CZĘŚĆ I - OGÓLNA

1. Regionalizacja przyrodniczo-leśna

• Zadaniem regionalizacji przyrodniczo-leśnej jest przedstawienie w sposób uporządkowany, zróżnicowania środowiska przyrodniczego, tworzącego warunki wzrostu i rozwoju roślinności leśnej.

• W regionalizacji przyrodniczo-leśnej obowiązującej w Polsce, opracowanej przez Tramplera i in. (1990) wyróżnia się trzy jednostki hierarchiczne: mezoregion, dzielnicę i krainę.

• Kryteria różnicujące wymienione jednostki ustalono na podstawie szerokiej analizy warunków ekologicznych.

• Regionalizacja przyrodniczo-leśna, wykorzystywana także szeroko w zagospodarowaniu przestrzennym kraju, ułatwia prowadzenie gospodarki leśnej zgodnie z przyrodniczym charakterem regionu, a w typologii siedlisk leśnych jest podstawą wyróżniania i charakteryzowania regionalnych odmian jednostek siedliskowych.

Mezoregion przyrodniczo-leśny

• jest podstawową jednostką tej regionalizacji wyróżnianą na podstawie dominującego na jego obszarze podłoża geologicznego i typu krajobrazu naturalnego.

• Charakter przyrodniczy mezoregionów wynika z dominacji określonych typów siedliskowych lasu oraz potencjalnej roślinności naturalnej.

Dzielnica przyrodniczo-leśna

• jest hierarchicznie wyższą od mezoregionu jednostką regionalizacji.

• W dzielnicy zgrupowane są sąsiadujące mezoregiony, które łączy podobieństwo cech środowiska geograficznego, np. wzniesienie n.p.m., relief, podłoże skalne, a może różnić lesistość, funkcja lasów i in.

Kraina przyrodniczo-leśna

• jest najwyższą hierarchicznie jednostką regionalizacji, w której przyrodnicze warunki produkcji leśnej są kształtowane przez klimat.

• Różnica między poszczególnymi krainami wyraża się w różnej roli podstawowych gatunków drzew leśnych w budowie drzewostanów (buka, jodły, świerka) i w różnej ich przydatności dla produkcji leśnej.

2. Podstawowe pojęcia używane w siedliskoznawstwie

Ekosystem

• to system wzajemnych zależności organizmów żywych i warunków przyrodniczych w jakich żyją te organizmy.

• Ekosystem jest biocenozą zajmującą q określonym czasie biotop o określonej przestrzeni.

Ekosystem leśny = las funkcjonujący w kreślonych warunkach środowiska przyrodniczego.

• Jest to przestrzeń zajmowana przez roślinność drzewiastą wraz z zespołami innych organizmów.

• W ekosystemie występują wzajemne zależności i powiązania pomiędzy:

• współbytującymi organizmami żywymi,

• organizmami żywymi i biotopem.

Biocenoza

• jest ożywioną częścią ekosystemu.

• W jej skład wchodzą żywe organizmy: zwierzęce, rośliny, grzyby.

• Ich istnienie uzależnione jest od przyrodniczych warunków zewnętrznych czyli biotopu, który modyfikują żyjące w nim organizmy.

Biotop

• to abiotyczna część ekosystemu leśnego składająca się z powietrza atmosferycznego, skał, gleb, reliefu i wody.

Środowisko leśne

• jest kompleksem warunków życiowych lasu, ukształtowanych w wyniku współoddziaływania i wzajemnych przekształceń biocenozy leśnej i jej siedliska.

• Środowisko leśne odznacza się charakterystycznym mikroklimatem i glebą leśną.

Siedlisko leśne -

• zespół względnie trwałych czynników klimatycznych, topograficznych, wodnych i glebowych stwarzających warunki dla życia lasu.

Siedliskoznawstwo leśne -

• nauka zajmująca się poznawaniem przyrodniczych warunków życia lasu, badaniem ich zdolności lasotwórczych (produkcyjnych) oraz określaniem zasad wyróżniania (klasyfikowaniem) siedlisk w lasach naturalnych i zagospodarowanych.

Typologia siedlisk leśnych -

• dział siedliskoznawstwa, nauka o typach siedlisk leśnych zajmująca się badaniami porównawczymi, charakterystyką, podziałem i wyróżnianiem siedlisk leśnych oraz ich oceną, głównie pod kątem przydatności hodowlano-leśnej.

Typ siedliskowy lasu (typ siedliska leśnego) -

• podstawowa jednostka w systemie klasyfikacji siedlisk leśnych, obejmująca powierzchnie leśne o zbliżonych warunkach siedliskowych wynikających z żyzności i wilgotności gleb, podobieństwa cech klimatu oraz ukształtowania terenu i jego budowy geologicznej.

• Obszary należące do tego samego typu siedliskowego lasu wykazują podobne zdolności leśno-produkcyjne i przydatność dla hodowli lasu.

Odmiany typu siedliskowego lasu -

• cechą charakterystyczną odmian typu siedliskowego lasu i jednocześnie kryterium ich wyróżniania jest rola lasotwórcza ważniejszych gatunków drzew leśnych, uwarunkowana ich zasięgiem poziomym i pionowym oraz naturalnym składem gatunkowym drzewostanów.

• Wyróżnia się odmiany krainowe i odmiany fizjograficzno-klimatyczne typu siedliskowego lasu.

Wariant uwilgotnienia -

• jednostka niższego rzędu, wyróżniana w ramach typu siedliskowego lasu w celu uściślenia stosunków wilgotnościowych siedliska, kształtujących i różnicujących warunki ekologiczne życia lasu.

• Warianty uwilgotnienia wyróżniane są w zależności od rodzaju wody glebowej (gruntowa, opadowa, stokowa, zalewowa) oraz głębokości jej występowania w glebie w okresie wiosennym i długości okresu stagnowania w ciągu roku.

Woda gruntowa (glebowo-gruntowa)

• tworzy w odkrywkach glebowych lustro wody wzasięgu warstwy wodonośnej, wykazuje z reguły sezonowe wahania poziomu o rozmaitej amplitudzie, okresowo może pojawiać się na powierzchni gleby.

• Głębokość zwierciadła wody gruntowej waha się w szerokich granicach i jest w dużym stopniu uwarunkowana głębokością zalegania warstw nieprzepuszczalnych.

