Antropologia: Atropos (gr.) - człowiek. Logos (gr.) - rozum - wiedza rozumowo uporządkowana- nauka. Antropologia-nauka o człowieku. Kultura: cultura (łac.) - uprawa, colere (łac.) - uprawiać. Sposób życia człowieka. Pojęcie wyrastające z rzymskiej tradycji społeczeństwa rolniczego. Antropologia kulturowa jest więc nauką o człowieku jako istocie posiadającej kulturę i określanej przez kulturę. Jest poszukiwaniem tego co wspólne w tym co zróżnicowane. Ukonstytuowanie się programu antropologii kulturowej jest zagadnieniem wyjątkowo złożonym i do dzisiaj budzącym cały szereg kontrowersji. Wiążą się one tak ze statusem antropologii kulturowej jako nauki, pytaniem o to jakiego rodzaju jest nauką i ostatnio z pytaniem czy w ogóle jest nauką. Po drugie z pytaniem dotyczącym natury różnic między ludźmi - charakterem relacji między kulturowym a biologicznym zróżnicowaniem gatunku homo. Pytaniem czy o zróżnicowaniu decyduje biologia, która powoduje zróżnicowanie kulturowe (rasizm), czy też zróżnicowanie ma charakter kulturowy a biologia nie odgrywa istotnej roli w zróżnicowaniu ludzkości. Należy zwrócić uwagę, że samo pojęcie antropologia wywodzi się z obszaru badań biologicznych i dotyczy zróżnicowania biologicznego - rasowego ludzi. Bezapelacyjne zwycięstwo antropologii kulturowej nad badaniami przyjmującymi przesłanki rasistowskie to dopiero okres po drugiej wojnie światowej i kompromitacji rasizmu jako ideologii III Rzeszy. Trzecim problemem jest negowany przez podkreślanie naukowego charakteru antropologii kulturowej jej związek konfliktami politycznymi ideologicznymi i religijnymi poprzedzającymi jej powstanie i towarzyszącymi jej rozwojowi.
ANTROPOLOGIA kulturowa JAKO NAUKA Należy podkreślić, że antropologia kulturowa konstytuuje się jako nauka w wyniku rozwinięcia koncepcji nauk o społeczeństwie jako rozszerzenia programu nauk matematyczno przyrodniczych na zagadnienia społeczne, sformułowanego przez Augusta Comte'a. Ukonstytuowanie się antropologii kulturowej jako nauki społecznej w sensie pozytywistycznym: Po pierwsze - prowadzi do tego, że w określaniu antropologii znajdują odbicie kolejne polemiki dotyczące statusu metodologicznego nauk o człowieku, życiu społecznym i kulturze. (przełom antypozytywistyczny, pojawienie się formuły nauk krytyczno-emacypacyjnych, postmodernistyczna krytyka nauki) Po drugie - między myśleniem naukowym o zróżnicowaniu kulturowym człowieka a refleksją dotychczasowa buduje się wyraźną granicę. Myślenie „naukowe” zostaje oddzielone od myślenia „przednaukowego”. Przednaukowe myślenie antropologiczne
Problem podobieństwa i różnicy w relacjach między społecznościami ludzkimi od czasów najdawniejszych oscylujący między poczuciem własnej wyjątkowości danej grupy a mniej czy bardziej wyraźną świadomości ludzkiej tożsamości. Mitologia „krwi i ziemi” przekonanie o własnej wyższości odwiecznym charakterze związków plemiennych. Przekonanie o wrodzonych jakościach decydujących o jakości człowieka arystokracja - „aristoi” -najlepsi. Biblia i świadomość tożsamości Ludu - Narodu Wybranego.
recki podział n Hellenów i barbarzyńców. Problem wspólnoty ludzkiej i kulturowych uwarunkowań zróżnicowania ludzkich społeczeństw w okresie „greckiego oświecenia”.
Idea równości ludzi w myśli sofistów cyników i stoików. Idea kosmopolis. Za obejmujące zakres problematyki protoantropologicznej uznać można opisy i refleksję filozoficzną obejmującą kwestie realnego zróżnicowania społeczności ludzkich jak i podejmujące próby zdefiniowania zasad ludzkiej wspólnoty ujawniające się ponad tymi zróżnicowaniami. Obejmuje ona tak dociekania starożytnych sofistów nad różnicą między tym co w społeczeństwie ludzkim wynika z natury a co z umowy jak i renesansowe rozważania nad człowieczeństwem człowieka. Tradycja chrześcijańska przekonanie o równości ludzi i jej ograniczenia. Tendencja do uznania równości ludzi jako „dzieci bożych” i oportunizm wobec interesów i uprzedzeń dzielących ludzi na lepszych i gorszych.
Historyczne spojrzenie na rozwój ludzkości. Biblia - opowieść o wygnaniu z Raju. Budowa wierzy Babel i pomieszanie języków. Synowie Noego - Jafet, Sem i Cham - początek zróżnicowania społecznego.
Starożytne legendy o Wieku Złotym, Arkadii i urokach życia pasterskiego- wiejskiego - sielanki.
Czasy nowożytne - wielkich odkryć geograficznych i kolonialnej ekspansji europejskiej to czasy lawinowo narastającego zainteresowania życiem i kulturą ludów pozaeuropejskich. Relacji podróżników kupców i zdobywców, oraz misjonarzy którzy żeby uświadomić wagę swojej działalności przedstawiali relacje z misji realizowanych wśród ludów niechrześcijańskich.
Ambiwalencja szekspirowskich dramatów - Otello i Burza. Kaliban jako prymitywny dzikus zamieszkujący wyspę i terroryzowany przez przybysza Prospera. (syn pokonanej przez niego wiedźmy Synoraks). Uosobienie naiwności, prostactwa i brzydoty.
Teorie umowy społecznej - Tomas Hobbes stan natury jako stan walki wszystkich ze wszystkimi. Odrodzenie starożytnej idealizacji życia pierwotnego i „rajskiego” - dobry, szlachetny dzikus.
