ROLNICTWO EKOLOGICZNE- nadzieja czy utopia?

Podział rolnictwa :

   I - Konwencjonalne II - Ekologiczne

• Ekstensywne - tradycyjne Biologiczne

• Intensywne - uprzemysłowione Organiczno-biologiczne

• Proekologiczne Biodynamiczne

• Integrowane (rolnictwo organiczno - chemiczne ) Alternatywne

Rolnictwo zintegrowane ( proekologiczne )

Ten kierunek gospodarowania należy przewidywać jako dominujący w naszym regionie . Postuluje on znaczące obniżenie nawożenie mineralnego i pestycydów pochodzenia chemicznego . Szczególnego znaczenia nabiera płodozmian , jako środek poprawiający strukturę i żyzność gleby oraz jako środek profilaktyczny - ograniczający zachwaszczenie i pojawianie się chorób i szkodników. Żyzność gleby w tym rolnictwie zwiększa się poprzez stosownie  wszystkich dostępnych nawozów organicznych , nawozów zielonych, uzupełniając brak składników pokarmowych nawożeniem mineralnym . Ochrona roślin prowadzona jest metodami mechanicznymi i uzupełniana pestycydami . W rolnictwie zintegrowanym uzyskuje się niższe plony niż w rolnictwie intensywnym . Ze względu na znaczące oszczędności po stronie nakładów rolnictwo zintegrowane może skutecznie rywalizować z rolnictwem intensywnym. 

Rolnictwo Ekologiczne

Oznacza system gospodarowania o zrównoważonej produkcji roślinnej i zwierzęcej

w obrębie gospodarstwa oparty na środkach pochodzenia biologicznego i mineralnego nieprzetworzonych technologicznie substancjach. Podstawową zasadą jest odrzucenie w procesie produkcji żywności środków chemii rolnej ( np. syntetycznych pestycydów), weterynaryjnej (np.hormonów) i spożywczej oraz bez wprowadzania organizmów transgenicznych (modyfikowanych genetycznie). Jest to system trwały, samowystarczalny i ekonomicznie bezpieczny.

Zasadą rolnictwa ekologicznego jest produkować możliwie najwięcej, ale w zgodzie z przyrodą,

respektując jej prawa i zależności. Profil gospodarstwa dobiera się w zgodzie z warunkami naturalnymi - typem gleby, lokalnym mikroklimatem, warunkami wodnymi.

               

Najbardziej rozpowszechnione metody rolnictwa ekologicznego to:

1. Metoda organiczno - biologiczna

Metodę organiczno - biologiczną  zainicjował Hans Muller - działacz społeczny w latach 30 -tych w Szwajcarii. Agrotechnika według tej metody ma na celu uzyskiwanie optymalnych plonów, o wysokiej jakości, bez zastosowania nawozów syntetycznych i chemicznych środków ochrony roślin. Jego zasady sprowadzają się do całościowego traktowania podstawowych procesów biologicznych. Zwraca się w nim uwagę, że optymalny przebieg procesów życiowych osiąga się tylko w zamkniętym cyklu krążenia substancji biologicznej, a więc: gleba - roślina - zwierzę - człowiek. Wszelkie substancje obce muszą być z tego cyklu wyłączone, ponieważ zakłócają oddziaływanie wpływu naturalnego środowiska i uniemożliwiają wypełnianie zadań każdego z jego elementów. Cel ten jest możliwy do osiągnięcia pod warunkiem otrzymania maksymalnej żyzności gleby. W gospodarstwie należy stosować właściwe następstwo roślin przy maksymalnie wydłużonym płodozmianie. Powinno się uprawiać rośliny na zielony nawóz  z uwzględnieniem motylkowych w plonie głównym oraz jako wsiewkę. Należy w pełni wykorzystać nawozy organiczne wytwarzane  w gospodarstwie w tym gnojówkę i gnojowicę oraz właściwie uprawiać glebę  ograniczając orkę na rzecz spulchnienia gleby. W metodzie tej dopuszczalne jest stosowanie naturalnych minerałów. Glebę przed erozją chroni się poprzez ściółkowanie. Szkodniki i choroby zwalcza się stosując środki biologiczne, chwasty zwalcza się mechanicznie.