Woda opadowa stagnująca (glebowo-opadowa)

• woda grawitacyjna podparta stagnująca, spotykana głównie na utworach cięższych; zatrzymująca się okresowo po roztopach wiosennych oraz obfitych opadach atmosferycznych latem na trudno przepuszczalnych warstwach lub poziomach gleb.

• Występuje okresowo, rzadziej przez cały rok; powoduje opadowe (odgórne) uwilgotnienie i oglejenie gleby.

Woda stokowa -

• woda spływająca po warstwach nieprzepuszczalnych na stokach w terenach wyżynnych i górskich

Woda zalewowa -

• woda przepływowa rzek i strumieni, która wskutek ich sezonowego wylewu pojawia się okresowo na powierzchni gleby w dolinach rzecznych.

Rodzaj siedliska leśnego -

• jednostka wyróżniana w ramach typu siedliskowego lasu, odzwierciedlająca zróżnicowanie geologiczno-glebowe; wykorzystywana w planowaniu hodowlanym (przy określaniu typu lasu)

Typ lasu -

• jednostka wyróżniana w ramach typu siedliskowego lasu, obejmująca płaty lasu o podobnych warunkach siedliskowych z właściwym dla nich względnie trwałym składem i strukturą drzewostanu oraz innych warstw roślinności.

• Wskazuje on ogólny cel hodowlany, wynikający z roli lasotwórczej gatunków drzew na danym siedlisku.

Gatunki różnicujące runa -

• gatunki, których obecność pozwala na postawienie diagnozy siedliskowej.

• Gatunki te w danym typie siedliskowym lasu znajdują minimum warunków ekologicznych niezbędnych do życia i w ten sposób odróżniają siedliska żyźniejsze od uboższych lub wilgotniejsze od mniej wilgotnych.

Gatunki częste runa tworzą główne tło runa w danym typie siedliskowym lasu; mogą występować także na innych siedliskach.

Zespół roślinny (asocjacja)

• abstrakcyjnie ujęty, terytorialnie ograniczony, najniższy hierarchicznie typ fitocenozy, który na danym terytorium stanowi swoistą kombinację gatunków (zestaw gatunków charakterystycznych, wyróżniających i towarzyszących); (Matuszkiewicz 2001).

• W pracach siedliskowych ułatwia określenie typu lasu.

Potencjalna produkcyjność siedliska (naturalne możliwości produkcyjne) -

• zdolność produkcyjna siedliska w stanie zbliżonym do naturalnego.

• W praktyce leśnej określana jest dla drzewostanów o składzie gatunkowym właściwym dla siedliskowego typu lasu, na podstawie przeciętnego rocznego przyrostu sumarycznej produkcji miąższości drzewostanu w całym okresie jego życia.

• Może być także wyrażana wielkością rocznej produkcji biomasy (nadziemnej i podziemnej).

Aktualna produkcyjność siedliska (aktualne możliwości produkcyjne)

• zdolność produkcyjna siedliska w jego aktualnym stanie, określana w praktyce leśnej na podstawie przeciętnego rocznego przyrostu sumarycznej produkcji miąższości aktualnego drzewostanu; może być określana także wielkością rocznej produkcji biomasy (nadziemnej i podziemnej).

• Aktualna produkcyjność siedliska równa jest potencjalnej produkcyjności jedynie w przypadku siedlisk w stanie naturalnym i zbliżonym do naturalnego z właściwym dla nich składem gatunkowym drzewostanów o pełnym zadrzewieniu.

• Aktualna zdolność produkcyjna siedliska są to możliwości produkcyjne siedliska w jego aktualnym stanie - naturalnym, bądź zmienionym antropogenicznie o obniżonej (niekiedy podwyższonej) urodzajności.

Stan siedliska leśnego -

• wyraża zgodność lub charakter niezgodności siedliska z jego naturalna postacią w lasach pozostających w stanie ekologicznej równowagi elementów siedliskowych i zbiorowisk roślinnych, nie poddanych presji szkodliwych działań człowieka i przemysłu.

• Siedliska nie będące w stanie naturalnym (z wyjątkiem nawożonych), to siedliska zazwyczaj niekorzystne, sztucznie zmienione o obniżonej naturalnej żyzności.

• Przejawia się to w pogorszeniu właściwości wierzchnich warstw gleby i zmianach w zbiorowiskach roślinnych.

• Wyróżnia się siedliska w stanie naturalnym i zbliżonym do naturalnego, zniekształcone lub przekształcone i zdegradowane.

II TYPY SIEDLISKOWE LASU

Bór suchy (Bs)

Bór suchy - Bs (SPHL 2004)

• Siedliska skrajnie ubogie i suche, z bardzo głębokim poziomem wody gruntowej, wyróżniające się drzewostanem sosnowym IV-V bonitacji o złej jakości technicznej oraz runem krzewinkowo- lub trawiasto-mszystym z silnie rozwiniętą warstwą chrobotków.

Występowanie: spotykany tylko w skrajnie suchych i ubogich warunkach.

Utwory piaszczyste nie zawierające CaCO3

Rodzaj gleby:

- piaski wydmowe (eoliczne)

- piaski eoliczne wydm nadmorskich (dotyczy krainy Bałtyckiej)

Typ i podtyp gleby:

ARi - arenosole inicjalne

ARw - arenosole właściwe

ARb - arenosole bielicowane

Wariant uwilgotnienia -

Chrobotek leśny - Cladonia sylvatica

Chrobotek reniferowy - Cladonia rangiferina

Chrobotek wysmukły - Cladonia gracilis

Chrobotek rożkowaty - Cladonia cornuta

Porost islandzki - Cetraria islandica

Szczotlicha siwa - Corynephorus canescens

Typ lasu: sosnowy

Gatunki główne I p. - So IV-V bon.

Gatunki dom. I p. - sporad. Brzb

Podsz. - jał.

Zespół roślinny

- Cladonio-Pinetum Juraszek 1927 - bór sosnowy suchy odm. Suboceaniczna

Bór świeży (Bśw)

• Siedliska ubogie, świeże, znajdujące się pod bardzo słabym lub słabym wpływem wody gruntowej.