John Dryden 1692; Na podstawie rozszerzającej wiedzy o ludach pierwotnych rozwija się czasach nowożytnych filozofia tzw. religii naturalnej uznającej za istotę wiary przekonania światopoglądowe i moralne pojawiające się w różnych systemach wierzeń, uznające natomiast za ludzki wytwór konkretne formy w których te idee się przejawiają. Świadomość różnorodności wierzeń i sposobów życia stała się dla myślicieli Oświecenia przesłanką krytyki europejskiej kultury jako nie zakorzenionej w naturze ludzkiej a będącej wynikiem historycznych okoliczności i przesądów (Monteskiusz Listy perskie). Tendencje te znajdują najpełniejszy wyraz w twórczości J. J. Rousseau i I. Kanta. Rousseau buduje swoja filozofię na opozycji stanu natury i cywilizacji. Z jego koncepcją wiąże się popularyzacja mitu „dobrego dzikusa” jako człowieka pozostającego w bezpośrednim związku z naturą. Kant natomiast do pełnej postaci rozwija filozofię uniwersalnego wykraczającego poza wszelkie zróżnicowania człowieczeństwa. Nową formułę wnosi tutaj romantyzm. Jedną z zasadniczych idei romantyzmu staje się idea etniczności - narodowości. Najważniejszym momentem w jej ukonstytuowaniu się jest fala powstań antynapoleońskich obejmująca Europę i prowadząca do rozpadu imperium francuskiego. Fala zrywów narodowych w Hiszpanii Rosji i Niemczech, która prowadzi do nazwania bitwy pod Lipskiem (1813) „bitwą narodów” w przeciwieństwie do bitwy pod Austerlitz (1805) określanej jako „bitwa trzech cesarzy”. Zainteresowanie życiem ludu jako podstawy społecznej wspólnoty narodowej stanowiącej o jej sile prowadzi do rozwoju badań nad życiem i wyobrażeniami ludu dając początek etnografii i etnologii jako naukom zbierającym wiedzę o ludach. Etnografia i etnologia romantyczna. Od braci Grimm do Oskara Kolberga Razem z etnografią i etnologią opuszczamy grunt myślenia protoantropologicznego i stajemy myślenia naukowego. Formuła unaukowienia wiedzy o człowieku decyduje o specyfice antropologii kulturowej i odróżnia ją od opisów i uogólnień filozoficznych za jaki uznaje się poprzedzające ją dokonania. Problem terminu antropologia Historycznie rzecz ujmując wyrazem owego odcięcia jest sama nazwa „antropologia” która pojawia się jako określenie dziedziny nauk biologicznych stawiających sobie za cel opracowanie biologicznej charakterystyki gatunku człowiek - Homo sapiens sapiens tak w kontekście jego cech wspólnych jak i występującego zróżnicowania. Antropologia jest więc w punkcie wyjścia nauką biologiczną zajmującą się zróżnicowaniem ludzkości na różne typy biologiczne. Jej punktem wyjścia jest koncepcja rasizmu a więc teza, że ludzkość składa się z odmian biologicznych, posiadających różne cechy biologiczne, a co za tym idzie psychiczne i mentalne, posiadające też różne zdolności i co za tym idzie uzdolnienia kulturotwórcze prowadzące do powstawania kultur o zróżnicowanym charakterze i poziomie. Myślenie w kategoriach rasy pojawia się jako formuła próbująca zracjonalizować w okresie Oświecenia tradycyjne koncepcje religijne wiążące zróżnicowanie człowieka z legendą o synach Noego i podziałem na Rasizm nadający tym różnicom jednoznacznie wartościujące znaczenie i wzbogacający je o nowe koncepcje jak chociażby „rasy aryjskiej” rozwinął się w pierwszej połowie XIX wieku.) Pseudonaukowe koncepcje wielości dróg ewolucji człowieka oraz zróżnicowania wiążącego z konstytucją fizyczną poszczególnych ras zróżnicowane cechy psychiczne i możliwości umysłowe jako punkt wyjścia dla antropologii.
Francis Galton brytyjski uczony - statystyczne badania dotyczące dziedziczenia zdolności. Eugenika jako nauka o doskonaleniu gatunku ludzkiego. Załamanie antropologii rasistowskiej - klęska III Rzeszy. Antropologia kulturowa jako negacja antropologii biologiczno-rasistowskiej- zróżnicowanie jako wyrastające z różnic o charakterze kulturowym a nie naturalnym. Problem kultury. Pojęcie kultury jako wywodzące się z łaciny. Kultura (cultura - uprawa, colere - uprawiać) Pojęcie upowszechnione przez Johanna Gottlieba Herdera jako opozycyjne wobec oświeceniowego (francuskiego) pojęcia cywilizacja. Cywilizacja - (civilis - obywatelski) - dobrostan życia w społeczeństwie osiągnięty dzięki wysiłkowi jego uczestników. (Pojęcie którego używał jeszcze J.J.Rousseau, który ściśle mówiąc krytykował cywilizację a nie kulturę). Kultura w ujęciu Herdera była zbiorem wartości decydujących o niepowtarzalnym kształcie życia konkretnego społeczeństwa, o jego duchowym obliczu. Tak więc mówiąc o kulturze wprowadza jej podział na kultury konkretne co dało początek hierarchizacji i klasyfikacji kultur. W anglosaskim kręgu kulturowym. Pojęcie kultura spopularyzował Matthew Arnold Culture and Anarchy 1869 - popularyzacja wartościującego pojmowania kultury jako „tego co najlepsze co pomyślano i powiedziano”. (Obrona kultury wysokiej przed kulturą masową jako zagrażającej anarchią) Zdefiniowanie kultury przez czołowego przedstawiciela brytyjskiego środowiska etnograficznego Edwarda Burnetta Tylora na potrzeby swoich badań: „Kultura, czy też cywilizacja, rozumiana w szerokim sensie etnograficznym, to owa złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo, obyczaj i wszystkie inne zdolności i zwyczaje nabywane przez człowieka jako członka społeczeństwa”
Narodziny antropologii kulturowej jako zderzenie czterech tendencji intelektualnych.
a) refleksji humanistycznej, działalności humanitarnej i misjonarskiej wobec ludów pozaeuropejskich. b) zainteresowań krajami pozaeuropejskimi c) rasizmu d) ewolucjonizmu
Historia powstania Królewskiego Instytutu Antropologicznego jako źródło nazwy antropologia kulturowa:
1844 - założenie Londyńskiego Towarzystwa Etnologicznego nawiązującego do idei humanitarnych związanych z walką o zniesienie niewolnictwa i humanitarnego traktowania tubylców w koloniach.
