Doświadczenia przyrodnicze, pedagogika, metody aktywizujące, metody aktywizujące i badawcze

DOŚWIADCZENIA

PRZYRODNICZE

Opracowała: mgr Hanna Nowak

Nauczycielka Szkoły Podstawowej we Lwówku

Doświadczenia przyrodnicze w kl. IV.

1. Ile ołówków.

Materiały: opaska na oczy, dwa ołówki.

Załóż na oczy opaskę. Potem poproś kolegę, aby dotknął cię bardzo lekko we wszystkie miejsca( usta, plecy, ręce palce, nogi, stopy), używając dwóch albo jednego ołówka.. Powiedz, kiedy czujesz dwa ukłucia, a kiedy jedno. Czy za każdym razem, gdy jesteś dotykany, podajesz właściwą odpowiedź?

Prawdopodobnie nie za każdym razem odpowiesz poprawnie. Najczęściej prawidłowej odpowiedzi udzielisz przy dotyku miejsc, gdzie zakończenia nerwowe są blisko siebie, np. na palcach i ustach. W innych obszarach, np. na plecach, zakończenia nerwów są zbyt od siebie odległe, by rozpoznać dwa ukłucia.

2. Zimny dotyk

Materiały: miska, kostki lodu, ryż.

Do miski włóż dużo kostek lodu i rozsyp parę ziaren ryżu wokół miski. Trzymaj jedną rękę w misce z kostkami lodu. Wolno policz do 30. Wysusz dłoń i spróbuj podnieść kilka ziarenek ryżu.

Trudno jest zebrać ryż, ponieważ zmysł dotyku nie funkcjonuje dobrze, gdy skóra jest wyziębiona. Uczucie bólu wędruje do mózgu wolniej niż uczucie dotyku.

3. Bez wąchania.

Materiały: utarte jabłko, utarta marchew, utarty ziemniak, 3 miseczki, przepaska na oczy, łyżka.

Nałóż trochę utartego jabłka, marchwi i ziemniaka do różnych miseczek. Potem zasłoń sobie oczy przepaską i zatkaj nos. Poproś kolegę, by nakarmił cię po kolei łyżeczką każdej potrawy. Czy możesz rozpoznać jedzenie, które smakujesz?

Kiedy jesz, zapach pożywienia wędruje poprzez twój nos, a zatem smakujesz i wąchasz jednocześnie. Nos jest znacznie czulszy niż język, zatem może dokładniej rozróżnić potrawy. Język potrafi ci powiedzieć, że coś smakuje słodko, kwaśno, słono lub gorzko. Bez nosa nie możesz zidentyfikować pożywienia bardziej konkretnie.

4. Dziura w lodzie.

Na talerzyku połóż kostkę lodu. Posyp odrobiną soli wierzch kostki. Zostaw ją w zimnym miejscu na ok. 10 min. Czy lód w jakiś sposób się zmienia?

Najpierw topi się posolony lód, czysty pozostaje dłużej zamrożony.

Z tego powodu posypuje się drogi solą.

5. Wybrzuszenie wody.

Napełnij szklankę woda po brzeg. Delikatnie wsuń do wody szpileczki. Co dzieje się z powierzchnią wody, kiedy wkładasz kolejne szpilki? Ile włożyłeś szpilek?

Cząsteczki na powierzchni przyciągają się na tyle mocno, aby powstrzymać wodę od rozlania się (tzw. napięcie powierzchniowe). Powstaje w ten sposób jakby elektryczna błonka, która może wyginać się tworząc menisk wypukły albo wklęsły.

6. Obecność wody i węgla w produktach żywnościowych.

Kawałek ziemniaka ogrzewać w probówce. Na ściankach pojawi się woda - obecność wody w pożywieniu. W wyniku dłuższego ogrzewania ziemniak zmienia barwę na czarną - świadczy to o obecności węgla.

7. Zobaczyć wiatr

Materiały: balon, skrawki papieru, piórka, suche liście.

Połóż na stoliku pogniecione skrawki papieru, piórka, suche liście. Nadmuchaj balon i skieruj jego wylot na przedmioty leżące na stole - wypuść z niego powietrze.

W nadmuchanym balonie powietrze jest ściśnięte tzn. ma większe ciśnienie od ciśnienia powietrza na zewnątrz balonu. Gdy uwolnimy zacisk, powietrze uchodzi z balona i przesuwa lekkie przedmioty, ponieważ różnica ciśnień powoduje ruch powietrza od miejsca o większym ciśnieniu do miejsca o mniejszym ciśnieniu.

8. Mycie rąk.

Materiał: 2 miski, woda z kranu, woda po kilkuminutowym gotowaniu, mydło, ręcznik.

Należy umyć ręce w wodzie przegotowanej, a następnie w wodzie z kranu. Jaka jest różnica?

W wodzie przegotowanej mydło dobrze się rozpuszcza, woda jest mętna, śliska, miękka. W wodzie nieprzegotowanej mydło tworzy osad na powierzchni i na ściankach miski. Taką wodę nazywamy twardą

9. Usuwamy kamień kotłowy.

Materiały: zlewka, skorupki jaj, palnik spirytusowy, ocet.

Zagotować w zlewce ocet z pokruszonymi skorupkami jaj.

Skorupki jaj uległy rozpuszczeniu. Skorupka zbudowana jest z węglanu wapnia.

10. Sztuczne nawadnianie

Napełnij wodą butelkę po winie, zatkaj dłonią i odwróconą do góry nogami wstaw szybko do skrzynki z kwiatami. Butelka będzie nawadniać rośliny przez wiele dni. Wyleci z niej tylko tyle wody, żeby zwilgotniała ziemia wokół niej. Wilgotna ziemia nie przepuści powietrza. W cieple dni w butelce można zaobserwować więcej pęcherzyków niż w chłodne dni. Rośliny potrzebują wówczas więcej wody.

11. Deszcz w słoiku

Umieść w szklance z wodą ulistnioną gałązkę i postaw ją na słońcu. Na powierzchnię wody wlej cienka warstwę oleju spożywczego. Całość nakryj dużym słojem. Niebawem na wewnętrznych ściankach słoja zauważysz kropelki wody.

Ponieważ olej nie przepuszcza wody, musi ona pochodzić z liści. W rzeczywistości woda, która pobiera roślina, wydalana jest przez maleńkie pory na powierzchni liści. Gdy tylko powietrze ogrzane słońcem nasyci się wilgocią, następuje zjawisko kondensacji - kropelki wody osądzają się jak drobny deszczyk na chłodniejszych ściankach słoja.

12. Życiodajne słońce.

Napełnij duży słój świeżą wodą i zanurz w niej kilka pędów moczarki kanadyjskiej lub skrętnicy.

Jeśli ustawisz słój w słońcu, w wodzie natychmiast pojawią się pęcherzyki. Nakryj teraz rośliny lejkiem, zakończonym szklaną próbówką. Gaz wydzielany przez roślinę wypełni stopniowo ową probówkę.

Rośliny potrzebują słońca, ponieważ z jego pomocą wytwarzają z chlorofilu, dwutlenku węgla i wody energię niezbędną do życia. Wydzielają przy tym tlen.