2. Metoda biodynamiczna

Autorem metody jest Rudolf  Steiner ( 1861 - 1925 ) austryjacki filozof i przyrodnik . Rolnictwo biodynamiczne najszerzej znane jest w krajach zachodniej, środkowej i północnej Europy. Jego podstawowym założeniem jest osiągnięcie harmonijnej współpracy między ziemią a człowiekiem. W gospodarstwach biodynamicznych nie stosuje się nawozów mineralnych i chemicznych środków ochrony roślin. Zaleca się natomiast preparaty, które po pewnym czasie doprowadzają glebę do takiej kondycji, że nawozy stają się niepotrzebne. Podstawą nawożenia ziemi jest kompleksowy obornik pochodzący z własnego gospodarstwa. Za optymalną obsadę inwentarza żywego uważa się 1 sztukę bydła na 1 ha ziemi. Do obornika przed jego kompostowaniem dodaje się różnego rodzaju odpadki organiczne i specjalne preparaty biodynamiczne, które mogą również służyć do ochrony roślin. Sporządza się je we własnym gospodarstwie. W rolnictwie biodynamicznym obowiązuje odpowiedni uporządkowany płodozmian, ze szczególnym uwzględnieniem roślin motylkowych, jako głównego źródła azotu, a także określone międzyplony. Gleba nie powinna nigdy pozostawać w czarnym ugorze.

Przy terminach siewu, sadzenia, uprawie gleby, pielęgnacji roślin oraz przy zbiorach uwzględnia się rytmy kosmiczne (tzw. kalendarz księżycowy). Dzięki temu uzyskuje się nie tylko wyższe plony, ale także większą trwałość przechowywanych ziemiopłodów. Biodynamiczna koncepcja przyrody akcentuje ścisłą zależność Ziemia - Człowiek - Kosmos oraz zapewnia obecność „sił" w materii. Poza ogólnymi zasadami ekologicznego gospodarowania, jako podwyższania jakości gleby , nie stosowania nawozów syntetycznych i chemicznych środków ochrony roślin, metodę biodynamiczną wyróżnia  stosowanie preparatów biodynamicznych, drugim wyróżnikiem jest przekonanie o wpływie rytmów księżyca na wzrost i rozwój roślin.   

O wymienionych metodach mówi się ogólnie jako o alternatywnych lub ekologicznych sposobach produkcji rolniczej, w przeciwieństwie do nieekologicznych metod rolnictwa konwencjonalnego.                                                                                                     

Różnice między rolnictwem konwencjonalnym a ekologicznym

Rolnictwo konwencjonalne

Rolnictwo ekologiczne

Sterowanie określonymi uprawami Eksploatacja aż do degradacji Produkcja średniej jakości biologicznej Zła jakość przechowalnicza Maksymalizacja plonów Intensywność gospodarowania i obszar nieskoordynowany z warunkami produkcji i środowiska Zalecenia specjalizacji oparte głównie na kalkulacji ekonomicznej Znaczna chemizacja. Mechanizacja głównie w aspekcie ułatwienia sobie pracy Skażenie środowiska

Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii Sterowanie całym gospodarstwem Programowa ochrona krajobrazu Produkcja wysokiej jakości biologicznej Dobra jakość przechowalnicza Plon optymalny Obszar gospodarstwa i agrotechnika optymalna w stosunku do środowiska Specjalizacja dopuszczalna w ramach zasady prawidłowego funkcjonowania gospodarstwa Ograniczenie lub zaniechanie chemizacji Mechanizacja dostosowana do warunków glebowych , potrzeb roślin i zwierząt Ochrona gleby i wody Produkty najwyższej jakości

Według Basic Standards IFOAM. (International Federatin of Organic Agriculture Movemen; czyli Międzynarodowa Federacja Rolnictwa Ekologicznego), rolnictwo ekologiczne jest zbiorem różnych szczegółowych koncepcji gospodarowania rolniczego, zgodnych z  wymogami gleby, roślin i  zwierząt, a  jego nadrzędnym celem jest produkcja żywności wysokiej jakości, przy  równoczesnym zachowaniu w  jak największym stopniu równowagi biologicznej w środowisku przyrodniczym. W  celu maksymalnego zwiększenia możliwości produkcyjnych w  systemie rolnictwa ekologicznego zaleca  się tradycyjne techniki upraw roli takie jak: stosowanie płodozmianów, resztek pożniwnych, obornika, roślin motylkowych, zielonych nawozów, materii organicznej pochodzącej głownie z  gospodarstwa w  celu utrzymania żyzności gleb i dostarczenia roślinom niezbędnych substancji pokarmowych, a  także biologicznej ochrony roślin.

Rolnictwo ekologiczne w Europie i Polsce

W większości krajów Europy Zachodniej rolnictwo ekologiczne zaczęło się intensywnie rozwijać pod koniec lat 80 i w latach 90. Wiązało się to z wprowadzeniem aktywnej praktyki rolnej oraz stosownego ustawodawstwa i dotacji dla przestawiających się gospodarstw. Podstaw zmiany polityków rolnych w nastawieniu do rolnictwa ekologicznego należy szukać głównie w docenianiu jego roli środowiskowej oraz w dążeniu do ograniczania nadprodukcji. W Polsce rolnictwo ekologiczne miało swój początek jeszcze w czasach przedwojennych. Od roku 1930 metodą biodynamiczną prowadził swój majątek w Szelejewie, koło Gostynia, hrabia Stanisław Karłowski, senator II Rzeczypospolitej. Intensywnie propagował tę metodę. Po wojnie rolnictwo ekologiczne poszło w zapomnienie. Ponownie zaczęto o nim mówić w latach 80. Pierwszy kurs rolnictwa biodynamicznego zorganizowano w Warszawie w roku 1984. 1 września 1989 roku zostało zarejestrowane Stowarzyszenie Producentów Żywności Metodami Ekologicznymi Ekoland, z siedzibą w Przysieku koło Torunia. Stowarzyszenie to już w następnym roku przeprowadziło pierwszą inspekcję i nadało 27 atestów. 

