Zestaw 1

1. Koncepcja persony w ujęciu Tischnera wobec obiektywnego świata wartości Maxa Schelera, czym jest ethos i jak Tischner go rozumie

Persona to byt, który staje się per se, czyli „przez się”, inaczej dzięki sobie, jako podmiot - subiekt swych poczynań. Człowiek nie musi stwarzać świata wartości, by go w jakimś sensie tworzyć, może raczej tworzyć warunki sprzyjające ujawnieniu się określonej wartości.

„Byt per se”, to byt odnoszący się do wartości będących poza nim, persona buduje sobie jako wartość - wartość szczególną - Ja.

Wartości etyczne pojawiają się w naszym życiu wtedy, gdy w polu naszej świadomości staje osoba drugiego człowieka;

Cnota to szczególny sposób bycia persony; postawa, która przepaja wartość, postawa ukierunkowana na wartość; jest w niej gotowość urzeczywistnienia tej wartości w świecie.

Wg Maxa Schelera wartości są obiektywne i normatywne (zobowiązują moralnie). Wartości są między sobą we wzajemnych relacjach i tworzą hierarchię.

Najniższe są wartości
* hedonistyczne (przyjemne -nieprzyjemne); hedonizm to wg Tischnera przykład subiektywizmu aksjologicznego;

Kolejne szczeble hierarchii tworzą kolejno wartości
* utylitarne (użyteczne - nieużyteczne),
* witalne (związane z życiem), człowiek dba głównie o samego siebie, na tym poziomie, jest jeszcze częścią przyrody;
* duchowe (prawda - fałsz; piękno - brzydota), na tym poziomie człowiek szuka sensu i celu, a później porządkuje wartości niższego rzędu; na tym poziomie przekraczamy subiektywizm aksjologiczny;

Najwyższym szczeblem hierarchii są wartości
* religijne (skoncentrowane wokół pojęcia świętości); wartości absolutne - nie możemy ich kontrolować, świętość nadaje sens wszelkim wartościom;

Moralność polega na wybieraniu zgodnym z przedstawioną hierarchią wartości.
Im wartość jest wyższa tym bardziej jest trwała, mniej zależna od organizmu, daje głębsze zadowolenie i jest łatwiej dzielona z innymi ludźmi. 

W samym środku świata wartości staje człowiek jako osoba - „persona”. Wcielając w życie jakiś „obiektywny ideał”, który tu i teraz domaga się realizacji, człowiek buduje siebie, wydobywa swą ludzkość.

Scheler przeciwstawia się subiektywnemu pojmowaniu wartości i wprowadza rozróżnienie pomiędzy wartościami i ethosem.

Ethos to sfera wartości tworzona i uznawana przez konkretnego człowieka - jest subiektywna i może być diametralnie różna od sfery obiektywnej. Tischner mówi, że człowiek jest z natury osoba etyczną, to znaczy kimś, dla kogo problem „ethosu” to problem własnego bytu. Aby móc żyć w zgodzie z sobą, aby móc „siebie odnaleźć” człowiek musi odkryć, gdzie, wśród jakich spraw, z jakimi ludźmi wiąże się jego ethos.

2.Historia naukowości pedagogiki i jej aspekty psychologiczne i socjologiczne, oraz to, co po nich zostało współcześnie(zastosowanie współczesne).

Oświecenie i czasy nowożytne to okres w którym proces rozwoju tożsamości i autonomii pedagogiki jako dyscypliny naukowej staje się coraz bardziej zaawansowany, pedagogika zaczyna zdobywa miejsce wśród innych dyscyplin naukowych.

Czynniki wspierające te proces to:

1. czynniki kulturalne i społeczne - rewolucja przemysłowa

2. zmiany typu ekonomicznego politycznego

3. walka o wpływy i związane z nią nowe ujecie procesu inkulturyzacji i socjalizacji

4. tzw. Iluminizm, proponujący nowy obraz człowieka określanego jako homo faber

Od końca XVIII wieku na niektórych uniwersytetach niemieckich poszczególni wykładowcy filozofii prowadzą zajęcia z pedagogiki.

Jan Fryderyk Herbart nazywany jest ojcem pedagogiki naukowej, po raz pierwszy w sposób wyraźny i usystematyzowany poruszał problemy dotyczące naukowości pedagogiki. Dotychczasowe rozumienie pedagogiki i wychowania, ujmowane w sensie „sztuki wychowania”, przekształca on w problem filozoficzny. Pedagogikę opiera z jednej strony na etyce(cele wychowania), z drugiej na psychologii(środki do osiągnięcia celów). Pedagogika jako nauka jest zależna od filozofii praktycznej i od psychologii. Herbart dał początek dwu podstawowym liniom badań w pedagogice:

1. filozoficzno - humanistycznej

2. badań eksperymentalnych

Pedagogika jako nauka najpełniej powinna obejmować fakty, zjawiska i okoliczności procesu wychowania.

Wg S. Kunowskiego działy w pedagogice maja budowę pionową, która przebiega:

• od najszerszej podstawy praktyki

• poprzez uogólnienie zjawisk wychowawczych

• do najogólniejszych pojęć

Podziały i wyodrębnienie się poszczególnych działów:

1. XVIII/XIX w. - okres pedagogiki praktycznej (herbartyzmu) - zainteresowanie wokół praktyki szkolnej (dydaktyce szkoły herbartowskiej)

• indywidualizm pedagogiczny - umysłowy rozwój jednostki

• socjologizm pedagogiczny - uspołecznienie wychowanka

połowa XIX w. - okres pedagogiki eksperymentalnej - zastosowanie metod nauk przyrodniczych do badania zjawisk pedagogicznych

początek XX w. - okres pedagogiki normatywnej - naukowo i filozoficznie określa cel i ideał wychowania

następstwem pedagogiki normatywnej była pedagogika czysta - badanie praw rozwojowych człowieka

Wymienione etapy historycznego rozwoju stały się podstawą układu poszczególnych działów współczesnej pedagogiki:

1. Dział pedagogiki praktycznej - dydaktyka praktyczna i metody nauczania przedmiotów.

2. Dział pedagogiki eksperymentalnej - wiedza z zakresu psychologii wychowawczej, psychologii rozwojowej dzieci i młodzieży poszerzona o socjologiczne badania „sytuacji wychowawczej” i środowiska życia wychowanka

3. Dział pedagogiki normatywnej - korzysta z filozofii człowieka, aksjologii, teorii kultury, bada naturę człowieka, kwestie światopoglądowe, wartości, cele, normy, które powinny być uwzględnione w wychowaniu.

4. Dział pedagogiki czystej - dział najwyższy, obejmuje całość badanego przedmiotu (pedagogika ogólna, kierunki/systemy pedagogiczne, filozofia wychowania itp.).

Nauki psychologiczne

Wśród nauk psychologicznych wyróżnia się następujące dziedziny współpracujące z pedagogiką:

psychologia rozwojowa; a w jej zakresie:

→ pedologia (rozwój psychiczny dzieci)

→ hebologia (rozwój psychiczny młodzieży)

→ andrologia (rozwój psychiczny dorosłych)

psychologia ogólna (funkcjonowanie psychiki człowieka)

psychologia wychowawcza (procesy uczenia się i zachowania dzieci i młodzieży)

Nauki socjologiczne

socjologia wychowania - zajmuje się ona badaniem zależności, jakie występują między wychowaniem i jego efektami oraz środowiskiem społecznym, w którym procesy te się odbywają. W tym ujęciu, głównym zadanie wychowania będzie zaadaptowanie dziecka do życia w społeczeństwie, oraz przygotowanie go do pełnienia odpowiednich ról społecznych. Do nauk współpracujących z pedagogiką zaliczyć można również socjologię przemysłu, miast i wsi oraz socjologię kultury ( przede wszystkim kultury masowej).

3. Jak Gadacz przedstawia wolność, dlaczego ważne jest wychowanie do wolności, jak zrealizować ją w samorozwoju i procesie wychowania oraz jaką rolę odgrywa w państwach demokratycznych.

Wolność jest istotą człowieka, a istota wychowania jest wychowanie do wolności. Wychowanie, to proces formacji człowieka w taki sposób, by stawał się otwarty na system norm i wartości.

W wychowaniu muszą istnieć granice oddzielające to, co dozwolone, od tego co niedozwolone

Złoty środek skutecznego wychowania to płaszczyzna miedzy wolnością a powinnością, na której człowiek działa, tworzy zgodnie z etyka, społecznymi normami i oczekiwaniami.

Pozwolenie, by dziecko decydowało (w możliwych granicach) w sprawach jego

dotyczących, doświadczanie skutków własnych decyzji, uczenie się metodą prób, pomoże mu nauczyć się aktywnego podejścia do rozwiązywania problemów, czyli twórczego korzystania z własnej wolności.