1863 - rozłam w towarzystwie i założenie przez Jamesa Hunta - Londyńskiego Towarzystwa Antropologicznego głoszącego hasła rasistowskie i program dywersytarianistyczny (poligenetyczny) (Tezę o wielości dróg ewolucji prowadzących do pojawienia się człowieka a więc jego zróżnicowania biologicznego) 1871 - zjednoczenie z inicjatywy wybitnego darwinisty i krytyka socjaldarwinizmu (koncepcji przenoszenia darwinizmu na grunt społeczny) Thomasa Huxleya rozbitego środowiska badaczy społeczności pozaeuropejskich w Królewskim Instytucie Antropologicznym, którego nazwa była wyrazem kompromisu ze środowiskami rasistowskimi ale w której ton zaczęli nadawać zwolennicy tradycji humanitarnej której ton nadał Edward Burnett Tylor co spowodowało zwycięstwo orientacji kulturowej i określenie tego czym zajmował się Instytut jako antropologii kulturowej. Główne szkoły antropologiczne: Początki antropologii - ewolucjonizm 1)Charakterystyka ewolucjonizmu: Ewolucjonizm to orientacja intelektualna rozwijająca się w drugiej połowie XIX, której zasadniczym motywem jest przekonanie, iż świat ulega nieustannym stopniowym zmianom w wyniku których następują procesy stopniowego doskonalenia się jego poszczególnych elementów. Ewolucjonizm uznać należ za efekt stopniowego wyzwalania się myśli europejskiej z pod presji kreacjonizmu czyli przekonania, że istniejący porządek świata powstał w wyniku jednorazowego aktu stworzenia i ma charakter statyczny a zmiany w nim się dokonujące maja co najwyżej charakter wahadłowy lub cykliczny czyli oznaczają przemiany prowadzące w istocie do punktu wyjścia (dzień i noc, pory roku, narodziny dojrzałość i śmierć, degeneracja i odrodzenie, zaburzenia społeczne i porządek, koło fortuny, zegar deistów, itd.).
Ewentualnie stanowią efekt degeneracji pierwotnego doskonałego planu (Platon). Zasadniczym argumentem na rzecz kreacjonizmu było empiryczne zróżnicowanie świata przyrody na nieskończoną ilość gatunków niemożliwych do wyjaśnienia. Stąd jeszcze deiści mówią o Bogu, który stworzył świat chociaż już go nie kontroluje, gdyż łatwiej ukazać nieobecność opatrzności w życiu niż wytłumaczyć kształ™ świata. Kwestionowanie tych mniemań z reguły uznawano za domenę nauki stąd stąd początki rozwoju ewolucjonizmu wiązały się z postępem badań naukowych. Koncepcje ewolucji pojawiały się w różnych obszarach ludzkiej wiedzy:
- kosmologii - „hipoteza Kanta - Laplace'a”,
- w historii: koncepcja. J. A. Condorceta,
- w biologii: J. B. A. Lamarcka. Tryumf ewolucjonizmu związał się z ogłoszeniem teorii ewolucji biologicznej przez - K. Darwina i A. R. Wallace'a. (Obaj doszli do podobnych wniosków - radykalniejszy Darwin rozciągnął swoją teorię na kwestię pochodzenia człowieka co postawiło go w centrum dyskusji). W sposób spójny i konsekwentny przedstawiała udokumentowaną badaniami koncepcję zmian świata przyrodniczego zadając cios tradycyjnemu kreacjonizmowi tam gdzie wydawał się najbardziej oczywisty. Wyjaśniała ona różnicowanie - powstawanie gatunków zasadami walki o byt (koncepcji zaczerpniętej od Roberta Malthusa) i doboru naturalnego
Ewolucjonizm filozoficzny Herberta Spencera (1820-1903) Herbert Spencer stał się myślicielem, który działając równolegle do Darwina i Wallace'a stworzył filozoficzną wizję kosmicznej ewolucji traktując rozwój wszechświata jako podległy prawu tworzenia się układów coraz bardziej złożonych. Tak rozumiana ewolucja tworzyła spójny mechanizm tłumaczenia zmian zachodzących w historii jako przedłużenia kosmicznej i biologicznej ewolucji oraz postrzegany jako proces postępowy proces rozwijania się coraz bardziej skomplikowanych struktur życia społecznego ludzi. Stanowiła ona tym samym formułę wiążąca antropologię filozoficzną z naukowa.
Antropologia kulturowa w orbicie ewolucjonizmu. Antropologia kulturowa skoncentrowała swoje wysiłki na obszarze społeczeństw pierwotnych jako punkcie odniesienia dla określenia mechanizmów ewolucji określających rozwój społeczny od najbardziej pierwotnych form do najbardziej rozwiniętych. Podejście takie wymagało przede wszystkim wypracowania narzędzi pozwalających na dokonywanie takich analiz. W jego ramach zaczęto metodycznie badać poszczególne elementy życia społecznego taki jak systemy organizacji rodziny, struktury wierzeń itd. dążąc do ukazania ich historycznej ewolucji i pozwalające na porównywanie poszczególnych społeczeństw i ustalanie szczebla rozwoju na którym się znalazły. Ważnym dokonaniem określającym tożsamość antropologii kulturowej stało się sformułowanie tak zwanej opisowej definicji kultury przez Edwarda Burnetta Tylora. Na gruncie antropologii w sensie właściwym spośród licznych badaczy którzy problem ewolucji ludzkości uczynili przedmiotem metodycznej refleksji tworząc potężny ruch intelektualny wskazać należy przede wszystkim Lewisa Henry Morgana, Edwarda Burnetta Tylora i Jamesa George'a Frazera.
Przedstawiciele ewolucjonizmu : 1) Edward Burnett Tylor (1832 -1917) 2) Lewis Henry Morgan (1818-1881) 3) James George Frazer (1854-1941)
Ewolucjonizm stanowi najlepszy przykład stanowiska określanego jako atrybutywne rozumienie kultury.
Atrybutywne rozumienie kultury to uznanie za przedmiot realnie istniejący kultury jako określonego zespołu zachowań właściwych wszystkim ludziom i uznawanie za zadanie nauki opisania jej cech atrybutów .Jego przeciwieństwem jest dystrybutywne rozumienie kultury uznające, iż jedynymi realnie istniejącymi postaciami kultury są kultury poszczególnych grup ludzi. Nie ma więc sensu badanie kultury jako takiej a jesynie poszczególnych kultur. Główne szkoły antropologiczne: opozycja wobec ewolucjonizmu na przełomie XIX i XX wieku. Dyfuzjonizm, Szkoła durkheimowska, Historyzm Franza Boasa.
Krytyka ewolucjonizmu.
Dyfuzjonizm i nieewolucjonistyczne nurty pozytywizmu.
Dyfuzjonizm. Założenia kierunku. Przedstawiciele kierunku określanego dzisiaj jako dyfuzjonizm sami określali siebie jako szkołę historyczno kulturową. Współczesna nazwa kierunku wywodzi się od określenia procesów uznawanych przez nich za kluczowe dla rozumienia cywilizacji czyli dyfuzji. (dyfuzja - przenoszenie, przepływ). Za decydujące w rozwoju ludzkości uważali kontakty między kulturami w wyniku, których dokonania jednych kultur są przejmowane przez przedstawicieli innych kultur. Wynalazki rozprzestrzeniają się na zasadzie kręgów rozchodzących się na wodzie po wrzuceniu kamienia. Cywilizacja rozprzestrzenia się na zasadzie takich właśnie kręgów mających ośrodki obszar oddziaływania i peryferie. Zadaniem antropologii jest właśnie badanie owych procesów.
