IV. PODMIOTY PMP, Prawo Międzynarodowe Publiczne


IV. PODMIOTY PMP

  1. Pojęcie podmiotowości w prawie międzynarodowym. Podmiotowość pierwotna i wtórna.

pojęcie podmiotowości - prawo międzynarodowe nie wypracowało jednolitej definicji podmiotowości prawno międzynarodowej ; podmiot prawa musi legitymować się zdolnością prawną, czyli zdolnością do posiadania praw i obowiązków oraz zdolnością do czynności prawnych - możliwość bezpośredniego zaciągania praw i obowiązków, co jest związane ze zdolnością do występowanie w stosunkach międzynarodowych

Początkowo podmiotami PM były tylko państwa, które posiadają międzynarodową zdolność do czynności prawnych, czyli: utrzymania stosunków dyplomatycznych i konsularnych, uczestniczenia w organizacjach międzynarodowych, zawierania umów, ponoszenia odpowiedzialności międzynarodowej, posiadania własnego obywatelstwa itp.

podmiotami PM są obecnie nie tylko suwerenne państwa ale także niesuwerenni uczestnicy stosunków międzynarodowych: organizacje międzynarodowe i Stolica Apostolska; podmiotowość ich jest rezultatem nadania lub uznania, nie mają charakteru pierwotnego jak suwerenne podmioty PM

podmiotowość pierwotna - podmiotowość państwa powstaje w konsekwencji jego utworzenia, jest następstwem suwerenności, niezależnie od czyjejś woli

podmiotowość wtórna - stworzona przez państwa, które przyznały jej zdolność prawną i zdolność do czynności; podmiotowość wtórna jest zależna od stopnia zdolności do czynności prawnych

Konwencja wiedeńska potwierdza istnienie podmiotów PM innych niż państwa w art. 3 „Fakt, że niniejszej konwencji nie stosuje się ani do porozumień międzynarodowych, zawartych między państwami a innymi podmiotami prawa międzynarodowego lub między takimi innymi podmiotami prawa międzynarodowego, ani do porozumień międzynarodowych zawieranych w formie innej niż pisemna, nie wpływa na: a) moc prawną takich porozumień; b) zastosowanie d nich którejkolwiek z norm sformułowanych w niniejszej konwencji, którym podlegałyby one na podstawie prawa międzynarodowego niezależnie od tej konwencji; c) zastosowanie konwencji do wzajemnych stosunków między państwami, opartych na porozumieniach międzynarodowych, których stronami są również inne podmioty prawa międzynarodowego”

nie wszyscy uczestnicy stosunków międzynarodowy (np. międzynarodowe korporacje, kościoły, osoby fizyczne) są podmiotami PM, gdyż nie posiadają oni zdolności do czynności prawnych w stos. m., czyli PM nie reguluje ich stosunków z innymi krajami, umowy zawierane przez nich nie są umowami międzynarodowymi, nie podlegają prawu traktatów itp.

podmiotowość a zdolność prawna - sama zdolność prawna (posiadanie praw i obowiązków bezpośrednio wynikających z PM, np. obowiązek nie popełniania przestępstw i zbrodni międzynarodowych przez osoby fizyczne) nie wystarcza do nabycia podmiotowości; osoba fizyczna nie jest zdolna do czynności prawnych w stosunkach międzynarodowych co oznacza, że nie jest podmiotem PM

atrybuty podmiotowości międzynarodowej -

ius tractatuum - prawo zawierania umów międzynarodowych i,pośrednio, prawo uczestniczenia w organizacjach międzynarodowych

ius legationis - prawo utrzymywania stosunków dyplomatycznych

ius standi - prawo występowania z roszczeniami międzynarodowymi, ale też obowiązek ponoszenia odpowiedzialności międzynarodowej

  1. Elementy składowe i istota państwa.

trzy elementy niezbędne do powstania i istnienia państwa (tzw. triada pojęć Jelinka): ludność, terytorium i władza najwyższa

konwencja z 1933 r. (Montevideo) o prawach i obowiązkach państwa - czwartym elementem jest zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami, koncepcja ta jednak nie przyjęła się w Europie - jednakże, aby mówić o państwie, twór taki musi posiadać atrybuty podmiotowości międzynarodowej (patrz wyżej)

wymóg posiadania efektywnego rządu, jako najważniejszego elementu warunkującego istnienie państwa - np. Polska jako państwo przestała istnieć po rozbiorach mimo istnienia ludności polskiej i terytorium, przyczyną był brak władzy najwyższej

suwerenność - niezbędnym warunkiem istnienia państwa jako podmiotu PM jest niezależność i samodzielność występowania w stosunkach międzynarodowych - tylko gdy państwo jest suwerenne. Istnienie suwerenności jest formalnym kryterium podmiotowości prawno-międzynarodowej. Obecnie suwerenność oznacza przede wszystkim niezależność konstytucyjną (wewnętrzną i zewnętrzną). Do utraty suwerenności dochodzi w przypadku zniknięcia państwa, połączenia kilku państw w federację, bądź rozpadu federacji na samodzielne państwa

znaczenie ludności - naród jest nosicielem suwerenności (przejaw zwierzchnictwa narodu); państwo jest wyrazem jego woli i interesów (rezultat samostanowienia)

