Wykład 1:
Stosunki międzynarodowe - ogół reakcji, czyli wzajemnych spotkań interakcji, zachodzących pomiędzy jednostkami w społeczności międzynarodowej, polegających na wymianie materii i idei w środowisku międzynarodowym: wymiana materii - rzeczy, towarów (sprzedaż, kupno); wymiana idei (filozofii, nauki, sztuki, doktryn, np. Guenter Grass i „Blaszany bębenek”; cesarzowa Katarzyna czytała Woltera); środowisko międzynarodowe - terytorium (obszar, na którym dochodzi do tych reakcji, wymiany; to także czas - wydarzenia polityczne, które odbywają się w miejscu i czasie) - lądowe, morskie, powietrzne; kontekst międzynarodowy - rzutuje na dane wyobrażenie - otoczenie, które wpływa pośrednio lub bezpośrednio).
Państw na świecie jest około 202; organizacji międzynarodowych - 5.500 (NGO - są to organizacje pozarządowe, jest ich 5.000; GO - organizacje rządowe - 500); są też narody - 300 - to wszystko składa się na społeczność międzynarodową. Wszystkich jednostek w społeczności międzynarodowej jest około 6.000.
Charakter stosunków międzynarodowych: a) synoptyczny (ogólny obraz) - system całościowy, tak postrzegany; b) eksplanacyjny (wyjaśniający) - wszystko trzeba wyjaśniać, tłumaczyć, interpretować; c) kumulatywny (ogniskujący wydarzenia w jakąś teorię) - np. zbiera się wojny jugosłowiańskie i wychodzi konflikt bałkański.
Podejście do stosunków międzynarodowych: a) systemowe; b) strategiczne (traktują wydarzenia w sposób przewidywalny i decyzyjny, w jakim kierunku mają zmierzać); c) prognostyczne - występują prognozy strategiczne, związane z czasem (krótkoterminowe - na 5 lat, sprawdzalność15%; średnioterminowe - do 10 lat, sprawdzalność powyżej 10%; długoterminowe - powyżej 10 lat, sprawdzalność poniżej 5%).
Prognozy są po to, aby się przygotować.
Inna prognoza - prognozy ekstrapolacyjne - tworzone na bazie wydarzeń z historii, które miały podobne parametry, a teraz mogą się teraz rozwinąć, powtórzyć.
Typy stosunków międzynarodowych: 1. dziedzina operowania, w której się obracamy: a) gospodarcze; b) majątkowe; c) polityczne, d) kulturalne; e) sport; 2. Stan relacji między państwami: a) rywalizacja; b) współpraca; c) wojna; d) tolerancja (np. Białoruś); 3. Ze względu na zasięg stosunków międzynarodowych: a) multilateralne (wielostronne); b) regionalne (kontynentalne); c) subregionalne (Rada Nordycka); d) bilateralne (także trilateralne) - kraje Beneluksu, Rada Bałtycka; 4. kolejny typ: a) dyplomatyczne; b) konsularne.
Stosunki dyplomatyczne posługują się dorobkiem innych nauk: a) prawo międzynarodowe (nauki równoległe ze stosunkami międzynarodowymi); b) prognozologia (prognozowania przyszłości); c) system bezpieczeństwa (działania i wojny, rozbrojenia, układy rozbrojeniowe); d) polemologia (socjologiczna teoria wojny i pokoju, tłumaczy relacje); e) imagologia (nauka o obrazie narodu w postrzeganiu innych narodów, stereotyp); f) stosunki konsularne; g) stosunki dyplomatyczne; g) organizacje międzynarodowe.
Wykład 2 (Prawo międzynarodowe publiczne - geneza i stan obecny):
Prawo to jest silnie związane ze stosunkami międzynarodowymi.
A dlaczego to prawo jest publiczne - bo jest społeczność międzynarodowa, jej elementy (6.ooo - z poprzedniego wykładu) - to publiczna, ono reguluje stosunki między jednostkami, organizacjami, narodami, państwami, kiedy elementy międzynarodowe państw wchodzą ze sobą w relacje, dotyczą społeczności międzynarodowej) -nie to, co prywatne!!! - jednostki fizyczne, właściciele banków, itp.
Lex humane - prawo boskie, mamy je od urodzenia aż do śmierci; prawo naturalne, prawo do życia, przemieszczania się, religii, są nienaruszalne i niezbywalne, nawet jeśli jest się w więzieniu, bo twoja myśl jest wolna, możesz być np. myślami na Hawajach.
Prawo obywatelskie - są to prawa wtórne, prawo do głosowania, itp., nabyte później, zależne od człowieka, tu już Bóg się nie wtrąca, też są ludzkie, ale dane i można je utracić.
Ius gentium - prawo rodzajów ludzkich, podział na narody, plemiona; narody i nacjonalizm to dopiero w XIX wieku, tu chodzi o ludy, grupy etniczne. Dotyczą kontaktów między różnymi rodzajami ludzkimi, mogło ingerować i rozstrzygać; narodziło się w starożytnym Rzymie dla ich ochrony. Zdefiniował je Ulpian - dostrzegł w ius gentium dwa interesy: interes prywatny (kupców, właścicieli ziemskich; interes publiczny - republiki rzymskiej - zyskuje na prestiżu, sile, gdy wchodzi z innymi w kontakty. Byli wtedy niewolnicy, czyli rzecz mówiąca (instrumentum vocale).
Ius inter gentes - prawo między ludami, jeden z rozłamów ius gentium (F. de Uittoria i F. Suarez je wymyślili). Uittoria uznał: wtedy, gdy dochodzi do dynamicznego kontaktu - wojna, pokój, itp., relacje między ludami; pochodzi od prawa naturalnego.
Ius commune - prawo wspólnoty, narodów katolickich, wspólnota państw katolickich pod berłem papieża - oczywiście Europy, bo jest to średniowiecze, wówczas wspólnym mianownikiem była religia katolicka; kraje niekatolickie nie mogły tu należeć.
Z tych dwóch ścieżek od około 1780 roku J. Bentham stworzył jedno pojęcie - prawo międzynarodowe (international law). Wcześniej tego nie było, bo były te inne.
W polskiej terminologii od 1885 roku - od prof. F. Kasparka - przymiotniki „publiczne”, „prywatne” przyjęły się automatycznie.
Źródła prawa:
Źródła bezpośrednio tworzące prawo: a) w znaczeniu ścisłym (konwencje, traktaty, zwyczaj międzynarodowy (normy prawne, nawet nie spisane); b) wyrokowania (orzeczenia sądów, wyroki, to, co dotyczy życia człowieka i pracy tych instytucji); c) pomocnicze - nauka o stosunkach międzynarodowych (np. Wałęsa w Chinach, propozycja okrągłego stołu dla Ukrainy zgłoszona Millera); doktryny międzynarodowe (np. doktryna wojenna NATO - mogą być źródłem prawa, bo się sprawdzą).
Pośrednio tworzące prawo (potrzebują nośnika pomiędzy źródłem a prawem): a) materialne (konwencje, traktaty spisane w zbiorach, bez zwyczajów, nośnik: kodeks - zbiór dokumentów przeniósł traktat do grupowego charakteru); b) poznawcze - dotyczą okoliczności, czasu i miejsca zawarcia umów, traktatów i konwencji. Nośnikiem jest czas, miejsce i okoliczności; c) formalne (woluntarystyczne) - oparte o dobrą bądź złą wolę państw. Nośnik to też wola państwa, np. Jugosławia (w przykładzie negatywnym) - miała złą wolę i zaistniał fakt na arenie międzynarodowej; NAFTA to przykład pozytywny.
Prawo międzynarodowe - ogół norm tworzących system regulujący stosunki między państwami na arenie międzynarodowej, to suma norm.
Normy prawne (to najmniejszy element prawa międzynarodowego, najmniejsza składowa; to kryterium pokazujące granice zachowania się państw na arenie międzynarodowej):
Bezwzględnie obowiązujące (ius cogens) - są nienaruszalne, nie wolno ich zmieniać, występują w pierwotnym kształcie aż do całkowitego ich wyrzucenia i zastąpienia ich przez bardziej nowoczesne: normy prawne konwencyjne - umowy spisane, traktaty, konwencje; normy zwyczajowe - precedens inicjuje zwyczaj bądź nie (po tym „błysku” może zdarzyć się to jeszcze raz), norma taka będzie akceptowana, powtarzana, stanie się zwyczajem.
Koordynacyjne - normy umowne, ale nie spisane, są ustne, luźno regulujące kontakty pomiędzy jednostkami; normy partykularne - w wąskim zakresie, np. tylko na Bałkanach.
Zależność ius-lex: ius uzasadnia lex, czyli ius to pochodna od lex, lex jest szersze, bazowe, a ius modeluje, ukazuje, uszczególnia. Z niemieckiego - Gesetzt; z rosyjskiego - Zakon; z angielskiego - law. W polskim nie ma odpowiednika, jest tylko słowo „prawo”.
Sankcje:
Sankcje zorganizowane - grożą za złamanie prawa międzynarodowego - mają one charakter akcji, nie są incydentem: organizacyjne (wyrzucenie z organizacji, np. Białoruś z Rady Europy czy Niemcy z LN); korygujące (skorygowanie błędu, np. zadośćuczynienie, odszkodowanie); przymus bezpośredni (najbardziej radykalna z sankcji, np. NATO w Jugosławii, przymus siłą z użyciem siły).
Nie zorganizowane (to negatywna reakcja społeczeństwa międzynarodowego na łamanie prawa międzynarodowego) - są incydentalne, jednorazowe, działania ad hoc, z doskoku: socjologiczne - nacisk społeczny na rządzących, np. nacisk Amerykanów na prezydenta, by skończyć wojnę w Wietnamie; psychologiczne - cel nacisku na morale i etykę przywódców od strony abstrakcyjnej, na wpływ na dobre ego.
Oba rodzaje sankcji są: indywidualne (jeden kraj nakłada sankcje na drugi) i kolektywne (wiele państw nakłada sankcje na jeden lub wiele państw; wiele organizacji na jedno lub wiele państw.
Wykład 3 (społeczność międzynarodowa):
Społeczność międzynarodowa (international society) - ogół państw, narodów, organizacji międzynarodowych w szerokim sensie (sensu largo); gdy chodzi tylko o państwa (sensu stricto); podmioty - wąskie znaczenie. Występuje około 6.000 jednostek; ogół jednostek złożonych z praw, narodów, organizacji międzynarodowych.
Społeczność międzynarodowa jest zjawiskiem, instytucją pozaprawną, ale występującą w praktyce. Nie jest formalnie definiowana. Nie jest kodyfikowana, ale występuje.
International community (wspólnota) występuje jeszcze rzadziej. Nie można o tym mówić na świecie, bo za dużo jest konfliktów. W UE owszem, bo tam jest pokój, tam owa wspólnota występuje w wąskim sensie. W szerokim sensie - to wtedy jest society. Wspólnota jest wyższym stadium społeczności.
Strony społeczności międzynarodowej:
Podmioty prawa międzynarodowego - muszą mieć pełną suwerenność, być uznanym na arenie międzynarodowej, brać na siebie odpowiedzialność i zobowiązania - i to wszystko na arenie międzynarodowej.