W Polsce rolnictwo ekologiczne jest słabo rozwinięte. W roku 2000 liczba gospodarstw tego typu wynosiła 1419 i w porównaniu z Europą zachodnia była znikoma, np. Francja 9260, Niemcy- 12732 a Włochy- 51 120. Chociaż w ostatnich latach nastąpił wzrost liczby gospodarstw ekologicznych przede wszystkim na terenach Polski południowo-wschodniej i środkowej. Wzrost ten jest związany z wprowadzeniem od 1999 roku dotacji do hektara upraw ekologicznych.. W 2001 roku liczba ta wyniosła 1787, o łącznej powierzchni ok. 38 000 ha, w 2002 r. blisko 2000 o powierzchni około 44 tys. ha.

DLACZEGO ROLNICTWO EKOLOGICZNE ?

Kryzys ekologiczny we współczesnym świecie jest faktem powszechnie znanym i w związku z tym w wielu krajach poszukuje się sposobów zapobiegania skażeniu środowiska i żywności. W skażeniu tym udział ma nie tylko przemysł, ale i rolnictwo, w którym stosuje się nawozy sztuczne i toksyczne środki ochrony roślin. Dlatego też zmierza się do eliminowania szkodliwych środków chemicznych i zastępowania ich organicznymi metodami uprawy.

Rolnictwo ekologiczne wymaga wiedzy przyrodniczej i stałej obserwacji procesów zachodzących w gospodarstwie, jest racjonalne i nowoczesne. Jak wskazują dane statystyczne plonowanie w gospodarstwach ekologicznych przewyższa średni krajowy plon z hektara w gospodarstwach konwencjonalnych.

W krajach rozwiniętych gospodarczo rolnictwo konwencjonalne, dzięki powszechnemu stosowaniu przemysłowych środków produkcji (nawozy mineralne, środki ochrony roślin, nowoczesna technika rolnicza itp.) oraz postępowi biologicznemu (wysoko plonujące odmiany roślin i wydajne rasy zwierząt) osiągnęło ogromny postęp produkcyjny, co spowodowało również szereg ujemnych następstw:

• Nadprodukcję artykułów żywnościowych, a w konsekwencji spadek ich cen i opłacalności produkcji,

• Nasilenia się ujemnych oddziaływań rolnictwa na środowisko przyrodnicze, takich jak zanieczyszczenie wód gruntowych i powierzchniowych, niekorzystne zmiany w krajobrazie rolniczym, spadek żyzności gleb itp.

• Spadku zaufania konsumentów do jakości surowców żywnościowych produkowanych intensywnymi metodami w następstwie zagrożeń wynikających z BSE, skażenia produktów żywnościowych dioksynami, epidemii pryszczycy itp.

Według prof. Kośmickiego, rolnictwo ekologiczne nie  oznacza utrzymania czy powrotu do zacofanej struktury rolnej i  odrzucenia nowoczesnej techniki. Wprost przeciwnie: w  rolnictwie ekologicznym wymogi społeczne i  ekologiczne  są skutecznie powiązane z  techniką chroniącą środowisko przed niekorzystnymi skutkami stosowanych współcześnie technologii. Gospodarstwa ekologiczne mogą być nie tylko dobrą, najlepszą szkołą optymalnych sposobów gospodarowania, ale także wychowania w duchu współpracy człowieka z przyrodą, rozwijania humanistycznej myśli, osiągania moralnego zadowolenia. Mogą być szkołą kultury dla mieszkańców wsi i całego społeczeństwa. Na bazie gospodarstw ekologicznych można rozwijać tzw. agroturystykę.

