PRAWO
Wykłady - Prof. Marek Żmigrodzki
Kształt prawa zależny jest od polityki.
Prawo jest wykładnikiem sytuacji politycznej.
Prawo stanowione, a inne systemy nauk prawniczych.
Pomiędzy prawem, a innymi normami wyodrębniamy następujące relacje:
Uregulowania zbieżne - sytuacja ma miejsce, jeżeli adresat normy otrzymuje za równo z normy prawnej, jak i z normy będącej częścią składową jakiegoś poza prawnego zbioru regulacji, tak samo brzmiące nakazy lub zakazy (np. kradzież, zakazuje ją prawo i potępiane jest przez normy religijne, obyczajowe).
Uregulowania rozbieżne - mają miejsce wtedy, gdy adresat od prawodawcy otrzymuje zupełnie różnie brzmiące polecenia, co do sposobu postępowania, niż wynikałyby one z norm moralnych, religijnych, lub obyczajowych (np. eutanazja, aborcja)
Uregulowania indetyrentne - obojętność systemów wobec siebie, ma miejsce wtedy, gdy, jakaś sfera aktywności jednostki zostaje objęta prawem, a nie wypowiadają się na ten temat poza prawne zbiory regulacji.
Prawo a moralność.
W państwie unitarnym obowiązuje jeden system prawny, natomiast może obowiązywać kilka systemów moralnych, nie ma też jednego systemu ocen moralnych.
Normy prawne zaopatrzone są w sankcje prawne (czyli postać przymusu państwowego). Jej naruszenie wywołuje reakcję organu państwowego, który z tego powodu wymierza jakąś formę kary.
Normy prawne są sformalizowane (precyzyjne), wydawane według określonej procedury, przez organy państwowe. Jest to też szczególny język, dzięki któremu wydający normy zyskuje na precyzji sformułowań, zwięzłości tekstu.
Normy prawne, jej właściwości i budowa.
1.Język prawny i język prawniczy:
Językiem prawnym jest język tekstów normatywnych (zawierających wypowiedzi normatywne) zawarte w ustawach, rozporządzeniach, uchwałach.
Język prawniczy jest dziełem prawników, powstałym przy okazji interpretowania wypowiedzi normatywnych prawodawcy oraz formowania wypowiedzi o prawie obowiązującym; powstaje także w nauce prawa, przy okazji opisywania poszczególnych instytucji prawnych, metod badania prawa obowiązującego, czy wykładni prawa. Prawnicy zwykli posługiwać się powiedzeniami w języku łacińskim, pochodzącymi z rzymskiej kultury prawnej - one także wchodzą w skład języka prawniczego
2. Właściwości normy prawnej:
Norma prawna - jest najmniejszym stanowiącym strukturalną całość elementem prawa. Jest regułą zachowania, która daje na odpowiedz na pytania: kto?; w jakich warunkach?; jak powinien się zachować? I co się dzieje w przypadku nie wykonania nakazu czy zakazu podanego w sposobie żądnego zachowania. Charakteryzuje się ona dwiema cechami głównymi. Jest to reguła abstrakcyjna i generalna.
- Abstrakcyjność normy prawnej oznacza, że wyznacza ona zachowanie takie, jakie zdarzyć się może w nieokreślonej liczbie przypadków. Zakaz zawarty w art. 148 kodeksu karnego „kto zabija człowieka” nie jest reglamentacją jednorazową, niepowtarzalną, a odwrotnie, obejmuje nieograniczoną ilość najróżniejszych zabójstw.
- Generalność normy prawnej oznacza, iż jest ona kierowana do pewnej kategorii adresatów, nie zaś do adresata wskazanego, co do tożsamości. Prawodawca czyni to poprzez użycie w tekście normatywnym zwrotów: „kto”, „każdy”, „ktokolwiek”.
3. Katalog właściwości norm prawnych:
Normy prawne mają charakter ogólny, gdyż regulują typowe stosunki społeczne. Konsekwencją ogólności norm jest to, że mierzy się tą samą miarą zachowanie dające się podciągnąć pod jedną klasę zachowań wyróżniających się wspólnymi cechami.
Zachowania, które reguluje norma prawna są zawsze widoczne zewnętrznie. Nie są, więc przedmiotem normy poglądy, mniemania, opinie.
Między różnymi normami prawnymi występuje hierarchiczne podporządkowanie: akty normatywne określają miejsce normy prawnej w systemie prawnym.