  1. Suwerenność państwa w XXI w.

ONZ opiera się na zasadzie suwerennej równości wszystkich swych członków. Zasada suwerenności jest normą ius cogens co oznacza, że ma zastosowanie również do państw nie należących do ONZ. Zgodnie z Deklaracją zasad PM z 1970 - wszystkie państwa mają równe prawa i obowiązki, w szczególności suwerenna równość obejmuje:

Suwerenność ma charakter jednolity, niepodzielny (państwo nie może mieć większej czy mniejszej suwerenności niż inne państwa). Możemy wyróżnić dwa aspekty suwerenności - zewnętrzny (prawna niezależność od jakichkolwiek czynników z zewnątrz) oraz wewnętrzny - kompetencja normowania wszystkich stosunków wewnątrz państwa. Od powyższych pojęć (dotyczących suwerenności w znaczeniu prawnym, konstytucyjnym) należy odróżnić suwerenność w znaczeniu politologicznym - oznaczającą faktyczną niezależność (polityczną, gospodarczą) od innych państw.

Suwerenność nie jest pojęciem statycznym, podlega ewolucji wraz z rozwojem stosunków międzynarodowych. Obecne poglądy na suwerenność są związane z globalizacją, współzależnością państw. Żadne państwo nie może być w pełni niezależne, samowystarczalne. Przykład UE pokazuje pewien paradoks - państwa w celu zachowania suwerenności (bezpieczeństwa wew. i zew.) przekazują wykonywanie coraz szerszego zakresu kompetencji na rzecz struktur międzynarodowych / ponadnarodowych. Automatycznie pojawiają się pytania - czy następuje upadek państwa? Czy suwerenność podlega ograniczeniu? Czy mamy do czynienia z państwami „postsuwerennymi”? Czy istnieje suwerenność podzielona między państwo a organizacje międzynarodowe.

Należy stwierdzić, że suwerenność jako instytucja prawa nie zanika, istnieje zasadnicza różnica między ograniczeniem suwerenności a ograniczeniem w wykonywaniu suwerenności. W pierwszym przypadku państwo traci zdolność występowania w stosunkach międzynarodowych (w całości lub w części). Wyrazem suwerenności jest możliwość wystąpienia z organizacji międzynarodowych.

Obecnie treść suwerenności nie ulega zmianie. Zmienia się za to możliwość działania państwa, zakres ich kompetencji, sposób ich wykonywania.

  1. Immunitet państwa.

immunitet państwa - zasada prawa międzynarodowego, zgodnie z którą żadne państwo nie może wykonywać jurysdykcji wobec innego państwa. Innymi słowy, żadne państwo nie może podlegać sądom obcego państwa. Zasada ta jest emanacją starożytnej zasady prawa rzymskiego: "Par in parem non habet imperium".

Zagadnienie immunitetu państwa jest jednym z trudniejszych i bardziej kontrowersyjnych w prawie międzynarodowym. Powstało na ten temat wiele opracowań oraz rozwinęła się dość bogata praktyka międzynarodowa, w tym orzecznictwo sądowe. Stały rozwój stosunków międzynarodowych i coraz aktywniejszy udział państw w obrocie gospodarczym i stosunkach prawnych o charakterze cywilnym (wyróżniających się przede wszystkim równością stron) powoduje zwiększanie liczby sporów między państwami a obcokrajowcami (także obcymi przedsiębiorstwami). Powoduje to także kwestionowanie zbyt szerokiego immunitetu państwa.

Można wyróżnić dwie najważniejsze koncepcje zakresu immunitetu państwa:

absolutny (pełny, nieograniczony) immunitet państwa - jest tradycyjną, konserwatywną recepcja zasady "Par in parem ..."

względny (relatywny, ograniczony) immunitet państwa - powoli zdaje się przeważać we współczesnych stosunkach międzynarodowych.

Zgodnie z nim państwu przysługuje immunitet w odniesieniu do aktów typu iure imperii (aktów władczych, autorytarnych, wynikających z suwerennych uprawnień państwa), ale już nie w przypadku aktów iure gestionis - czyli takich, jakie dokonują wszystkie osoby prywatne (ludzie, przedsiębiorstwa) w stosunkach prawnych regulowanych przez prawo cywilne.

  1. Sposoby powstawania państw w prawie międzynarodowym.

PM a powstanie państwa - PM nie ma bezpośredniego wpływu na powstawanie lub upadek państw, jest tylko świadkiem jego narodzin bez wpływu na przyczyny i skutki. Pośrednio determinuje powstawanie państw zakazem kolonializmu. PM ustala jednakże warunki, które państwo musi spełnić aby stać się pełnoprawnym uczestnikiem stosunków międzynarodowych

sposoby powstania nowych państw - oderwanie się czy wyodrębnienie z istniejących podmiotów, ich połączenie lub powstają na terytorium res nullius

ocena legalności - klasyczne PM nie zakładało oceny legalności powstania czy zniknięcia państwa, jednakże obecnie, ze względu na zakaz wojny i kolonializmu, praktyka ONZ dowodzi, iż taki proces jest możliwy np. uznanie za nielegalną i sprzeczną z zasadą samostanowienia deklarację niepodległości Rodezji (Zimbabwe) przez rasistowski rząd białej mniejszości

