PARTIE SOCJALDEMOKRATYCZNE

1. Geneza

• Powstały w II połowie XIX w i na początku XX w. np. Niemiecka SPD w 1863r. czy holenderska PvDA w 1868r. Ostatnia z wielkich partii tego typu to grecka PASOK (1969). Partie te przeszły transformację programową po II Wojnie Światowej.

• Powstały podczas rewolucji przemysłowej, aby walczyć o prawa pracowników.

• Była to partia klasowa, która przerodziła się w partię masową po I Wojnie Światowej, gdy upowszechniło się powszechne prawo wyborcze. Wiąże się to z demokracją.

• Po rewolucji październikowej z lewicy powstały w praktyce partie komunistyczne z partii socjaldemokratycznych

• Współczesny kształt socjaldemokracji stanowi efekt ewolucji socjalistycznej myśli demokratycznej, której dwa ostatnie etapy przypadły na 20-lecie międzywojenne oraz okres po II Wojnie Światowej.

• Wiodące ideowe postulaty reformizmu socjalistycznego zawarli w swych pracach Karol Katusky, Harold Laski oraz Henryk de Man.

• Istotne w rozwoju socjaldemokracji okazały się encykliki papieskie (zwłaszcza w krajach niemieckojęzycznych)

2. Program ogólny współczesnej socjaldemokracji

• Postulaty pluralizmu politycznego i demokracji

• Bezpłatne szkolnictwo

• Antykomunizm

• Podatek progresywny - bogaci powinni płacić więcej

• Aktywna rola państwa w gospodarce

• Polityka prorodzinna

• Rezygnacja z redystrybucji dóbr, które stanowiły priorytet tzw. Powojennego konsensusu socjaldemokratycznego.

• Państwo bezpieczeństwa socjalnego

• Akceptacja rywalizacji rynkowej

• Prawna ochrona indywidualizmu, której istotą jest promocja wolności jednostek

• Doniosłość własności i przedsiębiorczości prywatnej

• Potrzeba utrzymania ograniczonej i zdecentralizowanej formy państwa bezpieczeństwa socjalnego.

• Orientacja proekologiczna.

3. Charakterystyczne reżimy o charakterze socjaldemokratycznym na początku lat 90-tych.

• Model Szwedzki i norweski określane mianem socjalistycznych. Rządy o profilu socjaldemokratycznego sprzyjały rozwojowi instytucji korporatyzmu i tzw. Demokracji przemysłowej.

• W Niemczech i Wielkiej Brytanii dały wyraźnie o sobie znać postulaty programowe partii socjaldemokratycznych.

4. Rodzinę partii socjaldemokratycznych charakteryzuje 5 rodzajów cech o walorze systemowym:

• Są to PARTIE PARLAMENTARNE - które dzięki upowszechnieniu praw wyborczych są dobrze zakorzenione w świadomości wyborców - początkowo proletariatu, a obecnie wśród wiodących kategorii pracowników najemnych. Dzięki akceptacji reguł rywalizacyjnych partie te są aktywnymi podmiotami aren wyborczych i parlamentarnych.

• Są to PARTIE PROSYSTEMOWE - które wcześnie porzuciły nastawienie rewolucyjne. Liderzy tych partii unikają pozaparlamentarnych form konfrontacji interesów. Starają się nadać niezadowoleniu konstruktywną i parlamentarną formę lub formę partycypacyjną (dwu lub trzystronne przetargi interesów)

• Są to PARTIE DUŻE - zarówno w odniesieniu do poparcia wyborczego jak i liczebności członków. W Szwecji i Wlk. Brytanii w latach 90-tych członkowie związków zawodowych stawali się automatycznie członkami partii.

• Są to PARTIE RELEWANTNE POLITYCZNIE - oznacza to iż tworzą one często samodzielne gabinety lub pełnią rolę współ-koalicjanta.

• Partie te należą do NAJSILNIEJSZYCH ORGANIZACJI LEWICY - ich naturalnymi sprzymierzeńcami są lewicowe organizacje grup interesu (np. związki zawodowe), z którymi tworzą słabnące w latach 90-tych para-koalicje.