• Gleby najczęściej bielicowe, wytworzone z piasków rzecznych tarasów plejstoceńskich lub piasków sandrowych.

• Rzadziej spotykane są arenosole wytworzone z piasków eolicznych lub piasków zwydmionych na piaskach różnego pochodzenia; występują one zwykle na rozproszonych areałach w dolinach nadrzecznych lub w sąsiedztwie obniżeń wypełnionych torfem (np. w Puszczy Kampinoskiej i Puszczy Kurpiowskiej).

• Gleba w wariancie silnie świeżym wyróżnia się oglejeniem dolnych warstw.

• Od Bs wyróżnia się drzewostanem sosnowym lepszej bonitacji - ok. III - oraz pojedynczym występowaniem lub brakiem chrobotków w runie.

Występowanie- Stanowi dość znaczną powierzchnię lasów. Utwory piaszczyste nie zawierające CaCO3

Rodzaj gleby

Piaski

- rzeczne tarasów plejstoceńskich

- wodnolodowcowe

- eoliczne i eoliczne nadmorskie /*

- trzeciorzędowe (sporadycznie)

Typ i podtyp gleby

Bw - bielicowa właściwa

Blw - bielica właściwa

RDb - rdzawa bielicowa

Wariant uwilgotnienia Bśw1, Bśw2

Gatunki różnicujące Bśw od Bs

Borówka czarna - Vaccinium myrtillus

Gajnik lśniący - Hylocomium splendens

Kosmatka owłosiona - Luzula pilosa

Pszeniec zwyczajny - Melampyrum pratense

Gorysz pagórkowy - Peucedanum oreoselinum

Typy lasu

•SOSNOWY

Drzewostan

Gatunki główne I p. - So III bon.

Gatunki dom. I p. - Brzb

Podrost - pjd. So

Podszyt - pjd. jał ., jrz,

Zespoły roślinne

- Leucobryo-Pinetum (W.Mat. 1962) W.Mat.&J.Mat. 1973 - subatlantycki bór sosnowy świeŜy odmiana pomorsko-śląska, wariant typowy (Bśw1) i wariant z trzęślicą (Bśw2).

Bór wilgotny (Bw)

• Siedliska ubogie, wilgotne - pod umiarkowanym i dość silnym wpływem wody gruntowej.

• Występują sporadycznie, przy czym często razem z siedliskami Bśw.

• Udział powierzchniowy tych siedlisk nie przekracza w poszczególnych dzielnicach 0,5%, z wyjątkiem dzielnicy Kotliny Żmigrodzko-Grabowskiej, gdzie wynosi 3,4%.

Gatunki różnicujące Bw od Bśw

Trzęślica modra - Molinia coerulea (obficie)

Płonnik pospolity - Polytrichum commune

Torfowiec całolistny - Sphagnum nemoreum

oraz w wariancie Bw2

Borówka bagienna - Vaccinium uliginosum (pjd.)

Bagno zwyczajne - Ledum palustre (pjd.)

Typy lasu

 SOSNOWY

Drzewostan

Gatunki główne Ip. - So II.5 bon.

Gatunki dom. Ip. - Brzb, Brzo

Podrost - brak

Podszyt - krusz., jrz

Zespół roślinny

- Molinio caeruleae-Pinetum W.Mat.&J.Mat.1973 - bór sosnowy wilgotny, wariant typowy (Bw1) i wariant z bagnem zwyczajnym (Bw2)

Bór bagienny (Bb)

• Siedliska występujące w bezodpływowych zagłębieniach terenu, związane ze stagnującymi kwaśnymi wodami gruntowymi, utrzymującymi się przez znaczną część roku blisko powierzchni.

• Miąższość tworzącego się torfu jest znaczna - często wynosi ponad 2 m.

• Siedliska te zajmują często niewielkie obszary wśród borów sosnowych tworząc strefę przejścia pomiędzy nieleśnym torfowiskiem wysokim, a borami wilgotnymi i borami świeżymi.

• Niejednokrotnie wkraczają też na obszar torfowiska wysokiego.

• Wyróżniają się drzewostanem ok. V bon., o złej jakości technicznej, występowaniem w runie warstwy torfowców oraz krzewinek borówki bagiennej i bagna.

• Na terenach odwodnionych wierzchnia warstwa torfu ulega zmurszeniu.

Gatunki różnicujące Bb od Bw:

Żurawina błotna - Oxycoccus palustris (O. quadripetalus)

Torfowiec błotny - Sphagnum palustre

Modrzewnica zwyczajna - Andromeda polifolia

Płonnik sztywny - Polytrichum strictum

Rosiczki - Drosera

Typy lasu

 SOSNOWY

Drzewostan

Gatunki główne Ip. - So V bon. (w Bb1 - IV-V bon.)

Gatunki dom. Ip. - Brzo

Podrost - brak

Podszyt - krusz., wb krzew. (wbsz., wbusz.).

Zespół roślinny

- Vaccinio uliginosi-Pinetum Kleist 1929 - bór sosnowy bagienny, odmiana śródlądowa środkowopolska

BORY MIESZANE

Bór mieszany świeży - Bmw

• Siedliska świeże o glebach mineralnych, znajdujące się pod bardzo słabym lub słabym wpływem wody gruntowej.

• Tworzą często większe wspólne kompleksy z siedliskami Bśw, zajmując nieco żyźniejsze gleby.

• Występują głównie w powiązaniu z piaskami wodnolodowcowymi oraz piaskami rzecznymi tarasów plejstoceńskich.

• Dominują w nich gleby rdzawe bielicowe oraz rdzawe właściwe; gleby bielicowe występują znacznie rzadziej.

• Wyjątkowo też spotykane są w tym typie siedliskowym piaski lodowcowe - zwykle są to niewielkie fragmenty, znajdujące się w sąsiedztwie uboższych utworów innego pochodzenia.

• W wariancie silnie świeżym zaznacza się gruntowe oglejenie w głębszych warstwach gleby.

Runo

Gatunki różnicujące BMśw od Bśw

Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium

Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella

Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)

Orlica pospolita - Pteridium aquilinum

Płonnik strojny - Polytrichum formosum (P. attenuatum )

Typy lasu

 DĘBOWO-SOSNOWY

Drzewostan

Gatunki główne - So I-II bon., Dbs, (Dbb) III-IV bon.