  1. Zasady sukcesji państw.

sukcesja - przejęcie praw i obowiązków w odniesieniu do określonego terytorium przy powstaniu lub zniknięciu państwa

przedmiotem sukcesji mogą być: umowy międzynarodowe, zobowiązania i prawo pozatraktatowe, członkostwo w organizacjach międzynarodowych

problemem sukcesji zajęła się Komisja Prawa Międzynarodowego wynikiem jej prac są dwie Konwencje: Konwencja wiedeńska o sukcesji państwa w odniesieniu do traktatów z 1978 r. i Konwencja wiedeńska w odniesieniu do sukcesji długów i własności państwowej z 1983 r.

typ sukcesji - normy rządzące sukcesją traktatów

  1. Rodzaje państw ze względu na ich strukturę.

Państwa jednolite

występuje na zewnątrz jako jeden podmiot

Państwa złożone

też tutaj: problem ZSRR, problem Wspólnoty Niepodległych Państwa, (brytyjska) Wspólnota Narodów

  1. Państwa zależne - ich istota i rodzaje.

państwa zależne - w rozumieniu PM zależne jest państwo, którego zdolność do utrzymywania stosunków międzynarodowych i prowadzenia polityki zagranicznej jest ograniczona na rzecz innego podmiotu (występowanie w imieniu jednego państwa przez inne państwo). Upośledzenie podmiotowości międzynarodowej poprzez odebranie zdolności do czynności prawnych

minipaństwa - Liechtenstein, Monako i San Marino można uznać za protektoraty międzynarodowe ze względu na maleńkie terytorium i niewielką liczbę mieszkańców. Liechtenstein jest reprezentowany przez Szwajcarię, Monako - Francja (prawo reprezentowania i zawierania umów międzynarodowych), Republika San Marino - Włochy

Andora - zgodnie z konstytucją z 1993 r. Andora jest określona jako niezależne, demokr., parlamentarne współksięstwo. Głową państwa są 2 współksiążęta: biskup z hiszp. miasta Seo de Urgel oraz prezydent Francji. Pełnią funkcje reprezentacyjne i mają prawo weta wobec międzynarodowych traktatów. Władza ustawodawcza należy do 28-osobowego parlamentu, Rady Generalnej; 14 posłów wybieranych jest z listy krajowej, a 14 z siedmiu 2-mandatowych okręgów wyborczych. Władzę wykonawczą sprawuje powoływany przez parlament premier stojący na czele rządu. Do 1992 obowiązywał zakaz działalności partii politycznej

Monako - Karta NZ wyraża równość i suwerenność członków. Monako zawsze było komuś podlegało, obecnie istnieje przepis, że w razie wymarcia dynastii Grimaldich to Monako wraca do Francji. W 1806 roku ks. Monaco zwrócił się o przyjęcie protektoratu przez Francję. W 1994 roku Monako przyjęto do ONZ, obowiązki opieki dyplomatycznej sprawuje Francja

San Marino - Władzę ustawodawczą w kraju sprawuje wybierana w wyborach powszechnych Wielka Rada Generalna złożona z 60 członków. Jej kadencja trwa 5 lat. Wielka Rada Generalna co 6 miesięcy mianuje pełniących rolę głowy państwa dwóch kapitanów regentów. Wybiera także Radę Dwunastu, która jest organem sprawiedliwości i zarazem sądem III instancji.

Władza wykonawcza jest w rękach Kongresu Stanu złożonego z 10 sekretarzy (ministrów) i Rad Zamków zajmujących się poszczególnymi dziedzinami gospodarki.

Liechtenstein - Liechtenstein pod względem ustrojowym stanowi monarchię konstytucyjną. Od 1989 panuje tu książę Jan II Adam (Hans-Adam II). Bieżące sprawy polityczne podlegają księciu następcy tronu (kronprinz) Aloisowi (Aloizowi). Władza prawodawcza należy do księcia i landtagu, liczącego 25 deputowanych i wybieranego co cztery lata w wyborach proporcjonalnych. Książę ma prawo absolutnego veta w stosunku do ustaw uchwalanych przez parlament. Interesy zewnętrzne Liechtensteinu prowadzone są głównie przez Szwajcarię. Przejścia graniczne do Austrii obsługiwane są przez szwajcarską służbę graniczną i celną. Na granicy ze Szwajcarią nie ma żadnych posterunków

  1. Pojęcie „trwałej neutralności” i państwa trwale neutralne.

państwa trwale neutralne - przyjęcie trwałej neutralności powoduje pewne ograniczenia zdolności do czynności prawnych w płaszczyźnie międzynarodowej. Państwo takie w zamian za uzyskaną gwarancję niepodległości i integralności terytorialnej zobowiązuje się nie używać siły zbrojnej przeciwko innemu państwu (wyjątek samoobrona)

wyłączenie z możliwości przystąpienia do sojuszy i org. wojskowych, uczestniczenia w systemie bezpieczeństwa zbiorowego itp.

status trwałej neutralności musi być zaakceptowany przez inne państwa; nie wystarczy sama tylko jednostronna decyzja, jak w przypadku deklaracji Islandii z roku 1918 czy Laosu z roku 1962

stałą neutralność należy odróżniać od neutralności części terytorium, neutralności wojennej oraz polityki neutralności

Szwajcaria od 1648 r. (przystąpiła do ONZ dopiero w 2002 r.), Austria 1955 r.