Według prof. M. Górnego, znamienne jest, iż idee rolnictwa ekologicznego i  związane z  nimi działania podnoszą morale człowieka, ograniczają stany frustracji, jednoczą ludzi, poprawiają zdrowie i  nadają życiu człowieka wyższy sens. Do  zrealizowania idei rolnictwa ekologicznego potrzebne są nowe wzorce (a  jeśli nie  są one nowe, to tylko zostały zapomniane), oparte na  uważnym i  twórczym obchodzeniu  się z  przyrodą. W  przypadku rolnictwa znaczy to, że ekologizację obszarów wiejskich powinna poprzedzać "ekologizację społeczeństwa". W  rolnictwie ekologicznym szacunek dla życia i  przyrody służy zapewnieniu przyszłości następnym pokoleniom. Rolnictwo ekologiczne niepowodujące skażeń środowiska powinno być zalecane lub nawet zastrzeżone jako jedynie dozwolone na obszarach chronionych ( np. otuliny parków narodowych, rezerwatów, ujęć wody pitnej, w rejonach uzdrowisk). Coraz bardziej popularna staje się opinia, że rolnictwo ekologiczne w Polsce ma szanse na rozwój. Polskie rolnictwo jest rozdrobnione i "zacofane" w stosunku do rolnictwa krajów wysokorozwiniętych. Przeciętny polski rolnik stosuje kilkukrotnie mniej nawozów sztucznych i około 10 -krotnie mniej środków ochrony roślin, niż rolnik w Europie Zachodniej. Warunki te stanowią niezły punkt wyjścia do popularyzacji naturalnych metod wytwarzania żywności. Jednak eksperci z branży rolniczej przekonują, że jest ono i pozostanie tylko marginesem w odniesieniu do rolnictwa konwencjonalnego.

W Polsce zasady dotyczące rolnictwa ekologicznego zostały określone w ustawie o rolnictwie ekologicznym z dnia 16 marca 2001 r.(Dz.U. Nr 38, poz.452 z dnia 2 maja 2001 r.

Produkcja żywności ekologicznej jest objęta specjalnym urzędowym systemem kontroli i certyfikacji. System ten stanowią w Polsce

• Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi

• Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych - jako urząd nadzoru

• Akredytowane w Polskim Centrum Akredytacji jednostki certyfikujące.

Każdy producent w rolnictwie ekologicznym jest, co najmniej raz w roku kontrolowany przez upoważnioną przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi jednostkę certyfikującą, która wydaje certyfikaty. Certyfikat wydany dla gospodarstwa rolnego jest ważny przez 12 miesięcy. Ważna jest świadomość, że obecnie rolnictwo ekologiczne obwarowano przepisami prawnymi, określającymi zasady produkcji. Są uznane organizacje zajmujące się ustalaniem kryteriów, oraz sprawdzaniem ich przestrzegania w gospodarstwach. W Polsce takimi organizacjami są np. EKOLAND, Stowarzyszenie Producentów Żywności Metodami Ekologicznymi, AgroBioTest Polskie Towarzystwo Rolnictwa Ekologicznego.

Funkcje i cele rolnictwa ekologicznego:

Międzynarodowa Federacja Rolnictwa Ekologicznego IFOAM wyznacza następujące cele dla rolnictwa ekologicznego:

• wytwarzanie żywności o wysokich walorach odżywczych i w  dostatecznej ilości;

• działanie wspierające wszelkie procesy życiowe zachodzące w  systemach przyrodniczych, zamiast prób zdominowania przyrody;

• podtrzymywanie i wzmacnianie cykli biologicznych w  gospodarstwie;

• maksymalne wykorzystanie odnawialnych zasobów przyrody w  oparciu o  regionalną organizację produkcji rolniczej;

• dążenie do zamknięcia obiegu materii organicznej w  obrębie gospodarstwa;

• stosowanie materiałów nadających się do wielokrotnego wykorzystania;

• zapewnienie zwierzętom gospodarskim warunków zgodnych z  ich potrzebami bytowymi (m.in.  zakaz bateryjnego chowu kur i  tuczu gęsi na  stłuszczone wątroby);

• unikanie jakichkolwiek form skażenia i  zanieczyszczenia środowiska w  następstwie działalności rolniczej;

• zapewnienie producentom godnego życia w  ONZ-owskim rozumieniu praw człowieka, odpowiednich dochodów oraz satysfakcji wynikającej między innymi z  udziału w  ochronie przyrody;

• zwrócenie uwagi na pozaprodukcyjne aspekty rolnictwa;

• utrzymywanie genetycznej różnorodności wszystkich żywych składowych gospodarstwa rolnego i  jego otoczenia.

Rolnictwo ekologiczne spełnia nie tylko rolę producenta żywności bezpiecznej, ale także funkcję ochrony środowiska i może mieć również ważne znaczenie społeczne i socjalne. Gospodarstwa ekologiczne nie tylko produkują żywność bez użycia syntetycznych środków chemicznych, ale muszą również dbać o jakość całego środowiska naturalnego, w którym funkcjonują oraz zapewniać dobrostan zwierząt. Wymaga jednak większego nakładu pracy, dobrej organizacji, sporej wiedzy ( nie tylko rolniczej) i stałego jej pogłębiania. Dlatego jest to rolnictwo elitarne.