Gatunki dom. I p. - Brzb, Dbb, Os

Gatunki IIp. - Dbb

Podrost - So, Dbb

Podszyt - jał., jrz, krusz.

Zespół roślinny

- Querco roboris-Pinetum typicum (W.Mat 1981) J.Mat. 1988 - kontynentalny bór mieszany, podzespół typowy

.

 DĘBOWY

Drzewostan

Gatunki główne - Dbb (Dbs) II-III bon., So

Gatunki dom. I p. - Św, Brz, (Bk)

Podrost - gatunki drzewostanu

Podszyt - krusz., lesz., jrz

Zespół roślinny

- Calamagrostio arundinaceae-Quercetum (Hartm.1934) Scam.1959 - środkowoeuropejski acidofilny las dębowy (kwaśna dąbrowa środkowoeuropejska)

 BUKOWO-DĘBOWY

Drzewostan:

Gatunki główne Ip. - Bk III-IV, Dbb III-IV bon.

Gatunki dom. Ip. - So I-II bon., Brzb

Podrost - Bk, Dbb

Podszyt - jrz, krusz., such., jał.

Zespół roślinny

- Fago-Quercetum typicum Tx. 1955 - pomorski las bukowo-dębowy (kwaśna dąbrowa

subatlantycka), podzespół typowy

Bór mieszany wilgotny - BMw

• Siedliska dość ubogie, pod umiarkowanym lub dość silnym wpływem wody gruntowej, wyjątkowo w głębszych warstwach opadowej.

• Spotykane są w obniżeniach terenowych, często w sąsiedztwie siedlisk BMśw i Bw.

• Najbardziej typowymi glebami są glejo-bielicowe i glejo-bielice, a w wariancie wilgotniejszym także gleby gruntowo-glejowe torfowe i torfiaste.

Gatunki róŜnicujące BMw od Bw

Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris

Turzyca pospolita - Carex nigra (C. fusca)

oraz w typie lasu bukowo-dębowym

Kłosówka miękka - Holcus mollis

Groszek skrzydlasty - Lathyrus montanus

Gatunki róŜnicujące BMw od BMśw

Trzęślica modra - Molinia coerulea (obficie)

Trzęślica trzcinowata - Molinia arundinaceae

Płonnik pospolity - Polytrichum commune (małe kępy)

Torfowiec całolistny - Sphagnum capilifolium (S. acutifolium)

Typy lasu

 DĘBOWO-SOSNOWY

Drzewostan

Gatunki główne - So II bon., Dbs, (Dbb)

Gatunki dom. I p. - Brzb

Gatunki IIp. i podrost - Gb, Os, Brzo

Podszyt - jrz, GB

Zespół roślinny

- Querco roboris-Pinetum molinietosum (W.Mat 1981) J.Mat. 1988 - kontynentalny bór mieszany podzespół trzęślicowy

 BUKOWO-DĘBOWY

Drzewostan:

Gatunki główne I p. - Dbb, Bk II-III bon.

Gatunki dom. I p.- So, Brzb, Brzo, Dbs

Podrost - Dbs

Podszyt - jrz, krusz., such

Zespół roślinny:

- Fago-Quercetum petraeae molinietosum - pomorski las bukowo-dębowy (kwaśna dąbrowa), podzespół z trzęślicą modrą

 BRZOZOWO-DĘBOWY

Drzewostan

Gatunki główne - Dbs II-III bon.

Gatunki dom. I p. - Brzb, Brzo, (So, Św)

Podrost - Dbs

Podszyt - krusz (zwarcie 10-60%)

Zespół roślinny

- Molinio caeruleae-Quercetum Scam. 59 em. Brzeg, Kaspr., Krot.89 - środkowoeuropejski acidofilny las wilgotny

Bór mieszany bagienny - BMb

• Siedliska pod dość silnym, silnym i bardzo silnym wpływem wody gruntowej.

• Związane są z glebami torfowisk przejściowych przechodzących w torfowiska wysokie.

• Zwykle spotykane w strefie przejściowej miedzy siedliskami Bb a siedliskami wilgotnymi.

• Na terenach odwodnionych warstwa torfu ulega zmurszeniu

Runo

Gatunki różnicujące BMb od Bb

Wełnianka wąskolistna - Eriophorum angustifolium

Nerecznica szerokolistna - Dryopteris dilatata (D. austriaca )

Turzyca gwiazdkowa - Carex stellulata

Turzyca siwa - Carex canescens

Widłak jałowcowaty - Lycopodium annotinum

Gatunki różnicujące BMb od BMw

Torfowiec błotny - Sphagnum palustre

Borówka bagienna - Vaccinium uliginosum

Bagno zwyczajne - Ledum palustre

Typy lasu

 SOSNOWO-BRZOZOWY

Drzewostan

Gatunki główne Ip. - Brzo III bon.

Gatunki dom. Ip. - So III-IV bon., Św

Podrost - Św, Brzo

Podszyt - krusz.

Zespół roślinny

- Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis Libbert 1933 - brzezina bagienna

LASY MIESZANE

Las mieszany świeży - LMśw

• Siedliska średnio żyzne, świeże, pod bardzo słabym i słabym wpływem wody gruntowej lub opadowej.

• Najczęściej wyróżniają się glebami rdzawymi właściwymi i rdzawymi brunatnymi wytworzonymi zwykle z piaszczystych utworów wodnolodowcowych, a tylko sporadycznie z piasków rzecznych tarasów plejstoceńskich oraz płowymi bielicowymi i brunatnymi bielicowymi, wytworzonymi z piasków i glin lodowcowych.

• Rzadziej występują, związane z wariantem silnie świeżym, gleby brunatne kwaśne i brunatne bielicowe odmian opadowoglejowych oraz, w określonych warunkach terenowych, rzadko spotykane gleby deluwialne.

• Siedliska występujące na utworach żwirowych i piaszczystych o grubszym uziarnieniu zawierają węglan wapnia - dotyczy to przede wszystkim I i II krainy przyrodniczo-leśnej.

• W wariancie silnie świeżym zaznacza się słabe oglejenie: gruntowe w spągu profilu lub opadowe w płytszej warstwie gleby.

• Woda, jeżeli pojawia się w odkrywce glebowej ma charakter krótkookresowy.