Stanowisko dyfuzjonistów wynikało z przeciwstawienia się przekonaniu ewolucjonistów o twórczym charakterze ludzi jako z natury skłonnych do dokonywania wynalazków i nowatorstwa tworzącego bogactwo i różnorodność kultur. Dyfuzjoniści uważali, że jest wręcz przeciwnie : „Wydaje się bardziej poprawne uważać umysł człowieka z natury za nietwórczy w zakresie wszystkich tych kwestii, które nie dotyczą najbardziej bezpośrednich zamierzeń życiowych” (Friedrich Ratzel) .
Ludzie znaczące wynalazki zdecydowanie częściej kopiują lub wymyślają - świadczy o tym rozprzestrzenianie się specyficznych ludzkich wytworów które można identyfikować ze względu na specyficzne cechy. Badanie pochodzenia tych wynalazków ewolucji ich form pozwala śledzić rozwój cywilizacji tworząc jej przestrzenny obraz.
Koncentracja na wędrówkach elementów prowadziła do traktowania kultury jako agregatu a nie systemu.
Dyfuzjoniści byli pracownikami muzeów badającymi głownie zbiory antropologiczne i koncentrowali się na zabytkach kultury materialnej.
Przedstawiciele:
Friedrich Ratzel (1844-1904)
Fritz Graebner (1877-1934)
Wpływ dyfuzjonizmu
Dyfuzjonizm austriacki
Wilhelm Schmidt (1868 - 1954)
Skrajny dyfuzjonizm brytyjski - dyfuzjonizm „heliocentryczny” (od uznania centralnego znaczenia kultu Słońca, panegipcjanizm od uznania centralnej rolo Egiptu)
Grafton Eliot Smith (1871-1939)
Wiliam James Perry(1868-1949)
Szkoła durkheimowska - socjologizm.
Założenia kierunku. Szkoła durkheimowska rozwinęła się na gruncie socjologii jednak jej badania obejmujące obszar antropologii wywarły doniosły wpływ na rozwój tej dziedziny (podobnie jak badania procesów wychowania zapewniły jej trwałe miejsce na gruncie pedagogiki). Nastawienie systemowe interpretacje starające się dostrzegać wzajemny splot i układ poszczególnych momentów całości życia społecznego danego społeczeństwa niż dociekań o charakterze genetycznym.
Myśl Durkheima (Emile Durkheim 1858-1917)wyrasta z konfliktów rozdzierających pierwszy okres istnienia III republiki we Francji (1871-1940). Republika powstała po upadku II Cesarstwa (1852-1870) Ludwika Napoleona Bonapartego, klęsce w wojnie francusko pruskiej - 1870 i krwawym stłumieniu Komuny Paryskiej (1871). Wobec konfliktów politycznych i światopoglądowych między monarchistami (zwolennikami starszej linii Burbonów, ich linii Orleańskiej i bonapartystów), republikanów i socjalistów oraz konfliktów wokół świeckiego charakteru państwa - kwestionowanego przez potężny nurt monarchistyczny domagający się klerykalizacji państwa. Wystąpienie Durkheima kwestionuje założenia tej dyskusji odwołując się do idei społeczeństwa nie potrzebującego zewnętrznych zasad bo będącego zasadą dla samego siebie.
Podstawowe pojęcia w twórczości Durkheima i jego uczniów i zarazem tematy jego zainteresowań to: więź społeczna - „solidarność społeczna”, jej typy i zróżnicowanie, struktura społeczna - „morfologia społeczna” i mechanizm działania -„fizjologia społeczna”.
Podstawowym pojęciem orientacji durkheimowskiej jest fakt społeczny czyli fakt mający charakter ponadjednostkowy. Fakt społeczny jest przedmiotem badania nauk społecznych.
Fakty społeczne tworzą rzeczywistość społeczną w której jednostka funkcjonuje jako czymś zastanym. Ta rzeczywistość kształtuje jednostkę. Kultura jest zewnętrzna wobec jednostki.
Przedstawiciele:
Emile Durkheim (1858-1917)
Marcel Mauss (1873-1950)
Lucien Levy Bruhl (1857-1939)
Historyzm Franza Boasa.
Franz Boas (1850-1940)
Założenia kierunku
Historyzm to orientacja metodologiczna która uznaje, że rozwój społeczny charakteryzuje się zmiennością i różnorodnością prowadząca do powstawania indywidualnych całości, których nie można ująć w żadne prawidłowości ogólne. Relatywizuje wszystko do czasu i miejsca. Neguje myślenie kategoriami uniwersalizującymi.
Myśl Boasa reprezentuje konsekwentny zwrot metodologiczny od atrybutywnego (tj. nastawionego na analizę wspólnych cech kultury ludzkiej jako całości) do dystrybutywnego (tj. nastawionego na charakterystykę poszczególnych kultur) podejścia do kultury.
Boas jako wychowawca i nauczyciel najwybitniejszych amerykańskich antropologów.
Główne szkoły antropologiczne: Klasyczne orientacje antropologiczne XX w: Funkcjonalizm, Klasyczna amerykańska antropologia kulturowa: Konfiguracjonizm, Psychokulturalizm, Strukturalizm. Funkcjonalizm - orientacja badawcza wyrosła z krytyki ewolucjonizmu i dyfuzjonizmu. Punktem wyjścia funkcjonalizmu jest dystrybutywna koncepcja kultury. Funkcjonalizm kwestionuje genetyczne rozpatrywanie zagadnień antropologii. Kwestionuje również idee porównywania kultur. Każda z nich jest traktowana jako autonomiczna całość. Funkcjonalizm: Bronisław Malinowski (1884-1942) Alfred Reginald Radcliffe-Brown (1881-1955) Klasyczna amerykańska antropologia kulturowa - Konfiguracjonizm, Psychokulturalizm. Klasyczna amerykańska antropologia kulturowa rozwinęła się na gruncie działalności Franza Boasa przekazującego swoim uczniom program badania zróżnicowania kulturowego i indywidualnych cech poszczególnych kultur. Zasadniczą cechą owych badań stała się problematyka kulturowych podstaw osobowości a więc właśnie formuła definiowana jako psychokulturalizm. A/. Konfiguracjonizm: Ruth Benedict (1887-1948) B/. Psychokulturalizm: Edward Sapir (1884-1939) Hipoteza Sapira -Whorfa Spotkanie Edwarda Sapira w 1931 z Benjaminem Lee Whorfem (1897-1941) zaowocowało tz. Hipotezą głoszącą iż to język określa sposób w jaki ludzie myślą; Struktury języka sa strukturami myślenia i postrzegania świata. To nie świat wewnętrzny ani zewnętrzny, w którym ona żyje, odzwierciedla się w języku, ale język buduje wewnętrzny świat człowieka i decyduje o tym jak postrzega on środowisko w którym żyje. Hipoteza ta ogrywa duża rolę w argumentacji na rzecz relatywizmu kulturowego i tezy ograniczonych możliwościach przekładu międzykulturowego uznając że języki są w istocie na wzajem na siebie nie przekładalne. Abram Kardiner (1891-1981) Ralf Linton (1893-1953) Margaret Mead (1901-1978) STRUKTURALIZM. Claude Levi-Strauss (ur. 1908-2009) Strukturalizm jako koncepcja dominująca w antropologii lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych. Levi-Strauss jako główny przedstawiciel koncepcji i inspirator całego nurtu. Nawiązanie do koncepcji strukturalistycznych w lingwistyce sformułowanych przez Ferdinanda de Saussure. (Zakwestionował on tradycje językoznawstwa historycznego koncentrując się na strukturze organizacji relacji między elementarnymi cząsteczkami wyrazów stanowiących tworzywo języka. Celem językoznawstwa stało się w tym ujęciu znalezienie uniwersalnych zasad organizujących empiryczną wielość języków.) Uznanie że kulturą rządzą podobne prawa jak językiem. Potoczne i teoretyczne rozumienie struktury. Potoczne rozpatrywanie poszczególnych elementów w kontekście całości. Teoretyczne rozumienie struktury na gruncie strukturalizmu prowadzi do traktowania ludzkiego myślenia jako organizowanego wewnętrzna strukturę narzucającą mu swoją logikę. Kultura przestaje być tworem ludzkim lecz staje się wynikiem uwarunkowań związanych z logiką ludzkiego myślenia - strukturalizm określa s ze względu na jego stosunek do podmiotowości „antyhumanizmem teoretycznym” a ze względu na stosunek do historii antyhistoryzmem.