4. Budowa normy prawnej:
Normą prawną jest najmniejszy, stanowiący strukturalną całość element prawa. Na ową całość składają się 3 człony różniące się od siebie treścią wypowiedzi i funkcjami, jakie względem siebie pełnią; należą do nich:
Hipoteza - hipotezą normy prawnej jest ta jej część, która określa warunki, których spełnienie się jest niezbędne, aby oczekiwać od podmiotu zachowania podanego w dyspozycji. Czyli hipoteza podaje okoliczności, w których adresatom normy prawnej jest coś czynić nakazane, zakazane, lub dozwolone.
Dyspozycja - jest to najważniejsza część normy prawnej, bo przedstawia wzór pożądanego przez prawodawcę zachowania, ale wymaganego tylko wówczas, gdy spełnią się warunki podane w hipotezie tej normy.
Sankcja - jest to ta część normy prawnej, która określa rodzaj dolegliwości, jakie prawodawca przewidział dla każdego, kto nie spełnił tego zakazu lub nakazu
Sankcja w prawie może przybierać różne postacie:
represyjna - prawodawca stosuje ją za dokonanie zabronionych czynów. Czyny te polegają na działaniu podmiotu jak i na zaniechaniu działania (np. nie udzielenie pomocy). Pozbawia ona podmiotu ważnego dla niego dobra (np. prawa obywatelskiego, prawa do wykonywania zawodu)
egzekucyjna - polega na przymusowym wykonaniu zachowania przewidzianego przez prawo. Ta przymusowość może dotyczyć zmuszenia adresata do przewidzianego przez prawo obowiązku np. przymusowe wydanie rzeczy nabywcy. Przywraca też stan faktyczny sprzed momentu naruszenia zakazu np. zwrot mienia zagarniętego z naruszeniem prawa. Jest też sankcją w celu wymuszenia określonego zachowania (np. grzywna mająca na celu zmusić świadka do zgłoszenia do sądu).
Nieważność - dotyczy uznania za nieważną czynności prawnej podjętej niezgodnie z obowiązującym prawem.
Przepisy prawne
Fragmenty zdań (norm prawnych) stanowiące całość gramatyczną, wyodrębnione przez prawodawcę i występujące w tekście normatywnym jako artykuł, paragraf, punkt nazywamy przepisami prawnymi. Przepis prawny jest narzędziem za pomocą, którego prawodawca przekazuje adresatom wiadomości o normach. Normy prawne zawsze wyrażają treść obowiązującego prawa. Przepisy prawne są jedynie formą wyrażania tej treści. Są sytuacje, gdzie norma składa się z wielu przepisów prawnych.
Przepis prawny, a norma prawna
Przepis prawny redaguje normę prawną w całości
Redaguje jakiś fragment jednej normy prawnej.
Redaguje część różnych norm prawnych.
Istnieją w tekście normatywnym takie przepisy prawne, których normatywność jest wielce wątpliwa, bądź jej w ogóle nie ma.
Jakie przepisy prawne budzą wątpliwość, co do ich normatywności?
Tak zwane charakterystyki ustrojowe dokonywane w konstytucji, bądź charakterystyki celów i założeń do ustaw, zwłaszcza w prawie gospodarczym.
Definicje ustawowe - normodawca sam ustala znaczenie użytych w treści prawa zwrotów np. nieruchomość, rzecz, dobro niematerialne, mienie znacznej wartości
Leges imperfekta - są nimi przepisy nieprzewidujące żadnych skutków w wykroczeniu przeciw ich postanowieniom.
Podział przepisów prawnych
Kryterium podziału przepisów prawnych:
Treść przepisów
Stopień konkretności
Zasięg obowiązywania
Moc stosowania
Do jakiej gałęzi prawa należą.
Jaki jest ich stopień ogólności lub szczegółowości?
Czy rozstrzygają o obowiązywaniu innych przepisów prawnych?
Ad. 1 Treść przepisów
Przepisy prawa materialnego i formalnego.
Przepisami prawa materialnego są te przepisy prawne, które zawierają normy regulujące materię wzajemnych zachowań podmiotów prawa (prawo karne, cywilne i administracyjne).
Przepisami prawa formalnego są te przepisy, które określają jak zrealizować normy prawa materialnego. Należą do nich tak zwane prawa procesowe (prawo postępowania karnego, cywilnego, administracyjnego).