Gatunki różnicujące LMśw od BMśw

Przylaszczka pospolita - Hepatica nobilis

śurawiec fałdowany - Atrichum undulatum (Catharinea undulata)

Perłówka zwisła - Melica nutans

Prosownica rozpierzchła - Milium effusum

Zawilec gajowy - Anemone nemorosa

Sałatnik leśny - Mycelis muralis

Dąbrówka rozłogowa - Ajuga reptans

Turzyca palczasta - Carex digitata

Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stellaria holostea

Kupkówka Aschersona - Dactylis polygama (D. aschersoniana)

Przytulia leśna - Galium sylvaticum

Przytulia Schultesa - Galium Schultesi

Pszeniec gajowy - Melampyrum nemorosum

Lilia złotogłów - Lilium martagon

ponadto w buczynach:

Kostrzewa leśna - Festuca altissima (F. sylvatica)

Typy lasu

 BUKOWY

Drzewostan:

Gatunki główne I p. - Bk III bon.

Gatunki dom. I p. - So, Dbs

Podrost: - brak

Podszyt: - brak

Zespół roślinny:

- Luzulo pilosae-Fagetum W.Mat.&A.Mat.1973 - kwaśna buczyna niżowa, podzespoły: typicum i cladonietosum (LMśw1) oraz - dryopteridetosum (LMśw2).

 SOSNOWO-DĘBOWY

 DĘBOWO -SOSNOWY

Drzewostan

Gatunki główne - Dbb III-IV bon., So I-II bon.

Gatunki dom. I p. - Brzb, Dbs, Os

Gatunki IIp. - pjd. Dbb, So

Podrost - So, Dbb

Podszyt - jał., jrz, krusz., lesz.

Zespół roślinny

Querco roboris-Pinetum coryletosum (W.Mat 1981) J.Mat. 1988 - kontynentalny bór mieszany podzespół leszczynowy

 GRABOWO-DĘBOWY

Drzewostan

Gatunki główne - Dbs II-II.5 bon.

Gatunki dom. I p. - Lp, Brzb, Os, Bk, Dbb, So

Gatunki II piętra - pjd. Gb

Podrost - Bk, Kl

Podszyt - krusz, trz., jrz

Zespoły roślinne

- Galio sylvatici-Carpinetum Oberd.1957 - grąd środkowoeuropejski (wysoki), podzespoły: polytrichetosum i lathyretosum

- Stellario holostae-Carpinetum deschampsietosum Oberd.1957 - grąd subatlantycki podzespół ze śmiałkiem

- Tilio-Carpinetum calamagrostietosum Tracz.1962 - grąd subkontynentalny podzespół z trzcinnikiem, odmiana mazowiecka

 DĘBOWY

Drzewostan:

Gatunki główne I p. - Dbb, Dbs II bon.

Gatunki dom. I p. - So, Brzb, Os, Lp

Podrost - Dbb, Dbs

Podszyt - lesz., trz b., such.

Zespół roślinny:

Potentillo albae-Quercetum - Libb.1933 n.inv. Oberd.1957 em. Müller 1991 - świetlista dąbrowa

Las mieszany wilgotny - LMw

• Siedliska dość żyzne i wilgotne, pod umiarkowanym lub dość silnym wpływem wody gruntowej lub opadowej.

• Występują często razem z siedliskami LMśw, zajmując lokalne, płaskie obniżenia, z płytkim poziomem wód gruntowych lub długotrwale stagnującymi wodami opadowymi.

• Można spotkać je także w strefie przejściowej między siedliskami BMw i Lw.

• Gleby odznaczają się występowaniem wierzchniej warstwy organicznej nie przekraczającej 30 cm.

Gatunki różnicujące LMw od BMw

Śmiałek darniowy - Deschampsia caespitosa

Sit rozpierzchły - Juncus effusus

Sit skupiony - Juncus conglomeratus

Wietlica samicza - Athyrium filix-femina

Gatunki różnicujące LMw od LMśw:

gatunki wymienione wyŜej oraz

Trzęślica modra - Molinia coerulea

Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris

Turzyca pospolita - Carex nigra (C. fusca)

Płonnik pospolity - Polytrichum commune (pjd.)

Typy lasu

 GRABOWO-DĘBOWY

Drzewostan

Gatunki główne Ip. - Dbs II bon.

Gatunki dom. I p. - Brzb, Os, So

Gatunki II p. - Dbs, Brz, Jw

Podrost - gatunki występujące w drzewostanie

Podszyt - krusz., trz., jrz, lesz.

Zespoły roślinne

- Galio sylvatici-Carpinetum Oberd.1957 - grąd środkowoeuropejski; postać uboga

- Tilio-Carpinetum caricetosum remotae Sok.1980 - grąd subkontynentalny, odmiana małopolska (podzespół z Carex remota)

 SOSNOWO-DĘBOWY

 DĘBOWO-SOSNOWY

Drzewostan

Gatunki główne Ip. - Dbs III bon., So I-II bon.

Gatunki dom. Ip. - Brzo, Os

Gatunki IIp. - Dbs, Os Brzo

Podrost - Dbs

Podszyt - krusz., lesz., jrz, trz. b.,

Zespół roślinny

- Querco roboris-Pinetum coryletosum (W.Mat 1981) J.Mat. 1988 - kontynentalny bór mieszany podzespół leszczynowy

Las mieszany bagienny - LMb

Gatunki róŜnicujące LMb od BMb

Torfowiec nastroszony - Sphagnum squarrosum

Czartawa drobna - Circaea alpina

Siedmiopalecznik błotny - Comarum palustre

Turzyca nitkowata - Carex lasiocarpa

Czermień błotna - Calla palustris

Typy lasu

• BRZOZOWO-OLSZOWY

Drzewostan

Gatunki główne Ip. - Ol III bon., Brzo

Gatunki domieszkowe Ip. - So, Św

Zespół roślinny

- Sphagno squarrosi-Alnetum Sol.Górn. (1975) 1987 - ols torfowcowy

odmiana środkowoeuropejska

LASY

Las świeży - Lśw

• Siedliska żyzne, świeże, pod bardzo słabym lub słabym wpływem wody gruntowej lub opadowej.