Wolność wg Gadacza jest tajemnicą, której do końca nie da się zdefiniować. Wolność jest istotą człowieka i dlatego powinna też być istotą wychowania, podstawą wychowania. Wychowanie do wolności polega przede wszystkim na wychowaniu do bycia wolnym. Człowiek dzięki wolności potrafi podejmować odpowiednie decyzje i jest za nie odpowiedzialny. Człowiek wolny jest osobą obliczalną, nie jest szaleńcem, potrafi postępować zgodnie z własną osobowością i zgodnie z ogólnie przyjętymi normami. Granicą wolności jest wolność drugiego człowieka. Wolność w państwach demokratycznych powinna być oparta nie na przymusie, ale na więziach, bo tylko dzięki więziom jest możliwa współpraca i realizowanie prawdziwej wolności. Ważne jest także to, że wolność realizuje określone wartości za które jesteśmy odpowiedzialni.

Przeciwieństwem przymusu jest więź, natomiast to więź jest podstawą wolności, należy więc zastąpić przymus więzią - więzią w której nauczyciela i wychowanka będzie łączyła postawa dialogowa, w której będzie on autorytetem dla ucznia, wychowawca ma wychowywać do wolności, pedagogikę humanistyczną charakteryzuje więź z wychowankiem, przymus nie sprzyja prawdziwym celom wychowania, wolność jest zakorzeniona w więziach. Zadaniem nauczyciela nie jest ograniczać wolność, ale budzić twórczą dynamiczną wolność w wychowanku.

Zestaw 2

1. Kunowski, Rubacha podstawowe pojęcia pedagogiki.

S. Kunowski

Pedagogika - nauka, której przedmiot stanowi sprawa pedagogiki praktycznej wszelkiego rodzaju (sztuki i techniki wychowania), czyli wychowawcze prowadzenie dzieci i młodzieży oraz oddziaływanie na rozwój ludzi dorosłych.

Słowo pedagogika wywodzi się z języka greckiego:
paidos- dziecko, chłopiec + ago- prowadzę + agagos- prowadzący
Paidagogos miał za zadanie doprowadzić dziecko na miejsce ćwiczeń fizycznych, nauczyć go czytać, pisać i recytować. Całość czynności paidagogosa nazwano paidagogija (współcześnie pedagogia, czyli zespół czynności wychowawczych).

Paidagogika techne - podstawowa wiedzę o wychowaniu

Habagogika - dział o wychowaniu młodzieży

Andragogika - obejmuje oświatę i wychowanie dorosłych

Gerontagogika - pedagogika starszego wieku

Antropagogia i antropagogika - nauki o całkowitym rozwoju człowieka można używać terminu.

Takie terminy jak wychowanie, nauczanie i kształcenie są łatwe w użyciu praktycznym, ale trudne do zdefiniowania, ponieważ między nimi występują liczne stosunki między zakresowe, czyli częściowe zachodzenie na siebie wychowania i nauczania oraz stosunek krzyżowania, gdyż kształcenie jest niezależne od wychowania i nauczania, chociaż w nich zachodzi. Pojęcia te nie dadzą się uściślić jako terminy naukowe i trzeba je osobno analizować jako przedmiot pedagogiki w ramach praktycznych działań wychowawczych koniecznych dla prawidłowego rozwoju wychowanka.

Pedagogika naukowo interesuje się wszystkimi rodzajami wychowania, mianowicie:
1. wychowanie naturalne, czyli uczestniczące w życiu rodzinnym, społecznym, w zbiorowej pracy lub w sytuacji kulturowej wolnego czasu,
2. wychowanie celowo zamierzone, czyli przygotowujące dziecko młodzieńca do przyszłego zawodu, stanu, pracy czy walki,
3. wychowanie organizowane programowo w specjalnych instytucjach wychowawczych, jak szkoła, uniwersytet, seminarium duchowne.

Współczesna pedagogika jest wszechstronną nauką o całej rzeczywistości wychowawczej. Jest to nauka skonstruowana z czterech działów należących do innych nauk, obejmuje bowiem pewien dział filozofii, socjologii, psychologii i historii. Inni naukowcy dodają jeszcze, że pedagogika jest częścią etyki, socjologii, biologii, z czego wynika, że wychowanie jest równocześnie zjawiskiem moralnym, społecznym, biologicznym, psychicznym i kulturalnym.

K. Rubacha

Pedagogika - zajmuje się identyfikowaniem, definiowaniem i nazywaniem wszelkich faktów składających się na praktykę edukacji (fakty różnią się między sobą stopniem jednorodności).

Pedagogika składa się z wielu subdyscyplin naukowych. Stanisław Kawula podzielił pedagogikę na subdyscypliny ze względu na 7 kryteriów klasyfikacji:

1. cele działalności edukacyjnej: formowanie zdolności; podejmowanie decyzji moralnych(dydaktyka, teoria wychowania)

2. metodologiczne: pedagogika ogólna wraz z metodologią i historią wychowania; pedagogika społeczna

3. rozwojowe: uszeregowanie względem różnych okresów i etapów życia: pedagogika przedszkolna, wczesnoszkolna, dzieci i młodzieży, dorosłych

4. dewiacji i defektów rozwojowych człowieka: oligofrenopedagogika (upośledzenie umysłowe), surdopedagogika(upośledzenie słuchowe), tyflopedagogika(ślepota), pedagogika rewalidacyjna(niepełnosprawni ruchowo), pedagogika resocjalizacyjna

5. instytucjonalne: pedagogika w instytucjach (szkoła podst., przedszkole, szkoła wyższa, itp), badanie organizacji szkolnictwa

6. problemowe: np. problematyka szkolnictwa w kraju i za granicą >pedagogika porównawcza

7. dziedzin działalności ludzkiej: pedagogika opiekuńcza, terapeutyczna, czasu wolnego itp.

Edukacja - ogół oddziaływań służących formowaniu się(zmienianiu, rozwijaniu) zdolności życiowych człowieka.

Zdolności życiowe człowieka - mogą dotyczyć wielu obszarów jego funkcjonowania: intelektualnego, emocjonalnego, interpersonalnego, motywacyjnego, fizycznego, itd.

Wychowanie - świadome i celowe działanie pedagogiczne zmierzające do osiągnięcia względnie stałych skutków (zmian rozwojowych) w osobowości wychowanka.

Kształcenie - system działań zmierzających do tego, aby uczącej się jednostce umożliwić poznanie świata, przygotowanie się do zmieniania świata i ukształtowanie własnej osobowości.

Uczenie się - proces nabywania względnie trwałych zmian w szeroko rozumianym wychowaniu (wiadomości, umiejętności, nawyki, postawy) w toku pośredniego i bezpośredniego poznawania rzeczywistości (doświadczenia i ćwiczenia).

Nauczanie - proces kierowania uczeniem się uczniów w toku planowej pracy nauczyciela z uczniami.

2. Ingarden - pojęcie odpowiedzialności, 4 różne aspekty powiązania między nimi + co cechuje człowieka odpowiedzialnego.

Odpowiedzialne działanie - przeprowadzone przez sprawcę w sposób szczególny: podejmuje on i spełnia je przy mniej lub bardziej pełnym zrozumieniu naocznym zarówno powstającej z jego działania sytuacji, wziętej w aspekcie wartości, jak i wartości motywów, które skłoniły go do działania.

Nie na ślepo dopuszcza się działania, którego następstw nie ogarnia, lecz jest ich w pełni świadomy i odpowiednio do tego układa swoje działania.

Sprawca rzeczywiście ponoszący odpowiedzialność to człowiek, który w momencie działania jest jego świadom i posiada wszystkie normalne zdolności niezbędne do opanowania sytuacji i który coś czyni albo w momencie, w którym miał uczynić coś określonego, zaniechał uczynienia tego;

Pociąganie do odpowiedzialności zakłada, że czyn został rzeczywiście spełniony i dokonany przez samego sprawcę

To, za co sprawca jest odpowiedzialny jest jakimś zachowaniem się i tym, co ono wywołuje, a zwłaszcza realizuje (wynik), może to być również rzecz; musi być aktywnie podjętym działaniem

Jeśli osoba zna naturę podjętego działania i nie solidaryzuje się z nim, jest za nie odpowiedzialna i to tym bardziej, gdy czuje brzemię odpowiedzialności, a jednak kontynuuje swoje działanie.

Po decyzji dokonania czynu sprawca jest odpowiedzialny nie tylko za zrealizowanie określonej wartości pozytywnej, lecz również za niezrealizowanie bądź unicestwienie innej, konkurującej z tamta wartości.