  1. Zagadnienie podmiotowości narodu.

podmiotowość narodu - prawo narodów do samostanowienia tylko ogólnikowo wymienione w Karcie NZ; deklaracja ONZ z 14 grudnia 1960 r. w sprawie przyznania niepodległości krajom i narodom kolonialnym „Wszystkie narody mają prawo do samostanowienia; na mocy tego prawa określają wg własnej woli swój status polityczny i swobodnie rozwijają swe życie gospodarcze, społeczne i kulturalne”

wyrażenie woli narodu (wybór własnego statusu wewnętrznego i zewnętrznego) może dokonać się w drodze pokojowej lub w drodze walki narodowowyzwoleńczej; naród swobodnie wyraża swoja wolę wytworzenia własnej państwowości lub przyłączenia się do istniejącego podmiotu

naród, który w trakcie walki narodowowyzwoleńczej tworzy zręby swej państwowości, wykształca organy cywilne lub wojskowe zdolne do reprezentowania w stos. międzynarodowych, staje się podmiotem PM (państwo in statu nascendi)

  1. Stolica Apostolska jako pomiot prawa międzynarodowego.

podmiot sui generis PM - do 1870 roku nie było problemu - gdyż Państwo kościelne dysponowało wszystkimi atrybutami państwowości. W 1870 roku zniknęło terytorium. Poprzez uznanie wysokiego autorytetu papiestwa, fakt, iż wysyła nuncjuszy, bierze udział w konferencjach międzynarodowych i podpisuje umowy uznawano Stolicę Apostolską za inny niż państwo podmiot prawa międzynarodowego.

11 luty 1929 zawarto Traktat Laterański - rozwiązało to problem terytorium. Od tego czasu na arenie międzynarodowej mamy dwa podmioty:
a) Stolicę Apostolską - zawiera ważne umowy, konkordaty, jest stroną konwencji o prawie traktatów, konwencji genewskich z 1946 roku, konwencji o stosunkach dyplomatycznych

b) Państwo Watykan - pełni rolę służebną wobec Stolicy Apostolskiej - zawiera umowy „przyziemne” dot. transportu, lotnictwa. Jest członkiem Międzynarodowej Unii Pocztowej, Międzynarodowego Związku Telekomunikacyjnego, bije własną monetę (Euro watykańskie). Jest stroną Konwencji Haskiej z 1954 roku o ochronie zabytków zniszczonych w czasie konfliktów zbrojnych, członek UNESCO.

Stolica Apostolska nie jest członkiem żadnej organizacji międzynarodowej, a status obserwatora posiada przy UE, ONZ, RE.

Celem utworzenia Państwa Watykańskiego było dostarczenie terytorium St. Apostolskiej. Obywatelstwo watykańskie ma charakter funkcjonalny, powiązany z funkcjami jakie sprawują tam obywatele (np. gwardzista jest obywatelem watykańskim tak długo jak pracuje w takim charakterze w Watykanie).

  1. Zakon Kawalerów Maltańskich i jego status w prawie międzynarodowym.

również uznawany za podmiot sui generis prawa międzynarodowego, powstał w XI wieku, przy okazji I wyprawy krzyżowej. Napoleon zlikwidował Zakon, później Anglicy nie pozwolili na jego odrodzenie. Obecnie ma siedzibę w Rzymie (2 budynki). Włochy traktują te nieruchomości jako jednostki eksterytorialne. Zakon zawiera umowy międzynarodowe, utrzymuje stosunki dyplomatyczne, bierze udział w konferencjach międzynarodowych, działa w różnych organizacjach jako obserwator (UNESCO, UNICEF). Nie można mówić o wyłącznym obywatelstwie Zakonu, istnieje ono obok macierzystego.

Sposoby nabycia:
- pochodzenie szlacheckie

- działalność charytatywna, zasobność itp.

Zakon wydaje własne znaczki, własne rejestracje (dla samochodów służbowych) i bije własną monetę - 1 SKUD.

  1. Zagadnienie podmiotowości osób fizycznych.

podmiotowość osób fizycznych i prawnych - istnienie norm PM bezpośrednio skierowanych do osób fizycznych, dających im określone prawa i nakładających na nie obowiązki i odpowiedzialność - normy adresowane do jednostek - zakaz piractwa, pojęcie zbrodni międzynarodowych (zbrodnie wojenne, przeciwko pokojowi i przeciwko ludzkości, ludobójstwo, apartheid) pociągają za sobą odpowiedzialność karną osób fizycznych (wynikająca z naruszenia norm PM)

zdolność działań w płaszczyźnie międzynarodowej istnienie norm adresowanych do osób fizycznych oraz posiadanie praw i obowiązków niezależnie od ich sporadyczności nie wystarcza do uzyskania podmiotowości, gdyż nie zostały one uzyskane czy zaciągnięte poprzez własne działania ale poprzez wolę państwa i za jego zgodą (np. prawa człowieka czy mniejszości narodowych)

prawo petycji możliwość składania petycji jest uwzględniona w niektórych umowach o ochronie praw człowieka (Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Międzynarodowa Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej oraz protokół dodatkowy do MPPOiP)

sytuacja prawna osób fizycznych i prawnych jest regulowana przez prawo wewnętrzne