• Najczęściej odznaczają się glebami brunatnymi lub płowymi, wytworzonymi z utworów akumulacji lodowcowej, głównie piasków na glinach i glin, a w południowej części kraju także z lessu.

• Znacznie rzadziej występują gleby rdzawe brunatne oraz pararędziny i czarne ziemie.

• Najżyźniejsze siedliska, zawierające w glebie węglan wapnia, wyróżniają się glebami brunatnymi właściwymi, szarobrunatnymi oraz typu pararędzin, rzadko rędzin.

• W wariancie silnie świeżym zaznacza się w glebach piaszczystych oglejenie gruntowe, a w glebach gliniastych, pylastych i ilastych oglejenie opadowe.

• Drzewostan na tym siedlisku jest zwykle dobrej jakości i wysokiej bonitacji, często dwupiętrowy, z podszytem i runem bogatym w gatunki.

Gatunki różnicujące Lśw od LMśw

Gajowiec Ŝółty - Galeobdolon luteum

Marzanka wonna - Galium odoratum (Asperula odorata)

Turzyca leśna - Carex sylvatica

Czworolist pospolity - Paris quadrifolia

Perłówka jednokwiatowa - Melica uniflora

Typy lasu

 BUKOWY

Drzewostan:

Gatunki główne Ip - Bk I-II bon.

Gatunki dom. Ip. - Jw, pjd. Dbs, Gb, Kl, Lp

oraz Md, Dbb na siedliskach uboższych

Gatunki IIp. - Gb

Podrost - gatunki występujące w drzewostanie

Podszyt - gb, bk, jrz, lesz.

Zespół roślinny:

- Galio odorati-Fagetum Rűbel 1930 ex Sougnez et Thill 1959 em. Dierschke 1989 (=Melico- Fagetum Lohm. In Seibert 1954 p.p.) - żyzna buczyna niżowa; podzespoły - typicum i

deschampsietosum (Lśw1) oraz corydaletosum (Lśw2)

 GRABOWO-DĘBOWY

Drzewostan

Gatunki główne Ip. - Dbs II.bon.

Gatunki dom. I p. - Lp, Bk, Brzb, Os, Dbb

Gatunki II p. - Gb, Lp, Bk, Klp, Jw

Podrost - gatunki występujące w drzewostanie

Podszyt - krusz., trz., jrz

Zespoły roślinne

- Galio sylvatici-Carpinetum Oberd.1957 - grąd środkowoeuropejski; podzespół typowy (Lśw1) i wariant ze Stachys sylvatica (Lśw2)

- Stellario holostae-Carpinetum betuli Oberd.1957 - grąd subatlantycki, podzespół typowy (Lśw1) i wariant ze Stachys sylvatica (Lśw2)

- Tilio-Carpinetum typicum Tracz.1962 - grąd subkontynentalny podzespół typowy, odmiana mazowiecka, podzespół typowy (Lśw1)

Las wilgotny - Lw

Lw niewęglanowy

Gatunki różnicujące Lw od LMw

Czosnek niedźwiedzi - Allium ursinum

Czyściec leśny - Stachys sylvatica

Podagrycznik pospolity - Aegopodium podagraria

Kopytnik pospolity - Asarum europaeum

Szczyr trwały - Mercurialis perennis

Zawilec Ŝółty - Anemone ranunculoides

Złoć Ŝółta - Gagea lutea

Ziarnopłon wiosenny - Ficaria verna (Ranunculus ficaria)

Lw węglanowy

Typy lasu

 GRABOWO-DĘBOWY

Drzewostan

Gatunki główne - Dbs I-II bon.

Gatunki dom. I p. - Lp, Os, Jw, Ol, Js, Wz

Gatunki II p. - Gb, Klp

Podrost - gatunki występujące w drzewostanie

Podszyt - krusz., trz., jrz

Zespoły roślinne

- Galio sylvatici-Carpinetum corydaletosum Oberd.1957 - grąd środkowoeuropejski podzespół z kokoryczą

- Tilio-Carpinetum stachyetosum i corydaletosum Tracz.1962 - grąd subkontynentalny, wariant z kostrzewą olbrzymią lub z kokoryczą, odmiana mazowiecka

Ols - Ol

• Siedliska pod dość silnym, silnym i bardzo silnym wpływem wody gruntowej i opadowej.

• Związane są z reguły z zagłębieniami i obniŜeniami terenu, zabagnionymi dolinami cieków i mis jeziornych.

• Powstają w warunkach, gdzie odpływ nadmiaru wód w glebie jest utrudniony i przez znaczną część roku poziom wody gruntowej znajduje się płytko pod powierzchnią gleby.

• Dno lasu tworzy strukturę kęp i dolinek.

• Siedliska te według typologii leśnej należą do grupy lasów bagiennych i taką też powinny mieć nazwę; nazwa ols jest przyjęta tradycyjnie w leśnictwie.

Gatunki różnicujące Ol od LMb

Kosaciec żółty - Iris pseudoacorus

Porzeczka czarna - Ribes nigrum

Wiązówka błotna - Filipendula ulmaria

Knieć błotna - Caltha palustris

Turzyca długokłosa - Carex elongata

Gatunki różnicujące Ol od Lw

Turzyca ciborowata - Carex pseudocyperus

Turzyca brzegowa - Carex riparia

Trzcinnik lancetowaty - Calamagrostis canescens

Nerecznica błotna - Thelypteris palustris (Dryopteris thelypteris)

Gatunki częste

Psianka słodkogórz - Solanum dulcamara

Gorysz błotny - Peucedanum palustre

Przytulia błotna - Galium palustre

Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris

ponadto na kępach:

Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium

Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella

Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)

Borówka czarna - Vaccinium myrtillus

Typy lasu

 OLSZOWY

Drzewostan

Gatunki główne Ip. - Ol II bon.

Gatunki dom. Ip. - Brzo, Brzb, Js

Gatunki II p. - brak

Podrost - Ol

Podszyt - krusz., jrz, porz., czm, wb

Zespół roślinny

Ribeso nigri-ALnetum Sol.-Górn. (1975) 1987 - ols porzeczkowy odm. Środkowoeuropejska

Las łęgowy - Lł

• Siedliska bardzo żyzne, związane najczęściej z tarasami rzecznymi większych rzek, jednak mogą występować także w rozległych zagłębieniach na tarasach jeziornych oraz w dolinach mniejszych rzek i cieków.