Sprawca jest odpowiedzialny za określony czyn i jego wynik wtedy i tylko wtedy, gdy jest to jest własny czyn (jasna świadomość i wolność indywiduum ludzkiego).

Kiedy wszystko jest wymuszone i w niczym nie przyzwolone, wtedy dopiero zachowanie człowieka nie jest jego własnym czynem.

Odpowiedzialność może być bezwarunkowa albo zupełna, albo uwarunkowana i ograniczona czy podzielona odpowiednio do różnych możliwych sposobów, zgodnie, z którymi pewna decyzja bądź działanie jest własnym czynem człowieka

Najwyższy stopień odpowiedzialności zachodzi tam, gdzie czyn jest podjęty i spełniony całkiem świadomie, z zamiarem i z całkowitą stanowczością osobowego „ja”

Sprawca jest odpowiedzialny za swój czyn i jego wynik: sprawca staje się winny w skutek zrealizowania negatywnie wartościowego stanu faktycznego i w skutek spełnienia złego czynu, a to oznacza, że przez swój niewłaściwy postępek zostaje obarczony negatywną wartością, gdy zaś zrealizował pozytywnie wartościowy stan faktyczny i przeto spełnił dobry czyn zdobywa zasługę i przez to również pozytywną wartość;

1) ktoś podejmuje odpowiedzialność za cos (jest za cos odpowiedzialny)

2) ktoś podejmuje za cos odpowiedzialność

3) ktoś jest za cos pociągany do odpowiedzialności

4) ktoś działa odpowiedzialnie

Te 4 sytuacje są zupełnie od siebie odrębne dla człowieka, nie ma miedzy nimi związku przyczynowo-skutkowego.

Warunkiem odpowiedzialności jest świadomość i zdolność przewidywania, potrzebne są motywy działania i wartość finalna wypełnionego działania (w założeniu powinna być dobra). Działanie musi być stosowne do sytuacji, możemy przewidywać jego następstwa, ale nie możemy ich w 100% ogarnąć.

Człowiek musi :

• być świadom działania,

• ogarnąć wszystkie czynniki towarzyszące sytuacji,

• czasem pojąć, że zadanie go przerosło i z niego zrezygnować, by nie stwarzać zagrożenia.
  

3. Różne aspekty wychowanie wg. Cichonia i Kunowskiego. Porównaj.

Wychowanie wg Cichonia (z uwzględnieniem aksjologicznym i antropologicznym)

Proces wychowawczy jest składnikiem współtworzącym całą rzeczywistość, posiada strukturę ontyczną, którą trzeba rozpatrywać ze stanowiska antropologii filozoficznej, ponieważ jest to proces międzyludzki, oraz aksjologii, bowiem dotyczy wartości. Refleksja antropologiczna ukazuje, że wychowanek jako istota ludzka jest duchowo-cielesna całością, na którą składa się wiele różnych elementów strukturalnych, tkwiących u podłoża psychiki i kształtujących osobowość oraz charakter człowieka. Wychowanie jest procesem realizowania określonych wartości. Ujmując człowieka w aspekcie wartości moralnych należy w analizowanym stanie rzeczy wyróżnić jego czyny, zamiary, intencje, osobowe „ja” oraz inne składniki człowieka jako integralnej całości, będącej nosicielem zróżnicowanych wartości moralnych. Wartości te traktuje się jak wady i zalety przysługujące osobowości i charakterowi człowieka. Najbardziej pożądane wychowawczo są te wartości moralne, które mogą i powinny przysługiwać człowiekowi w sposób trwały i wiązać się twórczo z jego ludzka naturą.

Wychowanie wg Kunowskiego

Znaczenie wychowania dziś - przekształcanie człowieka, wyprowadzania rozwijającej się jednostki ze zwierzęcego stanu natury i podnoszeniu jej do stanu kulturalnego człowieczeństwa.

4 aspekty wychowania:

1. czynności (działanie) wychowawcze,

2. warunki, okoliczności i bodźce, czyli sytuacje wychowawcze,

3. wynik, czyli wytwór wszystkich działań i warunków,

4. zachodzące zmiany, czyli całkowity proces wychowawczego rozwoju.

Warunki i bodźce przyczyniające się do rozwinięcia wychowanka; wychowanie jako „szkoła wspólnoty” (organizowanie przeżycia wspólnotowego przez zabawę, pracę, rozmowę i inne sytuacje wychowawcze). Czwarta grupa - wytwory i osiągane skutki działania wychowawczego (proces wychowawczy - kształtowanie charakteru i osobowości wychowanka, jego wykształcenia lub światopoglądu; ostateczny wynik - przystosowanie wychowanka do środowiska biologicznego lub społecznego).

Cztery grupy definicji:

1. prakseologiczna - oddziaływań wychowawców;

2. ewolucyjna - procesu rozwoju jednostki;

3. sytuacyjna - bodźców środowiska wychowawczego;

4. adaptacyjna - skutki i wytwory wychowania (dwie pierwsze mogą obejmować dwie pozostałe)

Wychowanie jest zawsze społecznie uznanym systemem działań pokoleń starszych na dorastające celem pokierowania ich wszechstronnym rozwojem dla przygotowania według określonego ideału nowego człowieka do przyszłego życia ramy dla zjawiska wychowania: starsze pokolenia, system kierującego działania na młodzież, ideał nowego człowieka, przyszły kształt życia jako cele do osiągnięcia

Zestaw 3

1. Podział pedagogiki i nauki współpracujące z pedagogiką. (wg Kunowskiego)

Etapy historycznego rozwoju stały się podstawą układu poszczególnych działów współczesnej pedagogiki:

1. Dział pedagogiki praktycznej - dydaktyka praktyczna i metody nauczania przedmiotów.

2. Dział pedagogiki eksperymentalnej - wiedza z zakresu psychologii wychowawczej, psychologii rozwojowej dzieci i młodzieży poszerzona o socjologiczne badania „sytuacji wychowawczej” i środowiska życia wychowanka

3. Dział pedagogiki normatywnej - korzysta z filozofii człowieka, aksjologii, teorii kultury, bada naturę człowieka, kwestie światopoglądowe, wartości, cele, normy, które powinny być uwzględnione w wychowaniu.

4. Dział pedagogiki czystej - dział najwyższy, obejmuje całość badanego przedmiotu (pedagogika ogólna, kierunki/systemy pedagogiczne, filozofia wychowania itp.).

Kunowski przedstawia wizję pedagogiki jako nauki społecznej, pedagogiki, która zawsze pozostaje w powiązaniu z różnorodnymi naukami społecznymi. Stefan Kunowski wymienia tutaj:

1. Nauki pedagogiczne:

A. NAUKI HISTORYCZNE W PEDAGOGICE:

• historia myśli i doktryn pedagogicznych

• rozwój refleksji nad problemami wychowania, którego wynikiem są idee, pomysły, projekty reform, ujęte w kontekście z postępu innych nauk, prądów polityczno - społecznych, kulturalnych i umysłowych, badanych epok

• kształtowanie się ideologii wychowawczej, ideału wychowawczego człowieka;

• pomysły, tezy, postulaty i programy wychowania, składające się na teorię pedagogiczną; w różnorodnych teoriach myślicieli pedagogicznych odnajdujemy obraz różnorodnych prądów i kierunków pedagogicznych składających się na współczesny system wychowania

• historia szkolnictwa i wychowania - przedmiotem zainteresowania tej dziedziny nauki są przede wszystkim:

• instytucje powołane do wychowywania dzieci i młodzieży

• stosowane przez te instytucje programy kształcenia, środki, metody postępowania, zwyczaje i sposoby postępowania pedagogicznego (razem tworzące system pedagogii)

• zawód nauczycielsko - wychowawczy

• dzieje oświaty dorosłych

• walka z analfabetyzmem

• popularyzacja nauki

• rozwój czytelnictwa prasy i książek

• współczesne zagadnienia kultury masowej i związane z nią kino, radio i telewizja

B. NAUKI EMPIRYCZNE W PEDAGOGICE:

• biologia wychowania - Wyniki badań dziedziny biologii wychowania służą za podstawę dla teorii wychowania fizycznego, dietetyki oraz higieny rozwojowej (szkolnej i społecznej).

• socjologia wychowania to dyscyplina badająca zależności wychowania i jego efektów od środowiska społecznego, w którym to proces wychowania i rozwoju się odbywa.