5. Najbardziej wyraziste partie socjaldemokratyczne w Europie.

• SPŐ - Socjaldemokratyczna Partia Austrii.

• SPD - Socjaldemokratyczna Partia Niemiec.

• LP - Partia Pracy (Wielka Brytania)

Większość partii socjaldemokratycznych wchodzi w skład transnarodowego klubu parlamentarnego - Partii Europejskich Socjalistów (PES), a także Międzynarodówki Socjalistycznej.

Klasa - wyodrębniona grupa ludzi ze względów na stosunek do środków produkcji.

Europa środkowo-wschodnia po transformacji:

1. Partie postkomunistyczne - SLD powstała z PZPR

3. partie nowe

PARTIE CHADECKIE

1. Geneza:

Patie Chadeckie zaczęły powstawać pod koniec XIX w. Najistotniejszy okres ich rozwojów przypadł na okres powojenny. Powstawały np. w Luksemburgu. W Polsce Narodowa Partia Robotnicza (było Chadecją). Zaczęły powstawać po encyklice Leona XIII „Rerum Novarum”. Chadek miał być 3 wyjściem, wobec Liberała i socjaldemokraty. Na początku były organizacje samopomocowe. Najstarszą partią jest Niemiecka, Zentrum Partei (1863). J. Ketteer - biskup, który zainicjował tworzenie organizacji samopomocowych. W Polsce biskup Pelczar zaczął tworzyć stowarzyszenia.

2. Występowanie partii chadeckich

Chrześcijańsko - demokratyczne partie o charakterze wyznaniowym stanowią najsilniejszą rodzinę formacji o orientacji centroprawicowej w Europie Zachodniej. Występują one we wszystkich krajach regionu z wyjątkiem Islandii i Wlk. Brytanii.

3. Podstawowe segmenty Partii Chadeckich.

• Wyraziste partie o tożsamości katolickiej:

- Austriacka partia Ludowa (ŐVP)

- Włoska Partia Ludowa (PPI)

• Partie reprezentujące zarówno interesy społeczności katolickiej jak i protestanckiej.

- Niemiecka koalicja CDU/CSU

• Małe partie o tożsamości wyznaniowej.

4. Okresy ideowego rozwoju partii.

• Pierwszy okres kończy się na obradach II Soboru Watykańskiego.

• Drugi okres przypada na okres pontyfikatu Jana XXIII

• Trzeci okres przypada na pontyfikat Pawła VI

Każdy z wymienionych etapów ewolucji społecznej nauki kościoła dokumentują encykliki papieskie stanowiące dla chadeków rodzaj wykładni prawd wiary w odniesieniu do aktualnych uwarunkowań kulturowych, ekonomicznych społecznych i politycznych.

5. Osiowe idee tożsamości partii chadeckich określają zasady:

• Personalizmu - służba osobom, pierwszeństwo interesów jednostek, i małych struktur nad dużymi.

• Subsydiarności - spontaniczny i oddalony rozwój współpracy społecznej. Działalność instytucji politycznych powinna mieć charakter pomocniczy.

• Dobra wspólnego i solidaryzmu społecznego

• Działalność charytatywna

• Sprawiedliwość społeczna

• Partnerstwo społeczne

• Ponad-ustrojowość kościoła:

• Wykluczenie bliższej współpracy instytucji władzy politycznej i kościoła.

• Dążenie do ustanowienia państwa wyznaniowego.

Inne hasła:

• Silna więź między moralnością a polityką

• Opcja narodowa

• Poparcie ugrupowań konserwatywnych.

6. Inne - elektorat tych partii rekrutuje się najczęściej z terenów słabo zorganizowanych. W 20-leciu partie te uzyskiwały średnio 24% poparcia. Obecnie w związku z przemianami tożsamości partie chadeckie notują spadek poparcia (np. CDU/CSU). Mimo to jest to nadal partia relewantna politycznie. Ugrupowania polityczne zrzeszają:

• Transnarodowa Europejska Ludowa (EEP)

• Międzynarodówka Chadecka

W Polsce obecnie partie chadeckie to np. LPR, ZHN - nie mają one znaczenia. Polska nie wykształciła Chadecji znaczącej.

