1. IDENTYFIKACJA SUBSTANCJI

Nazwa produktu: Chlorek tytanu(IV) [tetrachlorek tytanu]

Wzór konstytucyjny: TiCl₄

Wzór sumaryczny: Cl₄Ti

Producent:

Dostawca:

Użytkownik:

Telefon awaryjny: (042) 631 47 24 (informacja toksykologiczna w Polsce)

2. SKŁAD I INFORMACJA O SKŁADNIKACH

Składniki stwarzające zagrożenie:

Nazwa chemiczna	% wag.	Nr CAS	Nr EINECS	Symbol ostrzegawczy	Symbole zagrożenia (R)
chlorek tytanu(IV)	100	7550-45-0	231-441-9	C	14-34-36/37

3. IDENTYFIKACJA ZAGROŻEŃ

Substancja niebezpieczna w myśl dyrektywy 1999/45/EEG.

Zagrożenie pożarowe: Substancja ciekła, niepalna. Pod wpływem wysokiej temperatury wydzielają się toksyczne gazy, pary i dymy.

Zagrożenie toksykologiczne: Chlorek tytanu(IV) na organizm człowieka działa żrąco i toksycznie. Przybliżona śmiertelna dawka dla człowieka wynosi 1g.

Zagrożenie ekotoksykologiczne: Chlorek tytanu(IV) działa żrąco na organizmy żywe, w szczególności organizmy wodne i glebowe.

4. PIERWSZA POMOC

Uwaga: W pierwszej kolejności należy wyprowadzić poszkodowaną osobę ze skażonego chlorkiem tytanu(IV) środowiska. Ułożyć na lewym boku z głową skierowaną w dół. Nie wolno stosować oddychania metodą „usta-usta” z powodu zagrożenia ratownika.

Zatrucie inhalacyjne:
1.	Zapewnić dopływ świeżego powietrza. Ułożyć poszkodowaną osobę w pozycji półleżącej. Jak najszybciej zapewnić pomoc medyczną.
Zatrucie doustne:
1.	Doraźna pomoc przy ostrych zatruciach polega na płukaniu żołądka wodą z dodatkiem dużej ilości węgla aktywnego i tlenku magnezu, a następnie na podaniu środka przeczyszczającego. Podawany jest 8% roztwór tiosiarczanu sodu, świeżo strąconego wodorotlenku żelaza(III) i tlenku magnezu, mleka, białka jaj, roztworu albuminy, środków pobudzających, a po zabiegach - 30 g oleju rycynowego.
2.	Do chwili odtransportowania do szpitala choremu zapewnić spokój, leżenie i ciepło.
Skażenie oczu:
1.	Przemyć skażone oczy większą ilością letniej wody przez 15-20 minut, przy wywiniętych powiekach. Oparzone oczy przykryć jałowym opatrunkiem.
2.	Zapewnić pomoc okulisty.
Skażenie skóry:
1.	Zdjąć skażone ubranie. Oczyścić mechanicznie skażoną skórę (ratujący musi być stosownie zabezpieczony ochronami osobistymi), przemyć dużą ilością wody, a następnie wodą z łagodnym mydłem. Oparzone miejsca przykryć jałowym opatrunkiem. Zapewnić pomoc medyczną.
2.	Skonsultować się z lekarzem dermatologiem.

5. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU POŻARU

Szczególne zagrożenia:	Substancja niepalna. W ogniu wydzielają się żrące i toksyczne gazy, pary i dymy.
Środki gaśnicze:	Zgodne z naturą pożaru sąsiednich obiektów.
Zalecenia szczegółowe:	Nie dopuścić do skażenia chlorkiem tytanu(IV) kanalizacji.

6. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU NIEZAMIERZONEGO UWOLNIENIA DO ŚRODOWISKA

Zalecenia ogólne:	W przypadku wydostania się chlorku tytanu(IV) do środowiska, skażony teren należy wyizolować z otoczenia, a poza jego obręb wyprowadzić osoby postronne. W pierwszej kolejności odciąć źródło skażenia środowiska. W razie potrzeby wezwać ekipy ratownicze. Chronić źródła wody oraz kanalizację.
Środki ochrony osobistej:	Unikać kontaktu z uwolnionym chlorkiem tytanu(IV). Stosować ubrania ochronne z tkanin zwartych, rękawice ochronne odporne na działanie czynników żrących, okulary ochronne w szczelnej obudowie, ochrony dróg oddechowych przed parami. Należy pamiętać o ograniczonym czasie działania ochronnego filtrów gazowych i cząsteczkowych (filtr gazowy oznaczony kolorem szarym i literą B, filtr cząsteczkowy oznaczony kolorem białym i symbolem P2).
Zalecenia szczegółowe:	Starać się odciąć źródło skażenia środowiska (uszczelnić uszkodzone opakowanie i umieścić w opakowaniu awaryjnym).
Zabezpieczenie środowiska:	Chronić źródła wody oraz kanalizację. W przypadku skażenia wód powiadomić odpowiednie władze. Skażony grunt podlega wymianie.
Metody utylizacji:	Unieszkodliwianie na drodze chemicznej - zgodnie wymogami prawa krajowego.