Na środowisko społeczne człowieka składają się następujące elementy:

• zwyczaje

• stosunki międzyludzkie

• wzajemne oddziaływania

• organizacje

• instytucje społeczne

W ujęciu socjologicznym, istotą wychowania jest więc przystosowanie wychowanka do wymagań grup społecznych, poprzez włączenie go do wspólnoty języka, obyczajów, poglądów, zajęć itp., zaś całość procesów rozwojowych ujmowana jest w proces socjalizacji, czyli uspołecznieniu jednostki.

socjologia wychowawcza szkoły i klasy szkolnej - badanie socjometrycznych stosunki w relacji jednostki z grupą koleżeńską,

socjologia wychowawcza środowisk rodzinnych - badania typu rodziny (może być pełna, rozbita, zreorganizowana, zdemoralizowana itd.), oraz wpływ środowiska lokalnego na rodzinę i wychowywane w niej dzieci,

• psychologia wychowania:

• psychologia rozwojowa z pedologią (rozwój psychiczny dzieci), hebologią (rozwój psychiczny młodzieży) i andrologią (rozwój psychiczny dorosłych)

• psychologia wychowawcza, zajmująca się uwarunkowaniami psychiki dziecka w rodzinie, ucznia w szkole

• psychologia różnicowa, wśród której wyróżnia się:

→ charakterologię

→ typologię

→ diagnostykę szkolną

• psychopatologia dziecięca i młodocianych

• higiena psychiczna

• psychologia szczegółowa, a z nią:

→ psychodydaktyka - o procesach nauczania

→ psychopedagogika - o procesach zachowania się

C. NAUKI ŚWIATOPOGLĄDOWE W PEDAGOGICE:

• nauki humanistyczne, z jednej strony mówią o życiu i czynach człowieka, z drugiej stanowią pomoc w kształceniu światopoglądu wychowywanych jednostek

• nauki filozoficzne, ustalają one kryteria prawdziwości, dobra moralnego, piękna i godnego, rozumnego człowieka

• nauki teologiczne, mają wkład w ustalanie ideału wychowawczego człowieka

2. Nauki współpracujące z pedagogiką:

A. NAUKI REALNE

• higiena z naukami medycznymi

• ekonomika oświaty i kształcenia

• demografia

B. NAUKI FORMALENE (związane z matematyzacją)

• cybernetyka (nauka o kierowaniu i informowaniu)

• prakseologia (nauka o działaniu)

• logika z metodologią nauk i naukoznawstwem

C. NAUKI AKSJOLOGICZE (związane z dziedziną wartości)

• estetyka (nauka o pięknie)

• etyka (nauka o moralności)

2. Wychowanie wg Łobockiego (cechy)

Cechy procesu wychowania według Łobockiego:

a) złożony - wychowanie warunkowane jest zewnętrznie (oddziaływania wychowawcze) i wewnętrznie (osobiste przeżycia i doświadczenia). Wychowanie to proces adaptacji to obowiązujących norm postępowania (asymilacja - przyswajanie nowych norm; akomodacja - współgranie własnych, starych i nowych norm;). Należy doprowadzić do uzewnętrznienia norm wychowawczych tak, aby wychowanek uczynił z nich idee w codziennym postępowaniu.

b) intencjonalny - wychowawca jest świadomy celów, jakie pragnie zrealizować w wyniku planowo organizowanej działalności wychowawczej. Istnieje ryzyko, czy nadmierne kierowanie rozwojem zgodnie z ustalonymi z góry celami, nie odzwyczai wychowanka od ponoszenia odpowiedzialności za własny rozwój.

c) interakcyjny - wychowanie odbywa się we wzajemnych interakcjach wychowawcy i wychowanka; istotne jest umożliwienie kontaktów wychowanka z rówieśnikami; interakcyjność zakłada, że wychowanek nie może być tylko biernym odbiorcą wpływów wychowawczych.

d) relatywny - trudności związane z przewidzeniem skutków oddziaływań wychowawczych; na psychikę i zachowanie wychowanka mają wpływy środowisko rówieśnicze i lokalne, środki masowego przekazu.

e) długotrwały - wychowanek podlega przemianom swojej osobowości przez całe życie. Nawet ludzie w podeszłym wieku są w stanie się czegoś nauczyć i przeobrazić wewnętrznie.

3. Jak hierarchizuje wartości Tischner (kto jest autorem takiego podziału)? Przedstaw go na przykładzie konkretnej sytuacji wychowawczej.

Zgodnie z aksjologicznym obiektywizmem wartości istnieją niezależnie od woli człowieka (jakiegokolwiek człowieka). Jest to obiektywizm absolutny. Obiektywne istnienie wartości zakłada jednak, że bez względu na siłę ludzkiej indywidualności oraz przemiany historyczne i ich antropocentryczne interpretacje, są wartości, które tworzą wyraźny horyzont sensu lub bezsensu egzystencji człowieka. Wartości te mają charakter czasowy i przestrzenny, pomimo kulturowego zróżnicowania dziejów ludzkich świata. Istnieją, jak próbuje to przybliżyć J. Tischner, opisując hierarchię wartości według Maxa Schelera, podobnie jak idealne figury geometryczne. Wartości obiektywne są bezwzględne.

Odp. Zestaw 1 pyt.1

Zestaw 4

1. Wychowanie u Cichonia z uwzględnieniem aspektów antropologicznych i aksjologicznych.

Odp. Zestaw 2 pyt.3

2. Pedagogika jako praca sprawcza i służebna, kto o tym pisał, gdzie i na czyich poglądach się opierał. (Maritain).

O pedagogice jako o pracy sprawczej i służebnej pisał Maritain w „Dynamice wychowania”. Platon przedstawił koncepcję mówiącą o tym, że wszelka wiedza tkwi w tym, kto się uczy, a nie w tym kto naucza. Uczeń posiada w sobie uśpione źródło wiedzy i zadaniem nauczyciela jest obudzić je w uczniu. Maritain przeciwstawia się koncepcji platońskiej anamnezy (w wychowanku nie ma gotowej wiedzy do ,,odpamietania'') .W swojej koncepcji wychowania dynamicznego zakłada, że w każdym z nas istnieje żywotne i aktywne źródło poznania. Naturalna aktywność umysłowa ucznia i intelektualne kierownictwo (rola sprawcza) nauczającego stanowią dwa czynniki dynamiczne wychowania (nauczyciel jest czynnikiem stanu drugorzędnego - służebnym). Rola służebna = pedagogika jako ,,ars cooperativa'' na usługach natury (jak medycyna, ma do czynienia z żywą istotą, a nie ,,martwą gliną'').

3. Sytuacja legalizmu wychowawczego w wychowaniu, jak taka postawa przekłada się na relacje wychowanek-wychowawca, kto o tym pisał i gdzie. (Tischner „Z problematyki wych. chrześcijańskiego”).

O legalizmie wychowawczym pisał Tischner w pracy „Z problematyki wychowania chrześcijańskiego”.

Od wychowanka żąda się posłuszeństwa dla prawa tylko dlatego, że jest prawem. Następuje charakterystyczne oderwanie przepisu prawnego od wartości, z których powinien on wynikać. W tej postawie uważa się, że przepis prawny sam z siebie ma moc tworzenia wartości etycznych, a nie odwrotnie, że tylko takie przepisy są obowiązujące, które są oparte na wartościach prawnych, religijnych lub etycznych. Drugie zjawisko związane z legalizmem wychowawczym to "białe plamy" wychowania, tj. te dziedziny życia ludzkiego, do których żadnym sposobem wychowawca nie ma możności ani prawa sięgnąć.

Legalizm wychowawczy przynosi żałosne skutki w wychowaniu. Człowiek wychowany w duchu lojalności dla prawa, w duchu absolutnego kultu ustawodawcy, może niekiedy być człowiekiem lojalnym, ale też głęboko nieetycznym. Człowiek taki, na pewne wartości nie reaguje w ogóle, na inne reaguje w sposób spaczony. Legalizm wychowawczy pozostawia poza zasięgiem swego zainteresowania szereg spraw człowieka jako zupełnie nie podlegających procesowi wychowania lub też nadaje sztuczne znaczenie sprawom małej wagi. Jest to normalne następstwo oderwania normy prawnej od wartości etycznej lub religijnej. Wychowanek ostatecznie wykonuje wszelkie obowiązki wobec szkoły. Poza tym potrafi się tak izolować od otoczenia, że nie ma z nim specjalnych kłopotów. I wtedy powstaje w umyśle wychowawcy kłopotliwe pytanie: co z nim dalej robić? Czego jeszcze od niego żądać? I albo niczego się nie żąda, albo mnoży się sztuczne przepisy: że ma zrezygnować ze spotkań z rówieśnikami, że powinien więcej czasu poświęcać szkole, że powinien przestać czytać czasopisma o modzie czy muzyce, itd.. W takiej sytuacji szkoła staje się dla wychowanka miejscem, gdzie słucha, notuje, odpowiada i nie biega po korytarzu, a nie miejscem gdzie jest wychowywany.