Partie Konserwatywne

1. Geneza

Zaczęły powstawać w Europie w XIX w. Ale ich ideologia pojawiła się 100 lat wcześniej jako wyraz sprzeciwu wobec niektórych idei oświeceniowych, ale przede wszystkim wyrastała w opozycji do postulatów rewolucji mieszczańskich. Od tego czasu konserwatyzm jest potocznie rozumiany jako opcja polityczna opowiadająca się za obroną zastanego i uzasadnionego tradycją stanu rzeczy. Partie konserwatywne to partie wewnętrzne tworzone (w parlamencie) po upowszechnieniu praw wyborczych wyszły z parlamentu i zaczepu tworzyć swoje jednostki terenowe. Za twórcę politycznej doktryny konserwatyzmu uznaje się Edmunda Burke. Partie konserwatywne występują w Wlk. Brytanii, Portugalii, Hiszpanii itp.

2. Tradycyjny konserwatyzm charakteryzował się:

• Opisem społeczeństwa jako żywego organizmu, którego każda część ma i zna swoje miejsce.

• Anty-indywidualizm

• Tradycjonalizm - ochrona tego co w danej wspólnocie najlepsze.

• Sceptycyzmem mającym podłoże anty-intelektualne i emocjonalne.

• Anty-lewicową postawą

• Deklaracjami potrzeby poszanowania praw.

1. Do konserwatyzmu odnoszą się:

Partie agrarystyczne, wyznaniowe, prawicowo-liberalne, narodowe i nacjonalistyczne.

2. Trzy główne nurty ideowe, których kombinacja decyduje o profilach partii konserwatywnych

• Istnieją wyraźne różnice między konserwatyzmem europejskim a północno-amerykańskim. Ich korzenie tkwią w odmiennościach kulturowych.

• Niektóre propozycje ideowe i programowe nie uznają idei narodu za wartość samą w sobie, inne natomiast to czynią.

• W programach niektórych partii konserwatywnych neguje się (rzadziej) lub ignoruje (częściej) potrzeby zainicjowania reform społecznych, w innych natomiast dostrzec można szeroko zakrojone projekty w tym względzie z których część została zrealizowana i przeszła do historii (np. Reformy Otto von Bismarcka)

1. Uwarunkowania przez powyższe czynniki tożsamościowe partii konserwatywnych może przybrać profil:

• Ogólnonarodowy - partie konserwatywne o tym profilu proponują w swym apelu, treści odnoszące się do pracy pozytywnej i porozumienia ponad podziałami.

• Irlandzka Fianna Fail

• Brytyjska Partia Konserwatywna (CP)

Do konserwatywnych zrzeszeń transnarodowych należą:

- (EDA) Europejskie Przymierze Demokratyczne.

- Międzynarodowa Unia Demokratów

- Europejska Unia Demokratów.

Ogólnonarodowe partie konserwatywne notują większe poparcie wyborcze (ponad 30%), aniżeli najbliższe im ugrupowania chadeckie. Posiadają znaczną relewancję rządową.

• Populistyczne partie konserwatywne

• Odwołują się do skrajnych interpretacji bieżących trudności gospodarczych oraz politycznych wyzwań stojących przed społecznością.

• Silne akcenty narodowe.

Partie tego typu są charakterystyczne dla krajów śródziemnomorskich, które mają świeże doświadczenia transformacyjne (Grecja, Hiszpania, Portugalia). Ich apel odnosił także, poparcie we Włoszech (Forza Italia).

Tradycyjne założenia konserwatyzmu:

• Ewolucyjność zmian

• Ciągłość historii

• Hierarchiczna struktura społeczna.

• Religijna etyka społeczna

• Nienaruszalność własności

• Legalizm (opiera się na prawie)

• Pragmatyzm

W Polsce nie mogły „konserwować” się instytucje poprzez to, że były zabory, a np. w Wielkiej Brytanii, gdzie mogły rozwijać się partie i instytucje np. konserwatywne. W Polsce partią konserwatywną jest Prawo i Sprawiedliwość (PiS)

Formy:

1. Powiązania państwa i związków wyznaniowych

2. Rozdziału państwa i związków wyznaniowych.

- powszechne wybory

- mniejszości

Europa Środkowo - Wschodnia

• Czesi popierają bardzo partie konserwatywne (ponad 30%), poza tym Estończycy i Litwini. Głosują tak ze względu na wysoki ateizm, a więc niechęć wobec partii chadeckich.