Uczestnicy - niższa forma jednostek, nie muszą być suwerenni (mogą być organizacją), muszą być uznani , mają możliwość brania na siebie zobowiązań. Podmioty - potencjalne - wielka grupa społeczna, np. naród, np. wyznawcy islamu; mogą ustanowić państwo, ale nie muszą, np. Żydzi do 1948 roku, Białoruś do 1992 roku. gdy tworzy się państwo, podmioty stają się efektywne - organizacje wielkiej grupy społecznej, czyli państwo; efekt działań, czyli to, w co się one organizują. Uczestnicy mogą być pośredni (organy organizacji wielkiej grupy społecznej - np. rząd, bo organizacją jest państwo, bo pośredniczy między państwem a innymi państwami, ciało kolegialne) i bezpośredni (reprezentanci organów organizacji wielkiej grupy społecznej, bezpośrednio wchodzą w kontakt, np. premier, prezydent, człowiek: potencjalne → efektywne → pośrednie → bezpośrednie. Od narodu do jednostki (żadnego z tych elementów nie można pomylić, ani tym bardziej pominąć). Państwo bez narodu nie przetrwa, naród bez państwa - owszem.
Przykład bilateralnych stosunków: POLSKA - WATYKAN:
Strona polska - podmioty (potencjalny - naród polski; efektywny - państwo); uczestnicy (pośredni - rząd; bezpośredni - minister spraw zagranicznych, szef dyplomacji)
Strona watykańska - podmioty (potencjalny - wyznawcy religii katolickiej na świecie; efektywny - instytucja - kościół katolicki na świecie); uczestnicy (pośredni - stolica apostolska; bezpośredni - szef dyplomacji, sekretarz stanu).
Najważniejsze etapy rozwoju społeczności międzynarodowej:
Średniowiecze - rodzina narodów katolickich, chrześcijańskich, wspólnota, w miarę jednolita (oprócz schizmy), ale nie było protestantyzmu.
1648 rok - pokój westfalski, kres zwierzchnictwa cesarza, potem uzależnienie od papieża; cesarz nie wymaga glejtu papieża, są dwie władze równe sobie.
1721 rok - do społeczności międzynarodowej przystępuje Rosja prawosławna; po wojnie północnej jako potężny podmiot.
II połowa XVII wieku - dochodzą USA; pierwszy pozaeuropejski kraj, społeczność transatlantycka, pojęcie globalne.
XIX wiek - dochodzą pierwsze organizacje międzynarodowe (1865 rok - przychodzi Światowy Związek Telegrafistów - GO; od tego roku stanowią podmiot); w wyniku rewolucji S. Bolivara kraje Ameryki Łacińskiej zdobywają niepodległość, dzięki czemu dochodzą do społeczności międzynarodowej - Boliwia, Argentyna, Chile, potem reszta.
1856 rok - dochodzi Turcja - pierwszy niechrześcijański kraj (muzułmanie po wojnie krymskiej, rewolucja) - społeczność międzynarodowa straciła typowo chrześcijański charakter.
Cechy społeczności międzynarodowej:
Otwartość - przyjmuje nowe jednostki, państwa, organizacje, rozwija się. 100 lat temu liczyła 100 jednostek, obecnie około 6.000.
Dynamiczność - rozwijająca się progresywnie, szybko, nie jest statyczna.
Heterogeniczna - zróżnicowana; różne kraje - protestanckie, islamskie, itp.
Skład elementarny: państwa, organizacje, narody.
Społeczność międzynarodowa = kraje ONZ + te spoza ONZ (np. Szwajcaria); to suma wspólnot regionalnych, subregionalnych, funkcjonalnych (gospodarka, sport, kultura), regionalnych.
Normy:
Uniwersalne - dla całej społeczności międzynarodowej, bez wyjątku, powszechne,
Regionalne - tylko w wąskim zasięgu dla wspólnot regionalnych, np. prawo wspólnoty UE, bo tylko 15 państw obowiązuje.
Uniwersalne i regionalne - normy prawa międzynarodowego; normy → cele (normy prowadzące do osiągnięcia celu i zadania instrumenty do czegoś); normy → dyrektywne (zastosowane w praktyce, implementacja, urzeczywistnienie).
Wykład 4 (terytorium państwa):
Terytorium może być lądowe, morskie, powietrzne.
Przedmiot władzy państwowej:
Dominium (integralność terytorialna): to nie kolonia, tu jest władza, posiadanie, bycie nad czymś, występuje własność. Integralność terytorialna jest przejawem zewnętrznym, całość, niepodzielność terytorialna.
Przejawy ograniczenia wykonywania integralności terytorialnej: asquistio originaria - nabycie pierwotne, jako pierwszy kraj, zasiedzenie, res nullius; asquistio derivativa - nabycie wtórne, po kimś.
Przykłady utraty terytorium - cesja, zasiedzenie, zmniejszenie w wyniku działalności natury (np. zalanie), porzucenie (derelikcja): res derelicta - rzecz porzucona, czasowo może być res nullius, ale w praktyce nikt nie chce porzucać terytorium - jeśli jednak tak się by stało, ktoś szybko by je zabrał. Terytorium porzuca się, gdy przynosi ono straty, są tam wojny, nie zarabia na siebie - np. Wielka Brytania w 1949 roku zrzekła się Indii (rewolty, powstania), co nie było korzystne dla Wielkiej Brytanii.
Imperium (zwierzchnictwo terytorialne) - suwerenność, samodzielne i suwerenne posiadanie władzy. Zewnętrzne przejawy suwerenności to zwierzchnictwo nad terytorium, suwerenność to władza niepodzielna.
Przejawy ograniczenia wykonywania zwierzchnictwa terytorialnego - demilitaryzacja; neutralizacja; okupacja - te wszystkie składniki to ratione materiae (powody merytoryczne).
Pozytywne zwierzchnictwo - państwo sprawuje je nad ludźmi, terytorium, zjawiskami, wydarzeniami i rzeczami.
Negatywne zwierzchnictwo - nikt inny nad państwem nie może mieć zwierzchnictwa.
Demilitaryzacja - wyłączenie spod obecności wojskowej danego terytorium, brak baz, zakaz produkcji broni wszelkiego rodzaju.
Neutralizacja - wyłączenie spod zwierzchności danego państwa, terytorium, niezaangażowanie się w sprawy zagraniczne (np. Zagłębie Saary).
Okupacja - zastąpienie władz, 0% suwerenności: ratione loci (terytorialne) - bazy wojskowe (bazy w innym kraju, państwo w państwie, np. baza wojskowa Guantanamo (baza wojskowa USA na terytorium Kuby); dzierżawa - np. Hongkong do 1999 roku należał do Wielkiej Brytanii, obecnie został oddany Chinom; ratione personae (osobowe) - okupacja (wymieniona władza, należąca teraz do zupełnie innych osób); unia personalna (jeden władca kieruje 2, 3 państwami, np. Królestwo Obojga Sycylii, Rzeczpospolita Obojga Narodów + Ruś za Jagiellonów.
Teorie państwa:
Przedmiotowa - terytorium to przedmiot władzy państwowej.
Podmiotowa - to przedmiot, ma ciało, terytorium jest ciałem państwa, żywym organizmem.
Kompetencyjna - kompetencja, elementy władzy - nad nimi rozpościera państwo, kompetencje państwa nad terytorium.
Nabycie (ograniczenie) integralności terytorialnej:
Cesja - transfer, scedowanie części terytorium na rzecz kogoś, wymiana, kupno lub sprzedaż (cedent oddaje, cesjonariusz bierze). Może wystąpić wymiana - oddać kawałek ziemi i wziąć kawałek ziemi - np. Bug (ZSRR i Polska) lub kupno (np. Alaska). Są tereny określane mianem res integra - jest to takie terytorium, które nie podlega transferowi, jest to ziemia integralna, nie do uszczuplenia.
Przyrost (alluvio) - a) naturalny, np. Morze Kaspijskie wysycha i Rosja je dostaje, jakaś wyspa się wybrzusza, morze się cofa, itp.; b) sztuczny (to powoduje człowiek, np. port północny w Polsce; teren zabierany morzu - Holendrzy osuszają i zabierają Morzu Północnemu). Terytorium zwiększa się po bokach.
Zawłaszczenie (occupatio) - działanie to jest nielegalne w prawie międzynarodowym. Występuje jeden legalny przypadek, gdy ziemia należy do kategorii res nullius/terra nullius (ziemia, rzecz niczyja), np. Kolumb w 1492 roku odkrywa ziemię i zagarnia ją dla Hiszpanii. Obecnie na świecie nie ma terytoriów niczyich, nawet poza morzem terytorialnym czy na morzu otwartym.
Zasiedzenie - dokonywane jest wtedy, gdy wejście na dany teren jest pokojowe, jest stabilne i długie. Dotyczy to res primum (rzecz pierwsza, już do kogoś należąca).
Zawojowanie (debellatio) - jest zawsze zakazane; jest to atak, podbój dokonany siłą czy przemocą. Występuje tu pojęcie res litigiosa (ziemia sporna, budząca konflikt).
Pojęcia:
Res communis usus (rzecz wspólnego użytkowania, wspólne dla wszystkich) - oceany otwarte, dna oceanów, biegun południowy Antarktyda, kosmos.
Res extra commercium (ziemia poza handlem, nie do sprzedania) - np. Wielkopolska, Kosowo. Są to najistotniejsze ziemie, wokół których powstawały państwa, wobec czego bez nich państwa by nie było. Nie może być cesji, porzucenia, kupna.
Res secudnum (odwrotnie do res primum, jego konsekwencja) - wtórne zasiedzenie przez kogoś, posiadane przez drugiego właściciela.
Wykład 5 (Granica lądowa państwa):
Granica to: a) linia oddzielająca minimum 2 terytoria (może być oczywiście więcej); b) linia styku pomiędzy minimum 2 terytoriami państwowymi; c) linia kończąca zwierzchnictwo terytorialne jednego państwa i rozpoczynająca zwierzchnictwo terytorialne drugiego państwa. Jest to linia pionowa, a nie pozioma. Idzie w górę i pod ziemię, choć nie wiadomo, jak głęboko sięga. Pod ziemią w granicach naszego państwa wszystko jest polskie i sięgamy tak głęboko, jak się da.
Funkcje granicy:
Ekonomiczna - przynosi zysk z opłat granicznych (takie jest jej zadanie).
Obronna - ma bronić terytorium państwa, musi być obronna, a także polityczna - bo zaznacza różnice terytorialne.
Kulturowo - społeczna - styk kultury, obyczajów, kontakt z innymi.
Kooperacyjna - ma skłaniać do wymiany, współpracy, kontaktów, nie tylko ma dzielić, ale także łączyć.
Geograficzna (fizyczna) - występuje na mapach.
Etapy wyznaczania granicy:
Decyzja polityczna - dogadanie się stron, np. po wojnie lub granica budowana od podstaw.
Delimitacja - wytyczenie granicy na mapie, na „sucho”, w gabinecie - z geodetami, hydrologami, specjalistami.
Demarkacja - zaznaczenie granicy w terenie, konkretnie jak ma przebiegać, np. słupy graniczne, oznakowania.
Redemarkacja - powtórne wytyczenie granicy w terenie. Po zmianach granica jest powtórnie wyznaczana, np. po powodzi (koryto Odry się zmieniło).
Administracja granicą - zarządzanie granicą, stworzenie przejść granicznych, pilnowanie granicy, opłaty.
Morfologia granicy lądowej:
Strefa I - pas graniczny (wysunięty najdalej od granicy np. niemieckiej). Są to najmniejsze jednostki administracyjne usytuowane przy granicy, tworzące pierścień gmin od północy do południa.