  1. Definicja, charakter prawny, rodzaje i formy uznania międzynarodowego.

uznanie międzynarodowe to jednostronny akt prawny, w którym podmiot PM (państwo lub organizacja międzynarodowa) stwierdza istnienie pewnych faktów oraz przyznaje im określone skutki prawne. Przedmiotem uznania może być państwo, rząd, powstańcy, strona wojująca, naród; szersze rozumienie uznanie może odnosić się do każdej w zasadzie sytuacji prawnej

uznanie może być udzielane indywidualnie przez poszczególne pomioty PM lub kolektywnie przez grupę państw lub organizację międzynarodową (w tym przypadku uznaniem podmiotowości państwa jest przyjęcie go w poczet członków)

uznanie de facto i de iure - uznanie de facto traktowane jest jako niepełne i ograniczone, a więc warunkowe i odwoływalne (uznanie jeśli zostanie wypełniony sformułowany przezeń warunek); uznanie de iure jest bezwarunkowe i nieodwracalne

obowiązek uznania - uznanie, zgodnie z PM, jest faktem pozostającym w sferze swobodnej decyzji poszczególnych podmiotów PM; obowiązek nieuznawania w przypadku gdy mamy do czynienia z nieuznawaniem fundamentalnych zasad PM (np. nielegalna okupacja jakiegoś terytorium)

  1. Warunki uznania państwa w prawie i praktyce międzynarodowej.

istnienie pewnych kryteriów pozwalających na rozstrzygnięcie wątpliwości czy należy udzielić już uznania nowopowstałemu państwu jednym z nich jest efektywność - stabilność i skuteczność władzy najwyższej nowopowstałego państwa, jej zdolność do utrzymywania stosunków międzynarodowych; uzyskuje wtedy zdolność do czynności prawnych w rozumieniu PM (staje się suwerennym podmiotem PM)

przedwczesne uznanie - uznanie udzielone, mimo iż istnieją poważne wątpliwości co do stabilności i trwałości nowej organizacji terytorialnej, uznanie za państwo jeszcze w trakcie walki

warunki uznania w praktyce międzynarodowej - praktyka potwierdza tezę, że warunkiem i podstawą uznania państwa jest istnienie określonych elementów faktycznych, składających się na efektywność nowego porządku prawnego

  1. Teorie uznania państwa i ich konsekwencje.

konsekwencje uznania państwa:

znaczenie uznania - polityczne jest warunkiem zapewnienie międzynarodowego pokoju i współpracy oraz tworzy trwałą i normalną podstawę prawną stosunków między państwami; prawne skutki uznania zarejestrowanie i akceptowanie nowego państwa, nawiązanie stosunków dyplomatycznych, stwierdzenie kompetencji jego organów i przedstawicieli oraz przyznanie im stosownych przywilejów i immunitetów, możliwość występowania przed sądami wewnętrznymi, korzystania z immunitetu sądowego oraz stwierdzenia obowiązywania aktów wewnętrznych uznawanego państwa

Zdaniem Berezowskiego ten podział jest nieaktualny, twierdzi on, że uznanie ma charakter konstytutywny - dla państwa uznającego oraz deklaratoryjny - dla państwa uznawanego.

  1. Kryteria uznania rządu. Doktryna Tobara a doktryna Estrady.

gdy rząd dochodzi do władzy w drodze pozakonstytucyjnej czyli w drodze puczu, zamachu stanu, przewrotu czy rewolucji

kryteria uznania rządu kryteria prawne (obiektywne) - efektywność grupy pretendującej do władzy (zasadą przeciwstawną w przedmiocie uznania efektywności jest legitymizm, postulujący nieuznawanie rządów, które nie mogą się powołać na odpowiednią legitymację prawną, czyli zgodność z określonym wewnętrznym porządkiem prawnym); rzeczywiste sprawowanie władzy państwowej nad określoną grupą ludzi, na określonym terytorium (milczące lub wyraźne poparcie ludności i zdolność do wykonywania zobowiązań międzynarodowych) i kryteria polityczne (subiektywne)

zagadnienie uznania rządów na emigracji powstało w okresie pierwszej wojny światowej

  1. Kryteria i konsekwencje uznania za stronę wojującą i za powstańców.

ruch niepodległościowy, wojna domowa lub powstanie przekształciły się z konfliktu wewnętrznego w konflikt o charakterze międzynarodowym

dwa zespoły kryteriów: obiektywne (własny rząd i organizacja wojskowa powstańców, kontrola rządu nad częścią terytorium będącego w stanie wojny domowej, powstanie ma przybrać formę działań wojennych) i subiektywne (prawdopodobieństwo sukcesu powstańców, jak też istnienie bezpośredniego własnego interesu)

poprzez nabycie uznania powstańcy uzyskują prawa i obowiązki państwa prowadzącego wojnę

różnica między uznaniem za stronę wojującą i za powstańców grupa powstańcza nie jest upoważniona do uzyskania statusu strony wojującej, jeżeli: walczy dopiero o stworzenie warunków do powołania własnych organów rządowych, nie ma pod swą rzeczywistą władzą części terytorium, siły jej nie działają pod jednolitym dowództwem bądź nie przestrzegają obowiązujących sposobów prowadzenia wojny

konsekwencje prawne: powstańcy nie są przez uznające państwo traktowani jako przestępcy czy piraci; państwa trzecie nie mają obowiązku do zachowania neutralności w stosunku do państwa wojującego.

