeczoznawcy, biegłego

ex assensu curiae - za zgodą sądu

ex contractu - wynikły z umowy (kontraktu)

ex decisione - stosownie do decyzji: wyroku sądu, ugody

ex definitione - dosł. z definicji (danego terminu), na mocy definicji

ex delicto - z deliktu, z czynu niedozwolonego, odpowiedzialność deliktowa, (powstały, wynikły) z czynu przestępnego, z przestępstwa

ex gratia - z dobrej woli, np. płatność ex gratia - płatność bez uznawania odpowiedzialności prawnej lub obowiązku

ex iure - z mocy prawa

ex lege - (dosł. według prawa) z mocy ustawy, z mocy prawa

ex nunc - od teraz, od tejże chwili, od chwili obecnej

ex officio - z urzędu, na mocy władzy przysługującej urzędowi, z obowiązku (urzędowego)

ex post - później, z późniejszej perspektywy (przeciwieństwo ex ante)

ex promptu - bez przygotowania, nagle, naprędce

ex ratione legis - z zamiaru ustawodawcy, wedle ducha ustawy

ex tunc - od wtedy, od tamtej chwili, od samego początku, z mocą wsteczną

exceptio - zarzut prawny

exceptio non adimpleti contractus - zarzut niewykonania umowy

exceptio rei venditae et traditae - zarzut rzeczy sprzedanej i wydanej

facta concludentia - fakty z których można wnosić o istnieniu woli

facultas alternativa - upoważnienie przemienne

falsus procurator - rzekomy pełnomocnik

fatalia legis nazwa terminu ustawowego zwanego zawitym, z upływem którego wygasają wszelkie uprawnienia nie wykorzystane w czasie przepisanym przez prawo

fide bona - w dobrej wierze

fide mala - w złej wierze

fides documentorum - moc dowodowa dokumentów

finis iustitiae - cel kary

forma ad eventum - forma czynności prawnej zastrzeżona dla wywołania określonych skutków prawnych

forma ad probationem - forma czynności prawnej, zastrzeżona dla celów dowodowych

forma ad solemnitatem - forma czynności prawnej zastrzeżona pod rygorem nieważności

ianuis clausis - przy drzwiach zamkniętych (formuła procesowa)

illustrandi causa - dla ilustracji, zilustrowania

in absentia - podczas nieobecności

in fraudem legis - z obejściem prawa, w celu obejścia prawa

in statu nascendi - w trakcie powstawania

incompatibilia - urzędy, których nie wolno łączyć

inter partes - między stronami (przeciwieństwo erga omnes)

inter vivos - między żyjącymi (przciwieństwo mortis causa)

interdictum demolirium - nakaz usunięcia wszelkich urządzeń wzniesionych na gruncie sąsiadującym, bez zezwolenia.

interpretatio a contrario - interpretacja z przeciwieństwa

interpretatio contra legem - wykładnia wbrew ustawie, niezgodna z prawem

invitatio ad offerendum - zaproszenie do zawarcia umowy

ipso facto - tym samym, z racji samego faktu

ipso iure - z racji samego prawa (por. ex lege), na mocy prawa

iudex inhabilis - sędzia nie mogący wyrokować w danej sprawie

iudex suspectus - sędzia podejrzany (o stronniczość)

ius ad bellum - prawo do prowadzenia wojny

ius albinagii - prawo władcy do objęcia spadku po zmarłym cudzoziemcu

ius cogens - prawo bezwzględnie obowiązujące

ius dispositivum - prawo względnie obowiązujące

ius extra commercium - bez prawa handlu; res extra commertium - rzecz nie będąca w obrocie prawnym

ius gentium - prawo narodów

ius in bello - prawo wojenne, prawo konfliktów zbrojnych

ius legationis - prawo legacji

ius sanguinis - prawo krwi (przy nabywaniu obywatelstwa)

ius soli - prawo ziemi (przy nabywaniu obywatelstwa)

ius tractatuum - prawo do zawierania umów międzynarodowych

lege artis - zgodnie z regułami sztuki

lex benignior - prawo łagodniejsze

lex ferenda - ustawa, która ma być uchwalona w przyszłości

lex generalis - prawo/norma ogólna (przeciwieństwo lex specialis)