Strefa II - ma do 6 km szerokości. Jest to strefa nadgraniczna oznakowana orzełkami.
Strefa III - pas drogi granicznej (do 50 metrów). Kończy on państwo polskie, zaczyna niemieckie; jest to miękko zorany piach, wykrzewiony (na podstawie umowy bilateralnej między państwami takie coś utrzymywane jest po obu stronach granicy); występuje pas bezpieczeństwa, który ma chronić; jest to ostatni zewnętrzny pas w granicy lądowej państwa, po nim występuje już tylko kolejne państwo. występuje tylko słupek, to wszystko.
Rzeki - metody wyznaczania granicy:
Po jednym z brzegów rzeki - cała rzeka należy do jednego z państw.
Granica po geometrycznym środku rzeki - nie widać tego, robią to hydrolodzy. Występuje to tylko na rzekach żeglownych, które można eksploatować (wspólnie).
Granica na rzekach żeglownych - wyznaczane po talwegu, czyli głównym, środkowym prądzie rzeki.
Jeziora - metody wyznaczania granicy:
Po jednym z brzegów jeziora
Granica biegnąca po geometrycznym środku jeziora (jeziora są często żeglowne, więc dlatego tak jest).
Góry - metody wyznaczania granicy:
Po jednym ze stoków gór - np. całe Tatry należą do Polski bądź Czech.
Po wierzchołkach gór - np. krzyże, góry podzielone na dwie części, zboczami (najsprawiedliwszy podział), przepoławia na pół).
Rodzaje granic: lądowa ( należą tu rzeki, jeziora, góry); morska; powietrzna.
Inny podział granic:
Naturalna - wykorzystuje rzeźbę terenu, np. na morzu, jeziorze.
Sztuczna - wyznaczana przez człowieka: a) orograficzna - tak jak naturalne; b) geometryczna - są równe, od ekierki (Algieria - Egipt - Sudan; Angola - RPA; Kanada - USA); astronomiczna (mieszana) - wykorzystują południki i równoleżniki, jest najstarsza, mierzona odcinkowo (Angola - Mozambik - RPA). Może być też mieszana (orograficzno - astronomiczna) - są niezmienne, stałe.
Wykład 6 (granica morska państwa):
Granica morska państwa jest zawsze orograficzna, naturalna. Jest najbardziej złożona.
Morfologia:
Mierzona od lądu do morza otwartego. W procesie demarkacji trzeba poprowadzić linię podstawową. Ścina wierzchołki lądu najdalej wysunięte w kierunku morza; gdzie są zatoki bądź zalewy od brzegu nie może być więcej niż 3 mile morskie; ma się stykać z wierzchołkami; jest to zewnętrzna granica wód wewnętrznych.
Strefa I (wody wewnętrzne) - pomiędzy brzegiem a linią podstawową (zatoki, redy, archipelagi); pomiędzy brzegiem (wewnętrzna granica) a linią podstawową (zewnętrzna granica); państwo ma pełną jurysdykcję, tak jak na lądzie - im dalej od brzegu, tym ona maleje; jest to przedłużenie lądu; występują redy (miejsce postoju statku przed wpłynięciem do portu, kotwicowisko); tor podejściowy (droga statku pogłębiona na jego wyporność) - jest on bagrowany, czyli pogłębiany, aby statek nie osiadł na mieliźnie. Występują: porty (mogą być otwarte - handlowe, pasażerskie, przyjmuje coś non stop; zamknięte - wojskowe, np. Kaliningrad); archipelagi (są to zespoły wysp, które zaliczono do wód wewnętrznych w 1982 roku na III Konferencji Prawa Morza w Montego Bay; pojedyncze wyspy były przed 1982 rokiem); zatoki i zalewy (wcięcie morza w głąb lądu, może to być fiord (odmiana północna). Mogą one być historyczne (musi występować wtedy rozwartość 24 mil morskich w najszerszym punkcie między brzegami, oba brzegi muszą należeć do jednego państwa, np. Zatoka Gdańska) lub niehistoryczne (np. Zalew Szczeciński - jeden z brzegów należy do Niemiec).
Strefa II (morze terytorialne) - jej szerokość może wynosić maksymalnie 12 mil morskich od linii podstawowej; jest to wewnętrzna linia podstawowa prowadzona na szerokości maksymalnej 12 mil morskich w głąb morza; władza państwa jest już mniejsza, niż na wodach wewnętrznych. Występuje prawo nieszkodliwego przepływu (prawo to posiadają obce jednostki, mogą przepływać przez morze terytorialne bez szpiegowania, przemytu broni itp., bez zanieczyszczenia, bez zatrzymywania się). Występują 3 strefy: karna ( w związku z niewypłacalnością lub spowodowaniem zanieczyszczenia statek może być aresztowany i cofnięty do portu); cywilna (dotycząca ludzi, załóg statków); administracyjna (zarządza tu kraj nadbrzeżny, wszystkie jednostki podlegają mu).
Strefa III (wód morskich przyległych) - granica wewnętrzna granicy zewnętrznej morza terytorialnego, a granicą zewnętrzną jest linia poprowadzona na szerokości maksymalnie 24 mil morskich w głąb morza otwartego. Strefa ta przylega do morza terytorialnego. Prawa państwa na tych wodach: fiskalne (państwo może pobierać cła, opłaty, zaległości, podatki); ekologiczne (ochrona czystości wód); fitosanitarne (sprawy higieniczne i sanitarne zwierząt oraz towarów spożywczych); ekonomiczna (własność odnosząca się do zasobów żywych, rybnych, itp.).
Strefa IV (morska strefa ekonomiczna i rybołówstwa) - liczona od linii podstawowej maksymalnie 200 mil morskich; granicą wewnętrzną jest linia podstawowa, a granicą zewnętrzną linia na szerokości maksymalnie 200 mil morskich w głąb morza otwartego; strefa ta została wprowadzona w 1982 roku w Montego Bay; władza państwa jest bardzo mała: prawo do łowienia i eksploatacji gospodarczej wód i pod wodą; prawo do badania, ekologii, nauki; prawo do zasobów żywych.
Morze otwarte (mare liberum):
6 wolności morza otwartego: 4 występowały przed Konferencją w Montego Bay (wolność połowu; wolność przelotu; wolność żeglugi; wolność prowadzenia kabli podwodnych) + 2 wprowadzone po Konferencji w Montego Bay (wolność badań naukowych; wolność budowania sztucznych wysp).
Szelf kontynentalny:
Jest to granica morska państwa pod dnem i lustrem wody.
Definicja oceanograficzna - dno morskie i to co pod nim do głębokości 200 metrów od linii brzegowej.
Ujęcie prawno-międzynarodowe - ma szerokość 200 lub więcej niż 350 mil morskich, czyli zwykle do strefy ekonomicznej i rybołówstwa (strefa IV); występuje masyw kontynentalny (ląd do lustra wody); przedłużenie masywu kontynentalnego (I płaszczyzna pod lustrem wody do 200 metrów); stok kontynentalny - powyżej 200 metrów, jest spad, stromizna, I wielkość spad od przedłużenia masywu; podnóże kontynentalne - ostatnia część szelfu kontynentalnego, kończy się spad, stok, jest spokojnie. Stok i podnóże tworzą kraniec kontynentalny i wtedy szelf ma 2 cechy: przedłużenie masywu; kraniec kontynentalny; szelf jest międzynarodowym obszarem wolnym o statucie res communis usus (rzecz wspólnego użytkowania), regulowany przez ONZ (Organizacja Dna Morskiego - lata 50-te).
Wykład 7 (Granica powietrzna):
Ius spatiale (prawo międzynarodowe kosmiczne, przestrzenne).
Granica powietrzna to granica niedemarkowalna całkowicie, najtrudniejsza w delimitacji, dlatego była niedelimitowalna. Odkrył to polski uczony Bogdan Góralczyk. Każdy wlot jest naruszeniem integralności. Przestrzeń kosmiczna od 80 do 100 km.
Periqeum - 90 km nad ziemią (jest to najniższa orbita okołoziemska, na której można umieścić sztucznego satelitę, który nie spadnie), ponieważ przyciąganie ziemskie kończy się na 80 km. W kodyfikacji nie uznano periqeum; jest to zwyczaj, który się przyjął. Powstał dopiero w latach 70-tych.
Próby kodyfikacji periqeum:
Wersal 1919 rok - konwencja o lotach cywilnych: zdefiniowała, że loty takie mają odbywać się bez przeszkód, powstała definicja żeglugi powietrznej.
Chicago 1944 rok - (konwencja chicagowska) - traktat o tranzycie lotniczym: samoloty maja prawo przelecieć przez terytorium państwa bez lądowania; mogą też przelecieć z lądowaniem, ale nie w celach handlowych, np. gdyby zabrakło paliwa czy pojawiłaby się usterka; traktat o transporcie lotniczym: samolot ma prawo zabrać pasażerów i towary z państwa, z którego pochodzi, do którego linia należy; samolot ma prawo przywieźć ludzi i towary do kraju przynależności; samolot ma prawo wywieźć i przywieźć ludzi i towary do oraz z kraju przynależności samolotu. Te wolności obowiązują do dnia dzisiejszego, ale nadal nie delimitowały granicy.
3 reżimy prawne w żegludze powietrznej (prawa stałe bez względu na konwencyjne uzgodnienia):
1. Wolność przelotu nad morzem otwartym.
2. Możliwość przelotu nad innymi państwami za ich zgodą, otwarcie korytarza powietrznego, po wytyczeniu stałych linii żeglugowych ekonomicznych.
3. Nie istnieje prawo swobodnego (nieszkodliwego) przelotu nad morzem terytorialnym, tak jak istnieje tam prawo nieszkodliwego przepływu.
1992 rok (Open sky) - o otwartym niebie: zaproponowany przez Eisenhowera w 1955 roku, żeby podnieść zaufania pomiędzy Układem Warszawskim a NATO. Samoloty szpiegowskie mogły latać bez ograniczeń, ale idea ta upadła. Wrócił do niej George Bush senior - państwa komunistyczne i NATO podpisały ten układ.
Przestrzeń kosmiczna jest powyżej. To res communis usus, nie może do nikogo należeć. Można ją wspólnie badać, umieszczać satelity.
Przestrzeń kosmiczna (ujęcia):
Całościowe (obejmuje wszystko - orbity; trajektorie).
Szczegółowe (orbita okołoziemska - geostacjonarna; orbity i trajektorie wokół i w kierunku Księżyca, i innych ciał niebieskich wewnątrz systemu słonecznego).
Ciało niebieskie (ujęcia):
Całościowe (wszystkie).
Szczegółowe - 1. Księżyc i inne ciała niebieskie wewnątrz systemu słonecznego: a) w ujęciu całościowym; b) w ujęciu szczegółowym (zasoby naturalne, próbki, minerały i substancje, międzynarodowe rezerwaty naukowe, obszary konieczne dla potrzeb stacji kosmicznych); 2. materie pozaziemskie osiągające powierzchnię ziemi w sposób naturalny (meteor nie przechodzi przez atmosferę, spala się w niej, nie osiąga ziemi; meteoryt osiąga ziemię).
W 1967 roku podpisano układ dotyczący Księżyca, przestrzeni kosmicznej i innych ciałach niebieskich (Księżyc był już wtedy osiągalny, nie można budować baz w kosmosie, nie wolno militaryzować kosmosu). Pierwszy wahadłowiec był radziecki i nazywał się Buran.