• Przeważają gleby typu mad rzecznych.

• Warunkiem istnienia tych siedlisk są periodyczne lub epizodyczne, krótkotrwałe zalewy powierzchniowe lub spływ po stokach nadmiaru wód opadowych i roztopowych.

• Ten ostatni przypadek odnosi się do terenów urozmaiconych geomorfologicznie, np. o krajobrazie morenowym czy wyżynnym, gdzie w dolnych częściach stoków osadzają się deluwia.

• Drzewostan tworzą gatunki liściaste o wysokiej bonitacji, a runo jest obfite i bogate w gatunki.

• Siedliska te, spotykane stosunkowo często, nie zawsze w całości są inwentaryzowane.

• Wynika to stąd, iż zajmują one często wąskie płaty powierzchni ciągnące się wzdłuż rzek.

Gatunki różnicujące Lł od OlJ

Przytulia czepna - Galium aparine

Czosnaczek pospolity - Alliaria petiolata (A. officinalis)

Jeżyna popielica - Rubus caesius

Czosnek niedźwiedzi - Allium ursinum (licznie)

oraz wiosną łanowo geofity:

Zawilec żółty - Anemone ranunculoides

Złoć mała - Gagea minima

Złoć Ŝółta - Gagea lutea

Kokorycz pusta - Corydalis cava

Kokorycz pełna - Corydalis solida

Typy lasu

 WIĄZOWO-JESIONOWY

Drzewostan

Gatunki główne Ip. - Js I bon., Wz, Dbs I-II bon.

Gatunki domieszkowe Ip. - Ol

Gatunki II p. - Bst, Wzs, Tpb

Gatunki IIIp. - Czm, Gb, Lp, Kl, Klp, Jb

Podrost - Js, Dbs, Tpb

Podszyt - czm, bez c., trz, der. św., p. cz.

Zespół roślinny

- Ficario-Ulmetum minoris Knapp 1942 em. J.Mat. 1976 - łęg jesionowo-wiązowy, podzespół typowy

- Ficario-Ulmetum minoris chrysosplenietosum Knapp 1942 em. J.Mat. 1976 - łęg jesionowo-wiązowy, podzespół ze śledziennicą.

 WIERZBOWO-TOPOLOWY

Drzewostan

Gatunki główne Ip. - Wbb, Tpb, Tpc, Tpsz

Gatunki dom. Ip. - Wbb, Wbkr, Wzs, Wzp, Dbs, Ol

Podrost - gatunki drzewostanu

Podszyt - czm, bez c., trz., der. św., p. cz.

Zespoły roślinne

- Salicetum albo-fragilis Tx. 1955 - nadrzeczny łęg wierzbowy

- Populetum albae Br.-Bl. 1931 - nadrzeczny łęg topolowy

Ols jesionowy - OlJ

• Siedliska związane z rozległymi tarasami zalewowymi i wałami przy korytowymi mniejszych cieków, obrzeżami mis jeziornych i źródliskami, gdzie występują wody powierzchniowo-gruntowe, a ponadto okresowo mogą występować zalewy i podtopienia, związane z niewielkim zabagnieniem terenu.

• Spotykane są także na zboczach dolin lub wałów morenowych, w miejscach wysięku lub wypływu wód z przeciętych warstw wodonośnych.

• Siedliska te, o charakterze łęgów bagiennych stwarzają korzystne warunki dla hodowli olszy, a tylko w miejscach słabo zabagnionych jesionu.

• Z tego względu, a także zgodnie z zasadami typologii leśnej, bardziej właściwa dla tych siedlisk byłaby nazwa „Las łęgowy bagienny”.

• Nazwa ols jesionowy przyjęła się jednak w leśnictwie i ma swoją tradycję.

Gatunki różnicujące OlJ od Ol

Przytulia błotna - Galium palustre

Kuklik zwisły - Geum rivale

Czartawa drobna - Circaea alpina

Czartawa pośrednia - Circaea intermedia

Ostrożeń warzywny - Cirsium oleraceum

Gatunki różnicujące OlJ od Lł

Knieć błotna - Caltha palustris

Karbieniec pospolity - Lycopus europaeus

Psianka słodkogórz - Solanum dulcamara

Pępawa błotna - Crepis paludosa

Kozłek lekarski - Valeriana officinalis

Typy lasu

• JESIONOWO-OLSZOWY

Drzewostan

Gatunki główne Ip. - Ol I bon.

Gatunki dom. Ip. - Js II bon., Kl, Wz

Podrost - Js, Wz, Dbs

Podszyt - czm, gb, lesz., trz., jrz, krusz.

Zespół roślinny

- Fraxino-Alnetum W.Mat.1952 - łęg jesionowo-olszowy

Wykłady

1.

• Wraz z rozwojem planowej gospodarki leśnej oraz coraz intensywniejszym użytkowaniem lasu, pojawiła się potrzeba określania optymalnych warunków siedliskowych pod kątem doboru pożdanego składu gatunkowego drzewostanów.

• Zaczęto zwracać uwagę na zależności pomiędzy glebą a roślinnością.

• Już od koniec XVIII wieku Hartig (1795) podzielił gleby leśne na dobre, średnie i złe.

• Współczesny mu Cotta (1804) wprowadził skalę stustopniową, w której zero oznaczało ziemie niezdolne do produkcji drewna, zaś 100 oznaczało warunki najlepsze z możliwych.

• W Finlandii prób klasyfikacji i różnicowania siedlisk podejmował się już Blomqvist (1872), dzieląc kraj na 3 strefy geograficzne i wydzielając w każdej z nich 3 klasy jakości.

• Do klasy najniższej zaliczył gleby suche i piaszczyste oraz żwirowate wrzosowiska, przypisując im drzewostany sosnowe.

• Do klasy średniej włączył wszystkie wilgotniejsze gleby, odpowiednie nie tylko dla sosny, ale także dla świerka i brzozy.

• Za najzasobniejsze uznał gleby wapienne i gliniaste.

• W Europie Środkowej, na początku XX wieku, rozpowszechniła się metoda Judeicha (1923), dzieląca gleby leśne na wyśmienite, bardzo dobre, dobre, mierne i ubogie.