W naszej próbówce faktycznie zebrał się tlen. Wyjmij rurkę ze słoja i wprowadź do niej zapalona zapałkę. Zobaczysz, jak płomień się powiększa i jaśnieje. To właśnie zasługa tlenu, bez którego proces spalania nie jest możliwy.

13. Łuk wiatru

Ustaw się kiedyś w czasie wichury za okrągłym słupem ogłoszeniowym. Szybko stwierdzisz, że wcale nie chroni on przed wiatrem, a zapalona za nim zapałka gaśnie.

Ustaw płonącą świeczkę za butelką po winie i dmuchnij ze wszystkich sił. Płomień świecy zgaśnie natychmiast.

Strumień powietrza dzieli się, napotykając przeszkodę w postaci okrąglej butelki, ale obie jego części opływają wypukłość szkła i spotykają się za nią niemal ta samą siłą. Powstaje wówczas wir powietrzny, który gasi płomień świecy. Gdyby świeczka stała za dwiema butelkami, trzeba by mocniej dmuchnąć.

14. Pomiar pięścią

Ustaw pojemnik z wodą na wadze, zważ go i zanotuj wynik. Następnie zanurz w wodzie pięść uważając, aby nie dotknąć ścianek pojemnika i nie wylać wody. Na podstawie różnicy w wadze możesz określić pojemność swojej pięści.

Waga wskazuje wynik o tyle większy, ile waży woda wyparta przez twoją rękę.

1 litr waży w temp. 4 ^oC dokładnie 1000g, a więc 1g odpowiada 1 cm sześciennemu wody. Jeśli więc waga pokazała wyższy o 300 g, znaczy to, że twoja pięść ma pojemność 300 cm sześciennych.

15. Kształt plamek wodnych.

Kiedy upuścisz na gazetę kilka kropel wody, mokre plamki będą miały początkowa okrągłe kształty, ale powoli zmienia się na owalne?

Uzależnione to jest od kierunku włókien roślinnych, z których w głównej mierze składa się papier.

16. Papierowy most.

Ułóż kartkę papieru jako pomost miedzy dwiema szklankami. I ustaw na niej trzecią szklankę. Most się zawali.

Złóż kartkę w harmonijkę. Szklanka utrzyma się.

Jej ciężar rozłoży się na kilka ukośnych papierowych ścianek. Mają one znacznie większa wytrzymałość na nacisk i na rozciąganie niż plaska kartka papieru. W przemyśle stabilność blachy i płyt podnosi się przez ich okrągłe lub kanciaste sprofilowanie (blacha falista lub tektura falista).

17. Papier wytrzymały na cięcie.

Połóż kawałek papieru na ostrzu noża i złóż go po obu stronach klingi (obejmij ostrze). Tak ubranym nożem możesz kroić ziemniaki, a papier nie ulegnie uszkodzeniu.

Papier przedostaje się wraz z nożem do wnętrza ziemniaka. Nacisk klingi na włókna papieru napotyka przeciwciśnienie ze strony ziemniaka. Papier nie rozcina się, gdyż miąższ ziemniaka jest bardziej miękki niż włókna papieru. Papier wytrzyma również przecinanie w podobny sposób niedojrzałego lub zdrewniałego owocu. Gdybyś jednak przytrzymał papier u góry, nie doszłoby do wyrównania ciśnień i papier przerwałby się.

18. Sekunda strachu.

Trzymaj banknot nad rozwartą dłonią kolegi. Powiedz mu, że upuścisz banknot, a on niech go schwyta zamykając dłoń.

Oko widzi spadający banknot i przekazuje ten sygnał do mózgu. Stamtąd wychodzi rozkaz „łap”, skierowany do ręki. A czas płynie... Kolega nie zdąży w porę złapać banknotu.

Gdybyś sam przeprowadzał ten eksperyment, musiałby się udać, ponieważ rozkazy „puść” i „łap” nastąpiłyby w tym samym momencie. Czas miedzy rozpoznaniem i reakcją nazywamy „sekundą strachu”. W niebezpiecznej sytuacji ta strata czasu może mieć groźne skutki.

19. Błyskawice i pioruny.

Jeśli chcesz wiedzieć, w jakiej odległości (liczonej w kilometrach) uderzy piorun, musisz policzyć sekundy upływające miedzy błyskawicą i grzmotem i podzielić ich liczbę przez 3. Wiadomo, że szybkość dźwięku wynosi 3 sekundy na kilometr.

Jak jednak wytłumaczysz utrzymujący się jeszcze długo potem dźwięk grzmotu?

Huk powietrza rozrywanego błyskawicą powstaje na całej długości błyskawicy, która często wynosi wiele kilometrów. Z punktów znajdujących się w dużej odległości od siebie fale dźwiękowe przebywają różną drogę do naszych uszu. Słyszymy, więc grzmot, który słabnie wraz ze wzrastającą odległością i wielokrotnie odbite echo tego grzmotu.

20. Zdeformowane pismo.

Napisz swoje imię na kartce jednocześnie zataczając nogą koła.

Trudne to. Na pewno uda ci się napisać litery zgodnie z kierunkiem krążenia nogi. Natomiast w kierunku odwrotnym jest to niemożliwe.

Każda z tych czynności wymaga tak wiele koncentracji, że nie można ich wykonywać jednocześnie. Podobne ograniczenie koncentracji występuje, gdy słuchasz muzyki przy odrabianiu lekcji.

21. Błędy w pisowni.

Przyłóż kartkę do czoła i spróbuj na niej napisać swoje imię. Zdziwisz się, gdy zobaczysz efekt. Napisałeś imię w odbiciu lustrzanym.

W tym eksperymencie zapomina się, że trzeba odwrócić nie tylko ołówek, ale również kierunek pisma. Z przyzwyczajenia zacząłeś pisać od lewej strony, a skończyłeś z prawej. Dlatego pismo jest odwrócone.

22. Krzywa droga

Ustaw butelkę na podłodze lub na ziemi. Schwyć za szyjkę i okrąż butelkę 3 razy. Następnie spróbuj pójść prosto do jakiegoś celu, który sobie wyznaczyłeś. Nie uda ci się to.

Odpowiedzialny za taki stan rzeczy jest organ równowagi znajdujący się w uchu wewnętrznym. Podczas obrotów głową porusza się w nim wodnisty płyn, co powoduje zaginanie się rzęsek i w następstwie meldunek do mózgu o tym procesie. Mózg stara się, abyś wykonał ruchy przywracające zmyśl równowagi. Kiedy zrobisz kilka szybkich obrotów i zatrzymasz się raptownie, płyn będzie nadal w ruchu. Próba obrania prostej drogi nie powiedzie się, ponieważ mózg reaguje tak, jakbyś nadal się kręcił.

23. Czy woda może skleić inne substancje?

Przyłóż do siebie dwie doszlifowane płytki szklane. Spróbuj je oderwać - nie będziesz miał z nimi problemu.

Podobne doświadczenie wykonaj wkraplając wodę między doszlifowane płytki.

Płytki zmoczone wodą, bardzo trudno jest od siebie oderwać.

Wzajemne przyciąganie się drobin różnych substancji powoduje przyleganie różnych ciał zetkniętych ze sobą. Duża „przyczepność cząsteczek szkła do cząsteczek wody, świadczy o dużej sile przylegania, które oddziaływają na granicy wody z górną i dolną płytką.