Orbita geostacjonarna - jest nad równikiem na wysokości 58 tys. km nad ziemią, jest najdłuższą orbitą ziemską. Jej status nie jest regulowany przez prawo międzynarodowe. Najlepszy zasięg i najlepsza łączność na cały świat jest właśnie z niej. Kraje, nad którymi ta orbita się znajduje chcą, aby była ich własnością (chcą ją dzierżawić, np. Amerykanom, by mogli umieszczać na niej rakiety). Na niej można umieścić maksymalnie 180 satelitów, gdyż rozmieszczenie następuje co 2 stopnie. Do 1993 roku było już 90 satelitów.
Równik to z łaciny equator, stąd wzięła się nazwa Ekwador.
Człowiek w kosmosie nie jest żadnym obywatelem, nie ma narodowości. Jest wysłannikiem ENUOYS, jest to ziemianin.
Wykład 8 (Międzynarodowe obszary specjalne i o statusie szczególnym):
Obszary specjalne są potwierdzone odrębnymi umowami międzynarodowymi; obszary o statusie szczególnym nie muszą być potwierdzane w taki sposób.
Obszary specjalne: rzeki, cieśniny, kanały.
Rzeki:
Graniczne - dwustronne i wielostronne.
Wielonarodowe - użytkowane przez kilka krajów bez osobnej umowy.
Międzynarodowe - umowy są podpisane przez państwo, przez które taka rzeka przepływa; powołano Komisję Rzeczną (w skład której wchodzą wszystkie państwa), która nadzoruje i administruje żeglugę; rzeka międzynarodowa jest rzeką żeglugową i wpada do morza: Ren - umiędzynarodowiona w 1815 roku na podstawie aneksu do Kongresu Wiedeńskiego, powołano tam Komisję Rzeczną, która funkcjonuje do dziś; Dunaj - od 1856 roku na podstawie Traktatu Paryskiego, który kończył wojnę krymską, także posiada Komisję Rzeczną; Niger - od 1885 roku, umowę podpisały Niger i Nigeria, bo rzeka przepływa przez te państwa, wówczas były to kolonie francusko-angielskie, potem w latach 60-tych powtórzono umiędzynarodowienie; Indus - w 1960 roku na podstawie traktatu pakistańsko - indyjskiego; Amazonka - od 1978 roku łącznie z jej dorzeczami. Nil też jest żeglugowy, ale nie jest to rzeka międzynarodowa.
Cieśniny:
Cieśnina jest to naturalna droga łącząca dwa morza otwarte. Są one niezbędne dla żeglugi międzynarodowej.
Lokalne cieśniny (terytorialne, gdy oba brzegi należą do 2 państw i jeżeli chce się przepłynąć, to trzeba przepłynąć po jednym z mórz terytorialnych; wewnętrzne - oba brzegi należą do jednego państwa).
Zneutralizowane cieśniny (nie ma wojsk): Mały i Duży Bełt + Sund - cieśniny łączące Bałtyk z Atlantykiem (jedyne dojście do Atlantyku). Administrują Dania i Szwecja. W 1857 roku podpisano Traktat Kopenhaski, odnoszący się do statków cywilnych, a także do wojskowych - w 1980 roku zrezygnowano z tego zapisu, gdyż Dania nie ratyfikowała go; Bosfor i Dardanele (Morze Śródziemnomorskie i Morze Czarne) - w 1774 roku Rosja i Turcja otworzyły te cieśniny tylko dla swoich statków, ale nie wojskowych; w 1841 roku otworzono te cieśniny dla tureckich i rosyjskich statków wojskowych; w 1856 roku - Traktat Paryski neutralizuje Bosfor i Dardanele dla wszystkich państw; w 1926 roku w Lozannie potwierdzono oficjalnie i świątecznie neutralizację Cieśniny Bosfor i Dardanele; w 1936 roku w Montreaux (Szwajcaria) ostatecznie potwierdzono neutralizację cieśnin Bosfor i Dardanele; Magellana - w 1881 roku Chile i Argentyna podpisały traktat o neutralizacji tej cieśniny; w latach 1941-1945 zawieszono jej neutralizację, gdyż toczona była wtedy wojna z Japonią.
Kanały:
Kanał jest to sztuczna droga wodna łącząca 2 morza otwarte, posiadają one wolność żeglugi: Kanał Sueski - wykopany przez Napoleona w 1810 roku, w 1888 roku powstał I traktat międzynarodowy dotyczący tego kanału, w 1956 roku prezydent Egiptu, Naser, znacjonalizował go, a w 1977 roku prezydent Egiptu, Sadat, sprywatyzował go (francusko-brytyjsko-egipskie); Kanał Panamski - zbudowany w 1903 roku (Panama - USA), strefa kanału jest pod ekonomicznym zwierzchnictwem USA; Kanał Kiloński - w 1919 roku na podstawie Traktatu Wersalskiego nastąpiła jego nacjonalizacja.
Obszary o statusie szczególnym:
Obszary okołobiegunowe:
Arktyka - jest to północny biegun (teren o wartości 60 mln km kw. lądu), gdzie wydzielono 5 sektorów dla różnych państw (kanadyjski, amerykański, norweski, rosyjski i chiński - to wszystko to Grenlandia). Szwecja i Finlandia, państwa neutralne, nie uważają tego terenu jako podzielonego na sektory. Od 1934 roku Polska ma swoją stację na Szpitzbergenie.
Antarktyka (Antarktyda + wyspy) - obszar 25 mln km kw., od 1978 roku Polska na wyspie King George ma swoją stację im. Arctowskiego. Antarktyka ma status res communis usus (w przeciwieństwie do Arktyki). Nie ma tu sektorów, nie ma baz, ani ćwiczeń, mogą być tylko przeprowadzane badania. W 1959 roku powstaje Klub Antarktyczny, który skupia państwa obecne na Antarktyce.
Enklawy (z łac. klavis = klucz):
Enklawa to terytorium zamknięte wokół innych państw, wtopione w inne terytorium. Może być też eksklawa (terytorium wyrzucone poza terytorium macierzyste, np. Kaliningrad, Berlin Zachodni). Enklawą może być państwo, miasto, region, wyspa.
Enklawa wewnętrzna - San Marino, Lesotho, Watykan
Enklawa zewnętrzna - Berlin Zachodni, Kaliningrad
Enklawa nadbrzeżna wewnętrzna - Konstancja
Enklawa nadbrzeżna zewnętrzna - Brunei, Kaliningrad
Enklawa nadbrzeżna zewnętrzna kolonia - Gibraltar, Celta, Meilla
Enklawa zewnętrzna kolonia wyspa - Makao portugalskie zwrócone Chinom w 1999 roku
Obszar zdemilitaryzowany (bez wojska i wszystkiego, co z nim związane) - Wyspy Alandzkie (Finlandia); Kanał Sueski; Archipelag Swalbard; Antarktyda (tylko ląd stały).
Obszar zdenuklearyzowany (bez broni jądrowej, może być konwencjonalna) - Strefa Ameryki Łacińskiej (bez USA) do Meksyku; Strefa Południowego Pacyfiku (Australia, Samoa, Fidżi, Nowa Zelandia).
Wykład 9 (międzynarodowe prawo wojenne):
Zespoły norm regulujące prawo wojenne:
Ius ad bellum (prawo do wojny) - do 1919 roku występowało prawo do wojny, lecz po 1919 roku zostało zakazane.
Ius in bello (prawo w czasie wojny) - jest stosowane, jest to reguła reguł prowadzenia wojny, to mniejsze zło; wojny nie można wyeliminować, więc trzeba ją chociaż ucywilizować i wtedy można wyciągnąć sankcje. Najważniejsze etapy wprowadzania ius in bello:
1856 rok - reguły prowadzenia wojny morskiej (zakaz korsarstwa - piractwo państwowe; wprowadzenie bandery morskiej i neutralnej).
1899 rok - I Konwencja Haska (zwyczaje w wojnie lądowej - jak najdalej od ludności cywilnej; pokojowe załatwianie sporów).
1907 rok - II Konwencja Haska (ochrona okrętów handlowych; zasada neutralizmu w czasie wojny - kraje zneutralizowane są w konflikcie, ale na jego terytorium nie może być armii, wojny, itp., np. Nadrenia w latach 1919-1939).
1925 rok - zakaz stosowania gazów duszących (po I wojnie światowej - iperyt). Były one stosowane pod Ypres, Verdun.
1929 rok - ochrona rannych i chorych.
1936 rok - zakaz postępowania z okrętami podwodnymi.
1945 rok - ściganie przestępców wojennych - po II wojnie światowej (w tym wypadku prawo działa wstecz).
1948 rok - wprowadzenie pojęcia „zbrodnia ludobójstwa” - masowa, świadoma zbrodnia na ludności cywilnej.
1949 rok - cztery konwencje genewskie, uzupełniające I i II Konwencję haską: 1. o osobach cywilnych (ochrona, azyl, niezabijanie, niewykorzystywanie); 2. o rannych i chorych (transport, brak rozróżnienia u chorych na żołnierzy i cywilów); 3. o rannych i chorych na morzu; 4. o jeńcach wojennych (oflagi i stalagi; Międzynarodowe Prawo Humanitarne MPH - prawo obrony praw człowieka w czasie wojny).
1968 rok - konwencja o nieprzedawnieniu zbrodni wojennych (tzw. prawo norymberskie), zasada lex retro non agit nie występuje.
1977 rok - I Protokół do Konwencji Genewskiej (najemnictwo, czyli walka za pieniądze) - nie chroni ich prawo międzynarodowe, bez praw kombatanckich, nie ma praw żołnierza broniącego ojczyzny.
Przykłady rozpoczęcia wojny:
Ultimatum - może być z uzasadnieniem i bez uzasadnienia (nie ma konkretnych motywów, przyczyn).
Zerwanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych - obniżenie rangi stosunków dyplomatycznych.
Agresja jednostronna - błyskawiczne, niczym nieuprzedzone wejście na terytorium innego państwa.
Przykłady zakończenia wojny:
Zakończenie działań wojennych (zakończenie frontu) - kapitulacja (poddanie się), może być bezwarunkowa bądź normalna; zawieszenie broni (np. rozejm) - przerwanie działań, charakter doraźny, nieostateczny, ad hoc, jest na czas; kapitulacja bezwarunkowa.
Zakończenie stanu wojny (podpisanie pokoju) - z traktatem pokojowym (definitywny koniec wojny); bez traktatu pokojowego (po II wojnie światowej z Niemcami - per pacta concludentia, czyli przez fakty dokonane - nie podpisało się z wrogiem żadnego traktatu, działania wojenne się skończyły, a nie, że Niemcy się poddały. Pokój podpisano dopiero na konferencji 2+4 w 1990 roku, gdzie udział brali RFN, NRD oraz ZSRR, Wielka Brytania, USA i Francja).
Wojny (według Grocjusza):
Legalne (sprawiedliwe) - opór zbrojny wobec okupanta, po zaczepieniu naszego kraju obrona przed agresorem, samoobrona.
Nielegalne (wojny agresywne) - agresja jest nielegalna.
Wykład 10 (konflikty współczesnego świata w praktyce):
W 1993 roku profesor prawa międzynarodowego wysunął koncepcję konfliktów cywilizacyjnych (clash of civilization). Wyodrębnił 8 kryteriów i 8 cywilizacji, a następnie podał wyniki.