lex imperfecta - prawo niedoskonała; nie podsiadająca sankcji norma

lex lata - ustawa wydana, uchwalona, obowiązująca

lex minus quam perfecta - prawo mniej niż doskonałe

lex perfecta - prawo doskonałe

lex plus quam perfecta - prawo więcej niż doskonałe

lex posterior - prawo/norma późniejsza (przeciwieństwo lex priori)

lex prior - prawo/norma wcześniejsza (przeciwieństwo lex posterior)

lex specialis - prawo/norma szczególna (przeciwieństwo lex generalis)

lucrum cessans - spodziewane korzyści

matrimonium non existens - małżeństwo nieistniejące

modus operandi - sposób działania

mortis causa - na wypadek śmierci (przciwieństwo inter vivos), czynność prawna na wypadek śmierci - testament

mutatis mutandis - z uwzględnieniem koniecznych zmian, "przy zmianie tych rzeczy, które powinny być zmienione"

nasciturus - dziecko poczęte, ale jeszcze nie narodzone

non liquet - nie jest jasne; brak norm prawnych potrzebnych do rozstrzygnięcia sytuacji; przypadek luki prawnej

norma iuris - norma prawna, przepis prawa

nupturient - narzeczony, oblubieniec.

obligatio ex contractu - zobowiązanie z umowy chronionej przez ius civile

obligatio ex delicto - zobowiązanie z przęstępstw prawa prywatnego

obligatio ex lege - zobowiązanie na podstawie ustawy

observatio legis - przestrzeganie prawa

onus probandi - ciężar dowodowy

opinio iuris (sive necessitatis) - subiektywny element zwyczaju międzynarodowego; przekonanie, że norma ma charakter prawnie wiążący; przekonanie, że stosowne zwyczaje stanowią prawo i nie zależą od woli jednostek,

optimus fide - w najlepszej wierze

per argumentum a contrario - dzięki dowodowi przeciwnemu

per procura - przez pełnomocnika, osobę uprawnioną

possessio - posiadanie

praeter legem - obok ustawy

preasumptio iuris ac de iure - domniemanie prawne niewzruszalne

preasumptio iuris tantum - domniemanie prawne wzruszalne

pro publico bono - dla dobra publicznego, dla dobra ogółu

promulgatio legis - promulgacja, ogłoszenie ustawy

quoad usum - co się tyczy używania rzeczy

ratio decidendi - powód, uzasadnienie dla decyzji lub orzeczenia

ratio legis - ratio ustawy; powód, przyczyna wydania określonej ustawy lub normy prawnej, uzasadnienie ustawowe

rebus sic stantibus - przy zachowaniu istniejących okoliczności, (ponieważ sprawy przybrały taki obrót)

reductio ad absurdum - sprowadzenie do niedorzeczności

reformatio in peius - zmiana na gorsze

rei vindicatio - roszczenie petytoryjne (windykacyjne), żądanie wydania rzeczy przez jej posiadacza,

repertorium - 1. spis, wykaz 2. spis nieruchomości

res iudicata - rzecz osądzona

res nullius - rzecz niczyja

restitutio in integrum - naprawienie szkody

secundum legem - zgodnie z ustawą, według prawa, zgodnie z prawem

solo consensu - na zasadzie zwykłej zgody.

sui generis - oryginalny, swego rodzaju, unikalny

terra nullius - ziemia niczyja

ultima ratio - ostatni, ostateczny sposób

ultra vires - poza kompetencją, bez upoważnienia

universitas iuris - zbiór, ogół praw

vacatio legis - "wakacje ustawy", okres przed wejściem w życie ustawy, który ma umożliwić zapoznanie się nią przed rozpoczęciem jej stosowania

vacuum iuris - próżnia prawna (brak lub niestosowanie prawa)

verba legis - brzmienie ustawy

verbi causa - na przykład, dla przykładu

veto - weto, sprzeciw (zabraniam)

vis legis - siła prawa

vis maior - siła wyższa

votum separatum - zdanie odrębne, głosowanie odrębne (odrębny wniosek uczestnika narady, różny od wniosku popieranego przez ogół)

---