• W europie zachodniej chadecy i partie konserwatywne maja poparcie ok. 10% wyższe niż w Europie Wschodniej

PARTIE LIBERALNE:

1. Geneza partii liberalnych

Zaczęły powstawać w Europie na przełomie XIX i XX w., jednak zrzeszenia, które decydowały o ich profilu ideowym, powstawały zdecydowanie wcześniej i nawiązywały do tradycji rewolucji mieszczańskich. Ruchy te ustanowiły naturalne środowisko powstawania i rozwoju doktryny liberalnej demokracji, której zasadnicze elementy zostały zapożyczone przez wszystkie partie współczesne (poza antysystemowymi). Pierwszą partią Brytyjską jest Liberalna partia narodzona z Wigów 1859. Pojawiają się we Francji, Belgii, Krajach skandynawskich. Partii tych nie ma w Irlandii, Portugalii, na Malcie i Cyprze. Związane jest to z religią.

2. Zasady liberalizmu

Rdzenne wartości liberalizmu na które wskazywali klasycy liberalizmu (Locke, Constant, Monteskiusz) odnoszą się do praw natury, z których wynikają zasady:

• Wolności jednostek

• Ochrony własności prywatnej

• Swoboda bogacenia się

Według liberalizmu człowiek jest kowalem swojego losu. On i jego interesy są w pewnym stopniu ważniejsze od społeczeństwa, państwa i władzy.

Współcześnie za wiodące uznaje się interpretacje doktryny liberalnej autorstwa Hansa Kelsena oraz Kasla Poppera.

3. Rodzaje tożsamości partii liberalnych

• Prawicowe partie liberalne (liberalizm konserwatywny, liberalizm neoklasyczny, neoliberalizm). Partie te nawiązują do ekonomicznego nurtu doktryny liberalnej, której prekursorem był Adam Smith oraz tradycji tzw. Austriackiej szkoły ekonomicznej. Współcześni teoretycy tego nurtu to np. Ludwig von Mises, Ferdinand Hayek oraz Milton Friedman

Ogólny program

• Wolna gra rynkowa

• Prymat procesów ekonomicznych w życiu publicznym.

• Wolność

• Rozwój społeczny.

• Państwo powinno chronić ogólne zasady rywalizacji.

• Zredukowanym życiem politycznym powinny zajmować się przydatne, o niepowtarzalnych cechach elity.

Przykłady prawicowych partii Liberalnych:

1. Forum Liberalne (LF) w Asutrii.

2. Partia Wolnych Demokratów

2. Centro-lewicowe partie liberalne (progresywistyczne, socjalliberalne)

Wśród ideowych inspiracji tego nurtu odnajdziemy koncepcje autorstwa Johna S. Milla oraz twórców kojarzonych z niemiecką grupą Orda, którzy wskazywali na potrzeby pielęgnacji solidarności w stosunkach międzyludzkich oraz kreacji szerokich wspólnot społecznych.

Partie te prezentują orientacje - egalitarne, utylitarne i prosocjalne.

Partie centro- lewicowe liberalne, odnoszą się do aktywności polityki gospodarczej, np. Liberalne Partia Ludowa (LKP) - Finlandia. Partie tego nurtu podobnie jak wiele spośród prawicowych organizacji liberalnych zrzeszone są w transnarodowej Partii Europejskich Liberałów oraz Międzynarodówce Liberalnej.

4. Poparcie polityczne

Partie liberalne swój okres świetności miały na przełomie XIX i XX w. Partie te osiągnąwszy swój główny cel - demokratyzację życia publicznego - straciły na znaczeniu. Współcześnie są to raczej partie małe, których poparcie wyborcze sięga ok. 15%. Są to jednak partie relewantne. Mogą przechylić poglądy i w lewo i w prawo.

Katolicyzm a liberalizm.