Doświadczenia przyrodnicze w kl. V.

1. Spadochron

Materiały: bibułka lub kawałki materiału, nitka lub sznurek, taśma klejąca, spinacze lub różnej wielkości ciężarki.

Z różnych materiałów wytnij kilka kwadratów o różnych wymiarach. Taśmą przyczep nić lub sznurek do każdego z rogów kwadratu. Przywiąż ciężarek lub duży spinacz pod każdym ze spadochronów i wypuść je.

2. Nadmuchujący się balonik

Materiały: szklana butelka, naczynie z gorącą wodą.

Na wlot szyjki butelki nakładamy balon (nie nadmuchany). Trzeba sprawdzić tylko czy końcówka balonu szczelnie obejmuje wylot butelki. Tak przygotowany zestaw wkładamy do naczynia z bardzo ciepłą wodą (i wypowiadamy zaklęcie). Po 3-4 min butelkę wyjmujemy z naczynia, odstawiamy (i wypowiadamy drugie zaklęcie). Obserwujemy.

Pod wpływem gorącej wody gaz rozszerzył się (zwiększył swoją objętość i wypełnił dodatkowo wolną przestrzeń w baloniku

3. Wyścig kulek

Materiały: metalowy pręt, plastelina, palnik spirytusowy, zapałki.

Do metalowego pręta przyczep 5 kuleczek plasteliny w odległości od siebie 1 cm. Wolny koniec pręta podgrzewaj płomieniem palnika.

Kulki stopniowo topią się i odpadają od metalowego pręta. Metalowy pręt przewodzi ciepło

4. Osmoza a ciśnienie

W pudelku po zapałkach zagipsuj rządek suchych ziarenek grochu. Stwardniały blok gipsowy włóż na talerz z wodą. Wyobraź sobie, że ta twarda jak skała cegła rozpadnie się po jakimś czasie bez twojego udziału. Zadziała tu siła nazywana osmozą. Woda przenika przez porowaty gips i dociera do ziarenek grochu. Podwyższa w ten sposób ciśnienie w poszczególnych komórkach, co w następstwie prowadzi do rozerwania gipsowego bloku.

5. Dwukolorowy świat

Przygotuj dwie probówki. Do jednej nalej zielonego, a do drugiej czerwonego atramentu i rozcieńcz je nieco wodą. Oba naczynia wstaw do szklanki. Do doświadczenia potrzebna jest roślina o białych kwiatach. Rozdziel łodygę kwiatu na dwie części i zanurz rozdzielone końce w probówkach. Niebawem zabarwią się delikatne włókna łodygi, a po kilku godzinach zobaczysz, że płatki kwiatu zmieniły kolor na czerwono-zielony. Atrament trafił do rośliny tymi samymi kanalikami, którymi pobiera ona wodę i składniki odżywcze. W płatkach zgromadziły się barwniki, podczas gdy woda została przez rośliny wydalona.

6. Płonący cukier

Połóż kostkę cukru na blaszane podstawce i spróbuj ją zapalić. Na pewno ci się nie uda. Jeśli jednak posypiesz jeden z rogów kostki popiołem i przytkniesz do niego płonącą zapałkę, cukier zacznie się palić niebieskim płomieniem.

Ani popiół ani cukier nie dadzą się same zapalić, ale popiół wyzwala proces spalania cukru. Materiał, który powoduje reakcję chemiczną, sam się przy tym nie zmieniając, nazywamy katalizatorem.

7. Przewód gazowy.

Uformuj wokół ołówka rurkę z cienkiej blachy. Podtrzymując rurkę łapką do probówek lub klamerką, wprowadź ją jednym końcem w środek płomienia świecy. Jeśli przytkniesz do drugiego końca zapaloną zapałkę, zapłonie tam drugi płomień.

Jak wszystkie stałe i płynne paliwa, wosk świecy wytwarza w wysokiej temperaturze palne gazy, które zbierają się wewnątrz płomienia, blisko knota. Spalają się one wraz z tlenem z powietrza w zewnętrznej warstwie i na czubku płomienia. Gazy, które nie uległy spaleniu, trafiają do naszego prowizorycznego przewodu.

8. Zapalanie na odległość

Zapal świeczkę. Odczekaj chwilę i zdmuchnij płomień. Nad knotem uniesie się biały obłoczek. Jeśli przytkniesz do niego zapaloną zapałkę, obłoczek zapłonie i przeniesie płomień z powrotem na knot.

Po zgaszeniu płomienia wosk jest bardzo rozgrzany, że ulatnia się nadal w postaci pary. Para może się natychmiast zapalić od otwartego płomienia. Doświadczenie pokazuje, że ciała stałe zmieniają się na swej powierzchni w gaz, zanim spalą się w zetknięciu z tlenem.

9. Zniszczony metal.

Kawałek cienkiej folii aluminiowej włóż do szklanki z wodą. Najlepsza będzie folia z opakowania od czekolady. Na folię wrzuć miedzianą monetę. Odczekaj dzień. Woda w szklance zmętnieje, a folia będzie przedziurawiona w tym miejscu, gdzie się stykała z monetą.

Rozkład ten nazywamy korozją. Zjawisko korozji występuje często tam, gdzie łączą się ze sobą dwa metale, zwłaszcza w stopach, jeśli składniki nie są rozłożone równomiernie. W tym doświadczeniu rozłożone aluminium spowodowało zmętnienie wody.

10. Grafitowy przewodnik.

Połącz małą żaróweczkę z baterią za pomocą nożyczek i ołówka. Szeroko rozwarte nożyczki powinny jednym ostrzem dotykać dłuższej końcówki baterii, a drugim żarówki, która styka się z grafitem ołówka. Ołówek łączy się zaostrzonym grafitem z krótszą końcówką baterii. Prawidłowe połączenie wszystkich elementów doświadczenia gwarantuje, że żarówka rozbłyśnie jasnym płomieniem. Grafit jest dobrym przewodnikiem prądu.

11. Wodny łuk

Natrzyj plastikową łyżeczkę czymś wełnianym. Odkręć lekko kran i przybliż łyżeczkę do cienkiego strumienia wody. Strumień wygnie się w łuk i podąży w kierunku łyżeczki.

Ładunek elektrostatyczny przyciąga nie naładowane cząstki wody. Jeśli jednak woda zetknie się bezpośrednio z łyżeczką, czar pryśnie. Woda jest dobrym przewodnikiem elektryczności i zabierze ładunek z łyżeczki. Dlatego też doświadczenia ze statyczną elektrycznością udają się szczególnie dobrze w jasne, mroźne dni w pomieszczeniach ogrzewanych centralnie.

12. Pieprz i sól

Wsyp na stół trochę soli gruboziarnistej i zmieszaj ja z mielonym pieprzem. Jak oddzielisz oba składniki?

Potrzyj wełnianym materiałem plastikową łyżeczkę i zbliż ją do solno-pieprzowej mieszanki. Drobinki pieprzu podskoczą natychmiast do góry i przyczepia się do łyżeczki.

Potarcie wełną sprawiło, że łyżeczka została naładowana elektrycznie i przyciąga nie naładowane ziarenka. Ponieważ pieprz jest lżejszy od soli, dociera do łyżeczki jako pierwszy. Jeśli chcesz, aby sól również przyczepiła się do plastiku, musisz opuścić łyżeczkę niżej.