Kryteria (stosunek do…) Cywilizacje (wartości)
Boga i człowieka---------------------------------------zachodnia (USA, Europa, Australia, Polska)
Indywiduum i grupy--------------------------------------------japońska (Koree, Japonia, Wietnam)
Obywatela i państwa----------------------------islamska (Płn. Afryka, Bliski Wschód, Indonezja)
Rodziców i dzieci-----------------------------------------------hinduistyczna (płw. Indyjski, Cejlon)
Mężczyzny, kobiety-------—słowiańsko-ortodoksyjna-prawosławna (Ukraina, Rosja, Serbia, Bułgaria)
Prawa i obowiązki---------------------amerykańsko-łacińska (Ameryka Środkowa, Południowa)
Wolności i autorytaryzmu------------------afrykańska (Afryka Czarna bez Białej, bez Magrebu)
Równości i hierarchii------------------------------------------------konfucjańska (Chiny, Mongolia)
Wyniki - hegemonia cywilizacji zachodniej (nie podoba się reszcie); konflikty międzykulturowe (światy kulturowe będą się bić); weapon states (państwa uzbrojone w broń atomową, niebezpieczne).
Huntington odkrył 38 konfliktów (separatyzmów, czyli dążenie odśrodkowe mniejszości od większości, wyodrębnienie się narodowe) na świecie: 1. Abchazja i Gruzja - o oderwanie się Abchazji od Gruzji; 2. Albania i Serbia - o Kosowo; 3. Armenia przeciw Azerbejdżanowi - lud z ludem; 4. Baskowie (ETA) - Hiszpania i Francja są tam; 5. Bośniacy w Jugosławii i Chorwacji - muzułmańscy; 6. Katalończycy w Hiszpanii; 7. katolicy kontra protestanci w Ulsterze; 8. Czeczeni i Inguszowie kontra Rosjanie; 9. obcokrajowcy w Niemczech, szczególnie we wschodnich (NRD); 10. Francuzi w Kanadzie - Quebek (I referendum w 1998 roku); 11. Grecy i Turcy na Cyprze; 12. mniejszość węgierska w Rumunii (Siedmiogród - tu więcej jest Węgrów); 13. Hutu i Tutsi w Rwandzie; 14. Inguszowie i Osetyńczycy w Rosji i Gruzji - mikropaństwa; 15. Hindusi i Pakistańczycy o Kaszmir; 16. Kurdowie w Iranie, Iraku i Turcji - nie mają państwa, choć jest ich 20 mln; 17. Mołdawianie i Rosjanie na Ukrainie nad Dniestrem; 18. Palestyńczycy i Izraelczycy; 19. Sikhowie w Indiach (waleczna mniejszość); 20. Singalezi i Tamilowie na Sri Lance; 21. Tybetańczycy w Chinach (Tybet jest prowincją Chin); 22. mniejszość w Timorze.
Cypr (podzielony od 1974 roku):
Cypr Wschodni jest częścią turecką, ze stolicą w Famanguście; Cypr Zachodni jest grecki ze stolicą w Nikozji. Cypr podzielony jest linią demarkacyjną; istnieje też strefa buforowa ONZ, osadzona przez błękitne hełmy. Nikozja też jest podzielona (północna część należy do Turcji, południowa do Grecji). Występują także punkty kontrolne osadzone przez Brytyjczyków (Cypr był kiedyś brytyjski). Aneksja Turcji nie jest uznana międzynarodowo.
Indonezja:
Konflikt o Timor rozpoczął się w XVII wieku. Występował spór potęg kolonialnych - Portugalii i Holandii. W 1904 roku doszło do podzielenia ziem - część wschodnia przypadła Portugalii, zachodnia - Holandii. W 1949 roku Indonezja otrzymała niepodległość i dokonała aneksji Zachodniego Timoru. Od 1975 roku żołnierze z Indonezji okupują także Timor Wschodni. Problem jest taki, że Timor chce być samodzielny. W 1976 roku Indonezja dokonuje aneksji Timoru Wschodniego, co nie zostaje uznane.
Kanada:
Stany Zjednoczone Kanady; flagą Quebeku jest krzyż szkocki z lilijką (znak królów francuskich - Ludwików); Quebek - Montreal największe miasto i tu i w Kanadzie; w Kanadzie mieszka 28 mln ludzi, powierzchnia - 10 mln km kw. język angielski; Quebek - 1,5 mln km kw. powierzchni, 7 mln ludzi (25% ogółu), język francuski. Zostało ogłoszone referendum w sprawie niepodległości (tylko 1% był przeciwny oderwaniu); Quebek jest bardzo bogaty.
Europa:
Radzieckie interwencje (np. Litwa w 1991 roku o TV, Polska w 1956 roku); konflikty etniczne, religijne (IRA, ETA, Kurdystan w 1984 roku); interwencje wojskowe (o niepodległość - Karabach, Czeczenia, Bośniacy, Algieria); wojny domowe (Gruzja, Izrael, Cypr).
Wykład 11 (konflikt bliskowschodni):
W 1993 roku nastąpił przełom w stosunkach izraelsko - arabskich (porozumienie Rabin - Arafat). Ustalono, że może istnieć Autonomia Palestyńska, ale Palestyna ma wykreślić ze swojej konstytucji zapis mówiący o doszczętnym zniszczeniu Izraela.
W komisji dobrych usług zasiadał minister spraw zagranicznych Norwegii. Na jego pogrzeb do Oslo pojechali Rabin i Arafat.
Źródła konfliktu: świat arabski: Maroko, Libia, Nigeria, Sudan, Egipt, Afryka Biała, Półwysep Arabski.
Wzgórza Golan - tereny okupowane z Syrią. Część północno-wschodnia (kawałek należy do Libii). Jest tam strefa demarkacyjna, buforowa.
Strefa Gazy - południowo-zachodnia (półwysep Synaj) - enklawa okupowana przez Izrael (było w Egipcie).
Zachodni Brzeg Jordanu (pierwotnie było to terytorium palestyńskie) - Cisjordania (wschodnia część Transjordanii).
Jerozolima (historyczna stolica Izraela i świata arabskiego) - ale kneset jest w Tel Avivie.
Od 14 maja 1948 roku Izrael jako Erec Izrael (Wielki Izrael).
W 1947 roku Zgromadzenie Ogólnie wydało rezolucję nr 181 - miały powstać państwo arabskie i państwo izraelskie, Jerozolima miałaby status międzynarodowy.
Nablus - główna siedziba Jasira Arafata.
Pierwsza wojna żydowsko - arabska wybuchła w 1948 roku. koalicję antyżydowską tworzyły Irak, Syria, Jordania, Palestyna i Egipt. Stało się tak, gdyż rezolucja 181 ZO ONZ nie została zrealizowana (nie powstało państwo palestyńskie). W 1946 roku Jordania uzyskała niepodległość (wcześniej była mandatem brytyjskim). Po tej wojnie Cisjordania przechodzi do Jordanii (1949 rok - Transjordania + Cisjordania = Jordania). Od 1967 roku Cisjordania okupowana jest przez Izrael.
Trzecia wojna żydowsko - arabska:
Teraz Izrael jest potęgą. Zajął Wzgórza Golan (od Syrii), Cisjordanię (od Jordanii), Gazę (Egipt) + okupacją półwyspu Synaj (1974-1982), ale oddał Egiptowi. Jerozolima jest pod izraelską administracją. Izrael zwiększył swoje terytorium o 100%.
W 1956 roku Naser, promoskiewski prezydent Egiptu, znacjonalizował Kanał Sueski, a w 1982 roku kolejny prezydent Egiptu (proamerykański), Sadat, sprywatyzował go. W 1978 roku odbyła się konferencja w Camp David, a wypracowane porozumienie podpisał prezydent Egiptu - Sadat.
Po podpisaniu porozumienia w Camp David świat arabski wykluczył Egipt z Ligi Państw Arabskich.
Za czasów rządów prezydenta Egiptu Mubaraka Egipt powrócił do LPA i teraz jego stanowisko w kwestii Izraela jest wypośrodkowane.
Czwarta wojna żydowsko - arabska (1982 rok):
Atak na obozy w Szabraj i Szakil w Libanie (doszło tam do masakry) - dokonał tego Izrael, bo stamtąd wojsk izraelskie było ostrzeliwane przez Palestyńczyków. Liban w latach 70-tych był Szwajcarią Bliskiego Wschodu (najbogatszy kraj tamtego regionu). Dziś po 1982 roku Liban nie może się podnieść, panuje straszny chaos.
Stan na 1997 rok:
Autonomia Palestyńska - Cisjordania (Nablus i Gaza, która jest enklawą); Wzgórza okupowane przez Izrael; Jerozolima wciąż jest sporna; osiedla: występuje administracja A (największe miasta Cisjordanii = 30% innych obszarów Cisjordanii, 6.000 km kw. jest palestyńskie), B (około 68% pozostałych terytoriów jest pod arabskim zarządem, ale policja jest żydowska, nie w pełni palestyńska), C (2% w całkowitej kontroli Izraela).
Wykład 12 (terroryzm międzynarodowy):
Terroryzm w ideologicznej podstawie rozpoczął się w latach 60-tych. Bunt w 1968 roku młodzieży akademickiej w Europie (także Warszawa, Praga).
Ideolodzy terroryzmu (Francja):
Daniel Cohn-Bendit (czerwona linia) - cele grup terrorystycznych powinny być osiągnięte drogą polityczną, a jeśli miałaby wystąpić przemoc, to tylko bardzo mała - drobny szantaż, porwanie).
Herbert Marcuse (czarna linia) - linia bezkompromisowa, cel uświęca środki, dopuszczona jest możliwość ofiar walki, kamikadze, zbrojna walka - linia ekstremalnej walki).
Terroryzm międzynarodowy - nielegalna działalność militarna lub paramilitarna, godząca pośrednio lub bezpośrednio w osoby cywilne lub polityczne, w celu wywołania efektu zastraszenia, groźby lub obu naraz.
1937 rok - międzynarodowa konferencja w sprawie zapobiegania i zakazania aktów terrorystycznych (nie weszła w życie)
1972 rok - powołanie komitetu ds. terroryzmu międzynarodowego ONZ (po ataku na Igrzyskach Olimpijskich w Monachium w 1972 roku na zawodników z Izraela).
1984 rok - rezolucja ONZ (XXXIX Sesja ZO ONZ) „O niedopuszczalności polityki terroryzmu państwowego”.
Typologie terroryzmu (zależny od czynnika sprawczego):
Państwowy (państwo wspiera terroryzm - Jemen, Libia, Irak, Somalia)
Grupowy (ETA, IRA)
Indywidualny (Sikhowie).
Podział terroryzmu grupowego:
Grupy separatystyczne - dążenie do oderwania się narodu, który reprezentują, od narodu, który nad nimi panuje - IRA (Irlandzka Armia Republikańska), ETA (Kraj Basków i Wolność)
Grupy ideologiczne (religie, faszyzm, lewackość) - Dżihad, Hesbollah, RAF, Al-fatah, Al-kaida).
Grupy idealistyczne (ich program jest nierealny, utopistyczny) - np. frakcja czerwonej armii, grupa Badermeinhof (poprzedniczka RAF-u) - było tak: 2 studentów w 1968 roku, którzy zakładają utopijną grupę - Urike Meinhof i Andreas Bader - walczą według arabskich metod walki, przez co policja nie wiedziała, jak oni działają, jakie mają struktury. Tą grupę szkoliła Stasi w NRD (RAF był w RFN). Ostatni lider RAF-u, Andreas Grams, został zastrzelony w 2001 roku w Niemczech, niedaleko Szczecina.