Fikcja prawna - jest to konstrukcja, która polega na świadomym przyjęciu przez prawodawcę stanu faktycznego, nieistniejącego w rzeczywistości, za istniejący, i w związku z tym przewidzianych również skutków prawnych.
Ad. 2 Stopień konkretności
Przepisy konkretne, blankietowe i odsyłające.
Przepisami konkretnymi są wszystkie sformułowania, które redagują w sposób konkretny zasadę pożądanego postępowania podmiotu prawa.
Zarówno przepisy blankietowe jak i odsyłające nie regulują reguł postępowania. W obu tych przypadkach brak ten jest uzupełniony przez pracodawcę w odmienny sposób.
W przepisach blankietowych w miejsce brakującej dyspozycji normy prawnej pracodawca formuje upoważnienie dla jakiegoś organu państwowego, aby ten dyspozycje sformował w przyszłości.
Przepisy odsyłające nie formują dyspozycji prawnej, ale zawierają informację, gdzie, w jakim przepisie prawnym już istniejącym w systemie prawa ta dyspozycja została sformułowana.
Ad. 3 Zasięg obowiązywania
Przepisy prawne uniwersalne i partykularne
Prawo uniwersalne stanowią takie przepisy, których zasięg obowiązuje całe terytorium państwa. Należą do nich akty normatywne stanowione przez najwyższe organy władzy państwowej i administracyjnej.
Prawo partykularne - przepisy prawne o zasięgu obowiązywania ograniczonego do wyodrębnionego fragmentu terytorium państwa (województwo, miasto, gmina).
Ad. 4 Moc stosowania
Przepisy prawa bezwzględnie obowiązujące i względnie obowiązujące.
Bezwzględnie obowiązująca dyspozycja w tych przepisach zredagowana jest przez stanowiącego prawo w sposób kategoryczny, tzn., że podmiot prawa nie ma możliwości innego zachowania się niż podane w dyspozycji, a jej przekroczenie wywołuje skutki prawne.
Względnie obowiązujące - w tych przepisach adresat normy prawnej może z skorzystać z tego przepisu lub nie, albo podany wzór zachowania może modyfikować.
Ad. 6 Jaki jest ich stopień ogólności lub szczegółowości?
Mamy przepisy prawa ogólne (lex generalia) i szczegółowe (lex specialis). Ogólne nie uchyla szczegółowego.
Przepisy ogólne regulują szeroki zakres spraw, obejmują szeroki katalog adresatów, a w dyspozycji ustanawiają ogólne reguły zachowania.
Przepisy szczegółowe ustanawiają wyjątki, albo uregulowania odrębne w stosunku do prawa ogólnego.
Ad. 7 Czy rozstrzygają o obowiązywaniu innych przepisów prawnych?
Derogacyjne, kolizyjne i przejściowe.
Derogacyjne - są to postanowienia uchylające dotychczas obowiązujący stan unormowań w jakimś obszarze stosunków społecznych. Derogacje te mogą w całości uchylić dotychczas obowiązujący stan prawny lub w części, zastąpić dawne unormowania nowymi lub część postanowień dawnych zachować w mocy lub dokonać tak zwanego uchylenia czystego, które oznacza zniesienie uregulowań obowiązujących lub zastąpieniu ich innymi.
Kolizyjne - rozstrzygają w przypadku obowiązywania wielu systemów prawnych na terenie jednego państwa, który z tych systemów w konkretnych warunkach miejsca i czasu ma zastosowanie. Mogą też rozstrzygać sprzeczności wynikające z unormowań pomiędzy różnymi gałęziami w jednym systemie prawa.
Przejściowe (interpolarne) - rozstrzygają o sposobie postępowania ze stanami faktycznymi powstałymi pod rządami starego prawa, a podlegającymi prawnej kwalifikacji, wówczas, gdy stare uregulowania zostały zastąpione nowymi.
Tekst jednolity - publikacja, która zawiera wersję całego aktu prawnego
Promulgacja - w odniesieniu do aktów prawnych w randze ustawy oznacza jej podpisanie i zamieszczenie w Dzienniku Ustaw.
Budowa aktu normatywnego
Określenie rodzaju aktu normatywnego (uchwała, rozporządzenie)
Data ustanowienia tego aktu.