13. Elektryczny wąż

Wytnij z bibułki lub kartki papieru o rozmiarach 10x10 cm spiralnego węża, umieść go na blaszanej podstawce i unieś jego głowę do góry. Potrzyj wełnianą szmatką długopis i zbliż go do węża. Wąż wyprostuje się i jak żywy gad będzie ruszał głową.

W tym przypadku przyjął elektrony z wełny i przyciąga nie naładowany papier. Każde kolejne zetkniecie papieru z długopisem sprawia, że papier ładuje się elektrycznością, ale natychmiast oddaje ładunek blaszanej podstawce, która jest dobrym przewodnikiem. Nie naładowany papier jest znowu przyciągany przez długopis, dopóki ten nie straci w końcu swego ładunku.

14. Zasada Bernoullego

Połóż na stole kartkę pocztową wygiętą wzdłuż w łuk i dmuchnij ja do góry. Nie zrobisz tego. Kartka pozostanie na swoim miejscu, a nawet przywrze silniej do podłoża.

W strumieniu powietrznym pod kartką powstaje podciśnienie, natomiast normalne ciśnienie powietrza przyciska kartę z góry. Wiedza ta jest wykorzystywana przy konstruowaniu szybkich samochodów.

15. Sznur pereł

Puść cienki strumień wody z kranu i dotknij go palcem w odległości 5 cm od kurka. Jeśli dokładnie przypatrzysz się wodzie, zauważysz, że tworzy się w niej zagadkowy falisty wzór. Podnieś teraz palec wyżej, a okaże się, że fale przybierają coraz bardziej kuliste formy, aż w końcu do złudzenia przypominają sznur pereł.

Strumień wody spiętrza się nad palcem tak bardzo, że wskutek napięcia powierzchniowego - siły cząsteczek wody skierowanej do wewnątrz cieczy - dzieli się na okrągłe krople. Gdy odsuniesz palec od kranu, prędkość spadania wody zwiększy się, a perły staną się mniej wyraźne.

16. Moneta w wodzie

Nalej nieco wody na talerz i włóż do niej monetę. Jak można ją wyjąć nie mocząc ręki i nie wylewając wody z talerza?

Włóż płonący kawałek papieru do szklanki i postaw ją do góry dnem na talerzu obok monety. Woda wpływa do szklanki, a moneta zostaje na talerzu.

Podczas spalania się papieru część rozgrzanego, powiększającego swoja objętość powietrza ulatnia się ze szklanki. Brak tlenu powoduje zgaśniecie płomienia, a gazy w szklance oziębiają się. Ich ciśnienie zmniejsza się; ciśnienie powietrza na zewnątrz jest natychmiast tak silne, że wpycha wódę do naczynia.

17. Blokada powietrza

Włóż do butelki lejek o niezbyt dużej tulejce i uszczelnij plasteliną. Jeśli wlejesz wodę do lejka, okaże się, że nie chce ona przepłynąć do butelki.

Powietrze znajdujące się w butelce uniemożliwi wodzie przedostanie się do środka. Z drugiej strony cząsteczki wody, zagęszczone przez napięcie powierzchniowe na podobieństwo skóry, nie dopuszczają do przepływu powietrza. Zatkaj palcem górny otwór słomki do picia i wsuń ją do butelki. Jeśli uniesiesz palec, woda natychmiast popłynie do butelki. Stanie się tak dlatego, że powietrze znalazło drogę odpływu w słomce.

18. Atrament sympatyczny

Jeśli chcesz przekazać na papierze jakąś tajemną informację, użyj soku cytrynowego lub octu jako atramentu sympatycznego. Napisz tę wiadomość na białym papierze. Po wyschnięciu pismo będzie niewidoczne. Odbiorca informacji powinien wiedzieć, że odczyta ją dopiero wtedy, gdy ostrożnie zbliży kartkę do płomienia świecy. W wyniku podgrzania pismo zbrązowieje i stanie się czytelne.

Materiał ów zapala się w temperaturze niższej niż papier i dlatego litery osmalają się szybciej.

19. Uwięziona piłeczka.

Włóż do lejka piłeczkę pingpongową. Całość umieść ukośnie w ustach i spróbuj dmuchaniem wypchnąć piłeczkę z lejka. Nie uda ci się.

Okazuje się, że strumień powietrza nie uderza wcale z pełnym impetem, lecz rozdziela się i przeciska bokami tam, gdzie piłeczka dotyka lejka. Ponieważ wydmuchiwane powietrze ma zwiększoną szybkość, jego ciśnienie zmniejsza się. Zewnętrzne powietrze o normalnym ciśnieniu wpycha natychmiast piłeczkę na powrót do lejka.

20. Strzał w tył

Ustaw w dłoniach poziomo pustą butelkę i włóż w jej otwór malutką kulkę z papieru. Spróbuj dmuchaniem wepchnąć ją do środka. Kuleczka okaże się krnąbrna i zamiast posłusznie wlecieć do wnętrza butelki, strzeli ci prosto w twarz.

Dmuchanie sprawia, że ciśnienie powietrza w butelce podwyższa się, a jednocześnie przed szyjką butelki wytwarza się podciśnienie. Kiedy dochodzi do wyrównania ciśnienia kuleczka strzela jak z wiatrówki.

21. Strzelające ziarna.

Naładuj elektrycznością plastikową łyżeczkę do jajek. Efekt ten osiągniesz przez pocieranie łyżeczki wełnianą chustką. Wsyp na talerz garść preparowanego ryżu i zbliż do nich łyżeczkę. Ziarna podskoczą do góry, przyczepią się na chwilę do łyżeczki, po czym nagle zaczną strzelać w różne strony.

Ryż jest przyciągany przez łyżeczkę naładowaną elektrycznością. Ponieważ jednak te same ładunki elektryczne odpychają się, możemy zaobserwować to niecodzienne zjawisko strzelających ziaren.

22. Dzwon rurkowy.

Wyobraź sobie, że możesz zanurzyć pod wodą chusteczkę i nie zamoczysz jej.

Upchnij ją mocno w szklance. Zanurz teraz szklankę w wodzie, trzymając ja do góry dnem. Powietrze jest wprawdzie niewidoczne, ale składa się przecież z najmniejszych cząsteczek. W odwróconej szklance znajduje się powietrze, które zapobiega przeniknięciu do środka powietrza z zewnątrz. Gdybyś zanurzył szklankę głębiej, okazałoby się, że jednak trochę wody dostało się do środka. Rosnące ciśnienie wody powoduje nieznaczne sprężenie powietrza. Dzwony nurkowe i kesony do pracy pod wodą działają na tej samej zasadzie.

23. Podwójna szklanka

Umieść w szklance ogarek świecy i zapal go. Następnie ułóż na powierzchni szklanki mokrą bibułę, a na niej ustaw drugą szklankę do góry dnem. Obie szklanki powinny być tej samej wielkości. Po kilku sekundach płomień zgaśnie, a szklanki przywrą do siebie.