Ponieważ strukturalizm w ujęciu Claude Levi-Straussa odwołuje się do głębokich struktur ludzkiego myślenia jego zasadniczą tendencją jest odwrót od badań terenowych i skupienie się na uogólniającej refleksji porównawczej. (świadectwem tych tendencji jest najpopularniejsza książka Levi Straussa Smutek tropików (1955) w której prezentuje opis swoich badań terenowyh podkreślając ograniczenia tych pierwszych. Konsekwencja strukturalizmu jest uznanie istnienia uniwersalnej struktury organizującej ludzkie myślenie i decydującej o funkcjonowaniu człowieka. Teza ta stała się przedmiotem do dzisiaj niewygasłych kontrowersji wokół strukturalizmu. Krytyka psychokulturalizmu Neoewolucjonizm Neoewolucjonizm jest kierunkiem który rozwijając się po drugiej wojnie światowej powraca do problemów, które stanowiły główny obszar zainteresowania ewolucjonizmu. Odchodzi więc od definiowania przedmiotu antropologii jako badań społeczeństw przedpiśmiennych na rzecz zainteresowania obszarem ewolucji społecznej prowadzącej ku współczesności. Podejmując kwestie mechanizmów ewolucji neoewolucjonizm staje na pozycjach materializmu wychodząc od materialnych uwarunkowań ewolucji. Materializm kulturowy Marvin Harris (1927 - 2001)Materializm kulturowy Marvina Harrisa nawiązuje podobnie jak neoewolucjonizm do założeń materializmu (w tym marksistowskiego) uznaje za centralne dla rozumienia kultury zagadnienia związane z gospodarowaniem a więc możliwościami produkcyjnymi i reprodukcyjnymi społeczeństwa. Działalność mająca na celu zaspakajanie potrzeb biologicznych w określonym środowisku decyduje o kształcie kultury a nie odwrotnie. W ujęciu Harrisa analiza struktury życia społecznego wysuwa się przed zagadnienie ewolucji jednak można powiedzieć , że jego stanowisko jest w swojej ogólnej strukturze raczej komplementarne wobec rozważań neoewolucjonistów niż konkurencyjne. Założeniem metodologii antropologii Harrisa jest rezygnacja ze studiów nad kulturą wewnętrznej perspektywy i analiza zewnętrzna, w której baadacz przedstawia własną interpretację zgromadzonych faktów. Najbardziej znaną analiza Harrisa stała się analiza zjawiska świętej krowy” w Indiach jako uwarunkowanego przez racjonalność ekonomiczną rolniczego społeczeństwa . Antropologia ekologiczna Jest nurtem stawiającym w centrum uwagi zagadnienia relacji między człowiekiem i środowiskiem. W ujęciu tego nurtujesz to relacja dynamiczna gdyż życie społeczne nie tylko dostosowuje się do środowiska ale i je przekształca. Kultura jest więc postrzegana jako wyraz dynamicznej adaptacji do środowiska. Julian Steward (1902 -1972) Pionierem nurtu był Julian Steward używający dla kierunku swoich badań określenia „ekologia kulturowa”. Problem relacji Ze środowiskiem prowadzi do koncepcji ewolucji multilinearnej tj. realizującej się na wielu indywidualnych i niepowtarzalnych ale porównywalnych drogach. Wspólną z poprzednio omawianymi formułami jest sprzeciw wobec tez strukturalizmu uznającego prymat mechanizmów organizujących myślenie na rzecz prymatu kontaktu z rzeczy. Krytyka strukturalizmu Postmodernizm a antropologia kulturowa. Orientacja badawcza czy krytyka antropologii. Ważnym zjawiskiem wpływającym na rozwój teorii antropologicznej stała się w latach osiemdziesiątych fala krytyki związanej z nurtem ponowoczesności. Jej główną ideą stało się uznanie dorobku antropologii za element krytykowanego przez postmodernistów modernizmu. Obiektem krytyki stała się tak idea antropologii jako nauki, jak i sama koncepcja możliwości obiektywnego poznania innych kultur. Poststrukturalizm Michel Foucault (1926-1984); Jacques Derrida (ur. 1930); Gilles Deleuze (1925); Jean Baudrillard (1929-2007) Za najważniejszy nurt teoretyczny postmodernizmu uznać można z tej perspektywy poststrukturalizm. Jest to nurt którego podstawową tezą jest zakwestionowanie właściwego strukturalizmowi przekonania, że można odnaleźć uniwersalny klucz do ludzkiego myślenia i uznanie, że myślenie ludzkie ma charakter dynamiczny i związku z tym odnaleźć można w nim wiele formuł nie dających się sprowadzić do wspólnego mianownika. Tak więc skoro niema takiej uniwersalnej formuły jej budowanie jest zawsze pewnym autorytarnym narzucaniem określonego ładu który ma historyczny charakter. Europejskie nurty krytyczne wobec funkcjonalizmu i strukturalizmu
Antropologia marksistowska i marksizująca.