Nastawienie się w tym rolnictwie na bylejakość, łatwiznę, maksymalny zysk doraźny wyklucza prowadzenie gospodarstwa metodami ekologicznymi.

Jak twierdzi prof. M. Górny: człowiek sieje różnymi sposobami spustoszenie wśród istot żywych, także na  obszarach rolniczych, czyli tam gdzie powinna być zachowana, zdrowa, bogata przyroda. Może  on jednak również wzbogacać bioróżnorodność. Ochrona i  wzbogacanie różnorodności gatunków jest dziś pilną potrzebą. Zaś rolnictwo ekologiczne jest najskuteczniejszym działaniem.

Cele rolnictwa ekologicznego realizowane  są m.in.  poprzez:

• minimalizację obciążeń środowiska np. przez stosowanie lokalnych surowców i  środków produkcji;

• wybieranie odpornych gatunków i  odmian roślin i  zwierząt;

• dążenie do ochrony organizmów użytecznych (wrogów naturalnych szkodników) obok profilaktycznych i  długookresowo zaplanowanych działań w  zakresie ochrony roślin;

• wzmaganie wydajności i długowieczności zwierzą ( w  ekologicznym gospodarstwie pasza nie  może zawierać antybiotyków, stymulatorów wzrostu, których celem jest wzmożenie procesów metabolizmu w  kierunku budowy tkanki mięsnej, nasilenia wydzielania mleka u  krów czy zwiększenia nieśności kur)

• przystosowanie obsady zwierząt do pojemności ekologicznej powierzchni użytkowanej rolniczo;

• utrzymanie zróżnicowanego i atrakcyjnego krajobrazu kulturowego o  wysokich walorach wypoczynkowych, stanowiącego zarazem podstawę trwałej działalności produkcyjnej;

• zróżnicowaną organizację przedsiębiorstwa rolnego, powiązaną z  lokalnym rynkiem.

Żywność pochodząca z  atestowanych gospodarstw ekologicznych oraz z  kontrolowanych przetwórni, które wykorzystują ekologiczne surowce, dobrej jakości wodę i  naturalne dodatki spożywcze, ma najwyższą jakość. Uznaje  się jednocześnie, że żywność wysokiej jakości to taka, dzięki której możliwe jest nie  tylko podtrzymanie procesów przemiany materii w  organizmie, ale także zachowanie dobrego zdrowia. Również eksperci z  Departamentu Rozwoju Rolnictwa podają, że na  całym świecie żywność wyprodukowana w  gospodarstwach i  zakładach przetwórczych metodami ekologicznymi, uznawana jest za  gwarantującą wysoką jakość żywieniową i  ważny element profilaktyki zdrowotnej społeczeństwa System rolnictwa ekologicznego wytwarza żywność bądź nieskażoną pozostałościami środków agrochemicznych bądź też ich poziom jest istotnie niższy w  porównaniu z  produktami rolnictwa konwencjonalnego. Czynnikami, na  których opiera  się bezpieczeństwo żywieniowe ekoproduktów, są:

1. eliminowanie syntetycznych środków ochrony upraw, co ogranicza możliwość skażenia żywności ich pozostałościami;

2. zakaz stosowania regulatorów wzrostu oraz leków weterynaryjnych, zmniejszający ryzyko skażenia żywności przez niepożądane substancje chemiczne;

3. zakaz stosowania organizmów przekształconych genetycznie (GMO), który wyklucza oddziaływanie tych organizmów na  zdrowie człowieka i  środowisko

4. ograniczenie stosowania w  przetwórstwie syntetycznych środków konserwujących i polepszaczy żywności.

Rolnictwo ekologiczne jest najbardziej przyjazną przyrodzie metodą produkcji rolniczej, która przyczynia się do zwiększenia żyzności gleby oraz zachowania różnorodności biologicznej i krajobrazowej. Nie obciąża środowiska w stopniu większym niż naturalne ekosystemy, jest w stanie uniezależnić się w dużym stopniu od nakładów zewnętrznych oraz umożliwia rozwój wsi i rolnictwa jako kategorii społecznych i kulturowych. Dzięki wyeliminowaniu chemii rolnej i spożywczej (podczas przetwórstwa), produkty rolnictwa ekologicznego mają wysoką wartość biologiczną i zdrowotną. Prof. dr hab. Mieczysław Górny - współzałożyciel Stowarzyszenia EKOLAND, pierwszej w  kraju organizacji rolnictwa ekologicznego - twierdzi, iż produkcja żywności metodami ekologicznymi wymaga rzetelnej wiedzy, dobrej organizacji pracy jak również mądrości i  dobrej woli. Domaga  się stałego obserwowania przyrody i  chęci dostosowania  się do jej wymagań. Rolnictwo ekologiczne można zatem zdefiniować jako wyższą sztukę gospodarowania, która stawia producentowi wysokie wymagania, ale również dostarcza, poza zadowoleniem z  osiągnięć ekonomicznych, satysfakcję etyczną i  intelektualną. Rolnictwo ekologiczne jest formą najbardziej wydajnego gospodarowania, uwzględniają nie  tylko koszty produkcji w  gospodarstwie, ale i  koszty społeczne i  przyrodnicze. Uczy też dobrej organizacji pracy i  aktywizuje ludność wsi. Rolnictwo ekologiczne jest najbardziej optymalna formą gospodarowania. Wymaga jednak większego nakładu pracy i  stałego pogłębiania wiedzy.