  1. Odpowiedzialność międzynarodowa państwa - źródła odpowiedzialności.

odpowiedzialność prawna - określone prawem ujemne konsekwencje (np. zastosowanie sankcji) wobec określonego podmiotu, związane z zaistnieniem negatywnie ocenianego stanu rzeczy

koncepcje odpowiedzialności:

źródłem odpowiedzialności międzynarodowej są ogólne zasady prawa, obyczaj międzynarodowy oraz dwustronne i wielostronne umowy międzynarodowe, których sygnatariuszem jest dane państwo

naruszenie norm PM - odpowiedzialność międzynarodowa państw powstaje tylko w konsekwencji naruszenia zobowiązania międzynarodowego (naruszenie wynikające z działania bądź z zaniechania działania)

rodzaje naruszeń - przynoszące szkodę jakiemuś państwu oraz wyrządzające istotną szkodę całej społeczności międzynarodowej, godząc w fundament prawa i stosunków międzynarodowych

przypisanie odpowiedzialności - sposób przypisania odpowiedzialności: naruszenie jakiejś normy PM oraz zachowanie danego podmiotu zezwalające na przypisanie mu odpowiedzialności

podstawy odpowiedzialności:

To, że państwo nie ponosi odpowiedzialności przed sądami krajowymi innego państwa, nie oznacza, że państwo nie odpowiada za swoje czyny na płaszczyźnie międzynarodowej.

Pojęcie „odpowiedzialność prawna” odnosi się do konsekwencji pewnych stanów rzeczy ocenianych na gruncie danego systemu prawa jako niepożądane (takich, jak np. naruszenie zobowiązania kontraktowego, popełnienie czynu zabronionego, wyrządzenie szkody), gdy konsekwencje te są przewidziane w ramach określonego systemu prawa (np. cywilnego, karnego, podatkowego, międzynarodowego) i odnoszą się do jego podmiotów.

Problematyka „odpowiedzialności międzynarodowej” (tj. problematyka konsekwencji pewnych stanów rzeczy ocenianych jako niepożądane na gruncie prawa międzynarodowego) nie została dotąd skodyfikowana, tzn. nie obowiązuje żaden traktat o zasięgu powszechnym regulujący tę materię.

Zasada ogólna: Każdy międzynarodowo bezprawny akt państwa pociąga za sobą jego międzynarodową odpowiedzialność. „Akt” oznacza tu zarówno działanie, jak i zaniechanie działania, do którego państwo było zobowiązane.

Akt międzynarodowo bezprawny: Międzynarodowo bezprawny akt danego państwa to taki akt, który:

1/ może być temu państwu przypisany, oraz

2/ stanowi naruszenie międzynarodowego zobowiązania tego państwa.

Przypisanie aktu: Państwo to zjawisko złożone, stanowiące konglo­merat czterech podstawowych elementów: ludności, terytorium, władzy oraz zdolności do utrzymywania stosunków z innymi państwami. Z te­go względu naruszenie przez państwo zobowiązania międzynarodowego związane jest zwykle z aktami jednostek bądź grup jednostek. Państwu można przypisać akty:

1/ jego organów (np. władzy ustawodawczej, wykonawczej, sądowniczej). Państwu można przypisać akty jego organów nawet wówczas, gdy wykroczyły one poza posiadane uprawnienia lub naruszyły udzielone im instrukcje (tzn. gdy ich akt ma charakter ultra vires), o ile w danym przypadku dany organ występuje - wedle wszelkich oznak - w charakterze kompetentnego organu państwa;

2/ podmiotów (osób, jednostek) nie będących jego organami, ale umocowanych - na gruncie prawa danego państwa - do wykonywania elementów zwierzchniego władztwa, o ile w danym przypadku dany podmiot takie władztwo wykonuje. Zasada dotycząca odpowiedzialności ultra vires stosuje się odpowiednio tak, jak w przypadku (1);

3/ organów innego państwa pozostawionych jednak do jego dyspozycji i wykonujących elementy zwierzchniego władztwa. Zasadę dotyczącą odpowiedzialności ultra vires stosuje się odpowiednio tak, jak w przypadku (1);

4/ osoby lub grupy osób, jeżeli w danym przypadku (tzn. dokonując dany akt) faktycznie: (a) działają one na podstawie instrukcji udzielonych przez to państwo, lub (b) znajdują się pod kierunkiem lub kontrolą tego państwa;

5/ osoby lub grupy osób faktycznie wykonujących elementy zwierzchniego władztwa w przypadku, gdy oficjalna władza nie istnieje, bądź też nie wykonuje swych funkcji, a okoliczności wymagają wykonywania takiego władztwa;

6/ ruchu powstańczego, który doprowadza do utworzenia nowego rządu danego państwa;

7/ innych podmiotów, niż wymienione wyżej w pkt. 1-6, o ile dane państwo uznaje i przyjmuje te akty jako własne.

Naruszenie międzynarodowego zobowiązania: Dochodzi do niego wówczas, gdy akt przypisany danemu państwu nie jest zgodny z tym, co wynika z ze zobowiązania międzynarodowego, niezależnie od źródła i charakteru tego ostatniego. Akt państwa nie stanowi jednak naruszenia międzynarodowego zobowiązania, o ile dane państwo nie jest nim związane w chwili, w której ten akt zachodzi.