Struktura organizacyjna IRA:
Generalna Konwencja IRA (100 osób) → Kierownictwo IRA (12 osób, nie znają się osobiście) → Rada Tymczasowa IRA (7 osób, decydują o zamachach, jest to ścisłe kierownictwo) → Dowództwo Północne (5 brygad w Ulsterze i 1 w Irlandii - w Eire) i Dowództwo Południowe (Ulster) oraz Kwatera Główna IRA.
IRA Tymczasowa - odłam IRA. Walczą o oderwanie Ulsteru od Wielkiej Brytanii; uznali IRA za kolaborantów, są zradykalizowani.
Terroryzm islamski:
Na przykład FIS (Islamski Front Ocalenia) z Algierii (MSZ nie zaleca wycieczek do tego kraju.
Najbardziej żywotnym jest terroryzm palestyński (nie mają państwa, walczą więc o nie). OWP ma swoje ramię zbrojne (Al-fatah), której liderem był niegdyś Arafat. OWP była uznana przez społeczeństwo międzynarodowe. OWP i Al.-fatah miały 2 ośrodki pod sobą - Grupa 17 (typowa grupa uderzeniowa, której szefem jest Abdal Habit Ahta, a strategiem Abut Jel)) i Grupa Odcinka Zachód (kieruje nią Abu Jihad).
Z OWP wyodrębniły się radykalniejsze, samodzielne ugrupowania: Grupa Abdula Al Abbasa i Al-fatah Rada Rewolucyjna (rządzi nią Abu Nidal).
Potem powstały kolejne, ośrodki: Specjalne Komando (rządzi nim Satim Abu Salem) i Abu Ibrahim - Front (rządzi tu Abu Ibrachim) - nazwa organizacji to Grupa 15 maja (od dnia powstania).
Terroryzm islamski (w przewadze szyicki) dzieli się na: szyicki (Hesbollah, gdzie rządzi Hussein Fadallah i Islamska Partia Boga Amal, którą dowodzi Hussein Hussari) oraz szyicko-sunnicki (Islamski Dżihad, czyli święta wojna, opierający się na Koranie i Sunnie, czyli najistotniejszych częściach Koranu).
Al-kaida - powstała w 1988 roku, założona przez Osamę bin Ladena. Jest to rozproszona federacja grup terrorystycznych. Zasięg terytorialny - Północna i Wschodnia Afryka (Libia, Sudan, Płw. Arabski, czyli Jemen, Syria), Bliski Wschód (Liban), Środkowy i Daleki Wschód (Pakistan, Afganistan), Kaukaz (Czeczenia), Bałkany (Bośnia i Hercegowina - jedyne islamskie państwo w Europie).
Struktura - rozproszone pojedyncze komórki; podstawa ideologiczna - fundamentalny islamizm (pierwotny Koran).
Wykład 13 (organizacje międzynarodowe):
Organizacja międzynarodowa - najwyższa forma współpracy między państwami lub innymi podmiotami członkowskimi na arenie międzynarodowej ograniczona merytorycznie i personalnie oraz zamknięta lub otwarta dla świata zewnętrznego. (ograniczenie personalne odnosi się do państw; wyrażenie „merytoryczne” odnosi się do postawionego sobie zadania; otwarta lub zamknięta - współpracuje z innymi lub nie, autonomiczna lub nie).
Zanim powstały organizacje międzynarodowe, to kongresy, zjazdy, itp. były formami pozaorganizacyjnej współpracy międzynarodowej.
Stopnie współpracy międzynarodowej:
Inicjatywy międzynarodowe - powołane tylko do jednego zadania, mają charakter efemerydalny, czyli pojedynczy, jednorazowy; charakter indywidualny, np. Inicjatywa Środkowoeuropejska (ISE), która zaczyna już działać jako organizacja.
Ruch międzynarodowy - jest to próba organizowania się państw wokół jednej idei - np. ruch państw niezaangażowanych; nie posiada struktur, sekretariatu, luźno się kontaktują; zbiera się co pewien czas, nie ma ścisłego członkostwa; działanie nieograniczone w czasie (111. państwem w ruchu państw niezaangażowanych jest Erytrea).
Forum międzynarodowe - forma współpracy o pewnym administracyjnym ujęciu, ma pewne symptomy organizacji wewnętrznej, zbiera się co pewien czas; brak ograniczenia w czasie; członków forum łączy wiele różnych wartości, nie ma ścisłego członkostwa, np. KBWE.
Organizacja międzynarodowa - posiada statut, czyli dokument założycielski (dokument prawny), np. dla ONZ jest to Karta NZ; program (katalog działań i celów poczynań na arenie międzynarodowej (jest to dokument polityczny); członkostwo (organizacja ma ścisłe członkostwo, płaci się składki); finanse (opierają się na składkach, mogą powoływać banki, fundacje, sponsoring, własna działalność gospodarcza); instytucje i organy (wyłączna domena organizacji międzynarodowych, np. wewnętrzne trybunały, komisje, grupy, itp.).
Niższe formy przeradzają się w wyższe, np. GATT przekształcił się z inicjatywy międzynarodowej (pierwszy stopień współpracy) w organizację międzynarodową (WTO w 1993 roku) - czyli najwyższy stopień współpracy międzynarodowej. Inny przykład - KBWE w OBWE (1995 rok).
Podział organizacji międzynarodowych:
Kryterium - charakter - wojskowe (NATO); gospodarcze (EFTA); sportowe (FIFA); kulturalne (UNESCO).
Kryterium - zasięg - globalne (ONZ); transatlantyckie (przynajmniej 2 kontynenty), np. NATO, Liga Państw Arabskich; regionalne (OPA - Organizacja Państw Afrykańskich); subregionalne (EFTA).
Kryterium - ścisły charakter działania - policyjna (Interpol); studencka (ELSA); religijna (LWF - Światowy Związek Luterański); portowa (BPO - Bałtycka Organizacja Portów); naukowa (EADS); transportowa (IAO)
Kryterium - sposób kierowania - jednoosobowe (ONZ); kolektywne (Unia Europejska)
Kryterium - członkostwo - otwarte (warunkowe, np. NATO, gdzie trzeba spełnić określone warunki; bezwarunkowe, np. ONZ, gdzie trzeba akceptować zasady Karty ONZ); zamknięte (Rada Bałtycka - Litwa, Łotwa, Estonia); rządowe (GO) - NATO; pozarządowe (NGO) - FIFA.
Kryterium - struktura ONZ - specjalne (UNICEF, UNU - Uniwersytet Narodów Zjednoczonych w Tokio); wyspecjalizowane (FAO, WHO); autonomiczne (WTO, MAEA - Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej w Wiedniu, Hans Blix szefem).
Funkcje organizacji międzynarodowych:
Administracyjna - zarządzanie wewnętrzne, administrowanie instytucjami.
Komunikacyjna - porozumiewanie się, komunikowanie się.
Stymulacyjna - pobudzanie do współpracy.
Jednocząca (integracyjna) - jednoczy państwa.
Kooperacyjna - współpraca, wspólne działanie (najważniejsza funkcja)
Organizacja międzynarodowa przestrzega prawa międzynarodowego (funkcja bierna) i tworzy prawo (funkcja czynna).
Uchwały org. międzynarodowych ze względu na wpływ na prawo międzynarodowe:
Praeter legem (prawo pierwotne) - regulują pola nieobjęte wcześniej prawem (białe plamy) - jakieś pole nie jest regulowane prawem międzynarodowym, np. dno morskie na morzu otwartym.
Secundum legem - doskonalenie i aktualizacja prawa już istniejącego (wtórnego, drugiego, późniejszego).
Ultra vives (uchwała niezgodna z prawem międzynarodowym) - są jej trzy przypadki: zaniechać uchwały; zastąpić uchwałę na zgodną z prawem,; zbudować zupełnie nową uchwałę.
Wykład 14 (prawa narodów i mniejszości narodowych):
Naród - to takie grupy ludzi, które różnią się od innych grup ludzi narodowością.
Narodowość - zespół cech charakterystycznych dla jednego narodu, który odróżnia jeden naród od drugiego.
Cechy narodowości:
Abstrakcyjne (psychologiczne) - świadomość narodowa (poczucie więzi, inność od innych narodów; jest to samowiedza o tym, że różnimy się od innych), temperament narodowy (objawia się w skrajnych sytuacjach, np. wojny - im bardziej na południe, tym temperament bardziej żywiołowy), mentalność narodowa (sposób zachowania się w czasie ekstremalnych sytuacji, np. wojna, pogrzeb, ślub), odrębność kulturowa (pochodna świadomości) - dawno temu były to różnice w strojach, teraz język, terytorium.
Fizyczne - język; terytorium (można dotknąć, zmierzyć); kultura (łącznie z historią) - architektura, wygląd miast; świadomość odrębności.
Jednonarodowy kraj - np. Polska (ale są mniejszości narodowe, choć nie mają takich samych praw, jak Polacy).
Wielonarodowy kraj - Chiny, Rosja (występują 2-3 równoprawne narody).
Prawa narodów i mniejszości dzielimy na zespoły norm:
Ochrona praw człowieka (wymiar jednostkowy - prawo do wolności, zgromadzeń, itp.).
Ochrona praw mniejszości (szkoły, podręczniki, okienko w telewizji i radio, dwujęzyczne nazwy, gdy w regionie mieszka więcej niż 50% mniejszości)
Prawo humanitarne - prawo awaryjne, gdy zawieszane są inne prawa człowieka, narodów (derogacja). Działa wtedy MPH (Międzynarodowe Prawo Humanitarne, którego najwyższym organem wykonawczym jest Międzynarodowy Czerwony Krzyż).
Mniejszość narodowa - grupa ludzi o cechach narodowościowych, która zachowuje cechy odrębności narodowej wewnątrz innego narodu.
Grupa etniczna - nie ma cech narodowościowych (Ślązacy, Kaszubi).
Podział mniejszości narodowych (typy):
Zwarte - żyją w jednym skupisku, np. Serbowie Łużyccy w Niemczech.
Przemieszane z tubylcami - Ukraińcy w Polsce.
Rozproszone - rozproszone mniejszości skupiskami.
Procesy, którym podlegają mniejszości:
Asymilacja - wtopienie się w większość i zatracenie narodowości.
Adaptacja - przystosowanie się, mniejszości nie tracą swej odrębności, przystosowują się do większości.
Integracja - współpraca, kooperacja, kontakty nie grożą mniejszościom narodowym.
Autonomia (samorząd) - najbardziej pożądana forma dla mniejszości narodowych. Autonomia jest zależna od polityki zagranicznej większości, finansowej, policji; to ostatnie stadium przed niepodległością.
Obywatelstwo:
Konwencja haska z 1930 roku - unikać sytuacji pojawiania się apatrydów.
Opcja obywatelska - zrzeka się jakiegoś obywatelstwa na rzecz innego, np. Olisadebe.
Plebiscyt - grupa ludzi zrzeka się obywatelstwa, np. plebiscyt na Śląsku, Warmii, Mazurach.
Zrzeczenie się obywatelstwa - z opcją nabycia innego obywatelstwa.
Pozbawienie obywatelstwa - nie można tego robić, jest zakazane.
Wykład 15 (przedawnienie w stosunkach międzynarodowych):
Przedawnienie - jest to przypadek, gdy przeżyła się co do czasu jakaś norma lub gdy została zaniechana luba zastąpiona nową, np. układ z 23 lipca 1952 roku o EWWiS wygasa po 50 latach (liczy się od dnia wejścia w życie).