Zestaw 5

1. Metoda badań humanistycznych w odniesieniu do metodologii badań pedagogicznych

Horyzont badań hermeneutycznych:

Badacz, interpretator - humanista przyjmuje postawę typu personalistycznego, uwzględnia więc wszystko to, co konstytuuje człowieka jako takiego, oraz wyrazy jego obecności w świecie. Człowiek stał się kreatorem świata, hermeneutyka otworzyła mu drzwi swobodnego korzystania z prawa do wyrażania swej indywidualności, nadawania światu nowych znaczeń sensów i porządków. Dla pedagogiki hermeneutyka otworzyła zupełnie nowe możliwości poznawcze.
Doszła do głosu podmiotowość, zwłaszcza dziecka, ujawniły się jakości, bo jako ludzie jesteśmy niepowtarzalni. Uzyskując dzięki hermeneutyce jakościowe obrazy człowieka pedagogika zobowiązała wychowawcę do postawy słuchania.

Horyzont badań hermeneutyczno - fenomenologicznych:

Fenomenologia jest przeciwko metafizyce w nauce, odwołuje się do doświadczenia zmysłowo - rzeczowego, przedmiotowego - czym jest doświadczenie?, Czym jest przedmiot doświadczenia?
E. Husserl: „Wracajmy do rzeczy samej”- twórca fenomenologii. Doświadczenie u Husserl'a jest przeżyciem całościowym. Obejmuje zmysły i rozum, uczucia i wolę. Badanie powinno ująć istotę rzeczy, wydobyć sens jej prezentacji, zarówno fizyczność, jak i sens, wartość (ujmujemy tutaj związki znaczeniowe). Celem nie jest zbieranie faktu, lecz raczej dążenie do fenomenu. Fenomen - to jest to, co się zjawia, co jasno się przed nami prezentuje. Fenomenologia dostarcza szerokich kontekstów doświadczeń do badań empirycznych.
Według Maksa Schelera fenomenologia to nie nowa nauka, czy nowa metoda, a raczej nazwa pewnego rodzaju postawy, duchowego patrzenia, jest jednak zasadniczo różna od obserwacji, ponieważ badacz nie stoi i nie ogląda z różnych stron rzeczy, ale musi wziąć udział w akcie poznawania, wyrażonym w najbardziej bezpośrednim obcowaniu w przeżyciu z rzeczami, które pragnie poznać. Postawa epoche polega na zawieszeniu wszelkich sadów, zarówno teoretycznych, jak i potocznych, by dotrzeć do sensu danego fenomenu, jako przedmiotu i jako przeżycia transcendentalnego „ja”. Służy do odkrycia czystej świadomości. Podejście fenomenologiczne w pedagogice jest stosowane w badaniach jakościowych (studia biograficzne, opisy doświadczeń jednostkowych, i stanów społecznych.. Podejście to często jest uzupełniane w drugim etapie postępowania badawczego o dociekania hermeneutyczne.
Krystyna Ablewicz charakteryzuje fenomenologię jako naukę o zjawiskach, nauka to objaśnia jak pozna samą rzecz. Akt poznania będzie zawierał w sobie z jednej strony to, co dzieje się w świadomości podmiotu badającego, z drugiej to, co jest dane, co prezentuje się nam w badanym fenomenie. W pedagogice mamy do czynienia z odmiana fenomenologii, zwana „ fenomenologią stosowaną”.
Fischer traktuje fenomenologię, jej sposób badania świata jako fundamentalny dla wszelkich teorii pedagogicznych, co oznacza, że mogą krystalizować swe definicje dopiero po przeprowadzeniu analiz typu fenomenologicznego.

2. Scharakteryzować doświadczenie naturalne w odniesieniu do sytuacji wychowawczej.

Doświadczenie naturalne wymaga naszej obecności, jest to coś co odczuwa się na własnym ciele i traktuje jako absolutnie własne. O dokonanym przez siebie doświadczeniu możemy poinformować drugiego, ale nie można mu go przekazać. Doświadczenie jest potwierdzone, z niego człowiek czerpie naukę i wywołuje ono w człowieku trwałe zmiany. Doświadczenie związuje się intensywnie z rzeczą doświadczaną, która je obiektywizuje. Przedmiotem zainteresowania jest to, co doświadczane, to włącza myślenie i intelekt. Niebagatelną rolę odgrywa uwaga skierowana na przedmiot doświadczany. W konsekwencji nakłada na wychowawcę konieczność umiejętnego i zdystansowanego zastosowania danej metody i przyjęcia postawy wobec drugie człowieka, która umożliwi dostrzeżenie go w jego samodzielnym trudzie znoszenia własnych doświadczeń i wyciągania z nich nauki. Oboje są istotami doświadczającymi i uczestniczącymi w czymś wspólnym do czego muszą się porozumieć. Wydarzenie to jest doświadczeniem które ich wiąże, tworzy się swoiste pomiędzy, które wyzwala - refleksję zaangażowaną-, która opisuje to co się wydarza i pozwala wyłonić podstawowy sens wydarzeń.

Do przyjęcia jakiego rodzaju postawy zobowiązuje wychowawcę znajomość cech doświadczenia naturalnego?

- przyjmowania nowych możliwych rozwiązań

-wychowawca musi się pochylić nad tym co pierwotne, co dostarcza mu danych fundamentalnych

-musi pojmować swój zawód jako służbę i sztukę. Musi być zdolny do czynienia coraz to nowych doświadczeń, wzbogacających horyzonty jego pedagogicznej wiedzy

-nieustanne rewidowanie własnych poglądów, nawyków, przesądów, w konsekwencji wprowadzenie siebie w nowe horyzonty rozumienia sytuacji wychowawczej

-przyjęcie głęboko istotowo zakorzenionej postawy, która określa sposób bycia wychowawcy

- rozjaśnianie sensów poszczególnych doświadczeń co pozwala wychowawcy rozbudowywać coraz wyższe stopnie rozumienia

-aranżowanie sytuacji w której możliwym staje się unaocznienie wychowankowi sensu analizowanego doświadczenia. Przemiana sytuacji wychowawczej w podmiotowe doświadczenie

-przekazywanie nauki płynącej z doświadczenia, wprowadzić drugiego w świat danego doświadczenia i uczynić to tak, by stało się dla wychowanka jego własnym, by on sam mógł je odkryć

-wartości powinny być doświadczone, co umożliwia zaangażowanie intelektu i poddanie wydarzenia wielowątkowej refleksji

-wychowawcy nie wolno pomnażać złych, łamiących osobowość doświadczeń. Musi uchronić wychowanka przed zniszczeniem odwagi życia

3. Odpowiedzialność w antropologicznym systemie wychowawczym.

Zestaw 6

1. Co wg Maritaina sprawia, ze wychowanie jest procesem dynamicznym?

Odp. Zestaw 4 pyt.2

Zastosowaniem personalizmu w wychowaniu ma być prowadzenie człowieka w jego dynamicznym rozwoju, które kształtuje go jako osobę. Celem wychowania ma być zdobywanie duchowej i wewnętrznej wolności oraz osiąganie wolności zewnętrznej w życiu społecznym przez podporządkowanie się dobru wspólnemu, co z kolei umożliwia rozwój osoby. Według Maritaina "zadaniem wychowania nie jest oczywiście kształtowanie owej abstrakcji platońskiej, jaką jest człowiek sam w sobie, lecz kształtowanie określonego dziecka, należącego do danego narodu, do danego środowiska społecznego, do danego mementu historycznego", a także "zadanie wychowania polega (...) na pomocy w dynamicznym rozwoju, przez który człowiek kształtuje się, by być człowiekiem, inaczej mówiąc, na przygotowaniu dziecka czy dorastającego do uczenia się przez całe życie"

2. Różnica miedzy rozumieć a wyjaśniać w oparciu o nauki humanistyczne i przyrodnicze.

Rozumienie to bezpośrednie i podstawowe doświadczenie człowieka konieczne do poprawnego funkcjonowania. Elementarne formy rozumienia to właściwy człowiekowi i podstawowy sposób odnoszenia się do świata i innych (Dilthey).

Człowiek poddaje refleksji ten podstawowy sposób poznawania i wyprowadza z niej teorię rozumienia. Rozumienie przeobraża się z procesu nieświadomego, bezrefleksyjnego w przedmiot zamierzonej, dokładnej obserwacji. Dilthey rozwija z procesu rozumienia naukowa technikę, zwana hermeneutyką. Hermeneutykę nie ogranicza tylko do filozoficznej interpretacji znaczenia tekstów, zależy mu na powstaniu hermeneutyki życia duchowego człowieka. W ten sposób kształtuje się metoda nauk humanistycznych, będąca przeciwieństwem metod nauk przyrodniczych.

Nauki przyrodnicze opierają się na wyjaśnianiu, nauki humanistyczne na rozumieniu.