Wskazać należy, że wystąpienie szkody nie stanowi warunku ponoszenia przez państwo odpowiedzialności za naruszenie prawa międzynarodowego. W doktrynie wskazuje się jednak, że szkoda jest przesłanką odpowiedzialności np. w przypadku niewykonywania zobowiązań finansowych oraz (co do zasady) w przypadku odpowiedzialności za zaniechanie.

W przypadkach, w których zachodzi jedna bądź więcej okoliczności wyłączających bezprawność aktu, państwo nie ponosi odpowiedzialności międzynarodowej za ten akt.

Okoliczności wyłączające bezprawność aktu danego państwa to:

1/ ważna zgoda innego państwa, która wyłącza bezprawność aktu w stosunku do niego o tyle, o ile akt mieści się w ramach wyrażonej zgody;

2/ legalne działanie w samoobronie, przedsięwziętej zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych;

3/ zastosowanie „legalnego” środka odwetowego (countermeasure) przeciwko innemu państwu wyłącza bezprawność aktu w stosunku do niego. „Legalne” środki odwetowe to takie środki, które łącznie spełniają następujące warunki:

- przedsięwzięte są przez pokrzywdzone państwo przeciwko państwu odpowiedzialnemu za naruszenie zobowiązania międzynarodowego i mają skłonić to drugie do wykonania zobowiązań stanowiących konsekwencje aktu międzynarodowo bezprawnego (zob. § 7);

- są proporcjonalne do pokrzywdzenia;

- przed ich zastosowaniem wezwano państwo, przeciwko któremu miały być podjęte, do wykonania zobowiązań stanowiących konsekwencje aktu międzynarodowo bezprawnego (zob. § 7), chyba że potrzeba przedsięwzięcia środków odwetowych jest nagląca ze względu na konieczność ochrony praw państwa odwołującego się do środków odwetowych;

- przed ich zastosowaniem stosownie poinformowano państwo, przeciwko któremu miały być podjęte, oferując jednocześnie możliwość negocjacji;

- środki odwetowe nie mogą być zastosowane (a jeżeli je zastosowano, to powinny zostać niezwłocznie zawieszone), o ile akt międzynarodowo bezprawny jest zakończony a spór pozostaje zawisły przed sądem lub trybunałem kompetentnym do wydania wiążącego strony rozstrzygnięcia. Środki odwetowe mogą być jednak stosowane, o ile państwo, które dopuściło się aktu międzynarodowo bezprawnego narusza zasady dobrej wiary w toku postępowania zmierzającego do rozstrzygnięcia sporu;

- stosowanie środków odwetowych powinno zakończyć się niezwłocznie po tym, jak państwo, które dopuściło się aktu międzynarodowo bezprawnego wykonało zobowiązania stanowiące konsekwencje aktu międzynarodowo bezprawnego (zob. § 7);

- środki odwetowe nie mogą polegać na naruszaniu: (a) obowiązku powstrzymania się od groźby lub użycia siły zbrojnej, wynikającego z Karty Narodów Zjednoczonych, (b) obowiązków związanych z przestrzeganiem podstawowych praw człowieka, (c) obowiązków wynikających z norm stanowiących ius cogens, (d) obowiązku powstrzymywania się od dokonywania (zbrojnych) represaliów naruszających zobowiązania o charakterze humanitarnym;

4/ siła wyższa (force majeure). Jest to nieodparta siła lub nieprzewidziane zdarzenie pozostające poza kontrolą danego państwa oraz czyniące rzeczą zasadniczo niemożliwą wykonanie zobowiązania. Na siłę wyższą nie może powołać się państwo, które:

(a) przyczyniło się do powstania stanu siły wyższej lub

(b) zakładało możliwość wystąpienia siły wyższej (co może wyraźnie wynikać np. z postanowień wchodzącego w grę traktatu);

5/ działanie w sytuacji zagrożenia (distress). Jest to działanie, którego autor nie miał innej, racjonalnej możliwości dla ratowania życia swojego lub osób znajdujących się pod jego pieczą. Na tę okoliczność nie może powoływać się państwo, które przyczyniło się do powstania zagrożenia. Nie można powołać się na nią także wówczas, gdy dane działanie grozi sprowadzeniem porównywalnego lub większego zagrożenia;

6/ działanie w stanie wyższej konieczności (necessity). Stan wyższej konieczności nie może być powoływany przez państwo jako okoliczność wyłączająca bezprawność jego aktu, chyba, że akt ten: (a) jest jedynym środkiem dla ochrony istotnego interesu państwa przed poważnym i bezpośrednim zagrożeniem, oraz (b) nie narusza w poważny sposób interesów państwa, państw bądź społeczności międzynarodowej, w stosunku do których naruszone zobowiązanie przysługuje. Na stan wyższej konieczności nie można powołać się wówczas, gdy: (a) dane państwo przyczyniło się do sprowadzenia zagrożenia lub (b) naruszone zobowiązanie międzynarodowe samo wyklucza możliwość powołania się na stan wyższej konieczności.

Żadna z powyższych okoliczności nie wyłącza jednak bezprawności aktu stanowiącego naruszenie obowiązków wynikających z norm stanowiących ius cogens.

Państwo nie może także powoływać się na postanowienia swego prawa wewnętrznego dla usprawiedliwienia niewykonywania przezeń zobowiązania międzynarodowego (prymat prawa międzynarodowego nad prawem krajowym).