Ratione temporis - klauzula określająca żywotność traktatu (także traktaty podpisane na wieczność, chociaż nie można ich przedawnić, tylko możliwe jest zaniechanie).
Przypadki przedawnienia dające się zdefiniować w stosunkach międzynarodowych:
Desuetude - przeżycie się, wygaśnięcie normy, oddalone od klasycznego przedawnienia, działanie lub zaniechanie stron. Jest to specyficzne przedawnienie.
Prescriptoin - przedawnienie wskutek niewykonania (zaniechania), nie funkcjonuje w prawie międzynarodowym z powodu braku woli, jak również z powodu braku precedensu (ale działa w praktyce, w stosunkach międzynarodowych). Przykład prescription positive - utrzymanie terytorium przez zasiedzenie (zasiedzenie jest przykładem prescription positive).
Przedawnienie przez desuetude:
Nowa norma zwyczajowa - (zmienia starą normę), przedawnia się przez desuetude.
Zwyczaj partykularny - skutkuje jako desuetude, gdy działa tylko w ramach jednej organizacji, a nie całego świata (doktryna NATO ze starej na nową i działa tylko w NATO).
Zwyczaj przeciwny (CC - consuetudo contraria) - wyłączać stary zwyczaj.
Praktyczne przypadki zastosowania desuetude:
Porozumienie stron co do wygaśnięcia traktatu.
Porozumienie stron co do zawieszenia traktatu.
Zawarcie traktatu nie dającego się pogodzić z poprzednim traktatem (klauzula abrogacyjna)
Naruszenie traktatu poprzez praktykę stron (permanentnie).
Nieważność wykonania traktatu.
Zmiana okoliczności (rebus sic stantibus) - zmienia się sytuacja międzynarodowa, co może być niekorzystne przy wykonywaniu traktatu.
Traktat wchodzi w życie (pracuje ratione temporis) → obowiązywanie traktatu → zakończenie obowiązywania traktatu (upływa termin ważności) → przedawnienie (desuetude).
Nierównoprawność nabyta (wtórna) może być przyczyną do zaniechania.
Przedawnienie w stosunku do zbrodni przeciwko ludzkości - takie zbrodnie nie ulegają przedawnieniu - zasada lex retro non agit nie działa.
W 1948 roku wydano uchwały norymberskie, zgodnie z którymi zbrodnie przeciwko ludzkości będą ścigane do póty, dopóki żyją zbrodniarze wojenni. W 1968 roku potwierdzono tą tezę.
Wykład 16 (ekologia w stosunkach międzynarodowych):
Powietrze i wody mają wymiar międzynarodowy, gleby zaś pozostają w gestii państw. W 1969 roku sekretarz generalny ONZ Uthant (Birma) na XXII Sesji ZO ONZ wygłosił tekst „człowiek i jego środowisko”, w którym wyraził zaniepokojenie środowiskiem naturalnym i to był początek powstania problematyki na temat środowiska na forum międzynarodowym.
Środowisko naturalne - środowisko składające się z 3 elementów: litosfera (podłoże skalne, górzyste); hydrosfera (woda); atmosfera (powietrze). Z tym pojęciem skorelowane jest pojęcie środowiska geograficznego, które składa się z 3 elementów: organiczny (fauna - zwierzęta i flora - rośliny); nieorganiczny (podłoże skalne); pośredni (gleba).
W 1972 roku w Sztokholmie pojawiła się definicja monitoringu środowiskowego - to takie działania, które identyfikują źródła zagrożeń, ograniczenia ich, ścisła wymiana informacji pomiędzy krajami, neutralizacja zanieczyszczeń.
1975 rok - przy ONZ powstał program UNEP (Program Narodów Zjednoczonych ds. Środowiska Naturalnego) w Nairobi. Wprowadzono GEMS (światowy system monitoringu środowiska naturalnego). Polegał na definicji sztokholmskiej. Kraje socjalistyczne nie przystąpiły do GEMS.
Kraje socjalistyczne utworzyły własny system GSMOS (globalny system monitoringu środowiska naturalnego).
Koordynacja w zakresie ochrony wód morskich (hydrosfera):
1954 rok (Londyn) - konwencja o zakazie zrzutów olejowych do morza.
1962 rok (Visby I) - konwencja o ochronie wód Bałtyku (Visby to główne miasto Borholmu).
1962 rok (Bruksela) - konwencja o odpowiedzialności w zakresie eksploatacji statków o napędzie nuklearnym
1970 rok (Visby II) - konwencja o ochronie wód Bałtyku.
1972 rok (Londyn) - konwencja o zapobieganiu zanieczyszczeniom mórz przez zrzuty do morza substancji odpadowych,
1973 rok (Gdańsk) - konwencja o ochronie zasobów żywych Morza Bałtyckiego.
1974 rok (Helsinki) - konwencja o ochronie środowiska morskiego w obszarze Morza Bałtyckiego (Polska podpisała w 1980 roku). Powołano do życia Helcom - instrument do sprawdzenie wykonania tej konwencji (siedziba w Helsinkach).
1976 rok (Barcelona) - konwencja o ochronie Morza Śródziemnego.
1978 rok (MARPOL) - konwencja o zapobieganiu zanieczyszczenia morza przez statki (Polska - 1986 rok).
1979 rok (Sztokholm) - konwencja o ochronie środowiska skandynawskiego subregionu geograficznego.
1982 rok (Montego Bay na Jamajce) - prognoza stanu środowiska naturalnego mórz.
1992 rok (Rio de Janeiro) - Szczyt Ziemi.
Kodyfikacja w zakresie ochrony powietrza (atmosfera):
1985 rok - konwencja o zmniejszaniu emisji siarki do powietrza (1994 rok - protokół z Oslo o redukcji dwutlenku siarki i jej związków).
1985 rok (Wiedeń) - konwencja o ochronie warstwy ozonowej Ziemi (są to substancje szkodzące warstwie ozonowej).
Kodyfikacja w zakresie innych obszarów ochrony środowiska naturalnego:
1971 rok (Ramsar) - konwencja o ochronie obszarów mokradłowych o znaczeniu międzynarodowym.
Wykład 17 (porozumienia rozbrojeniowe):
Porozumienie rozbrojeniowe - odmiana układu międzynarodowego multilateralnego, dotyczący wyłącznie rozbrojenia i kwestii zbrojeń.
Stypulacja - element porozumienia rozbrojeniowego, gdzie kraje godzą się na kontrolę stanu rozbrojenia (to występuje tylko w rozbrojeniach).
Najpierw jest rozbrojenie (to jest działanie), to powoduje odprężenie (to jest atmosfera, psychiczne odczucie), co kończy się bezpieczeństwem.
Instrumentem do bezpieczeństwa są porozumienia rozbrojeniowe:
1963 rok - układ o zakazie prób nuklearnych w atmosferze przestrzeni kosmicznej i po wodą.
1967 rok - układ o Księżycu, przestrzeni kosmicznej i innych ciałach niebieskich.
1968 rok (NPT) - układ o niepoliferacji (nierozprzestrzenianiu) broni nuklearnej (układ podpisało 178 państw, wszedł w życie w 1970 roku: sprzedaż, transfer surowców, wymiana, co dotyczy także naukowców).
1972 rok - konwencja o zakazie używania i produkcji broni biologicznej.
1972 rok (SALT I) - rozmowy o ograniczaniu zbrojeń strategicznych pomiędzy USA i ZSRR (wszedł w życie). Były dwa podukłady: pierwszy to układ o ograniczeniu systemów obrony rakietowej; drugi to układ o ograniczeniu strategicznych zbrojeń ofensywnych (wszedł w życie w 1973 roku).
1974 rok - porozumienie ZSRR-USA w sprawie ograniczenia podziemnych prób jądrowych.
1979 rok (SALT II) - ograniczenie strategicznych zbrojeń jądrowych; układ nie wszedł w życie, odrzucił go Kongres USA (bezpośrednią przyczyną było wejście żołnierzy radzieckich do Afganistanu).
1983 rok (INF) - zbrojenia nuklearne średniego zasięgu. Stronami było NATO i Układ Warszawski.
1990 rok (CFE) - zbrojenia konwencjonalne w Europie (16 krajów NATO i 6 Układu Warszawskiego). Miało być 40 tys. czołgów, 60 tys. transporterów opancerzonych, 13 tys. samolotów bojowych, 2 tys. helikopterów bojowych i każda ze stron miała mieć połowę z ogólnej liczby dostępnego uzbrojenia. W życie wszedł w 1992 roku i obecnie stornami tego układu jest 30 państw.
1991 roku (START I) - rozmowy o ograniczeniu zbrojeń strategicznych pomiędzy USA i ZSRR. Rozmowy zaczęły się już w 1980 roku: SLCM (pociski wystrzeliwane z morza); ALCM (pociski manewrujące z powietrza); SRAM (rakiety krótkiego zasięgu); SLBM (rakiety balistyczne wystrzeliwane z okrętów podwodnych); ICBM (międzykontynentalne rakiety balistyczne).
1993 rok (START II) - podpisano ratyfikację, rozpoczęły się rozmowy nad START III. Postanowienia: do 2003 roku USA i Rosja mają mieć o 15-17 tys. głowic jądrowych mniej; redukcja arsenałów o 2/3; pozbycie się najbardziej śmiercionośnych broni; redukcja przez Rosję 10-głowicoych rakiet SS-18; Rosja po realizacji START II będzie posiadać 3 tys. głowic jądrowych. Do START II dołączono protokół lizboński - podpisany przez byłe republiki radzieckie (one muszą się stać stronami START II), Ukraina ma oddać Rosji 36% rakiet i 42% głowic jądrowych (Ukraina jeszcze je posiada); „NIE” dla pkt , według którego Rosja i USA maja się pozbyć całkowicie broni atomowej.
NMD (narodowa obrona antyrakietowa) - nie narusza układu z 1967 roku (o Księżycu) - ten program jest mutacją SDI.
Wykład 18 (Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości - Haski)
MTS powstał na mocy Karty NZ w 1945 roku. Statut MTS został załączony do karty (aneks) jako odrębny blok funkcjonowania MTS-u (International Court of Justice - ICJ).
MTS zastąpił SMTS (PICJ), także siedziba w Hadze, przy LN (1919-1946).
MTS sądzi tylko spory między państwami.
Skład MTS
15 sędziów (zgodnie z liczbą państw w Radzie Bezpieczeństwa ONZ). Co 3 lata 5 sędziów zmieniana jest na nowych 5. Są to sędziowie stali. Są też sędziowie powoływani ad hoc (do konkretnej sprawy). Na czele MTS stoi przewodniczący wybierany na 3 lata; może być wybrany na kolejną kadencję, ale musi mieć 3-letnią przerwę w sprawowaniu funkcji. ZO ONZ, po akceptacji Rady Bezpieczeństwa, wybiera przewodniczącego. Jest też wiceprzewodniczący, powoływany trak samo, jak przewodniczący.
Jurysdykcja MTS wynika ze zgody światowych państw (do 1990 roku kraje komunistyczne nie uznawały MTS-u). Od 1990 roku jesteśmy stroną statutu MTS-u. San Marino, Andora, Watykan, Szwajcaria - te państwa są stroną statutu MTS-u, ale nie należą do ONZ.
Jurysdykcja MTS upoważnia do wykonywania orzeczeń i wyroków.
Wyrok MTS - najwyższa forma orzekania MTS, nie można się odwołać, nie może być zmieniony, jest automatycznie wiążący.