Tytuł aktu (np. o samorządzie terytorialnym)
Preambuła
Część ogólna (formułuje przepisy, w których znajdują się elementy norm wspólne dla tych postanowień, które mogą znajdować się w części szczegółowej)
Część szczegółowa (zawiera zasadniczą treść aktu normatywnego)
Przepisy końcowe
Podpis osoby upoważnionej
Stosunek prawny
Jest szczególny w społeczeństwie. Człowiek żyjący w społeczeństwie wchodzi z innymi jednostkami w różnego rodzaju stosunki np. koleżeńskie, towarzyskie, rodzinne i inne. Szczególność stosunku prawnego jako wyodrębnionego z innych stosunków społecznych polega na tym, że zachowania podmiotów uczestniczących w stosunku prawnym są wyznaczone przez normy obowiązującego prawa. Ma charakter obustronny.
Zdarzenia prawne
Są to takie zdarzenia faktyczne, z którymi norma prawna łączy powstanie, zmianę lub ustanie konkretnego stosunku prawnego.
Klasyfikacje zdarzeń prawnych:
1.
a) fakty - są to wszystkie zdarzenia prawne, które od woli podmiotu są niezależne (np. powódź, śmierć)
b) działania - są to pozostałe zdarzenia prawne, ale zależne od woli człowieka, dzielimy je na:
czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych
inne czyny dozwolone i niedozwolone
2.
czynności prawne - działanie, którego istotnym elementem jest oświadczenie woli danej osoby, zmierzające do wywołania skutku w postaci powstania, zmiany, lub wygaśnięcia stosunku prawnego
orzeczenie sądowe - działanie organu sądowego stwierdzające, w oparciu o przepisy prawa, istnienie określonego stanu faktycznego
akty administracyjne - są rezultatem działania organu administracji państwowej podjętych w ramach posiadanych przez nie kompetencji
Elementy stosunku prawnego
Podmiot, przedmiot, uprawnienie i obowiązek
Podmiot stosunku prawnego - osoba, która jest lub może być uczestnikiem stosunku prawnego. Mogą być nim tylko podmioty prawa.
Podmiotem stosunku prawnego mogą być: osoby fizyczne, prawne i organy państwowe. Osobą fizyczną jest człowiek od momentu urodzenia, aż do śmierci. Dla pełnego uczestnictwa w stosunku prawnym osoba fizyczna winna posiadać przewidziane przez prawo kwalifikacje: zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych.
Zdolność prawna - jest własnością podmiotu prawnego objawiającego się tym, że może on być podmiotem uprawnień i obowiązków.
Zdolność do czynności prawnych - jest to możliwość nabywania przez podmiot praw i obowiązków przez własne podmiotu działanie. Możemy mieć pełną zdolność do czynności prawnej, ograniczoną, lub jej nie mieć. Pełną zdolność mają osoby pełnoletnie (po ukończeniu 18 lat i brak ubezwłasnowolnienia) i te, które nie uzyskały pełnoletniości, ale są w związku małżeńskim. Ograniczoną zdolność mają Ci, którzy ukończyli 13 lat, nie mają 18 i nie zawarli związku małżeńskiego jako niepełnoletni. Kwalifikacje te posiadają Ci, którzy spełnili warunki wieku, ale są częściowo ubezwłasnowolnieni. Nie posiadają zdolności do czynności prawnej osoby, które nie ukończyły 13 lat, albo mają odpowiedni wiek, ale zostały ubezwłasnowolnione.
Osoby prawne - zaliczamy do nich zakłady i korporacje
Korporacja - jest to osoba prawna, która powstaje w wyniku zrzeszenia się pewnej liczby osób fizycznych w stowarzyszenie lub spółkę. Decydującą rolę w tej grupie osób fizycznych odgrywa członkostwo.
Zakład - to taka osoba prawna, której powstanie, cel, rodzaj i sposób działania określa założyciel w statucie. Powinien on posiadać zarówno jedność organizacyjną jak i odrębność majątkową.
Tryb powstawania osób prawnych
Wyróżniamy 3 sposoby (tryby)
Erekcyjny - osobę prawną powołuje się aktem erekcyjnym, czyli normatywnym np. ustawa
Koncesyjny - wolę utworzenia osoby prawnej przedstawiają założyciele; mogą nimi być: osoby fizyczne, jak też istniejące już osoby prawne. Koncesja jest warunkiem powstania osoby prawnej.