  1. Rodzaje odpowiedzialności międzynarodowej państw.

odpowiedzialność bezpośrednia (pierwotna) jest ponoszona przez państwo za swe własne działania, tj. swoich organów

odpowiedzialność pośrednia (pochodna) odpowiedzialność ponoszona za akty poszczególnych osób prywatnych

państwo odpowiada nie tylko za swoje działania ale także za działania swoich obywateli a nawet cudzoziemców przebywających na jego terytorium; różne konsekwencje wynikające z odpowiedzialności bezpośredniej (zobowiązanie odszkodowania) i pośredniej (ukaranie winnych)

odpowiedzialność za działania organów wykonawczych - państwo odpowiada za działania swoich organów wykonawczych sprzeczne z ich kompetencjami, podobnie jest z przedstawicielami dyplomatycznymi; w przypadku członków sił zbrojnych należy rozróżnić okres pokoju i wojny (w czasie wojny strona wojująca jest odpowiedzialna za każdy czyn osób wchodzących w skład jej sił zbrojnych)

odpowiedzialność za działania władzy ustawodawczej - państwo może odpowiadać za samo uchwalenie ustawy sprzecznej z jego zobowiązaniami międzynarodowymi

odpowiedzialność za działania organów sądowych - jeśli akty sądów są sprzeczne z PM powstaje odpowiedzialność międzynarodowa (niezależnie czy były one wynikiem omyłki, czy świadomego działania)

odpowiedzialność za działania osób prywatnych - państwo odpowiada za działanie bezprawne osób prywatnych wymierzone przeciw innemu państwu bądź cudzoziemcom, jeżeli szkoda wynikła wskutek zachęcania czy tolerowania tych działań, niezastosowania przez państwo środków prewencyjnych bądź nie ukarania sprawców bezprawnych działań

  1. Formy odpowiedzialności międzynarodowej państwa.

zaprzestanie naruszeń

zagwarantowanie - stosownie do okoliczności - że naruszenia nie będą się powtarzać

reparacja (naprawienie szkód) - w formie restytucji (przywróceniu poprzedniego stanu rzeczy, jaki istniał przed popełnieniem deliktu np. wykonanie zobowiązań, odwołanie bezprawnego działania itp.); w pewnych sytuacjach, gdy doszło do zniszczenia obiektu podlegającego zwrotowi, występuje tzw. restytucja zastępcza; lub odszkodowania (zapłacenie pewnej sumy, bądź danie ekwiwalentu w celu wyrównania szkód materialnych będących wynikiem deliktu); PM nie dopuszcza kar pieniężnych jako formy zadośćuczynienia

satysfakcja - forma wynagrodzenia niematerialnych szkód poniesionych przez państwo, polega na wyrażeniu dezaprobaty wobec aktów jednego państwa skierowanych przeciwko czci i honorowi innego państwa; przeprosiny i wyrazy ubolewania, zobowiązanie ukarania winnych itp.

sankcje - zbrodnie międzynarodowe - sankcje ekonomiczne i wojskowe (np. embargo) art. 41 i 42 Karty NZ; sankcje mogą być stosowane także przez inne organizacje międzynarodowe (1991 - EWG nałożyła embargo na Serbię i Czarnogórę, OPA w 1992 r. na Haiti)

Opisane wyżej zobowiązania państwa odpowiedzialnego za akt międzynarodowo bezprawny przysługują, zależnie od okoliczności i charakteru naruszonego obowiązku, w stosunku do: jednego państwa, grupy państw lub do społeczności międzynarodowej jako całości.

Przypadki poważnego naruszenia zobowiązania międzynarodowego, wynikającego z norm stanowiących ius cogens:

Naruszenie poważne to takie, które ma charakter rażący i systematyczny. W przypadku takiego naruszenia:

1/ państwa zobowiązane są do współpracy dla położenia mu kresu oraz

2/ nieuznawania za legalne sytuacji powstałych w jego wyniku.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
zagadnienia pmp, PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE
PMP prawo międzynarodowe publiczne skrypt zagadnienia opracowane
Prawo miedzynarodowe publiczne, zagadnienia pmp, PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE
pmp, prawo międzynarodowe publiczne
skrypt pmp, Prawo Miedzynarodowe Publiczne
PMP Wykłady 1-21, studia prawnicze, 4 rok, prawo miedzynarodowe publiczne
administracja, Podmioty prawa międzynarodowego, Prawo międzynarodowe publiczne
pmp ściąga, Administracja-notatki WSPol, prawo międzynarodowe publiczne i ochrona praw człowieka
pmp - wykłady. (od Izy B.), Studia, Prawo, prawo międzynarodowe publiczne
Âci-ga pmp, Administracja-notatki WSPol, prawo międzynarodowe publiczne i ochrona praw człowieka
PMP Ćwiczenia, Studia, II rok, Prawo międzynarodowe publiczne, Ćwiczenia
PMP Gotowe, PRAWO, PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE
pmp sciaga[1] moja, Administracja-notatki WSPol, prawo międzynarodowe publiczne i ochrona praw człow
Pr.międz.publ.wyk. sem.IV, Prawo, Prawo międzynarodowe publiczne
pmp pytania, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie - STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE, Semestr III, Prawo Między
135-200 PMP, studia prawnicze, 4 rok, prawo miedzynarodowe publiczne

więcej podobnych podstron