1. Katolicyzm jest sprzeczny z liberalizmem gdyż liberalizm jest nastawiony na zysk, a katolicyzm mówi o tym, ze człowiek biedny jest lepszy.

2. Liberał mówi, że cena przedmiotu jest taka ile człowiek jest w stanie za niego zapłacić. Katolik powie, że produkt jest tyle wart ile wyniosły koszty produkcji.

Demokracja jest fundamentem dla liberalizmu, a liberalizm dla demokracji nie.

Europa Środkowo - Wschodnia.

Partie liberalne są silne w Słowenii i Estonii, na Łotwie i na Słowacji. Poparcie tam sięga około 17% dla partii liberalnych. Partie Liberalne są marginalne w Rumunii i Bułgarii.

PARTIE EKOLOGICZNE

1. Geneza

Partie ekologiczne zaczęły powstawać na przełomie lat 70-tych i 80-tych XX w. Dzięki nim pojawił się nowy katalog problemów tzw. Nowa polityka. Partie te wykazały zdolność do zainicjowania masowej mobilizacji społecznej nowego typu. Tego rodzaju akcja odnosi się do zagadnień ochrony środowiska oraz promocji pro-środowiskowych stylów życia. Partie ekologiczne wraz z sojuszniczymi małymi partiami liberalnymi i agrarnymi zainicjowały proces poszerzenia treści rywalizacji programowej na arenie wyborczej.

2. Czynniki wpływające na proces instytucjonalizacji partii ekologicznych

• Typ systemu wyborczego - partie ekologiczne mają największą szansę zaistnienia na arenie parlamentarnej i gabinetowej w warunkach proporcjonalnych systemów wyborczych (Dania, Holandia), aniżeli większościowych.

• Charakter systemu partyjnego - w systemie dwupartyjnym partie ekologiczne nie mają szans zaistnieć na arenie parlamentarnej (Wielka Brytania, Belgia). W systemach wielopartyjnych mniejsze partie często tworzyły postulaty ekologiczne zamykając tym samym możliwość powstania partii ekologicznych. Wyjątkiem jest Dania i Szwecja, gdzie powstały takie partie.

• Rola związków zawodowych - które z reguły promują zagadnienia gospodarcze. Z tej przyczyny partyjni koalicjanci z. z w postaci partii socjaldemokratycznych nie uwzględnili nowych kwestii problemowych koncentrując sią nadal na gospodarce (Francja, Wielka Brytania). Natomiast w Holandii i Norwegii, Z.Z zaczęły szybko prezentować nowe ekologiczne elementy, więc tworzenie odrębnych partii nie było konieczne.

• Istnienie w świadomości społecznej kwestii związanych z ochroną środowiska - postulaty proekologiczne pojawiły się w Austrii, Holandii, Szwajcarii już w latach 80-tych.

3. Poparcie

W latach 80-tych i 90-tych w Europie zachodniej partie zielonych zdobywały ok. 2% głosów wyborczych. Są to więc partie małe. Jest jednak kilka silnych partii ekologicznych, charakteryzujących się relewancją np. Liga Zielonych (Finlandia), czy Zielona Alternatywa (Austria). Partie te wchodzą w skład Europejskiej Federacji Partii zielonych. Zwolennicy partii zielonych rekrutują się z przedstawicieli nowej klasy średniej (młodzi wykształceni mieszkańcy aglomeracji popierający post-materialną opcję lewicową).

4. Postulaty partii ekologicznych

• Poszerzenie zakresu partycypacji obywatelskiej

• Decentralizacja i demokratyzacja

• Równość praw

• Ochrona mniejszości

• Walka o ratowanie zasobów środowiska

• Powszechne rozbrojenie

• Ochrona środowiska

• Solidarność z Trzecim Światem

• Sprzeciw wobec neoliberalnej ortodoksji rynkowej.

• Odrzucenie biurokratycznego modelu zarządzania sprawami publicznymi

5. Elektorat

Sympatycy tych partii to np. Greenpeace, organizatorzy akcji charytatywnych w rodzaju koncertów rockowych na rzecz upośledzonych społeczności, wolontariusze angażujący się w pracę socjalną, mniejszości seksualne itd.