Ponieważ bibuła przepuszcza powietrze, świeca będzie paliła się tak długo, dopóki starczy jej tlenu w obu naczyniach. Ulatnia się przy tym część gazów, które podgrzały się i zwiększyły swoją objętość. Po zgaśnięciu płomienia gazy szybko się oziębiają i kurczą, wskutek czego w szklankach powstaje podciśnienie. Zewnętrzne ciśnienie powietrza przyciska je do siebie.

24. Góra wodna.

Napełnij wodą kieliszek lub literatkę i postaw go na stole. Połóż mały krążek z korka na powierzchni wody tuż przy brzegu naczynia. Jak sprawdzić, nie dotykając go, aby przesunął się na środek.

Za pomocą rurki wlej po kropelce wodę do literatki tak aby powstał menisk wypukły. Początkowo siła ciężkości korka będzie go utrzymywać na skraju wodnej wypukłości. W miarę dolewania wody siła przyciągania miedzy cząsteczkami wody i korka działa coraz silniej i korek zostaje praktycznie wciągnięty na wierzchołek góry wodnej.

25. Dekoracyjna łodyżka.

Rozdziel na cztery części łodyżkę mlecza i wstaw do szklanki z wodą. Po pewnym czasie paseczki łodygi zawiną się spiralnie do góry.

Wewnętrzna warstwa łodygi składa się z gąbczastych komórek, które pobierając wodę, powiększają swoją objętość, a to powoduje ich zawijanie się. Łodyżka, której nie nacięto, nie zwinie się, ponieważ chroni ją cienka, ale mocna zewnętrzna warstwa komórek. To na niej skupia się wysokie ciśnienie komórek wewnętrznych i to jej łodyga zawdzięcza stabilność.

26. Zniszczona powłoka wodna.

Zawiąż nitkę tak, aby powstała na niej pętelka i włóż ją do naczynia z wodą. Nić pływa sobie swobodnie po powierzchni, ale gdy tylko wetkniesz zapałkę w środek pętelki, nitka uformuje się w koło.

Tę czarodziejską sztuczkę zawdzięczasz zapałce, a właściwie płynowi do mycia naczyń, którym wcześniej została posmarowana. W momencie zanurzenia zapałki w wodzie płyn ten rozchodzi się na wszystkie strony i wnika pomiędzy cząsteczki wody, które tworzyły powłokę dzięki napięciu powierzchniowemu.

Powłoka rozdziera się błyskawicznie w miejscu zanurzenia zapałki, a wprawione w ruch cząsteczki uderzają w nić i naprężają ją.

27. Siła międzycząsteczkowa.

Skręć z cienkiego drutu ramkę o wymiarach 3 x 8 cm. Pośrodku ramki ułóż prosty kawałek drutu. Zanurz całość w naczyniu z wodą z odrobiną płynu do mycia naczyń.

Na ramce utworzy się mydlana powłoka. Przekłuj ja w dowolnym miejscu, a kawałek drutu potoczy się gwałtownie na skraj ramki.

Cząsteczki płynu przyciągają się tak silnie, że powłoka mydlana jest elastyczna jak napięta powierzchnia balonu. Kiedy przerwiemy tę powlokę w jednym miejscu, siła przyciągania wzrośnie w innym miejscu i pociągnie za sobą resztę płynu, a nawet drut?

28. Lilia wodna

Wytnij z gładkiego, kolorowego papieru figurę o kształcie gwiazdy i zagnij mocno płatki do wewnątrz. Gdy włożysz lilię do wody, będziesz mógł zaobserwować, jak płatki rozdzielają się w zwolnionym tempie.

Papier składa się głównie z włókien roślinnych, które zbudowane są jak wydłużone wężyki. To przez te rurki włoskowate woda idzie do góry dzięki wzajemnemu przyciąganiu się cząsteczek. Papier pęcznieje i płatki sztucznej lilii wyprostowują się, podobnie jak prostują listki przywiędłej rośliny, gdy wreszcie zostanie wstawiona do wody.

29. Obraz zarodników.

Połóż na kartce kapelusz starego grzyba o spodzie blaszkowatym lub rurkowatym. Doświadczenie wykonaj w ciepłym, suchym miejscu. Następnego dnia zobaczysz na papierze obraz ułożony z drobnych pyłków. Składa się on z miliona mikroskopijnych, jednokomórkowych zarodników, które opadły z blaszek lub rurek.

30. Otrzymujemy dwutlenek węgla

Do butelki wsypujemy 2-3 łyżeczki sody oczyszczonej, do której wlewamy ok. 1/4 szklanki octu. Silne pienienie się zawartości butelki świadczy o wydzielającym się dwutlenku węgla, powstałym w reakcji chemicznej octu z sodą.

31. Wesoła fontanna - magia

Nadmuchujemy przez rurkę w korku powietrze do kolby. Zagęszczone powietrze w kolbie (nad wodą) rozprężając się wyrzuca przez rurkę fontannę wody, dopóki nie wyrówna się ciśnienie wewnątrz kolby z ciśnieniem otaczającego powietrza.

32. Badamy skład powietrza.

Do zlewki nalewamy 1/3 wody. Następnie na wodę stawiamy świeczkę na korku lub styropianowej podstawce. Zapalamy świeczkę, przykrywamy butelką bez dna zatkaną korkiem.

Spalanie się świecy odbywa się w powietrzu znajdującym się w butelce. W pewnym momencie świeca gaśnie, a poziom wody w butelce podnosi się do wysokości ok. 1/5 jej objętości.

Obserwujemy, że przy spalaniu świecy zużyła się tylko część powietrza spod butelki (około 1/5 objętości). 1/5 zużytego gazu to tlen, który podtrzymuje proces spalania. W pozostałym powietrzu (4/5 objętości) świeca nie paliła się. Są to pozostałe gazy nie podtrzymujące procesu spalania.

33. Stwierdzenie istnienia ciśnienia atmosferycznego

Szklankę z wodą nakrywamy dokładnie kartką papieru (szczelne przyleganie do brzegów szklanki). Odwracamy energicznie szklankę do góry dnem i odsuwamy ręką podtrzymującą kartkę.

Woda się nie wylewa, kartka papieru podtrzymuje wodę. Od dołu na kartkę naciska powietrze

34 Zamarzająca woda.

Butelkę wypełnioną po same brzegi zamykamy korkiem i wkładamy do woreczka foliowego, którego zawiązujemy. Wkładamy to do zamrażarki na jeden dzień. Co się stało z butelką?

Woda zamarzając zwiększa swoją objętość, co powoduje pęknięcie butelki.

Doświadczenie przyrodnicze w kl. VI.

1. Mówiący sznurek

Doświadczenie to ukazuje, że dźwięk może przenosić się przez ciało.

Potrzebne przedmioty:

sznurek długości, co najmniej 10 m
2 kubeczki plastikowe

Zrób małą dziurkę w dnie każdego kubeczka. Przeciśnij koniec sznurka przez każdy otwór i zawiąż na nim węzeł. Mocno naciągnij sznurek pomiędzy kubeczkami. Sam stań przy jednym końcu, a kolega przy drugim. Upewnij się, że sznurek nie dotyka niczego innego. Na zmianę niech jedno z was trzyma swój kubeczek przy uchu, podczas gdy drugie szepce do swojego.