Rodzaje jurysdykcji wewnątrz MTS:
Inherent (pierwotna) - pierwotność sądu, sąd ma ją automatycznie (z samego faktu powołania do życia sądu), uprawnienie zwyczajowe
Obowiązkowa - wynika z art. 36 ust. 2 statutu MTS. Wynika z tego klauzula fakultatywna (haski sąd MTS może wydawać wyroki na mocy jurysdykcji obowiązkowej za zgodą wszystkich państw w sporze; ta zgoda nie może być narzucona, jest dobrowolna). Ta jurysdykcja zawsze kończy się wyrokiem.
Doradcza - pozwala wydawać opinie doradcze czy konsultacyjne, nie ma formy wyroku i można się od tego odwołać. Jest jeden wyjątek - gdy podmiot proszący o opinię wyrazi chęć, by była ona wiążąca (FAO, WHO)
Incydentalna - stosowana w pewnych przedziałach czasowych, gdzie jest potrzebny wyrok, a jurysdykcja doradcza jest za mała (coś pośredniego) - nigdy nie kończy się wyrokiem, ale może orzeczeniem.
Źródła jurysdykcji (jest to zgoda państw):
Ad hoc - tuż po zaistnieniu sporu, wszystkie państwa od razu oddają spór do MTS
Post hoc - po zaistnieniu sporu najpierw jedno państwo oddaje spór do MTS-u, a dopiero potem pozostałe.
Ante hoc (do tyłu) - zgoda z góry oddana na wszystkie ewentualne spory, które mogą zaistnieć w przyszłości, ale nie muszą (ta zgoda wynika z klauzuli fakultatywnej art. 26 ust. 2 Statutu MTS).
Deklaracja jednostronna - nośnik zgody państw z płaszczyzny państwowej na płaszczyznę MTS-u. Ma 3 specyficzne cechy: a) ogólna - dotyczy wszystkich sporów; b) retroaktywna (działa wstecz) - tu nie działa lex retro non agit; jeżeli państwo doda do deklaracji ratione temporis (klauzula czasowa), to lex retro non agit działa; c) autozgoda - kraj sam z siebie oddaje się pod jurysdykcję MTS-u.
Opcje co do zmiany wyroku MTS:
Interpretacja wyroku - jest wyrok w I sporze i jest wydany I wyrok. Kraje różnie interpretują wyroki MTS. Więc pojawia się II spór (interpretacyjny) - ten spór zostaje oddany do MTS-u, żeby ten przedstawił wykładnię, jak czytać wyrok. Musi być złożony wniosek, potem MTS rozstrzyga o dopuszczalności wniosku. Jak wniosek jest zasadny, to MTS wszczyna jurysdykcję incydentalną. Wszystko kończy się orzeczeniem interpretacyjnym, dołączonym do I wyroku jako aneks czy załącznik (nie ma dwóch wyroków).
Rewizja wyroku - stosuje się ją, gdy chce się coś zmienić w wyroku. Kiedy pojawią się nowe fakty i dowody, które nie były znane w dniu budowania wyroku, to rewizja jest możliwa. Wygląda to tak: jest I spór rozwiązany na mocy jurysdykcji obowiązkowej - jest wyrok I; teraz pojawiają się nowe fakty (najpóźniej 6 miesięcy od odkrycia dowodu i najpóźniej 10 lat od wydania wyroku). Wtedy składa się wniosek rewizyjny (wystarczy, by zrobił to jeden kraj, który dany dowód znalazł). MTS bada teraz dopuszczalność wniosku. Gdy jest dopuszczalny, MTS uruchamia jurysdykcję obowiązkową i wydaje II wyrok.
Źródła wyrokowania MTS (posiłkowe) - a) konwencje międzynarodowe (ogólne i specjalistyczne); b) około 250 traktatów międzynarodowych; c) zwyczaje międzynarodowe; d) ogólne zasady prawa międzynarodowego; e) dawne wyroki sądowe (prawo precedensu); f) opinie znawców prawa.
Wykład 19 (pozostałe sądy międzynarodowe):
Od 2003 roku zaczyna działać MTK, czyli Międzynarodowy Trybunał Karny (ICC - International Criminal Court). Jest to sąd, który powstał dość szybko.
Koniec lat 80-tych (1988 rok) - koniec wojny Irak - Iran i wtedy prace nad powołaniem ICC nabierają rozmachu. Pojawiły się też inne wojny, np. Algieria. Ten sąd ma sądzić osoby cywilne, a nie państwa, jak MTS.
1989 rok - Trynidad i Tobago zaproponowało powołanie ICC (ta nazwa zaczęła się pojawiać od teraz) - niby z powodu zbrodni na Kubie. Komisja Prawa Międzynarodowego (ILC) zaczęła intensyfikować prace nad kodyfikacją dotyczącą prawa karnego.
1992 rok - wydarzenia w byłej Jugosławii nabierają tempa.
1993 rok - powstaje Tymczasowy Trybunał Międzynarodowy z siedzibą w Hadze ds. zbrodni w byłej Jugosławii.
1994 rok - powstaje Tymczasowy Trybunał Międzynarodowy w Arusha (Tanzania) ds. zbrodni w Rwandzie.
1995 rok - ONZ powołuje specjalną komisję przygotowawczą ds. powołania ICC (tzw. PreCom - od komisji przygotowawczej).
(1996 - 1998) - PreCom przygotowuje projekt statutu ICC (116 artykułów!!!)
15 czerwca 1998 - 17 lipca 1998 to czas trwania konferencji międzynarodowej w Rzymie, na której zapada decyzja o ustanowieniu ICC (konferencja na poziomie ONZ).
Chiny i USA były przeciwne powołaniu MTK. Coffi Anan (Sekretarz Generalny ONZ) był w Afganistanie, ale szybko pojechał do Rzymu i ogłosił, że uchwalono statut ICC.
Struktura ICC:
Jest 15 sędziów wybieranych przez ZO ONZ; jest Pierwsza Izba Skarżąca, Druga Izba Skarżąca; Izba Rewizyjna; więzienie w Hadze.
Typologia sądów międzynarodowych:
Kryterium czas funkcjonowania:
Stałe (nie mają ograniczenia w czasie co do działania):
MTK (Haga),
MTS (Haga);
ETPCZ (Europejski Trybunał Praw Człowieka przy Radzie Europy, są 44 państwa) z siedzibą w Strasburgu;
ETS (Europejski Trybunał Sprawiedliwości), przy UE (tylko 15 państw) w Luksemburgu; MTPM (Międzynarodowy Trybunał Prawa Morskiego) w Hamburgu, powstał w 1982 roku podczas konferencji morza w Montego Bay, sądzi wszystko, co jest związane z morzem (karne i cywilne).
Tymczasowe:
Tymczasowy Trybunał Międzynarodowy ds. Zbrodni w byłej Jugosławii
Tymczasowy Trybunał Międzynarodowy ds. Zbrodni w Rwandzie
Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze (rozwiązany)
Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Tokio
Sądy arbitrażowe
Sądy rozjemcze
Kryterium zasięg:
Uniwersalne (cały świat) - MTS, MTK, MTPM
Regionalne (dla 1 kontynentu) - ETPCZ
Subregionalny (dla części kontynentu) - ETS
Kryterium podmiot jurysdykcji (do kogo skierowane wyroki):
Państwo (MTS, MTPM - może sądzić armatorów)
Osoby cywilne (MTK)
Mieszane (ETS - jest sąd pierwszej instancji, który rozpatruje mniejsze sprawy; może sądzić w sprawach państwo-państwo; państwo-instytucja, itp., oprócz obywatel-państwo)
Specjalne (ETPCZ)
Wykład 20 (ład międzynarodowy i globalizacja):
Ujecie ładu międzynarodowego (International order): przedział czasowy (dłuższy czas); w danej chwili (dziś). Wtedy następuje uchwycenie specyfiki na bazie historycznych uwarunkowań.
Punkty odniesienia w ocenie ładu międzynarodowego:
Zorganizowane formy współpracy (organizacyjne - UE, NATO, KBWE; nieorganizacyjne - euroregiony; dezintegracyjne).
Niezorganizowane formy współpracy - jednorazowe inicjatywy (pomoc humanitarna, działania mediacyjne).
Stan relacji między państwami - (pokojowe; wojenne; konfliktowe; tolerancyjne; współpracy; współzawodnictwa).
Środowisko międzynarodowe - zależy od zachowania państwa (bierne - zaniechanie; czynne - oddziaływanie).
Determinanty ładu międzynarodowego:
Zachowanie się państw
Prestiż na arenie międzynarodowej
Teoria ról międzynarodowych
Interesy państw (van Dyke) - jednostronne; altruistyczne
Cechy specyficzne obecnego ładu międzynarodowego:
Konflikty etniczne
Renesans idei narodu
Konflikty regionalne
Rozpad wielonarodowych państw (federacyjnych)
Terroryzm międzynarodowy (wojna z terroryzmem)
Tendencje integracyjne (w gospodarce i polityce)
Tendencje dezintegracyjne
Słabość sił egzekwujących prawo międzynarodowe
Globalizacja
Międzynarodowy Trybunał Karny
Szczyty Ziemi
Tendencje dezintegracyjne po 1989 roku:
Dążenia pokojowe narodów lub regionów (Czechosłowacja, Korsyka, Quebec, Szkocja, Walia, Lombardia)
Otwarte działania zbrojne (Czeczenia, Kurdowie)
Terroryzm wyzwoleńczy (Palestyna, Czeczenia, Baskowie - ETA, Irlandczycy - IRA, Kurdowie)
Globalizacja:
Zaczęła się w 1944 roku w Bretton Woods przez kraje walczące z państwami Osi. Państwa te podpisały układ - świat po II wojnie światowej powinien opierać się na walucie, która nie ucierpiała w wyniku wojny - tą walutą był dolar, który miał parytet w złocie (ile dolarów na świecie, tyle złota w rezerwach USA w Waszyngtonie). System Bretton Woods upadł w 1971/72, kiedy nastąpił kryzys energetyczny (dolar stracił parytet w złocie). Bretton Woods wygenerował GATT (od 1994 roku - WTO) - pierwsze dziecko Bretton Woods, następnie Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW - drugie dziecko Bretton Woods), a następnie Bank Światowy (BŚ - trzecie dziecko Bretton Woods).
Atrybut globalizacji: integracja; instytucje; gadżety.
Strategia SWOT (siła, słabość, możliwości, zagrożenie):
Trzeba mieć wiedzę charakteryzującą najbardziej skuteczne działania świata XXI wieku; musi być nowy wzór postępowania na arenie międzynarodowej (musi być wizja); państwa, które chcą odnieść sukces, muszą wziąć pod uwagę analizę SWOT; wizja poparta możliwościami danego państwa (aspiracje, cele, możliwości); z wizji rodzi się wzór działania na arenie międzynarodowej; ten wzór musi wziąć pod uwagę rozpiętość wszystkich celów; z tego rodzą się 3 strategie, na które działa wizja nowego działania:
a) lokalna strategia, która odzwierciedla lokalnych aktorów w świecie międzynarodowym, warunki stawiane przez środowisko;
b) globalna i regionalna strategia;
c) i najważniejsza strategia (jest to zsynchronizowana strategia z dwóch poprzednich - jest cały rozmach w działaniach państw, zintegrowana, dopasowana spośród lokalnej i globalnej strategii). W efekcie mamy wymaganą architekturę na świecie (bezpieczeństwo) i wdrożenie planów (wykonanie)