DLACZEGO WARTO INWESTOWAĆ W ROLNICTWO EKOLOGICZNE ?

1. poprzez pracochłonne metody produkcji pozwala na stwarzanie nowych miejsc pracy.

2. rośnie zapotrzebowanie na produkty rolnictwa ekologicznego - wysokiej jakości, co daje realną szansę zwiększeniu dochodów gospodarstw.

3. daje ogromna szansę na eksport produktów ekologicznych na rynki Unii Europejskiej.

4. wymusza powstawanie firm zajmujących się obrotem towarowym oraz punktów sprzedaży.

5. daje szansę stworzenia przetwórstwa produktów ekologicznych poprzez rozwój sieci przetwórni.

6. dobiera się gatunki i odmiany roślin oraz gatunki i rasy zwierząt odporne na choroby ze szczególnym wykorzystaniem populacji, ras i odmian miejscowych.

Rolnictwo ekologiczne oprócz produkcji artykułów żywnościowych wysokiej jakości, spełnia takie zadania jak:

• utrzymanie naturalnych krajobrazów, a  nie monokulturowych upraw;

• ochrona wód gruntowych - około 50% studni wiejskich posiada wodę zanieczyszczoną m.in.  azotanami z  pól;

• działania na rzecz kulturalnej i socjalnej funkcji środowiska wiejskiego;

• podnoszenie świadomości ekologicznej ludności.

Rolnictwo ekologiczne jest alternatywną metodą gospodarowania dla wielu rolników. Stanowi szansę uzyskania dochodu poprzez sprzedaż zdrowej, ekologicznie żywności. Żywność bez agrochemii, bez konserwantów a przede wszystkim nie modyfikowana genetycznie to towar bardzo poszukiwany szczególnie przez zamożniejszą część społeczeństwa. 

DLACZEGO ŻYWNOŚĆ EKOLOGICZNA?

W dobie technologii cyfrowych i globalizacji, pojęcie żywności zaczynamy traktować w  oderwaniu od  naturalnych źródeł jej pochodzenia. Obcując z  produktem, częstokroć nie  kojarzymy  go ze  środowiskiem przyrodniczym, bo nie  wskazuje na to ani sam produkt ani jego opakowanie. Jeżeli nie  wiemy, co jemy, to tak jak byśmy byli manipulowani - a to już zjawisko niepokojące. Niewiedza przeciętnego konsumenta ułatwia nieuczciwym producentom wprowadzanie coraz bardziej sztucznej i  przetworzonej żywności. Konsument jest coraz bardziej zdezorientowany różnorodnością gamy produktów spożywczych. Niestety wielu z  nas pochopnie wnioskuje w  następujący sposób: "Skoro cała ta kolorowa żywność jest dostępna, to znaczy, że została oficjalnie dopuszczona do  sprzedaży. Nie  może więc negatywnie wpływać na  zdrowie człowieka i  stan przyrody". Czy jednak w  świetle setek faktów o  skażeniu żywności i  środowiska, zachodzącymi już na  etapie produkcji, konkluzja taka jest słuszna?

Surowce rolnictwa ekologicznego zawierają więcej suchej masy niż surowce pochodzące z  chemicznych upraw, a  co za  tym idzie w  tkankach ekologicznych warzyw i  owoców jest więcej składników mineralnych i  witamin. W  małych główkach ekologicznej kapusty w  100 g surowca jest ok.  96 mg. witaminy C, a w  kapuście z  upraw intensywnie nawożonych - tylko 49 mg. Z  wyższą zawartością suchej masy wiąże  się również lepsza zdolność przechowalnicza. Warzywa z upraw intensywnie nawożonych azotanami zwierają więcej wody w  komórkach oraz posiadają wysoką aktywność enzymatyczną, co przyspiesza ich gnicie i  obniża ogólną odporność na  infekcje podczas przechowywania. Najważniejsze dla wielu z nas kryteria - smak i  zapach - także dowodzą wyższości ekoproduktów. Sztucznie nawożone, hodowane bezglebowo na  wacie szklanej (tzw.  hydro-uprawy) z  dozowanymi nawozami syntetycznymi i  środkami uodparniającymi, mogą smakować jak zabarwiona celuloza. Jednakże wielu konsumentów przyzwyczaiło się już do  mdłych, sztucznie dojrzewanych owoców, do  neutralnych w  smaku warzyw szklarniowych i wodnistego, kurczącego się mięsa z  chowu masowego. Zmiany w  odczuwaniu smaku stanowią niekiedy przeszkodę w  przestawianiu  się na  żywność produkowaną metodami ekologicznymi. Jednak coraz więcej nabywców na  nowo odkrywa jej prawdziwy smak i  dlatego sięga po  produkty ekologiczne.