Nauki przyrodnicze zajmują się przedmiotami martwymi, mogą wiele razy przeprowadzać eksperymenty, cofać się do początku ciągu zjawisk, pytają o przyczynę; wychowawca pyta „jako co mu się przedstawia dane wydarzenie?”. Powtarzalność eksperymentu jest podstawowym warunkiem jego prawdziwości. Zasadą rozumowania jest indukcyjność, ciągi zjawisk oraz związki, zachodzące między nimi, są wyjaśniane przez badanie przyczyny. Pytanie „dlaczego?” każe cofnąć się „do tyłu” i śledzić następujące po sobie wydarzenia.

„Wyjaśnić” oznacza przyczynowe sprawdzenie pojedynczych zjawisk, „rozumieć” oznacza intelektualnie pojąc to, co jednostkowe, w jego swoistości i w jemu właściwym znaczeniu.

W przypadku procesu rozumienia sprawą zasadnicza jest nadanie sensu.

Rozumienie, związane z doświadczeniem człowieka, podlega działaniu czasu tak, jak i on jest jemu podległe. Jest mobilne i nie można go, jak w przypadku eksperymentu, zatrzymać. Ta cecha musi być wzięta pod uwagę w badaniach humanistycznych.

3. Związek miedzy naukami antropologicznymi a pedagogicznymi

Bollnow przedstawia relację pomiędzy antropologią a pedagogiką w sposób następujący: antropologia jest kluczem wszystkich systemów pedagogicznych, bo historię pedagogiki nie pojmuje się jako rozwój pogladów, ale jako rozwój , przeobrażanie koncepcji człowieka.

Hamann wskazuje, że zarówno teoria jak i praktyka pedagogiczna zależne są od wiedzy i teorii antropologicznej.

Z jednej strony antropologia „przedstawia” wyniki swoich badań pedagogice, a ta opracowuje je i wykorzystuje podczas rozwiązywania swoich problemów i zadań. Z drugiej strony badania pedagogiczne, starające się poznać wybrany aspekt wiedzy o człowieku, stają się podstawą do budowania ogólnej wiedzy antropologicznej. Związek między nimi jest „partnerski”, polega na wzajemnym uzupełnianiu własnych pól badawczych.

Antropologia jest nauką o człowieku. Pierwszym źródłem wiedzy człowieka o świecie jest „potoczne bycie w świecie” - rozumienie tego świata. Człowiek doświadcza rzeczywistości w sposób aposterioryczny i aprioryczny. Zasadniczą cechą poznania jest intuicyjność. Intuicja pełni role kierunkowskazu w stronę prawdy. Wiedza rozumowa jest opracowana i obiektywizowana językiem oraz logiką.

Lebenswelt mówi o istotowej, apriorycznej wspólnocie świata ludzkiego doświadczenia oraz nauki. Stwierdzenie to jest istotne dla rzeczywistości wychowawczej i poznającej ją pedagogiki - stanowi podstawę pedagogiki antropologicznej.

Porządek nauk szczegółowych które dzielimy na realne (przyrodnicze, kulturowe, humanistyczne i społeczno-ekonomiczne) i formalne (logika i matematyka) wytyczony jest metodologią badań. Naukami uniwersalnymi są filozofia i teologia. Pedagogika jako nauka antropologiczna jest zarówno nauką szczegółową i uniwersalną.

Zestaw 7

1. Pedagogika jako nauka humanistyczna

Termin „pedagogika humanistyczna” jest konsekwencja zaliczania pedagogiki do rodziny nauk humanistycznych oraz badania jej przedmiotu badaniami dla niej typowymi. Stała się ona „nauką o duchu” człowiek, a jej podstawowe zadanie polegało na zrozumieniu procesu duchowego rozwoju człowieka i kształtowania siebie jako indywidualności.

Lagenveld pisze, że tak jak filologia zajmuje się językiem, tak pedagogika zajmuje się wychowaniem. Źródłem wszelkiej nauki i refleksji jest doświadczenie życia, polegające na uczestniczeniu w tym, co ma być badane. Fenomenem wychowania jest tzw. „ruch ku przodowi”, ku któremu trzeba człowieka przygotować, człowieka, będącego zarówno świadkiem i świadectwem ludzkości.

Człowiek nie kieruje się jak zwierze instynktem, nie chodzi mu tylko o „przetrwanie”, chodzi o trwanie życia duchowego.

Po pierwsze należy sięgnąć to przednaukowego fenomenu wychowania. Badanie tego fenomenu musi nastąpić przed ustaleniami filozoficznymi i naukowymi. W ten sposób może być budowana teoria pedagogiczna, poprzedzając filozofię, ale jej nie zastępując. Istotą rzeczy w pedagogice jest rozświetlenie podstawowych struktur i stosunków, a następnie ustalenie fenomenu leżącego u ich podstaw.

Następnie należy zauważyć, że wychowanie spełnia rolę zabezpieczenia człowieka przed utratą jego ducha. Wychowanie przedstawia się jako pewien wycinek rzeczywistości, który należy poddać badaniu z określonej perspektywy. Jako wycinek pedagogika należy do nauk szczegółowych. Wg podziału Azenbachera należy do nauk społeczno-humanistycznych. Pedagogika będąc nauką realną, bada wycinek świata doświadczalnego, filozofia „pyta” o przyczyny i warunki świata empirycznego w ogóle, które same nie są empiryczne. W centrum badanego wycinka znajduje się człowiek. Antropologia związana z filozofia ma za zadanie pytać o człowieka. Bollnow proponuje antropologię filozoficzną, która z jednej strony przyjmie wyniki nauk szczegółowych, z drugiej zwróci się ku bezpośredniemu rozumieniu życia człowieka. Dla Bollnowa pedagogika staje się „hermeneutyką ludzkiej egzystencji”.

Problem wyraźnego określenia przedmiotu badań pedagogiki oraz zakresu obecności innych nauk pozostaje nierozwiązany.

Człowiek jako przedmiot badań może być rozpatrywany z jednej strony jako część natury - z perspektywy ogólnej reguły i wyjaśniania, z drugiej jako istota duchowa - w poznaniu zostaje uwzględnione to, co szczególe, a co poprzez metodę rozumienia zostaje włączone do obszaru nauk humanistycznych. U Diltheya rozróżnienie na nauki przyrodnicze i humanistyczne, nabrało szczególnej mocy, wyraźnie oddziela on człowieka od natury i stawia go naprzeciw niej.

Zadaniem pedagogiki humanistycznej jest uzasadnienie pedagogiki jako nauki. Pedagogika należy do grona nauk szczegółowych. Jej związek z tymi naukami polega na współpracy w „płaszczyźnie poziomej” - wymiana i uzupełnianie wyników badań. Ze względu na swą specyfikę przedmiot pedagogiki leży w polu zainteresowań nauk społeczno-kulturowych, określanych humanistycznymi. Zarazem pozostaje w związku z przedmiotem filozofii - filozofia „światłem” pedagogiki. Pedagogika stanowi wyraz filozoficznego „widzenia” człowieka, jednocześnie domaga się antropologicznego spojrzenia „w głąb” doświadczeń ludzkich.

2. Pedagogika tradycyjna w odniesieniu do wolności, przymusu i obowiązku na podstawie I. Kanta (NIE WIEM, CZY TO JEST DOBRZE)

Przedstawicielem pedagogiki tradycyjnej jest Kant. Wg jego teorii dziecko jest całkowicie bezradne i nie można mu dać szansy na to, żeby było samo odpowiedzialne za swoje czyny, natomiast pedagogika humanistyczna, którą reprezentuje Rogers, zakłada, ze dziecko może i powinno ponosić odpowiedzialność.

Jednym z dylematów Kanta było jak podzielić konieczność przymusu z wolnością, gdyż konieczna jest swoboda, ale nie można pozwolić, żeby wychowanek zrobił sobie krzywdę. Sobie lub innym. Trzeba także przekonać młodego człowieka, że nakładanie ograniczeń na jego swobodę nauczy go w korzystania z wolności. Nie sztuką jest "spuścić z łańcucha", ale pozwolić powoli oswajać się z wolnością i dawać coraz więcej swobody stosownie do dojrzałości.

Imperatyw kategoryczny- postępowanie człowieka zależne jest od uwarunkowań zmysłowych i dlatego nie może być autonomiczne, samodzielne ani wolne. Również wola jest zależna od czynników zewnętrznych. Moralność jest nie do pomyślenia bez wolności i autonomii jako swojej naczelnej zasady. Imperatyw kategoryczny ma chronić przed niebezpieczeństwem przerodzenia się wolności jednostek w ich samowolę. Wyraża poszanowanie człowieczeństwa. Taką zasadą jest dla Kanta praktyczny sąd syntetyczny a priori, stanowiący czysto formalne prawo działania. Przyjmuje on formę nakazu:
„postępuj tak, abyś mógł chcieć, aby zasada twego postępowania była prawem powszechnym”.