Rejestracyjny (meldunkowy lub normatywny) - polega on na wpisaniu osoby prawnej do odpowiedniego rejestru (np. handlowy) Z chwilą wpisania do rejestru podmiot ma osobowość prawną.
Przedmiot stosunku prawnego
Nie jest nim sama rzecz czy dobro niematerialne, lecz różne rodzaje zachowania się podmiotów dotyczące dóbr niematerialnych.
Uprawnienie stosunku prawnego jest wtedy, gdy przepisy prawa lub postanowienia umowne nie nakładają na dany podmiot obowiązku zachowania się w określony sposób, lecz pozostawiają podmiotowi wybór określonego zachowania.
Obowiązek stosunku prawnego oznacza, że norma prawna przewiduje w określonej sytuacji pewien nakazany lub zakazany adresatowi sposób zachowania się, a z zachowaniem się odmiennym każdorazowo wiąże się uruchomienie sankcji prawnej.
Źródła prawa - źródłem prawa jest prawotwórcza działalność państwa, w wyniku, której powstają akty normatywne.
Polityka prawa
Jej twórcą jest Petrażycki. Podstawowym jej założeniem jest teza, że tworzenie prawa jest działalnością zamierzoną, celową; prawodawca tworzy prawo, by osiągnąć wcześniej zamierzone cele.
Proces kształtowania się prawa - odbywa się w wielu etapach. Biorą w nim udział różne niepaństwowe struktury np. związki zawodowe, partie polityczne
Proces prawotwórczy - obejmuje wyłącznie prawotwórczą działalność państwa
Formy działalności prawotwórczej:
Najważniejszą z nich jest stanowienie prawa, a więc odpowiedni organ formuje w wyraźny sposób normy dotyczące przyszłych sytuacji. Z pojęciem stanowienia prawa jako aktów normatywnych łączy się ściśle sprawa utrwalanych norm prawnych na piśmie.
Prawotwórcza praktyka organów państwa - wyraża się ona w powtarzających się konkretnych rozstrzygnięciach w fazie decyzji za pomocą, których te organy rozstrzygają w jednakowy sposób podobne stany faktyczne.
Umowa - w prawie wewnętrznym danego państwa umowa jest przypadkiem rzadko występującym, natomiast jest jednym z podstawowych źródeł prawa w międzynarodowym prawie publicznym.
Prawo zwyczajowo występuje wówczas, gdy oprócz faktycznego przestrzegania pewnych reguł postępowania przez dłuższy okres czasy panuje powszechne przekonanie, że reguły te są prawne.
System źródeł prawa w RP
Jest zbudowany w oparciu o hierarchię organów państwowych. Akty prawne normatywne różnią się od siebie trybem stanowienia, przedmiotem stanowienia i mocą prawną. Art. 87 Konstytucji ma tytuł „Źródła prawa” i stanowi, że jest źródłem prawa RP.
Źródłem powszechnie obowiązującego prawa w RP są:
Konstytucja
Ustawy
Ratyfikowane umowy międzynarodowe
Rozporządzenia
Regulamin sejmu i senatu to też źródła prawa.
Biorąc pod uwagę podmiot stanowiący prawo, przedmiot regulacji oraz procedurę ustanawiania aktu można powiedzieć, że system źródeł prawa RP składa się z aktów normatywnych pochodzących od:
Organów władzy ustawodawczej
Organów władzy wykonawczej
Terenowych organów administracji rządowej
Organów samorządu terytorialnego
Organy władzy ustawodawczej: Sejm, Senat, Zgromadzenie Narodowe. Akty normatywne, które od nich pochodzą to:
Konstytucja
Ustawy konstytucyjne
2 rodzaje ustaw ratyfikacyjnych
ustawy zwykłe
niektóre uchwały Sejmu i Senatu
Konstytucja to:
- ustawa zasadnicza (ma najważniejszą moc prawną, muszą być z nią zgodne wszystkie inne akty normatywne)
- przyznaje kompetencje do stanowienia prawa organom państwowym
- określa obowiązki i prawa obywateli
- tylko Zgromadzenie Narodowe uchwala konstytucje
Na podstawie rozwiązań dotyczących zmian dokonywanych w Konstytucji możemy mówić o konstytucjach:
Sztywnych (do jej zmiany potrzebna jest kwalifikowana liczba głosów)
Elastycznych
Ustawa konstytucyjna - to taka ustawa, która dokonuje zmian w obowiązującej ustawie. Były takie trzy: o samorządzie terytorialnym 1990; tzw. Mała Konstytucja z 1992; o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji RP 1992.