Twój glos może być słyszany nawet z daleka, ponieważ przenosi się wzdłuż sznurka, który jest ciałem stałym. Dźwięki przenoszą się lepiej i szybciej przez ciała stałe niż przez powietrze.

2. Prosty aparat fotograficzny

Potrzebne przedmioty i substancje: pudełko po jogurcie, czarna farba plakatowa, płyn do mycia naczyń, pinezka, gumka recepturka, kalka kreślarska, mała świeczka, linijka.

Pomaluj wnętrze pudełka czarna farbą plakatową. Jeśli do farby dodasz kroplę płynu do mycia naczyń, będzie ona lepiej przylegać. Kiedy farba całkiem wyschnie, wciśnij pinezkę w dno pudelka po jogurcie, aby zrobić mały otwór? Potem ostrożnie wyciągnij pinezkę. Naciągnij kawałek kalki na wierzch pudelka i przymocuj gumką recepturką. Jest to ekran twojego aparatu. Zapal świeczkę, zaciemnij pokój i wyceluj spód pudełka na świeczkę z odległości około 50 cm.

Powstaje obraz odwrócony

3. Camera Obscura (prosty aparat fotograficzny)

Materiały: karton po butach, papier pergaminowy, nożyczki, klej taśma klejąca, gruba igła, mała świeczka, zapałki linijka.

Zrób igłą dziurkę dokładnie na środku dna kartonu. W pokrywie kartonu wytnij prostokąt wielkości kartki pocztowej. W to miejsce wklej papier pergaminowy. Połóż pokrywę. Na papierze pergaminowym możesz teraz zobaczyć obrazy bardzo jasnych, święcących przedmiotów. Jeśli chcesz obejrzeć inne przedmioty, musisz przysłonić głowę wraz z pudełkiem kurtką lub kocem.

4. Kompas

Materiały: magnes, igła, kawałek korka lub styropianu, miska z wodą, kompas.

Pocieraj magnesem wzdłuż igły około 50 razy. Cały czas pocieraj w tym samym kierunku i odsuwaj igłę po każdym pociągnięciu. Takie postępowanie przemieni igłę w magnes. Połóż igłę na szczycie korka i puść go na wodę w misce. Umieść kompas w pobliżu miski z wodą i sprawdź, czy twoja igła wskazuje w ten sposób ten sam kierunek, co igła kompasu.

5. Wirujące kolory.

Przygotuj trzy krążki (koła) z bloku technicznego. Naklej na nie wycinanki lub pokoloruj różnymi kolorami.

Krążek 1.- czerwony, pomarańczowy, żółty, zielony, jasno niebieski, ciemnoniebieski,

fioletowy.

Krążek 2 - żółty, zielony, fioletowy.

Krążek 3 - niebieski, czerwony.

Naklej kolory w równych częściach. Wykonaj z nich bączki. Zakręć je jak baczka.

Wirowanie krążka sprawia, że kolory zmieniają się zbyt szybko i nasze oczy nie mogą już dostrzec każdego koloru oddzielnie. Mózg łączy, więc niektóre i powstają nowe. Na skutek wirowania krążki zmieniają barwy.

6. Wyścig w spadaniu

Trzymaj kartkę papieru w jednej ręce, a kulkę z plasteliny w drugiej. Które z nich jest cięższe? Jak sądzisz, które szybciej spadnie?

Ściśnij kartkę papieru w jak najbardziej ciasną kulkę. Upuść kulkę z plasteliny i papier z tej samej wysokości i w tym samym momencie. Które ląduje jako pierwsze?

Przedmioty spadają w powietrzu, ponieważ są przyciągane w dół siłą zwaną ciążeniem powszechnym lub siłą grawitacji czy też siłą ciężkości. Kulka papieru ląduje w tym samym czasie, co kulka z plasteliny. Jest tak dlatego, że siła ciężkości wywiera jednakowy wpływ na oba przedmioty.

Plastelina spada szybciej niż kartka papieru.

Kulka z papieru i plasteliny spadają w jednakowym czasie.

7. Szklanki w orkiestrze

Materiały: 8 szklanek, woda, ołówek

Do szklanek nalewamy różne ilości wody, coraz więcej w każdej następnej. Mając 8 szklanek możemy dostroić gamę. Wtedy dźwięki regulujemy ilością wody w szklance. Oprócz szklanek możemy przygotować szklane butelki i inne naczynia, które wzbogacą możliwości dźwiękowe.

8. Pływająca góra lodowa.

Kawałek lodu wrzuć na wodę. Co się z nią dzieje?

Lód pływa po powierzchni wody. Jest częściowo zanurzony w wodzie, ponieważ jest lżejszy od wody. Większa część lodu zanurzona jest pod wodą 9/10, mniejsza część jest widoczna nad wodą 1/10.

Potoczne powiedzenie: „Ta sprawa to tylko wierzchołek góry lodowej”, czyli mała część czegoś wielkiego.

9. Spadające gwiazdy.

Zapal zimny ogień - obserwuj spadające iskierki.

Jeśli iskierka niknie w powietrzu to może przypominać meteor, a jeśli dociera do Ziemi - meteoryt. Meteoryt może powodować duży lej na powierzchni Ziemi oraz zmiany w krajobrazie.

10. Powstanie kraterów.

I. Wrzuć kamień do piaskownicy - tak powstają kratery po upadku meteorytów.

II. Pomoce: ok. 25 gazet, 2 kartki kalki maszynowej, mała, twarda piłeczka.

Złóż karki gazetowe na pół i połóż je na podłodze. Na gazetach połóż 1 kartkę papieru maszynowego Na ułożone papiery połóż kalkę maszynową strona kopiującą w dół. Stań obok gazet i odbij kilkakrotnie tak, aby spadała na kalkę. Drugą kartkę papieru maszynowego połóż na twardej podłodze. Przykryj papier drugą kalką stroną odbijającą w dół. Ponownie odbij kilkakrotnie piłeczką tak, aby spadła na kalkę. Obejrzyj obie kartki papieru.

Uderzenia piłeczki spowodowały odbicie przez kalkę jej śladów na papierze. Wyraźniejsze ślady pozostały na papierze leżącym na miękkim podkładzie z gazet niż na papierze leżącym na twardej podłodze.

Piłeczka uderzała w kalkę dociskając ją do papieru. Ponieważ piłka jest okrągła to tylko jej część dotykała papieru. Miękki podkład sprawił, że większa część odbiła się na papierze.

Na Księżycu również powstają wgłębienia zwane kraterami, kiedy meteoryty uderzają o jego powierzchnię. Księżyc jest pokryty warstwą drobnego pyłu i kamieni o rozmiarach od 1m do 20m. Ta miękka warstwa nazwana gleba księżycową, choć nie zawiera wody ani składników organicznych jak gleba Ziemi.

11. Rozchodzenie się światła.

a). Z rzutnika lub latarki puść smugę światła na ekran, na drodze ustaw ciało nieprzezroczyste

np. dłoń.

Jeśli ciało na swej drodze napotka ciało nieprzezroczyste na ekranie powstanie cień tego

ciała.

b). Z rzutnika lub latarki puść smugę światła na ekran, na drodze ustaw ciało wypolerowane,

np. zwierciadło płaskie (puszczanie zajączków).