Z tego nakazu wynikają wszystkie obowiązki człowieka. Do rozpoznania tych obowiązków służy druga formuła imperatywu kategorycznego:
„ postępuj tak, aby ludzkość nigdy tobie ani innym jednostkom nie służyła za środek, lecz zawsze była celem”

Ten właśnie nakaz jest najwyższym nakazem rozumu praktycznego. W konsekwencji normą moralności jest u Kanta nie dobro, lecz prawo.

Obowiązek. Kiedy człowiek w swoim postępowaniu kieruje się tym, co chce osiągnąć, to postępuje legalnie, ale niemoralnie. Postępuje zaś moralnie, jeśli skłania go do tego obowiązek, czyli świadomość powinności wykluczająca wszelkie inne motywy. Obowiązek jest według Kanta jedynym źródłem i warunkiem moralnego postępowania. Argumentem potwierdzającym teorię Kanta jest powszechny pogląd, że aby zachowywać się moralnie, trzeba zawsze „upowszechnić swoje zachowanie”. Człowiek dobry to człowiek „dobrej woli”, tj. człowiek, który postępuje z poczucia obowiązku. Kant wyraził to w słynnym zdaniu: Nigdzie na świecie ani nawet w ogóle poza jego obrębem niepodobna sobie pomyśleć żadnej rzeczy, którą bez ograniczenia można by uważać za dobrą, oprócz jedynie dobrej woli.

Postulaty praktycznego rozumu, aby człowiek mógł postępować zgodnie z obowiązkiem, musi przyjąć trzy postulaty - wolność woli, postulaty rozumu, stosunek wiary do wiedzy - bez których nie mógłby postępować moralnie.

3. Scharakteryzuj błąd maski na podstawie tekstu Kępińskiego oraz odnieść się do sytuacji wychowawczej

Maska - zmiana w powierzchownych warstwach psychiki, sposoby zachowania się i reagowania związane z konkretną sytuacją lub rolą społeczną. Każda rola społeczna ma swój styl - żona, córka, studentka.

W nawiązaniu do persony, maskę uważa się za charakter. Byłoby więc nią, nabyte w ciągu życia i utrwalone w kontaktach z otoczeniem sposoby zachowania się, za pomocą których człowiek nie objawia się na zewnątrz tego, co w nim - w środku się dzieje, kieruje swoimi reakcjami w ten sposób, że są akceptowane przez społeczne otoczenie.

Zdjęcie maski - ukazanie prawdziwego oblicze; niewiadomo czy jest możliwe i czy prawdziwe oblicze, jakie człowiek rzekomo ma ukazywać w stanie napięć emocjonalnych, jest rzeczywiście prawdziwym obliczem, a nie spaczonym, np. przez silne emocje.

Wychowanek musi ujrzeć wychowawcę naprawdę takim, jakim on jest; zobaczyć w nim prawdziwego człowieka. Dzieci są bardzo wyczulone na nieszczerość uczuć, zachowań.

Maskowanie swoich uczuć opiera się na błędnym założeniu, że można kierować swoimi reakcjami emocjonalnymi, podobnie jak kieruje się reakcjami słownymi i ruchowymi.

W reakcjach emocjonalnych udaje się zahamować komponent ruchowy i słowny, nie można zahamować komponentu wegetatywnego (nie potrafią tego ludzie cywilizacji zachodniej); im silniej zahamowana jest reakcja słowna i ruchowa, silniejsze wyładowanie jest w układzie wegetatywnym (choroby psychosomatyczne).

Zbyt silne obciążenie ramienia wegetatywnego zwiększa napięcie lękowe, a napięcia lękowe zwiększa znów reakcję wegetatywną (błędne koło).

Reakcja wegetatywna - najmniej czytelny i wieloznaczny znak komunikatywny.

Za pomocą maski osiąga się efekt odwrotny do zamierzonego - chce się być spokojniejszym i uspokoić otoczenie, a osiąga się zwiększony niepokój własny i otoczenia.

Tam, gdzie kontakt staję się bliższy, jak w stosunku wychowanka do wychowawcy, gdzie odczytanie cudzego stanu psychicznego jest sprawą istotną dla prawidłowego rozwoju stosunku wzajemnego, zakładanie maski jest szkodliwe, zwiększa atmosferę niepokoju i niepewności. Najistotniejsza sprawą jest tu kultura uczuciowa, którą zdobywa się poprzez dogłębne poznanie drugich i siebie.

Zestaw 8

1. Kiedy nauka psychologiczna staje się pedagogiczną? (NIE WIEM, CZY TO JEST DOBRZE)

Psychologizm pedagogiczny jest ruchem, który w pedagogice , procesie wychowania, wymaga uwzględnienia przede wszystkim psychicznej strony wychowanka. Psychologia nie tylko jest tu uważana za naukę pomocniczą pedagogiki ale staje się wprost pedagogiką. Psychologizm pedagogiczny zwraca się szczególnie przeciw pedagogice tzw: „szkoły tradycyjne” stworzonej przez Herberta i herbartystów.
Powstanie psychologizmu pedagogicznego spowodowały rozszerzające się i pogłębiające badania nad rozwojem psychicznym dziecka.

Jeśli środki i cele pedagogiki mają pochodzić od rezultatów badań psychologicznych , to pedagogika jako teoria wychowania traci swój własny przedmiot badań. Staje się on treścią badań psychologii wychowawczej należy do psychicznego rozwoju dziecka .Pedagogika pozbawiona swego przedmiotu badań , traci swoja autonomię i staje się gałęzią psychologii rozwojowej dziecka. Działanie pedagogiczne przekształca się w „pielęgnację” normalnego rozwoju psychiki dziecka i nie może odbiegać od prawidłowości tego rozwoju. Wszelkie więc „urabianie” w procesie wychowania musi być całkowicie usunięte, choćby ono było tylko delikatnym kierownictwem rozwoju dziecka. Zwolennicy psychologizmu uważali takie kierowanie za tak odbiegające od natury dziecka , jak bezsensowne byłoby pozbawić kijankę wody i kazać jej żyć na lądzie, gdyż ma się stać żabą (porównanie Ferrerea).

2. Wychowanie według Tischnera na podstawie jego teksty "Wychowanie".

Wychowanie to praca z człowiekiem i nad człowiekiem; stwarza ono między wychowawcą a wychowankiem więź podobną do więzi ojcostwa: ojcostwo to przekazanie życia i nadziei. Być dzieckiem to znaczy powierzyć komuś swoją nadzieję; być ojcem to stać się powiernikiem czyjejś nadziei - nadzieja jest źródłem naszego życia. Wychowanie to praca około ducha, praca wg nadziei. Za nadzieją przychodzi miłość, buduje się wiara, kształtuje odpowiedni zmysł rzeczywistości; kluczową zasadą wychowania jest ZASADA WIERNOŚCI. Praca wychowawcy - praca nad nadzieją człowieka.

Pracując około ludzkiej nadziei wychowawca może się starać jedynie o to, by w wychowanku kształtować jego własną, osobistą nadzieję - BŁĄD: własną i osobistą nadzieję musi odnaleźć i uczynić własną sam wychowanek.

Wychowanie zakłada wolność, dlatego w sprawach dla wychowanka najważniejszych (najbardziej osobistych) musi mieć przestrzeń wolnego wyboru.

Jeśli wychowawca chce osiągnąć zbyt wiele, nie osiągnie niczego.

Zdrada: w procesie wychowania wielką rolę odgrywa doświadczenie wolności. Wierność wyłania się z odkrycia prostego faktu - że ty i j a jedziemy na tym samym wozie. Nasz wóz jest wspólny, jak się rozleci, gdy nasza nadzieja okaże się złudna, wszyscy się potłuczemy. Prawdziwy wychowawca, wie że jego tragedia musi być większa. Wierny wychowawca to ten, który godzi się nieść taki ciężar na swych barkach. W krainie nienawiści i podejrzliwości wychowawca musi być bardziej prosty i jawny. Na tym polega jego wierność. Tam gdzie tego brakuje powstaje tylko iluzja wierności. Gdy wychowankowi mówi się o potrzebie prawdomówności, ale biada mu, gdy powie prawdę w oczy wychowawcy.

Iluzja: bierze się stąd, że nie istnieje rozróżnienie między tym, co podstawowe, a tym, co wtórne. Między tym, co własne wychowanka, a tym, co wspólne. Wychowawca dokonuje wyborów za wychowanka, dyktuje, czy ma on wierzyć w Boga, czy nie wierzyć, nie mówiąc o potrzebie wierności prawdzie, zachęca do walki o wszechświatowy pokój, ale nie potrafi nauczyć, jak zachować pokój w rodzinie. Wtedy to role wychowawców przejmują z braku ludzi instytucje.