JAKOŚĆ ŻYWNOŚCI EKOLOGICZNEJ

Była przewodnicząca IFOAM-u dr  Urszula Sołtysiak z  "Zakładu ekologicznych metod produkcji żywności" na  SGGW uważa, że chociaż rolnictwo ekologiczne nie daje 100% gwarancji, że jego produkty będą całkowicie wolne od  transgranicznych zanieczyszczeń pochodzących z  powietrza (obecność pestycydów wykryto nawet w  lodach Antarktydy), gleby, wody i  innych źródeł, znajdujących poza kontrolą rolnika, to jednak kryteria środowiskowe zrzeszeń producentów żywności ekologicznej narzucają określone wymogi, co do usytuowania gospodarstwa. Jakość żywności jest pochodną stanu środowiska, sposobów produkcji roślinnej (względnie chowu zwierząt), sposobu przetwarzania, przechowywania i  transportu surowców. Kontrola w  rolnictwie ekologicznym dotyczy sposobu produkcji, a nie produktu końcowego. W  związku z  tym przyjmuje  się, że jeżeli warunki środowiskowe nie  budzą zastrzeżeń, to jakość produktów rolniczych zależy od  sposobu wytwarzania. Jednocześnie ekoprodukty podlegają ogólnym przepisom prawa żywnościowego, zaś ekologiczna metoda produkcji wnosi swoistą wartość dodatkową - podlega dodatkowej kontroli, której dowodem jest znak jednostki kontrolnej na  produkcie.

Konsumentowi proponuje  się zioła, warzywa, owoce, mleko i  jego przetwory, nasycone pozostałościami pestycydów i  leków weterynaryjnych, wypieki i  soki z  syntetycznymi konserwantami, barwnikami, substancjami zapachowymi i  słodzącymi. Sprzedawane  są jako tak zwana "zdrowa żywność": ziołomiody, otręby z  zwartością metali ciężkich czy wyroby z  soi modyfikowanej genetycznie.

Alternatywą powinno być rolnictwo ekologiczne - prawdziwe i naturalne .

INNE METODY PRZECIWDZIAŁANIA CHEMIZACJI ŻYWNOŚCI

1. preferowanie środków ochrony roślin o szybkim stopniu biodegradacji

2. wykorzystanie naturalnych preparatów w celu podnoszenia odporności organizmów

3. wykorzystywanie nawozów naturalnych, a ograniczenie do niezbędnego minimum stosowania nawozów mineralnych

4. ograniczenie a najlepiej wyeliminowanie substancji chemicznych przy intensyfikacji procesów rolniczych

5. lokalizacja upraw z dala od ruchliwych dróg i zakładów przemysłowych emitujących szkodliwe gazy i pyły

6. izolacja i stosowanie stref ochronnych dla upraw rolnych, pastwisk, ogródków działkowych

7. korzystanie z produktów odpowiednio przechowywanych, w odpowiednich opakowaniach

8. ograniczenie spożywania produktów konserwowanych ( zwłaszcza przez dzieci), smażonych, wędzonych, podrobów- ze względu na dużą kumulację w nich zanieczyszczeń chemicznych.

SKUTKI STOSOWANIA KONSERWANTÓW W PRZEMYŚLE SPOŻYWCZYM

I PRZETWÓRSTWIE

Suszenie, fermentacja, chłodzenie, wędzenie, solenie i słodzenie to znane od wieków naturalne sposoby konserwowania żywności. Wymyślono jednak konserwanty chemiczne - skuteczniejsze, trwalsze i dające się zastosować w dużym przemyśle spożywczym. Choć rodowód niektórych z nich sięga związków naturalnych, nie oznacza to, że są one nieszkodliwe i bezpieczne.

ZAGROŻENIA CHEMICZNE

Zagrożenia chemiczne stanowią wszystkie substancje chemiczne, które wprowadzone do organizmu człowieka w większym niż dopuszczalnym stężeniu, mogą wywoływać stany zatrucia chemicznego. Organizm człowieka reaguje na substancje chemiczne natychmiast (np. reakcje alergiczne) lub dopiero po bardzo długim okresie (np. zatrucie metalami ciężkimi lub choroba nowotworowa).