7. POSTĘPOWANIE Z SUBSTANCJĄ I JEJ MAGAZYNOWANIE

Zapobieganie zatruciom:	Podczas stosowania chlorku tytanu(IV) nie jeść, nie pić, unikać kontaktów z chlorkiem tytanu(IV) unikać wdychania par i aerozoli, przestrzegać zasad higieny osobistej, stosować odzież i sprzęt ochrony osobistej, pracować w wentylowanym pomieszczeniu.
Zapobieganie pożarom/wybuchom:	Substancja niepalna. Nie wymaga szczególnego trybu postępowania w tym zakresie.
Magazynowanie:	Chlorek tytanu(IV) przechowywać w miejscu suchym i chłodnym, w opakowaniach jednostkowych z tworzywa sztucznego albo szkła oranżowego. Unikać kontaktu z wilgocią, kwasami i alkaliami. Podłogę z materiału odpornego na czynniki żrące zaopatrzyć w studzienki ściekowe z odrębną kanalizacją. Opakowania muszą być szczelnie zamknięte w celu ochrony przed wilgocią. Należy wyposażyć je w odpowiednie etykiety. Opakowania chronić przed nagrzaniem. Na terenie magazynu przestrzegać zakazu palenia, spożywania posiłków, zażywania lekarstw, używania otwartego ognia i narzędzi iskrzących.
Metody postępowania z odpadami:	Za odpad można uznać chlorek tytanu(IV), który w żadnej postaci nie nadaje się do zagospodarowania. Odpadowy chlorek tytanu(IV) odstawiany jest do wskazanego przez służbę ochrony środowiska miejsca, celem utylizacji.

8. KONTROLA NARAŻENIA I ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ

Rozwiązania techniczne: Ogólne - niezbędne do prawidłowego przewozu, magazynowania i stosowania chlorku tytanu(IV). Sprawna wentylacja.

Ochrony osobiste:

Ręce:	Rękawice z tworzywa powlekanego, odpornego na działanie czynników żrących.
Oczy:	Okulary ochronne w szczelnej obudowie.
Drogi oddechowe:	Ochrony dróg oddechowych w przypadku pracy w atmosferze z parami chlorku tytanu(IV) (z filtrem gazowym oznaczonym kolorem szarym i literą B, filtrem cząsteczkowym oznaczonym kolorem białym i symbolem P2).
Skóra i ciało:	Ubrania ochronne ze zwartej tkaniny. Fartuchy ochronne odporne na działanie czynników żrących.
Ochrony zbiorowe:	Wentylacja na stanowiskach pracy w obiektach zamkniętych. Zdroiki w pobliżu stanowisk pracy.
Inne informacje:	Higiena pracy: Obowiązują przepisy ogólne przemysłowej higieny pracy. Zanieczyszczone ubranie wymienić. Po pracy wymyć powierzchnię ciała oraz oczyścić ochrony osobiste. Nie jeść, nie pić, nie palić, nie zażywać leków podczas pracy. Zapobieganie zagrożeniom: Tam, gdzie występuje możliwość pojawienia się niebezpiecznych stężeń par chlorku tytanu(IV), wprowadzić zraszanie rozproszoną wodą.

Najwyższe dopuszczalne stężenie w środowisku pracy:

NDS - 10 mg/m³ (dymy i pyły przeliczone na Ti),

NDSCh - 30 mg/m³ (dymy i pyły przeliczone na Ti),

Rozwiązania techniczne: Stosowanie się do rygorów bezpiecznej pracy (ochrony osobiste, wentylacja wyciągowa, brak możliwości skażenia kanalizacji i otaczającego środowiska).

Metody oceny narażenia

Metody oceny narażenia opierają się na laboratoryjnym oznaczaniu zawartości chlorku tytanu(IV) na stanowisku pracy. Zalecane są metody chromatografii gazowej.

Metody oceny narażenia w środowisku pracy: analiza chromatograficzna (gazowa) powietrza pobranego w środowisku pracy oraz materiału biologicznego (włosy, mocz).

METODY OCENY NARAŻENIA W ŚRODOWISKU PRACY

PN-86/Z-04050.01 - Ochrona czystości powietrza. Przyrządy i zestawy do pobierania próbek. Postanowienia ogólne.

PN-89/Z-04008.07 - Ochrona czystości powietrza. Pobieranie próbek. Postanowienia ogólne. Zasady pobierania próbek w środowisku pracy i interpretacja wyników.

Ocena narażenia: Zgodnie z normami polskimi dotyczącymi chlorku tytanu(IV).