Umowa Międzynarodowa:
- ratyfikowane są wtedy, gdy dotyczą: pokoju, sojuszu, układu politycznego
- podpisuje ją premier
-zgoda na ratyfikacje ma być wyrażona w ustawie
Ustawa zwykłą:
-projekt może wysunąć:
1. Sejm
2. Senat
3. Prezydent
4. 15 posłów oraz komisje sejmowe
5. 100 tyś. Obywateli
- w sejmie są 3 czytania, po czym projekt (jeśli jest dobry) zostaje poddany głosowaniu (większością głosów)
-później idzie do senatu, ten w ciągu miesiąca może zaakceptować, odrzucić, lub nanieść poprawki
- kiedy ustawa jest uchwalona przez sejm i senat idzie do prezydenta, który musi ją podpisać
- po podpisaniu ustawa musi być opublikowana w dzienniku ustaw
Organy wykonawcze: prezydent, premier, rada ministrów, ministrowie
- prezydent może wydawać rozporządzenia z mocą ustawy, rozporządzenia, postanowienia, akty urzędowe w ramach konstytucyjnych kompetencji
Rozporządzenie - wydawane jest na mocy ustawy w celu jej wykonania
- rada ministrów wydaje rozporządzenia i uchwały zgodnie z konstytucją
- premier i ministrowie wydają rozporządzenia i zarządzenia
Wojewoda (terenowy organ władzy wykonawczej) - stanowi prawo miejscowe, obowiązujące na terenie danego województwa, publikuje się je w dzienniku urzędowym danego województwa
Samorząd terytorialny - stanowi uchwały i przepisy porządkowe
System prawny
Jest to całokształt obowiązujących w nim norm prawnych w danym czasie i uporządkowanych w oparciu o przyjęte kryteria
Cechy systemu prawnego:
Jednolitość (zbiór norm jest dziełem jednego państwa)
Różnorodność ( jest następstwem tworzenia norm w różnych obszarach stosunków społecznych)
Zupełność ( system jest tak skonstruowany, aby zawierał unormowania stanowiące podstawę kwalifikacji prawnej dla każdego stanu faktycznego, które zaistnieje w rzeczywistości)
Określony stopień niesprzeczności postanowień zawartych w systemie prawnym
Wykładnia prawa
Jest to operacja myślowa, której celem jest ustalenie, jakie normy prawne są zawarte w obowiązujących przepisach prawnych i co one znaczą. Jej celem jest ustalenie właściwego znaczenia normy prawnej to jest takiego, aby można ją uznać za wypowiedź prawodawcy, niebudzącą żadnych wątpliwości. Mogą jej podlegać wszystkie przepisy prawne.
Podział wykładni prawa ze względu na jej podmiot:
Autentyczna
Legalna
Praktyczna (sądowa)
Doktrynalna (naukowa)
Jeżeli chodzi o moc obowiązywania wykładni, wyróżniamy:
wiążące (władcze) - w ich skład wchodzą autentyczne, legalne, praktyczne
niewiążące (nie władcze) - doktrynalna
Wykładnia autentyczna - ma miejsce wówczas, gdy interpretatorem jest ten organ państwowy, który ustanowił dany akt normatywny
Wykładnia legalna - ma miejsce wtedy, gdy interpretacji dokonuje organ, który ma generalne kompetencje do dokonywania wykładni prawa wszystkich aktów prawnych
Wykładnia praktyczna - organy państwowe stosujące prawo, a zwłaszcza przez sądy jest wydawana; obowiązuje tych, którzy uczestniczą w danym procesie
Wykładnia doktrynalna - dokonywana jest w nauce prawa.