PARTIE ULTRAPRAWICOWE (RADYKALNE)

Pojęciem ultraprawicowa określa się ugrupowania o różnym rodowodzie od nazistowskich po skrajne bojówki terrorystyczne wyrosły w obrębie Milicji Obywatelskiej.

Synonimy ultraprawica - radykalizm prawicowy, ekstremizm prawicowy, neofaszyzm, neonazizm, Nowa prawica.

Terminy te prezentują nieco inne opcje światopoglądowe. Łączy je jednak obietnica zwiększenia wydajności ekonomicznej społeczeństwa, administracja charakterystyczna dla wspólnot nowoczesnych, przywrócenie bezpieczeństwa jakie daje społeczeństwo tradycyjne. Polityczne apele tych partii zawierają często wątki nacjonalistyczne, a nawet szowinistyczne.

Partie ultraprawicowe podkreślają zagrożenia związane z:

• Integracją europejską

• Atomizacją narodu

• Izolacją socjalną jednostek

• Bezrobociem

• Globalizacją gospodarczą

• Alienacją jednostek

• Zalewem rynku pracy przez imigrantów

Program (ogólny):

• Podkreślają dwulicowość polityków partyjnych

• Podkreślają niewydolność systemu demokratycznego

• Postulują powrót do etycznych rządów opartych na sanacji (odnowie) prawdziwego autorytetu.

Są to więc ugrupowania antysystemowe.

Rodziny wewnętrzne partii ultraprawicowych:

1. Rodzina pierwsza - partie ultraprawicowe starego typu nawiązujące do tradycji autorytaryzmu faszystowskiego. Elementami apelu politycznego tych partii są:

• Obsesja totalności (całościowe ujęcie spraw wspólnoty)

• Wizja monolitu spojonego kulturą bez pierwiastków obcych.

• Dążenie do przezwyciężenia podziałów klasowych i interesów grupowych na rzecz przyspieszenia rozwoju gospodarczego.

• Żądanie postaw paramilitarnego posłuszeństwa.

• Gloryfikacja przemocy

Kiedyś poglądy te głosili faszyści i naziści, obecnie belgijski Front Narodowy, niemiecki Ludowy Związek Niemiecki itd.

2. Rodzina druga - partie ultraprawicowe nowego typu za starymi łączy je idea „Krwi i Ziemi” W apelach zawierają wiele nowych wątków np. ekologia. W latach 80-tych pewne sukcesy osiągała Niemiecka Partia - Sprawa Narodowa. Powiązanie partii ultraprawicowych (nowego typu) i ekologicznych nie mają charakteru związków taktycznych, wynikają z głębszych zagadnień. Związki te pozwalają na ultraprawicową interpretację postulatów zielonych. Stało się to możliwe za sprawą:

• Odchodzenia zielonych od spojrzenia na człowieka jako centralną istotę środowiska naturalnego w stronę ekocentryzmu (najbardziej konserwatywni wyznawcy to ekofaszyści)

• Wrogości wobec współczesnej demokratycznej cywilizacji zachodniej która zrodziła materializm i konsumpcjonizm.

• Propagowanie elementów kultów panteistycznych, które czerpią inspirację z przedchrześcijańskich form wyznaniowych.

• Emocjonalnej zbieżności towarzyszącej pojęciom czystego środowiska i czystej rasy.

• Darwinizmu społecznego - każdy byt ma swoje miejsce.

Nowa ultraprawica nawiązuje do postulatów ekologicznych. Podejmuje wiele aktualnych wątków życia politycznego i publicznego. Wiele partii ultraprawicowych traktuje parlament jako płaszczyznę rywalizacji. Są to partie parlamentarnego protestu, a nie partie antysystemowe. Np. Francuzki Front Narodowy, czy Włoska Liga Północy. Partie te to ugrupowania małe. Mają ok. 10% poparcia.

Radykalizm prawicowy i lewicowy:

• Nacjonalizm

• Grają emocjami ludzi

• Stereotypy

• Mają większe poparcie podczas kryzysu

Radykalizm lewicowy:

• Socjalizm

• Materialistyczny światopogląd

• Zagrożenia związane z izolacją socjalną jednostek.

---