• Metoda ta, zresztą jak i poprzednie, była subiektywna, a jej prawidłowe stosowanie wymagało sporego doświadczenia zawodowego.

• Po sformułowaniu przez Liebiga prawa czynników ograniczających wydawało się, że precyzyjne zależności pomiędzy glebą a roślinnością będzie można uchwycić dzięki wynikom analiz chemicznych.

• Rychło okazało się, że badania te są niewystarczające

• Helsinki, 1926 Szanse na wyznaczanie naturalnych jednostek klasyfikacji mogą być czasami niewielkie

• Najstarszy kierunek w typologii leśnej, mający już dziś tylko znaczenie historyczne, polegał na wyodrębnianiu jednostek na podstawie składu gatunkowego drzewostanów.

• Takie typy lasu wyróżniał w Polsce J. Miklaszewski (1928 r.) i J. Paczoski (1930 r.).

• Właściwa typologia leśna rozwijała się początkowo w dwu kierunkach.

• Pierwszy z nich gleboznawczy — opierał się na założeniu, że najważniejszymi czynnikami ekologicznymi warunkującymi możliwości produkcyjne siedlisk jest zasobność i wilgotność gleby.

• Przedstawicielami tego kierunku w Polsce byli: Romanow (1919 r.), E. Chodzicki (1953 r.) i B. Alexandrowicz (1948 r.

• Równolegle z nim rozwijał się drugi kierunek florystyczny.

• Przedstawiciele tego kierunku wychodzili z założenia, że produkcyjność siedlisk leśnych znajduje pełny wyraz w występującej na tym siedlisku roślinności.

• W związku z tym roślinność była traktowana jako element diagnozy.

• Reprezentantami tego kierunku byli W. Jedliński (1928 r.), J.J. Karpiński (1949 r.) i W. Niedziałkowski (1935 r.).

• Ostatecznie współczesna typologia siedlisk leśnych została opracowana przez zespół pracowników naukowych Instytutu Badawczego Leśnictwa (L. Mroczkiewicz, T. Trampler, J. Bąkowski, E. i L Bernadzcy, K. Mąkosa).

• Autorzy ci wyszli z założenia, że właściwości lasu i jego przydatność dla produkcji leśnej najpełniej przejawiają się w charakterystycznym układzie ekologicznym (ekosystemie), jaki tworzy swoista roślinność, świat zwierzęcy i siedlisko.

• Najtrwalszym elementem tego układu jest siedlisko, które nawet po zmianie szaty roślinne] (drzewostanu) zachowuje przez długi czas swe najistotniejsze właściwości — swoją potencjalną zdolność produkcyjną.

• Od zdolności tej w głównej mierze zależy osiągalny w danych warunkach ekologicznych gospodarczy efekt produkcji leśnej.

• O przydatności siedliska dla produkcji leśnej decyduje rola, jaka przypada poszczególnym gatunkom drzew w budowie drzewostanu i ich produkcyjność w danych warunkach ekologicznych.

• W zależności od tego wyróżniono:

• siedliska ubogie — bory,

• siedliska średnio Żyzne — bory mieszane,

• siedliska Żyzne — lasy mieszane,

• siedliska bardzo Żyzne — lasy.

• W zależności od stopnia uwilgotnienia gleby wyróżniono grupy siedlisk: suche, świece, wilgotne, bagienne i zalewowe.

• Na tych dwóch elementach została zbudowana powszechnie znana siatka ekologiczna porządkująca typy siedliskowe lasu na nizinach i wyżynach w zależności od Żyzności i wilgotności, a na pogórzu — siedliska wyżynne i w górach — siedliska górskie wg stref wysokościowych i Żyzności siedliska.

• Wieloletnie badania doprowadziły do ustalenia, w ramach poszczególnych siedlisk, współzależności między możliwościami produkcyjnymi (bonitacja) poszczególnych gatunków drzew i ich rolą w budowie drzewostanu a roślinnością dna lasu i kompleksem elementów glebowych.

• Umożliwiło to pełne scharakteryzowanie wyróżnionych typów siedliskowych lasu i opracowanie zestawu roślin runa leśnego oraz klucza do rozpoznawania siedlisk na podstawie elementów glebowych.

• Założenia typologii siedlisk leśnych oraz podsumowanie wieloletnich badań zakończonych na tym etapie w skali całego kraju zostały przedstawione w publikacji L. Mroczkiewicza i T. Tramplera : Siedliskowe typy lasu w Polsce (Prace IBL 1964 nr 250).

2. Dokładność badań siedliskowych

Opis powierzchni pomocniczej

•Skład gatunkowy i bonitacja drzewostanu

•Typ pokrywy runa, dominujące i istotniejsze gatunki roślin

•Forma rozkładu próchnicy

•Skrócony opis gleby

•Diagnozy cząstkowe

•Diagnoza syntetyczna

Przy przeciętnym nadleśnictwie liczącym 20 000 ha, przy III (najwyższym) stopniu zagęszczenia (4-6 ha) wykonuje się przeciętnie około 4000 powierzchni Opisy tylko sporadycznie stanowią dokumentację przekazywaną nadleśnictwu.

Powierzchnie typologiczne podstawowe, przy III stopniu zagęszczenia: 1/20-40 ha. Oznacza to od 500 do 1000 powierzchni. 1 profil  4 próbki  2000 - 4000 próbek  60 000 - 120 000 zł

Powierzchnie wzorcowe: +/- co trzecia podstawowa. Oznacza to, że pełna dokumentacja, obejmująca kompletny opis drzewostanu, runa oraz komplet analiz chemicznych dotyczy 1 powierzchni na około 100 ha, PRZY Najwyższym STOPNIU DOKŁADNOŚCI PRAC

Przy powierzchniach wzorcowych różnica kosztów analiz chemicznych to kolejne kilkadziesiąt tysięcy złotych (150 - 300 powierzchni x 2 próbki x 70 zł = 21 000 - 42 000 zł) Analizy chemiczne stanowią jeden z najwyższych kosztów opracowania. Stąd też w większości przypadków przyjmuje się górny przedział dokładności w każdym ze stopni. Przy przetargach, przyjęcie dolnej

granicy jest samobójstwem. Zleceniodawca (RDLP) powinien precyzyjnie sam określić dokładność.

---