Metody stosowane przy dokonywaniu wykładni prawa:
Gramatyczna (językowa)
Systematyczna (systemowa)
Historyczna
Logiczna
Gramatyczna - polega na ustaleniu znaczenia normy w oparciu o analizę tekstu normatywnego
Systematyczna - polega na ustaleniu znaczenia pojedynczej normy prawnej, poprzez zestawienie jej z innymi normami prawa danego aktu normatywnego czy działu prawa
Historyczna - metoda ta opiera się na badaniu okoliczności towarzyszących powstaniu danej normy prawnej
Logiczna - jej istotą jest dokonywanie wnioskowań prawniczych opartych na wynikaniu logicznym, przyczynowym, oraz oceniającym
Rodzaje wnioskowań:
z celu na środki, gdzie stosujący prawo wnioskuje, że jeżeli prawodawca zezwolił na pewne czynności to musiał również zezwolić na wszystko to bez czego dozwolona czynność nie mogła być podjęta
komu wolno czynić więcej, temu wolno czynić mniej
komu nie wolno czynić mniej, temu nie wolno czynić więcej
więcej drodze ustalenia przeciwieństw, jeżeli ustawa zakazuje jakiegoś działania bezpośredniego to pośrednie jest dozwolone
Wyniki wykładni:
wykładnia stwierdzająca - gdy wykładnia językowa jest zgodna z wynikami pozostałych wykładni
wykładnia rozszerzająca - dochodzimy do wniosku, że prawodawca chciał powiedzieć więcej niż powiedział
wykładnia zwężająca - ustawodawca chciał powiedzieć mniej niż powiedział
wykładnia uchylająca - stan faktyczny unormowują dwie ustawy
Stosowanie i obowiązywanie prawa
Stosowanie prawa polega na podciągnięciu ocenianego stanu faktycznego pod odpowiednią normę prawną (subsumcja) i na ustaleniu skutków prawnych wynikających z norma dla tego przypadku
Etapy stosowania prawa:
Ustalenie stanu faktycznego, z którym wiązane są skutki prawne
Zawiera odpowiedź na pytanie: czy i jakie przepisy prawne odnoszą się do ustalonego stanu faktycznego, czy obowiązują one w danym miejscu i czasie i czy intencje prawodawcy zostały jasno określone w przepisach prawnych
Dokonanie prawnej kwalifikacji stanu faktycznego
Subsumcja - stosujący prawo musi zdecydować, czy udowodnione przez niego fakty i okoliczności odpowiadają warunkom określonym w hipotezie danej normy prawnej.
Ustalenie konsekwencji prawnych, czyli wydanie orzeczenia
Zasięg obowiązywania norm prawnych - normy prawne obowiązują w czasie i przestrzeni.
W czasie:
- akt normatywny obowiązuje od czasu jego wejścia w życie (jeżeli ustawa nie mówi inaczej to 14 dni po publikacji w Dzienniku Ustaw lub Monitorze Polski - Vacatio legis)
- lex retro non agit - ustawa nie działą wstecz
- ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą
W przestrzeni:
- Podstawą zasady jest zasada terytorialna, według której prawo obowiązuje na terytorium państwa
Luki w prawie
Zjawisko to ma miejsce wtedy, jeśli w obowiązującym prawodawstwie brak jest normy, która mogłaby być zastosowana w danym przypadku.
Rodzaje luk prawnych:
a) aksjologiczna (zwana ocenną lub wartościującą)
b) logiczna
c) strukturalna (konstrukcyjna)
Luka aksjologiczna - ma miejsce wtedy, gdy w systemie prawnym brak jest normy prawnej, która mogłaby, przy przyjęciu określonego wartościowania, kwalifikować prawnie stan faktyczny.
Luka logiczna - Ma miejsce wtedy, gdy występuje sytuacja sprzecznej wypowiedzi w prawie
Luka strukturalna - jest rezultatem występowania wad w systemie prawa i polega na tym, iż normy prawne o wyższej mocy prawnej są unieruchamianie przez brak norm o niższej mocy prawnej
Sposoby usuwania luk z obowiązującego prawa - mają miejsce poprzez stosowanie analogii, o ile nie usunie ich sam ustawodawca. Przesłanką stosowania analogi jest zasada, że zbliżone pod względem treści stosunki społeczne powinny być przez prawo traktowane w sposób analogiczny.
Wyróżniamy dwa rodzaje analogii:
analogia z ustawy (analogia legis)
analogia z prawa (analogia juris)
Analogia z ustawy - ma miejsce wtedy, gdy stan faktyczny nieuregulowany przez prawo zostaje podciągnięty pod normę prawną regulującą w danej ustawie podobny stan faktyczny
Analogia z prawa - gdy sytuacja nieprzewidziana przez ustawę rozstrzyga się na podstawie ogólnych ocen wyprowadzanych z większej liczby obowiązujących norm
1