Światło padając na powierzchnię zwierciadła ulega odbiciu.

c). Z rzutnika lub latarki puść smugę światła na ekran, na drodze światła ustawić ciało

przezroczyste - zlewkę z wodą zabarwioną mlekiem. Źródło światła najpierw skierować

pod kątem prostym do powierzchni wody, a następnie pod pewnym kątem w stosunku do

naczynia.

Światło przechodząc przez zlewkę z wodą zabarwioną (ciało przezroczyste) zmienia

kierunek (załamuje się).

12. Zaskakująca kropla wody.

Materiały: zakraplacz, mała płytka szklana lub szkiełko podstawowe, gazeta lub inny druk.

Za pomocą zakraplacza upuść na płytkę szklaną kroplę wody. Następnie patrz przez płytkę na tekst. Jak wygląda druk widziany przez te kroplę?

Kropla wody spowodowała powiększenie pisma. Kropla wody działa jak lupa. Wykorzystano zjawisko załamania się światła.

13. Mylące lustro.

Materiały: lustro, cienka kartka papieru, długopis, książka.

Połóż przez lustrem kartkę papieru. Zasłaniając książką spróbuj napisać swoje imię długopisem, śledząc ruch długopisu w lustrze. Pisz literami drukowanymi. Popatrz na kartkę. Co zauważyłeś? Odwróć kartkę na drugą stronę. Co zauważyłeś?

Gdy pisaliśmy patrząc w lustro widzieliśmy w nim prawidłowy napis. Lecz na kartce napis był poprawny dopiero po odwróceniu jej. Wykorzystano zjawisko odbicia światła.

14. Sztuczka z lustrem.

Materiały: 2 lusterka, 2 gumki recepturki, ołówek lub długopis

Przymocuj do 2 książek gumką recepturką po jednym lusterku i ustaw je pionowo naprzeciw siebie. Między lustrami unieś ołówek. Spójrz w jedno z luster. Co zobaczyłeś?

W taflach dwóch luster umieszczonych naprzeciwko siebie zobaczysz wiele obrazów (ołówków). Wykorzystano zjawisko odbicia światła.

15. Próba upadku.

Połóż skrawek papieru na monecie 5 zł i wychodząc od pozycji poziomej monety upuść obie rzeczy na dół. Wbrew oczekiwaniom oba elementy doświadczenia znajdą się na podłodze jednocześnie. Papier otrzymał od monety ochronę przed oporem powietrza.

Spróbuj teraz upuścić papier i monetę oddzielnie. Lżejszy papier jest bardziej hamowany przez opór powietrza i spada wolniej niż moneta.

16. Przewód do ucha.

Zawiąż metalowy widelec na środku nitki o długości około 1 m. Oba końce nitek owiń wokół swoich palców wskazujących, a następnie włóż czubki palców do uszu. Uderz teraz widelcem o jakiś twardy przedmiot lub o futrynę. Kiedy nić się napręży, usłyszysz głośny dźwięk, podobny do dzwonienia dzwonka. Metal drga na skutek uderzenia tak jak kamerton. Drgania przenoszone są nie przez powietrze, a przez nitkę i palce - bezpośrednio do bębenków w uszach.

17. Przelewanie światła.

Materiały: przezroczysta butelka plastikowa, ostro zakończone nożyczki lub długi gwóźdź, woda, latarka, miska.

Za pomocą ostrza nożyczek lub gwoździa ostrożnie zrób małą dziurkę w plastikowej butelce (niezbyt daleko od dna). Zatkaj otwór palcem i napełnij butelkę wodą. Zaciemnij pokój. Pozwól wodzie wypływać przez dziurkę i puść wiązkę światła z latarki przez butelkę (tak, aby oświetlona strużka wody wypełniona była światłem).

W budowie światłowodów wykorzystano zjawisko całkowitego wewnętrznego odbicia. Światłowody to cienkie włókna szklane przenoszące energię świetlną. Światło padając w szklanym przewodzie na granicy dwóch ośrodków szkło-powietrze pod bardzo dużym kątem nie załamuje się, lecz ulega całkowitemu wewnętrznemu odbiciu.

18. Podwójna szklanka

19. Łowienie lodu

Zrób wędkę z ołówka i kawałka nitki. Do szklanki napełnionej wodą wrzuć kostkę lodu. Wyłów ją. Opuść koniec nitki na lód i posyp go solą. Nić natychmiast przymarznie do kostki lodu. Sól powoduje topnienie lodu

20. Jak rozróżnić jajko ugotowane od surowego?

Wystarczy nimi zakręcić.

Jajko ugotowane kręci się szybko, natomiast surowe wolno.

Płynna zawartość surowego jajka nie dopuści do jego wirowania. Żółtko jest cięższe od białka i wskutek działania siły odśrodkowej huśta się, hamując ruch obrotowy.

21. Papierowy flet.

Przygotuj kwadratową kartkę papieru o boku 20 cm. Odetnij jeden róg kwadratu. Przeciwległy róg natnij z dwóch stron. Zwiń papier wokół ołówka od roga nie naciętego do drugiego nie naciętego. Powstanie z naciętego rogu strzałka. Przycisnąć ja do otworu rurki. Kiedy wciągniesz powietrze, usłyszysz głośne buczenie.

Powietrze przysysa odcięty róg, ale w wyniku lekkiego sprężynowania wibruje on i wytwarza w powietrzu fale dźwiękowe. Liczbę fal dźwiękowych na sekundę nazywamy częstotliwością. W naszym doświadczeniu jest ona stosunkowo niska, dlatego też słyszymy niski dźwięk.

22. Spojrzenie w nieskończoność.

Umieść kieszonkowe lusterko między swoimi oczami, tak abyś mógł oboma oczami patrzeć w większe lusterko stojące na stole. Jeśli oba lusterka są ustawione równolegle do siebie, zobaczysz się w nieskończoność szeregu odbić, które jak szklany kanał ciągną się w dal. Ponieważ szklana warstwa lustra nie jest całkowicie przejrzysta, lecz połyskuje zielonkawo, część światła połykana jest przy każdym kolejnym odbiciu. Dlatego też głębsze obrazy są ciemniejsze i bardziej rozmazane.

23. Miękkie jajo.

Zalej surowe jajko kurze octem winnym, a po 2 dniach zmieni ono swój wygląd. Wapienna skorupka zmięknie, a jej konsystencja przypominać będzie galaretę.

24. Złamany ołówek.

Rozpuść w szklance z wodą łyżkę soli kuchennej. Po 5 min. przelej przejrzysty skoncentrowany roztwór soli do innej szklanki. Szklankę ostrożnie dopełnij wodą z kranu za pomocą łyżki do sosu (nalewaj wodę powoli na łyżkę). Gdy wstawisz do szklanki ołówek, będzie ci się wydawało, że jest on złamany w 2 miejscach. Światło odbite od zanurzonego ołówka rozprasza się w wodzie pod określonym kątem. W roztworze soli kąt załamania jest jeszcze większy, ponieważ słona woda ma większą optyczną gęstość niż czysta woda.

25. Skrócona łyżka

Zanurz łyżkę w pojemniku z wodą. Pod wodą łyżka wydaje się znacznie krótsza.