Szkoła manchesterska i antropologia dynamiczna
Dążenie do przełamania statycznego charakteru antropologii funkcjonalistycznej i strukturalistycznej. Uznawanie że zmiana w kulturze jest zjawiskiem oczywistym a nie jedynie destrukcyjnym. Ukazywanie wewnętrznych napięć i dynamiki kulturowej,
A. Antropologia marksistowska i marksizująca .
Tradycja myślenia marksistowskiego. Marks i „wspólnota pierwotna”. Engels Pochodzenie rodziny, własności prywatnej i państwa. Spojrzenie z zewnątrz Zjawiskiem które nasila się w ostatnim ćwierćwieczu jest krytyka myślenia antropologicznego rozwijająca się w wyniku konfrontacji tradycji antropologicznej z dorobkiem antropologów reprezentujących zewnętrzny wobec tradycji europejskiej punkt widzenia związanych z nieeuropejskimi kulturami.
Ruch ten inicjuje niejako praca Anouara Abel- Maleka Orientalism in Crisis (kryzys orientalizmu) podejmująca zagadnienie konieczności przewartościowania koncepcji teoretycznych orientalizmu (tj. dziedziny studiów zajmujących się kulturami krajów bliskiego wschodu, Indii i Dalekiego Wschodu) dotyczących przeciwieństwa między Wschodem a Zachodem .
Popularność i rozwinięcie zawdzięcza książce Palestyńczyka Edwarda Saida (1935-2003) Orientalizm (1978- ost. wyd. polskie 2008)
Polemika wokół „boskości kapitana Cooka.
Punkt wyjścia Książka Marshalla Sahlinsa Wyspy historii (1985 wyd. polskie 2006)
Polemika Gananath Obeyeskerere (pochodzący z Ceylonu) Apoteoza kapitana Cooka. Europejskie mitotwórstwo w rejonie Pacyfiku 1992 (wyd polskie 2007)
Najnowszym przykładem „spojrzenia z zewnątrz może być opracowanie Arjuna Appaduraia (1949) Nowoczesność bez granic (1998 wyd. polskie 2006.)
Metodologiczna charakterystyka antropologii. Charakterystyka ogólna
Antropologia gabinetowa i antropologia terenowa.
Problem statusu teoretycznego antropologii.
Poziom ogólności twierdzeń. Dwa nurty teoretyczne:
podejście historyczne (partykularystyczne)
nurt scjentystyczny.
Techniki badań:
Metoda terenowa - pojęcie „teren”, badania terenowe a uogólnienia teoretyczne, problem języka, dystans i asymilacja wobec badanej kultury.
Metoda obserwacji.
Wywiad jako metoda - konieczność budowania wywiadu przez określenie kontekstu, wybór informatora.
Badanie kultury poprzez doświadczenia jednostek - autobiografia, biografia rodzinna.
Analiza faktów - opis i interpretacja, opis gęsty - interpretacja jako organiczna część opisu, dialog badacza i badanego.
Metoda porównawcza .
Wyjaśnianie i i rozumienie w antropologii:
- wyjaśnianie genetyczne - przyczynowe
- wyjaśnianie teleologiczne - funkcjonalne
-wyjaśnianie kontekstowe - strukturalne
- quasi-wyjaśnianie - klasyfikowanie badanego zjawiska do szerszej kategorii
Problemy metodologiczne związane z badaniem obcych kultur.
Problematyka Antropologii kulturowej - zasadnicze wątki. Przegląd:
Część pierwsza: Geneza kultury. Antropogeneza. Rasa i rasizm.
Geneza kultury. Problem genezy kultury jako zespołu zachowań przekazywanych w drodze uczenia się w przeciwieństwie do instynktu przekazywanego przez dziedziczenie.
Tradycja ukazująca kulturę jako właściwą jedynie człowiekowi formę utrwalania i przekazywania doświadczeń.
Pytanie o narodziny człowieka w świetle współczesnej wiedzy jako komplikujące tradycyjne wyobrażenia. Konieczność uznania stopniowego charakteru narodzin kultury i uznanie że pewne jej zaczątki możemy obserwować w świecie zwierząt.
Antropogeneza Chrześcijańska tradycja jako źródło tezy o zasadniczej odrębności człowieka wobec zwierząt sprzyjającej dostrzeganiu w pojawienia się człowieka zasadniczej cezury oddzielającej człowieka od zwierząt i prowadząca do poszukiwania tego co człowieka różni wobec zwierząt. Podkreślanie wyższości człowieka nad zwierzętami przeciwstawianie człowieka zwierzętom - ludzi i bestie, oraz człowieka i zwierzęciu w człowieka - obudziła się w nim bestia.
Człowiek jako gatunek:
Gatunek to grupa organizmów żywych, w obrębie której może zachodzić krzyżowanie się dające płodne potomstwo. (istnieje możliwość krzyżówek bezpłodnych np. muł)
Kryterium oczywiste wobec istot żyjących ale zawodne wobec wymarłych.
Problematyka Antropologii kulturowej - zasadnicze wątki. C. d.
Przegląd:
Część pierwsza. Antropogeneza. Rasa i rasizm.
Problem interpretacji historii rodzaju homo - kwestia w jakim stopniu mamy do czynienia z gatunkiem w odniesieniu do człowieka neandertalskiego - czy wobec człowieka z Cro Magnon był gatunkiem czy rasą?
Kryteria morfologiczne i genetyczne w klasyfikacji gatunków
Swoiste cechy człowieka wobec pokrewnych gatunków
Główne momenty ewolucji człowieka:
1 zmiany prowadzące do rozwoju australopiteka, 5-3,5 mln lat temu
2. wyewoluowanie z australopiteka nowej formy homo habilis ok. 2mln lat temu
3. pojawienie się uformowanego homo erectus około1 mln lat tmu
4. powstanie gatunku homo sapiens około 200 tyś. lat temu narodziny człowieka z Cro Magnon ok. 40 -35 tysięcy lat temu.
Kwestia interpretacji mechanizmu ewolucji. Koncepcja Edgara Morina stawiająca problem nierównomiernego rozwoju poszczególnych organów i możliwości człowieka rodzących specyficzne dla niego problemy z ich opanowaniem. Mózg jako struktura ewolucyjna stwarzająca człowiekowi największe problemy.
Formuła homo sapiens - homo demens.
E. Morin, Zagubiony paradygmat natura ludzka, Warszawa 1979
Rasa i rasizm.
Problem biologicznego zróżnicowania ludzi
Rasizm - Arthur de Gobineau - Esej o nierówności ras ludzkich 1853-1855
Pseudonaukowe koncepcje wielości dróg ewolucji człowieka oraz zróżnicowania wiążącego z konstytucją fizyczną poszczególnych ras zróżnicowane cechy psychiczne i możliwości umysłowe.