3. Kim jest idealny obserwator? Jaka jest jego rola w tworzeniu relacji?

Idealny obserwator - bada własne "uczuciowo - interpretacyjne" wychylenie wobec świata, jest kimś, kogo nauczyciel tworzy "nad sobą", jest to rodzaj refleksji nadbudowanej nad indywidualnym "byciem w świecie", przedmiotem obserwacji jest cała sytuacja wychowawcza - nauczyciel, uczeń oraz ich relacje, jest on powoływany w wyobraźni, czy jak kto woli - realnej przestrzeni myślowej, ze względu na osobę nauczyciela - wychowawcy.

Poprzez stworzenie fikcyjnej postaci, zachowuje się płaszczyznę poziomą kontaktu między wychowawcą a wychowankiem. Wymaga to od wychowawcy dużego wglądu w samego siebie i zdolności samokontroli.

Zestaw 9

1. Rozwój pedagogiki naukowej z uwzględnieniem XIX wieku.

Odp. Zestaw 1 pyt.2

Liberalny system wychowania rodzi się na przełomie XIX i XX wieku stulecia. Początkiem jego realizacji była reforma szkoły pod głośną nazwą "szkoły nowej" lub "nowego wychowania". Jego główne zalozenia to:

1) celem wychowania było zachowanie i potęgowanie sił duchowych dziecka,
2) poszanowanie indywidualności, aby oswobodzić wewnętrzne siły dziecka,
3) nauczania opartego na wrodzonych, spontanicznych zainteresowaniach, objawianych w pracy ręcznej, umysłowej, artystycznej i społecznej,
4) zaprowadzenie samoopanowania i samorządu jako postaw karności,
5) zastąpienie współzawodnictwa miedzy uczniami współpracą indywidualności na usługach zbiorowości,
6) wymagał koniecznie koedukacji jako wspólnego nauczania i wychowania obu płci, by umożliwić im wzajemne wywieranie wpływów „niezmiernie pożądanych”.

Obowiązywało tu bezwzględne odrzucenie wszelkich kar tak fizycznych, jak i psychicznych, chodziło bowiem w pierwszym rzędzie o „oswobodzenie wewnętrznych sił dziecka”.

- rozwijanie dziecka od wewnątrz - a nie formowanie go od zewnątrz,
- zaspakajanie potrzeb i zainteresowań dziecka dla obecnego życia - a nie przygotowywanie go do życia dorosłych w przyszłości,
- umożliwienie spontanicznego wyrażania siebie - a nie przekazywanie dotychczasowego dorobku kultury,
- angażowanie się dziecka w czynnościach spontanicznych - a nie zmuszanie do metodycznego opanowania nauki,
- rozwijanie własnego doświadczenia dziecka - a nie przyswajanie podawanego mu materiału,
- budzenie niezadowolenia z istniejącego porządku społecznego - a nie przystosowywanie dziecka do niego,
- dyscyplinowanie dzieci przez pozwalanie na działanie tego, co im się podoba - a nie narzucanie karności zewnętrznej.

2. Związek pedagogiki z aksjologia. Co rozumiesz przez stwierdzenie, ze człowiek jest dowodem na wypełnianie/stawanie się człowieczeństwa"?

(W. Stróżowski „O stawaniu się człowiekiem”)

Pedagogika jest sztuką najdoskonalszą. Jej przedmiotem jest żywy człowiek, celem - tworzenie, kształtowanie, powoływanie do człowieczeństwa. Jest równocześnie sztuką najbardziej tragiczna, gdyż jej tworzywo jest najbardziej nietrwałe, a wartości kruche.

Mówi się, że człowiek jest sam w sobie najwyższą wartością, a jego wartość to autentyczność, prawda, bez potrzeby zmian i udawania. Zajmuje wyjątkowe miejsce w świecie - jest istotą rozumną, buduje cywilizację, odkrywa, niszczy, tworzy wynalazki, prowadzi wojny; jeśli chodzi o wartości i wierność sobie to z jednej strony można postawić św. Franciszka, a z drugiej zbrodniarza - obaj są wierni sobie, autentyczni - wartości należy poszukiwać, ocenianie wartościami innych ludzi jest subiektywne, relatywne;

Wychowanie jest stawaniem się człowiekiem. Wychowanie istnieje (i pedagogika jako nauka i sztuka wychowania) z powodu niedoskonałości człowieka, ponieważ gdyby człowiek był istotą doskonałą, wychowanie nie byłoby potrzebne. Wychowanie zakłada, więc dynamiczną strukturę człowieka (stawanie się i zmienianie). Stawanie się człowiekiem zakłada dynamiczność podmiotu, cel i sposób dochodzenia do tego celu. Na horyzoncie pojawia się więc drugi człowiek, a wraz z nim problematyka relacji ja - ty. Jest to też społeczność, czy prawo. Stawanie się dokonuje się, więc w sytuacji. Dokonuje się, co prawda w samym człowieku, ale także wobec czegoś. Człowiek, który „się staję” musi posiadać: możność - by coś zmienić, cel - ideał lub idee, człowieczeństwa (aksjologiczna istota człowieka, jest czymś zadanym, a nie danym; jest postulatem, mniej spełnieniem; „skazuje” człowieka na realizację wartości)

3. Co to jest postawa podmiotu do przedmiotu? Jakie mogą być jej negatywne skutki w procesie wychowania? (Kępiński)

Postawa psychiatry wobec chorego mimo, że w zasadzie identyczna z jego ogólną postawą wobec ludzi, różni się od postaw przyjmowanych w pozapsychiatrycznych kontaktach.

W stosunku lekarz-chory ładunek emocjonalny jest większy niż w zwykłych stosunkach międzyludzkich - silnie nasycony emocjonalnie, jednocześnie ograniczony w możliwościach swego dynamicznego rozwoju;

Lekarz przyjmuje postawę fachowca jako taktykę obronną przed ciężarem odpowiedzialności, którą obarcza go chory. Gdy stosunek uzyska ładunek emocjonalny, w sposób spontaniczny, może dojść do zbliżenie o podbarwieniu erotycznym lub ucieczki czy agresji. W stosunku lekarz-chory, spontaniczny rozwój we wspomnianych kierunkach jest niedopuszczalny.

Ze strony chorego zachowanie pewnej granicy wiąże się z regresją, ze strony lekarza - z fachowością.

Stosunek psychiatry do chorego odbywa się na płaszczyźnie poziomej, przyjęcie postawy fachowca, patrzenie na chorego z góry - płaszczyzna pochyła.

Sytuacja psychiatry nie jest łatwa. Ciężar odpowiedzialności przekracza często możliwości psychiatry. Nie może on jednak przybierać maski fachowca, stosować stereotypowych chwytów, musi improwizować, opierać się na autentycznym doświadczeniu i umiejętności wczucia. Nie może traktować chorego jako obiektu swej psychiatrycznej ciekawości.

Idealny obserwator - tworzy go psychiatra w sobie samym, przygląda się on reakcjom emocjonalnym zarówno chorego, jak i własnym.

Błąd postawy podmiotu do przedmiotu:

Charakter zawodowy - przesadna pewność siebie, skłonność do arbitralnych decyzji, maska powierzchownej życzliwości.

W leczeniu lekarz ma połączyć dwa cele - indywidualny chorego i społeczny jego otoczenia

Musi zdecydować czyje interesy reprezentować: chorego czy społeczeństwa; wspólny front z chorym lub środowiskiem społecznym. W pierwszym przypadku chory może mieć problem przy powrocie do normalnego środowiska, gdyż będzie się dobrze czuł tylko w towarzystwie lekarza w drugim chory przyjmie postawę antagonistyczną do lekarza.

Lekarz przyznawać się wobec chorego do swojej niewiedzy i bezradności; ciężar odpowiedzialności rozkłada się na nich obu.

Rozwiązaniem jest - obiektywizacja - obaj uczestnicy procesu diagnostyczno-terapeutycznego mówią o chorym jak o osobie trzeciej (idealny chory).

Przy stosunkach o silnym ładunku emocjonalnym istnieje silne wzajemne oddziaływanie na siebie; prowadzi ono do wymiany nastawienia emocjonalnego pomiędzy partnerami, może nastąpić dominacja jednego partnera nad drugim.

Przyjmując płaszczyznę poziomą psychiatra powinien unikać przesadnej skrajności, mianowicie odsłania siebie przed chorym.

W związku psychiatra-chory bierze udział dwóch uczestników rzeczywistych i dwóch idealnych - chory jako ten trzeci oraz psychiatra, jako idealny obserwator.

---