Złudzenie to polega na tym, że promienie światła, odbite od zanurzonej łyżki, nie padają w prostej linii do twojego oka. Rozpraszaj się na powierzchni wody pod pewnym kątem i dlatego czubek łyżki widzisz bliżej. Woda wygląda na płytszą, niż jest w rzeczywistości, właśnie z powodu załamania światła. Indianie, gdy chcieli upolować oszczepem ryby w rzece, celowali znacznie głębiej.

26. Widmowy balon

Zetknij ze sobą palce wskazujące w odległości około 30 cm od czubka nosa. Ponad palcami spójrz na przeciwległą ścianę. Zobaczysz osobliwe zjawisko - coś w rodzaju małego balonika kołyszącego się między twoimi palcami.

Patrząc ponad palcami, oczy ustawiają ostrość na ścianie. Palce również odbijają się na siatkówce, ale w ten sposób, że oba obrazy nie pokrywają się w mózgu. Każde oko widzi czubki palców podwójnie i te dodatkowe obrazy łączą się pośrodku w pozorny twór o formie okrągłej lub owalnej.

27. Reanimacja muchy.

Jeśli mucha domowa wpadnie do wody, wydaje się, że nie żyje. Po kilku minutach nie daje oznak życia. Możesz ją jednak ożywić. Wyjmij muchę ostrożnie z wody i nasyp na nią pół łyżeczki suchej soli kuchennej. Po 20 min. owad wypełznie spod soli i odleci.

Mucha, która wpadła do wody, jest ogłuszona, ponieważ woda wniknęła do tchawek, umieszczonych w skrzydłach i odnóżach. Tym samym dopływ tlenu do organów został przerwany. Sól wchłonęła wodę z jej ciała.

28. Rozpuszczona moneta.

Ustaw słoik na jasnej podkładce. Widać wyraźnie, że na dnie słoika spoczywa moneta. Kiedy nalejesz wody do słoika, moneta zniknie, jakby się rozpuściła.

Monetę umieszcza się nie wewnątrz słoika, ale pod jego wypukłym dnem.. Promienie świetlne przechodzące przez szklane dno przekazują naszym oczom informację, że moneta znajduje się wewnątrz. Przez wodę promienie nie mogą się przedostać. Odrzucane są od szklanego dna w dół i wytwarzają tam połysk lustrzany podobny do rtęci. Można by oczywiście zobaczyć monetę z góry, ale otwór zakręcisz nakrętką.

29. Srebrzyste odciski palców

Weź do ręki szklankę z wodą i spójrz w nią od góry. Zobaczysz przez ściankę wypukłe opuszki palców. Linie w opuszkach połyskują srebrem. Dlaczego tylko linie, a nie cala powierzchnia?

Promienie świetlne załamują się na swej drodze przez wodę i szkło na powierzchnię. Inna jest droga światła, które pod tym kątem padania wychodzi z optycznie gęstszych wody i szkła i styka się z optycznie cieńszym powietrzem. Rozproszone promienie wytwarzają lustrzany połysk wszędzie tam, gdzie na zewnątrz jest powietrze, a więc również w liniach papilarnych palców.

30. Próba rozdarcia papieru.

Jeśli rozedrzesz gazetę prostopadle do wierszy, brzegi papieru będą w miarę równe. Gdy jednak wykonasz tę próbę odwrotnie, czyli równolegle do wierszy, papier będzie miał bardzo nierówne brzegi poszarpane ząbki.

W papierze, podobnie jak w drewnie, włókna biegną w określonym kierunku i tak samo łatwiej do rozdzielić wzdłuż włókien niż w poprzek.

31. Papierowy sznurek.

Skręć papierową chusteczkę tak, aby przybrała kształt sznurka. Urządź sobie teraz z kolegą zawody w przeciąganie mini liny. Jeśli skręcisz chusteczkę w poprzek włókien, rozerwie się przy pierwszym pociągnięciu. Papierowy sznurek wytrzyma jednak, jeśli go skręcisz równolegle do włókien. Włókna przylgną wówczas do siebie tak mocno, że silniej będą stawiać opór. Wystarczy jednak kropla wody, aby włókna napęczniały i przestały przylegać do siebie.

32. Ząb jajowy

Skorupka jajka jest nadzwyczaj stabilna dzięki swojej owalnej formie. Jest ona naturalnym urządzeniem ochronnym przed ciężarem samiczki wysiadującej jaja. Ciężar rozkłada się na skorupkę równomiernie ze wszystkich stron.

Weź jajko do ręki i następnie włóż ją do woreczka foliowego. Poproś kolegę, aby zawiązał ci woreczek, aby ci nie spadł podczas wykonywania doświadczenia.

Spróbuj zgnieść jajko w ręce. Nie uda ci się to.

Jak wobec tego maleńki słaby pisklaczek może po 21 dniach wylęgu otworzyć swój twardy domek?

Natura wyposażyła go w małe narzędzie, tak zwany ząb jajowy, mały guz na dziobie, którym pisklę rozbija skorupkę jaja. Odpada on wkrótce po wykluciu.

33. Rozpuszczalna moneta

Ustaw słoik na jasnej podkładce. Widać wyraźnie, że na dnie słoika spoczywa moneta. Kiedy nalejesz wody do słoika, moneta zniknie, jakby się rozpuściła.

Na czym polega sztuczka? Monetę umieszczamy nie wewnątrz słoika, ale pod jego wypukłym dnem. Promienie świetlne przechodzące przez dno przekazują naszym oczom informację, że moneta znajduje się wewnątrz. Przez wodę promienie nie mogą się przedostać. Odrzucane są od szklanego dna na dół i wytwarzają tam połysk lustrzany podobny do rtęci. Można by oczywiście zobaczyć monetę z góry, ale otwór zakręcisz nakrętką.

Literatura

L.p.	Autor	Tytuł	Wydawnictwo	Miejsce i rok wydania
1.	H.J. Press	,,Przez zabawę do nauki”	Świat Książki	Warszawa 1998
2.	D. Burnie	„101 szkolnych doświadczeń przyrodniczych”	MUZA SA	Warszawa 1997
3.	B. Czerwiński	„Scenariusze lekcji do klasy 4”	Wydawnictwo ABC	Poznań 2001
4.	B. Czerwiński	„Poradnik dla nauczyciela do klasy 4”	Wydawnictwo ABC	Poznań 2001
5.	R. Błażejewski	„100 prostych doświadczeń z wodą i powietrzem”	Wydawnictwo Naukowo- -Techniczne	Warszawa 19991
6.	Praca zbiorowa Redaktor - Ewa Arciszewska	„Edukacja przyrodnicza - zajęcia terenowe, ocenianie” zeszyt I i II	Uniwersytet Wrocławski Centrum Edukacji Nauczycielskiej	Warszawa- -Wrocław 2000
7.	Praca zbiorowa Redaktor - Ewa Arciszewska	„Edukacja przyrodnicza - nauczanie przyrody po roku doświadczeń”	Uniwersytet Wrocławski Centrum Edukacji Nauczycielskiej	Warszawa- -Wrocław 2000
8.	K. Krzyżosiak	„Przyroda - nauczanie interdyscyplinarne”	Wojewódzki Ośrodek Metodyczny	Poznań 1998
9.	J. VanCleave	,, 101 ciekawych doświadczeń”	Wydawnictwo Szkolne i pedagogiczne	Warszawa 1993