Tradycyjna i współczesna naukowa krytyka rasizmu.
Problematyka Antropologii kulturowej - zasadnicze wątki.
Przegląd:
Część druga:
Najwcześniejsze okresy rozwoju kultury ludzkiej. Rewolucja neolityczna Powstanie cywilizacji.
Pojęcie epoki archeologicznej
Kryterium określania charakteru znalezisk materiał i sposób wykonywania narzędzi.
Epoki archeologiczne:
Epoka kamienia starszego (paleolit)
Epoka kamienia nowszego (neolit)
Epoka brązu
Epoka żelaza
Tradycyjna polska nomenklatura :
Paleolit - epoka kamienia łupanego - okres gospodarki łowiecko - zbierackiej
Neolit - epoka kamienia gładzonego - okres gospodarki rolniczo - hodowlanej
Paleolit Historycznie chronologicznie potwierdzona epoka w historii ludzkości obejmuje okres od ok. 1000 000 lat przed nasza erą do ok. 8 tysięcy lat przed nasza erą a więc okres obejmujący nie tylko historię człowieka w ścisłym sensie Homo sapiens sapiens ale również rodzaju Homo. Paleolit dzielimy na : Paleolit dolny od ok. 1 000 000 lat do ok. 1 00 000 lat p.n.e. Paleolit środkowy od ok. 100 000 lat do ok. 40 000 lat p.n.e. Paleolit górny od ok. 40 000 lat do ok. 14 000 lat p.n.e. Epipaleolit (paleolit schyłkowy) lub mezolit (kamień średni) ok. 12 000 do 8 000 lat p.n.e. Pojawienie się człowieka Homo Sapiens Sapiens (człowiek z Cro Margon) wiąże się z początkiem paleolitu górnego. Okres paleolitu górnego - szczytowy okres rozwoju kultury łowieckiej opartej na polowaniu na wielkie ssaki charakterystyczne dla fauny plejstoceńskiej (okres zlodowacenia)
Osiągnięcia łowców górnego paleolitu:
Gospodarka zbieracko-łowiecka
Obróbka surowców
Tzw. Sztuka górnopaleolityczna.
Pojęcie i zjawisko rewolucji neolitycznej. Rewolucja = przewrót Nie tyle gwałtowny co odwracający radykalnie to co było dotąd.
Przejście od gospodarki łowiecko-zbierackiej do rolniczo-hodowlanej jako fundamentalna zmiana relacji między człowiekiem a przyrodą.
Przejście od gospodarki przyswajającej do gospodarki wytwórczej, od gospodarki nieproduktywnej do produktywnej, od symbiotycznej do narzucającej,
KOMPLIKACJA I POGŁĘBIENIE ZWIĄZKÓW MIĘDZY CZŁOWIEKIEM A PRZRODĄ W WYNIKU REWOLUCJI NEOLTYCZNEJ.
Rewolucja neolityczna jako fundamentalny przełom w dziejach ludzkości otwierający drogę do cywilizacji. Koncepcja trzech rewolucji w dziejach ludzkości : rewolucja neolityczna - rewolucja przemysłowa - rewolucja informatyczna.
Koncepcja rewolucji neolitycznej w ujęciu Rene Girarda.
Przejście od łowiectwa i zbieractwa do hodowli (i rolnictwa) jako efekt zeświecczenia (sekularyzacji) ofiar mających rozładowywać wewnętrzne napięcia w społeczności (koncepcja kozła ofiarnego)
Powstanie pierwszych cywilizacji
Pojęcie cywilizacji. Cywilizacja oznacza stopień rozwoju społecznego cechujący się: Znaczną liczbą ludności, złożoną struktura hierarchiczną, specjalizacją ról i funkcji społecznych, natężeniem styczności międzyludzkich, organizacją państwową.
Cechy cywilizacji: wzrost mocy produkcyjnych, zróżnicowanie społeczne, administracja i pismo, urbanizacja.
Cechy charakterystyczne społeczeństw pierwotnych (nie cywilizowanych):
Mała liczebność, rozproszenie, izolacja
Prostota technik i systemu gospodarczego
Bezklasowy charakter struktury społecznej
Wspólnotowy typ więzi i kontroli społecznej
Brak pisma
Stabilność
Ahistoryczność.
Antropologia - charakterystyka systematyczna.
Metoda, obszary badań, zasadnicze problemy
(Ciąg dalszy)
Zasadnicze wymiary analiz antropologicznych:
A. Gospodarka i sposoby adaptacji do środowiska naturalnego
Człowiek i środowisko
Gospodarka a środowisko
Definicja gospodarki
Gospodarka obejmuje te zjawiska, przedmioty i procesy, które bezpośrednio wiążą się z wytwarzaniem (zdobywaniem), podziałem, a w pewnym stopniu także z konsumpcją dóbr materialnych stanowiących podstawę zaspokojenia potrzeb biologicznych człowieka.
Specyfika gospodarki pierwotnej i sposoby jej badania
Środowisko gospodarka aspekt technologiczny
Typy gospodarki pierwotnej
Tradycyjne podziały - łowiectwo, rolnictwo i pasterstwo
Współcześnie - podział najbardziej ogólny i podstawowy - gospodarka przyswajająca i produkcyjna.
Podziały szczegółowe:
Niewyspecjalizowane łowiectwo i zbieractwo
Wyspecjalizowane łowiectwo i zbieractwo
Kopieniactwo
Rolnictwo zaawansowane
Pasterstwo
Podział pracy między mężczyznami i kobietami jako czynnik organizujący Zycie społeczności pierwotnych.
Dystrybucja dóbr
Własność
Problem własności:
- komunalna
- grupowa
- indywidualna
- prywatna
Problem bogactwa jako czynnik stymulujący rozwój form własności
Postaci bogactwa sprzyjające wspólnotowej konsumpcji i sprzyjające kumulacji w rękach jednostek
Związek rozwoju form własności z rozwojem gospodarki
rolnictwo jako czynnik stymulujący rozwój własności prywatnej
Dziedziczenie
Dar, wzajemność, wymiana - działania służące umacnianiu i nawiązywaniu więzi społecznych
Handel pierwotny - handel wymienny. Nieosobisty charakter wymiany jako cecha handlu
Antropologia - charakterystyka systematyczna.
Metoda, obszary badań, zasadnicze problemy
Zasadnicze wymiary analiz antropologicznych:
B. Struktura społeczna - Elementarne formy zróżnicowania społecznego
Problem struktury społecznej - dwie orientacje: tzw. marksizująca i funkcjonalistyczna.