Zagrożenia chemiczne można podzielić na:

• naturalnie występujące w żywności (np. makrelotoksyna - histamina,)

• wprowadzone do żywności, np. związki chemiczne stosowane w rolnictwie

( pestycydy, antybiotyki i hormony wzrostu):

• toksyczne metale ( ołów, cynk, arsen, rtęć, cyjanki )

• dodatki do żywności: konserwanty ( azotyny), polepszacze smaku ( glutaminian sodowy), dodatki odżywcze ( niacyna), barwniki.

KONSERWANTY

Konserwanty dodane do żywności utrzymują jakość produktów spożywczych, przedłużają czas ich przechowywania i ułatwiają transport, uniemożliwiają namnażanie się bakterii. Nie wszystkie konserwanty są szkodliwe w jednakowym stopniu, niektóre w ogóle nietoksyczne, chyba że spożywamy je w ogromnych ilościach.

      Benzoesan sodu - któż o nim nie słyszał ! Dodawany do produktów spożywczych, przetworów warzywnych, owocowych i napojów ma za zadanie przeciwdziałać skutkom rozwoju mikroorganizmów w żywności, a przez to przedłużać jej trwałość. Trzeba przyznać, że czyni to bardzo skutecznie. To samo jednak robi w naszych jelitach - czyni spustoszenie wśród flory bakteryjnej w naszym przewodzie pokarmowym, co wpływa na prawidłowość procesu trawienia.

JAK ODSZYFROWAĆ SYMBOL "E"

Symbol "E" mówi nam, że ten dodatek do żywności był testowany na zwierzętach i po uznaniu go za bezpieczny został dozwolony do użytku w Unii Europejskiej.

Liczby przy E to użyte substancje. Jedynka - to w większości barwniki, dwójka - konserwanty, piątka - kwasy, zasady i substancje tworzące właściwe pH, czwórka lub szóstka - środki słodzące, numery od 300 do 321 - przeciwutleniacze, 322 i 400 do 495 - środki stabilizujące.

Nie mają numerów substancje smakowo-zapachowe.

We wszystkich krajach oznaczenia cyfrowe są takie same.

Nie ma już właściwe produktów bez konserwantów, ale obok chemicznych istnieją też bezpieczniejsze sposoby na utrzymanie świeżości produktów jak pasteryzacja, sterylne zapakowanie bez dostępu powietrza, butelki nieprzepuszczające promieniowania UV i oczywiście naturalne substancje stosowane głównie w domu, jak np. bezpieczny i smaczny przeciwutleniacz majeranek. W wielu krajach, także w Polsce, nie można dodawać konserwantów, które maskują proces psucia i jełczenia produktów.

Sztuczne barwniki - bardzo powszechne, szczególnie w przemyśle spożywczym. Dodaje się je np.: do mięs, aby ukryć, że produkt nie jest już pierwszej świeżości.

Wzmacniacze smaku -    Jako substancje działające na zmysł smaku wykorzystuje się w żywieniu niektóre kwasy organiczne i ich sole. Powszechne zastosowanie znajduje glutaminian sodowy jako substancja wzmacniająca naturalny smak wielu środków spożywczych pochodzenia zarówno zwierzęcego jak i roślinnego. Z początkiem lat 90-tych ograniczono w Polsce użycie glutaminianu sodu w przemyśle spożywczym ze względu na jego znaczenie w procesach przemian aminokwasów zachodzących w mózgu.

Wiele chemicznych konserwantów i barwników powoduje reakcje alergiczne. Coraz więcej ludzi cierpi z powodu uczulenia na dodatki do żywności -ujawnia się skaza atopowa i jej objawy kliniczne, jak atopowe zapalenie skóry, nieżyt nosa, astma oskrzelowa.

Konserwanty, sztuczne barwniki, emulgatory, polepszacze, wzmacniacze smaku i zapachu. To nie koniec długiej listy - chemicznie wytworzonych - dodatków do żywności. Żywieniowcy oceniają, że rocznie zjadamy nawet półtora kilograma tego typu substancji.

Środki konserwujące - z jednej strony są potrzebne, a z drugiej mogą wywołać szkody dla zdrowia.

Nie pomaga w doborze zdrowej żywności globalizacja ani szybkie tempo życia. Współczesny człowiek wybiera półprodukty (zawierające konserwanty) najczęściej z braku czasu na przygotowanie o wiele zdrowszego posiłku przygotowanego samodzielnie z produktów pozbawionych „chemii”. Dlatego bardzo ważna jest edukacja ekologiczna społeczeństwa.

Bibliografia:

1. J.B.Karski (red) Promocja zdrowia

2. E.Pyłka- Gutowska Ekologia z ochroną środowiska

3. B.Kalinowska Ekologia wybór przyszłości

4. Górny Ekofizjologia rolnictwa

5. www.ppr.pl pierwszy portal rolny

11

---