Dobór osobników na rodziców przyszłych pokoleń jest istotnym elementem

pracy hodowlanej, decydującym niejednokrotnie o sukcesie w hodowli

- uzyskaniu potomstwa o pożądanych przez hodowcę cechach.

Ze względu na specyfikę biologii pszczół, a zwłaszcza ich rozmnażania,

gdzie matka łączy się z wieloma trutniami w powietrzu, o kontrolowanym

doborze par rodzicielskich u tego gatunku, możemy mówić jedynie wtedy, gdy dysponujemy metodą sztucznego unasienniania. Historycznie rzecz ujmując próby kontrolowanego doboru matek i trutni przebiegały dwutorowo. Z jednej strony podejmowano próby kojarzenia doprowadzające w końcowym rezultacie do powstania aparatu do inseminacji umożliwiającego wprowadzenie nasienia do dróg rodnych matki i uzyskanie pożądanego potomstwa. Z drugiej strony natomiast - próbowano wyszukać miejsca o odpowiednio dużym pasie izolacji około 10 km (np. wyspy, kotliny górskie), gdzie umieszczano roje z dużą liczbą trutni, mające zapewnić odpowiednie kojarzenia - organizowano

tzw. trutowiska. Jednakże możliwość zastosowania tej metody jest

ograniczona ze względu na bardzo małą liczbę miejsc spełniających warunki izolacji a także, w tym wypadku, nie można zastosować doboru indywidualnego. Pierwszego skutecznego unasiennienia przy użyciu strzykawki i odpowiedniego manipulatora dokonał Watson w 1927 r. Pierwsze, stosunkowo proste aparaty do inseminacji zostały skonstruowane przez Mackensena i Robertsa i równocześnie przez Laidlawa w 1948 r. Dalszych udoskonaleń w latach siedemdziesiątych

tegoż wieku i później dokonali Ruttner, Schneider i Fresnaye; Vesely, Zawilski. Obecnie stosowane aparaty umożliwiają wprowadzenie inseminacji na szerszą skalę nie tylko w celu uzyskania coraz lepszego materiału hodowlanego, ale także do uzyskiwania matek produkcyjnych

o dobranym pochodzeniu, zwiększających potencjalną produkcyjność

pasiek u pszczelarzy. Zabieg sztucznego unasienniania przeprowadzany jest pod mikroskopem binokularowym przy powiększeniu ok.16 razy. Używa się do tego celu aparatu składającego się ze statywu z płytą

główną i dwoma kolumnami nośnymi, na których zamontowane są odpowiednie haczyki do rozpinania matki, a na jednej z nich, nad uchwytem haczyka, bloczek strzykawkowy z umocowaną i ruchomą

strzykawką z wymienną igłą do pobierania i wstrzykiwania nasienia. Oprócz tego w skład aparatu wchodzi uchwyt przytrzymujący matkę z elementami doprowadzającymi dwutlenek węgla (z butli z odpowiednim reduktorem), wykorzystywany do unieruchomienia matki w trakcie zabiegu. Sam zabieg inseminacji przebiega w kilku etapach. Pierwszym z nich jest pobieranie nasienia od dojrzałych płciowo trutni w wieku ok. dwóch tygodni. Po wynicowaniu aparatu kopulacyjnego pobierane jest nasienie od 8 do 12 trutni, w ilości około 8 mm3. Następnie dojrzałą płciowo matkę (w wieku 7-9 dni) umieszcza się w rurce, blokuje stoperem, usypia dwutlenkiem węgla. Dostęp do dna komory żądłowej, gdzie znajduje się zakryty fałdem zastawkowym otwór płciowy, uzyskuje się przez rozciągnięcie matki przy pomocy haczyków - sondy, brzusznego

i grzbietowego. Kolejną czynnością jest wstrzykiwanie uprzednio pobranego nasienia do jajowodu środkowego, (po odsunięciu fałdu zastawkowego i uzyskaniu dostępu do otworu płciowego). Etap ten nastręcza największych trudności początkującym inseminatorom.

Po zabiegu inseminacji, matkę umieszcza się wśród pszczół, zapewniając jej możliwość swobodnego poruszania się (bez możliwości oblotu) w celu prawidłowego przeprowadzenia plemników do zbiorniczka nasiennego. Proces opróżniania jajowodów trwa około 48 godzin. O uzyskaniu w pełni wartościowej unasiennionej matki decyduje wiele czynników. Najważniejszymi z nich są:

kondycja matki w momencie jej unasienniania,

jakość i pobieranie nasienia bez śluzu,

sam przebieg zabiegu oraz zapewnienie odpowiednich warunków do

przeprowadzenia plemników do zbiorniczka

nasiennego. U pszczół jest to tak ważne dlatego, że matka jest unasienniana raz w jej życiu i nasienie zmagazynowane w jej zbiorniczku nasiennym musi wystarczyć na kilka lat - na cały okres składania przez nią jaj. Należy pamiętać, że sztuczne unasiennianie jest tylko metodą mającą na celu uzyskanie najlepszego materiału zarówno hodowlanego jak i przeznaczonego do produkcji. Odpowiedni dobór matek i trutni oraz prawidłowo przeprowadzone zabiegi inseminacji są gwarantem oferowania pszczelarzom materiału o odpowiedniej jakości.

Wynicowany aparat kopulacyjny trutnia z nasieniem

Aparat kopulacyjny trutnia po pobraniu nasienia - widok pod mikroskopem

Matka pszczela w trakcie wstrzykiwania nasienia

Matka pszczela z wprowadzoną igłą do jajowodu środkowego - widok pod mikroskopem

ROZRÓD ZWIERZĄT

Katarzyna Fujak

TW 1 A

Inseminacja pszczół

---