Elementarne formy zróżnicowania społecznego:
Różnice związane z wiekiem
Rytuały przejścia - rytuały inicjacyjne
Płeć jako podstawa podziałów międzyludzkich
Biologiczne i kulturowe rozumienie płci
Problem tożsamości płci (berdasz)
Elementarne instytucje społeczne -struktury związane z pokrewieństwem
Koncepcje form pokrewieństwa, małżeństwa i rodziny
Macierzyństwo i ojcostwo
Rodzina
Definicje małżeństwa
Pokrewieństwo i powinowactwo, Kazirodztwo, Egzogamia i endogamia
Zawiązywanie i rozwiązywanie małżeństwa
Obrzędy małżeńskie
„cena za narzeczoną”
Życie seksualne
Ojcostwo i macierzyństwo
Rozwód
Matrylinearyzm i patrylinearyzm - (Hipoteza Claude'a Meillassoux o związku patrylinearyzmu z uprawą zbóż i matrylinearyzmu z dominacją ogrodnictwa i uprawą roślin okopowych ze względu na stabilność układów matrylinearnych.)
Zasady ustalenia pokrewieństwa - unilateralna i bilateralna
Unilateralne lineażowe - matrylinearyzm i patrylinearyzm
Bilateralna - rodowa
Problem małżeństwa preferencyjnego i nakazowego (koncepcja C. Levi Straussa)
Zasadnicze wymiary analiz antropologicznych:
C. Struktura społeczna - Status, hierarchia struktura polityczna, etnos.
Struktury hierarchiczne:
Problem statusu i rangi.
Status pozycja określająca specyfikę pozycji społecznej nie zawierający elementu wertykalnego wartościowania.
Ranga jako określanie pozycji w układzie wertykalnym ( wyższy niższy).
Status przypisany i osiągany.
Związek hierarchii społecznej z typem gospodarowania.
Niewolnictwo.
Organizacja polityczna - problemy definicyjne.
Problem przywództwa
Struktura władzy - znaczenie starszyzny plemiennej.
Władza plemienna jako władza oparta na woli wspólnoty podejmującej decyzje lub spontanicznie akceptującej zwierzchnictwo i normy rządzące wspólnotą.
Problem państwa jako organizacji stojącej nad ponad społeczeństwem i monopolizującej przymus np. Zakaz krwawej zemsty rodowej i indywidualnych porachunków oraz nakładającej podatki i regulującej stosunki między jednostkami poddanej jego władzy.
Problem „prawa” w społeczeństwie przedpaństwowym. Brak wyodrębnionych i gwarantowanych przez wyspecjalizowane instytucje norm o wyraźnej jednoznacznej treści - normy tradycyjne - bliskie normom obyczajowym (moralnym - mos (łac.) obyczaj). Podział na prawo i moralność właściwy społeczeństwom poddanym władzy państwowej.
Terytorium a organizacja społeczna.
Zasadnicze wymiary analiz antropologicznych:
E. Etniczność
Problem etniczności jako problem ostatnich dziesięcioleci.
Etniczność - postrzeganie grup jako odrębnych pod względem:
Różnych elementów kultury
Genealogii
Terytorium
Cech indywidualnych
Grupa etniczna jako grupa posiadająca określone cechy etniczne lecz pozbawiona świadomości wspólnoty (lud). Naród jako specyficzna grupa etniczna posiadająca poczucie wspólnoty
Etniczność i nacjonalizm
Typy grup etnicznych.
Dwie koncepcje etniczności:
A) Koncepcja prymordialistyczna (primordializm){Pierwotnościowa} uznaje poczucie wspólnoty etnicznej za pierwotny instynkt konstytuujący wspólnotę, która rozwija się w czasie przybierając coraz bogatsze kulturowo formy.
B) Koncepcja funkcjonalistyczna uznaje iż idea wspólnoty etnicznej jest tworzona i rozwijana jako instrument mobilizacji społeczności na rzecz celów ustalanych przez elity (Benedict Anderson Wspólnoty wyobrażone 1997, Appadurai Nowoczesność bez granic 2006.
Antropologia - charakterystyka systematyczna.
Metoda, obszary badań, zasadnicze problemy
Zasadnicze wymiary analiz antropologicznych:
E. Myślenie pierwotne.
Problem specyfiki myślenia pierwotnego.
Ogólnoludzka wspólnota myślenia
Typy społeczeństwa a typy myślenia.
Problem mentalności pierwotnej.
Podstawowe kategorie mentalności pierwotnej:
Twórca koncepcji - Lucien Levy-Bruhl. Problem rozróżnienia myślenia indywidualnego i zbiorowego. Myślenie zbiorowe jako domena zjawisk właściwych myśleniu pierwotnemu:
Brak zasad logiki formalnej w myśleniu pierwotnym
Dopuszczalność transformacji w myśleniu pierwotnym
Symbolizm i obrazowanie w myśleniu pierwotnym
Koncepcja czasu
Koncepcja przestrzeni
Znaczenie problem dosłowności i prawdziwości mitu
Problem sakralności w myśleniu pierwotnym
Konserwatyzm myślenia pierwotnego
Etnocentryzm
Myślenie magiczno- religijne
Magia i religia jako historyczne formuły wyodrębniające się w myśleniu człowieka. Problem relacji między magią i religią W sensie historycznym i strukturalnym. Koncepcja Jamesa Georga Frazera
Koncepcja: magii - religii - nauki, ja ko kolejnych faz w rozwoju ludzkiego spostrzegania świata.
Koncepcje alternatywne - współistnienie magii i religii Durkheim, Levi Strauss (Bororo)
Problem wierzeń pierwotnych jako wiążących obawy wobec sił uważanych za nadprzyrodzone z aktywną postawą wobec nich.
„Religia jako postawa pokory, magia jako postawa buntu” (Andre Breton)
Kategorie związane z wierzeniami pierwotnymi:
- Animizm - wiara w istoty duchowe obecne w ciałach i rzeczach (określenie Edwarda Burnetta Tylora
- Mana - siła emanująca z przedmiotów, przenikające i oddziałująca na otoczenie
- Tabu - zakaz nie wymagający uzasadnienia, a wywołujący w razie przekroczenia doniosłe skutki
- Rozróżnienie podstawowych rodzajów magii przez Jamesa G. Frazera:
a) Magia homeopatyczna - oparta na zasadzie iż podobne wywołuje podobne
B) Magia kontaktowa - magia oparta na zasadzie rzeczy które pozostawały w kontakcie zawsze zachowują zdolność oddziaływania na siebie.
- Czarownictwo
- Rytuał - Rytualna czystość i skalanie
- Sakralne role społeczne:- szaman i kapłan.
a) Szaman - osoba nawiązująca dzięki predyspozycjom i umiejętnościom kontakt z siłami osobisty nadprzyrodzonymi
b) Kapłan - osoba nawiązująca kontakt z siłami nadprzyrodzonymi dzięki znajomości rytuału.
3