9. WŁAŚCIWOŚCI FIZYKOCHEMICZNE

9.1	Masa cząsteczkowa: 189,71g/mol
9.2	Postać fizyczna, barwa, zapach: Chlorek tytanu(IV) w warunkach normalnych jest bezbarwną cieczą o drażniącym zapachu. Dymi w obecności wilgoci z powietrza, wydzielając chlorowodór, gaz żrący, korodujący metale, widoczny w postaci białych dymów.
9.3	Temperatura topnienia: -25oC
9.4	Temperatura wrzenia: 136,4oC
9.5	Gęstość w 20oC: 1,726 g/cm^3
9.6	Gęstość par względem powietrza: 6,66
9.7	Prężność par: 13 hPa/21^oC.
9.8	Rozpuszczalność w wodzie: Chlorek tytanu(IV) wchodzi w reakcję z wodą, z wydzieleniem chlorowodoru, gazu trującego, korodującego metale, widocznego w postaci białych dymów.
9.9	Zagrożenie wód: Skrajne.
9.10	Inne: Tetrachlorek tytanu stosowany jest do wytwarzania szkła opalizującego oraz w licznych syntezach, jako bardzo ważny, tzw. „kwas Lewisa”. Reagent w stereoselektywnych alkinilacjach aldehydów.

10. STABILNOŚĆ I REAKTYWNOŚĆ

Reaktywność i stabilność:	W warunkach normalnych chlorek tytanu(IV) jest chemicznie stabilny. Unikać kontaktów z wilgocią i kwasami.
Właściwości korozyjne:	Silne w obecności wilgoci.

11. INFORMACJE TOKSYKOLOGICZNE

Drogi narażenia człowieka: Wdychanie par, spożycie, kontakt z oczami i skórą.

Informacja ogólna: Tetrachlorek tytanu jest substancją silnie żrącą. W obecności wilgoci wydziela żrący chlorowodór. Pary drażnią błony śluzowe. Śmiertelna dawka dla człowieka (wchłonięta drogą pokarmową) wynosi 19 g. Wewnątrz ustroju człowieka tetrachlorek tytanu uszkadza narządy wewnętrzne, doprowadzając do ich perforacji. Wchłaniany drogami oddechowymi uszkadza płuca. Skutki działania tej substancji można porównać do działania stężonego kwasu solnego.

Działanie miejscowe:

Wdychanie par: Pary wywołują kaszel, ból w klatce piersiowej i skrócenie oddechu. Mogą spowodować bezdech z pieniącą się śliną (objaw obrzęku płuc). Może pojawić się zapalenie oskrzeli lub zapalenie płuc.

Spożycie: Następstwem jest uczucie palenia w ustach i nudności z wymiotami, w których może być stwierdzana obecność krwi. Może dojść do perforacji (przedziurawienia) jelit.

Kontakt z oczami: Pary silnie drażnią błony śluzowe. Skutkami są silne zaczerwienienie i ból, a następnie ściemnienie białkówki oczu i zaburzenie widzenia. Może wystąpić oparzenie chemiczne.

Kontakt ze skórą: Pary silnie drażnią błony śluzowe. Występują zaczerwienienie i ostre podrażnienie skóry. Po kilku godzinach powstają drobne zakażone pęcherzyki. Może pojawić się poparzenie chemiczne.

12. INFORMACJE EKOLOGICZNE

Działanie na organizmy wskaźnikowe:

Niższe organizmy: Bakterie (Eschrichia coli) znoszą stężenie 1 g/dm³ bez widocznej szkody. Próg szkodliwości wynosi dla glonów (Scenedesmus) 2 mg/dm³, dla rozwielitek 4,6 mg/dm³.

Stopień zagrożenia wód: Skrajny.

13. POSTĘPOWANIE Z ODPADAMI

Metody unieszkodliwiania:

Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628) oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206).

Zawartość opakowania wg:

rodzaju 06 04 99 - inne nie wymienione odpady.

Sposób likwidacji B3: „Procesy oddzielania szkodliwych składników odpadów od obojętnych...”

Opakowanie:

rodzaj 15 01 02 - opakowania z tworzyw sztucznych,

rodzaj 15 01 02 - opakowania z metali,

rodzaj 15 01 07 - opakowania ze szkła.

14. INFORMACJE O TRANSPORCIE

14.1	Numer ONZ:	1838
14.2	Klasa RID/ADR/IMO:	8
14.3	Grupa pakowania:	II
14.4	Numer rozpoznawczy zagrożenia:	80
14.5	Numer indeksowy (EC):	022-001-00-5
14.6	Symbole niebezpieczeństwa (R):	14-34-36/37
14.7	Symbole bezpieczeństwa (S):	1/2-7/8-26-45
14.8	Nalepka ostrzegawcza wg ADR/RID Nr 8:

15. INFORMACJE DOTYCZĄCE PRZEPISÓW PRAWNYCH

Kartę wykonano zgodnie z:

• Międzynarodową normą ISO 11014-1; 1994, zatwierdzoną przez Normalizacyjną Komisję Problemową nr 269 ds. Bezpieczeństwa Chemicznego Polskiego Komitetu Normalizacyjnego.

• Wytycznymi Dyrektywy UE Nr 1999/45/EG, Dyrektywy 67/548 EEC oraz Dyrektywy UE 88/379/EEC (Dangerous Product Regulations incl. EC Guidelines), dotyczącymi klasyfikowania, oznaczania i sporządzania informacji o materiałach niebezpiecznych.

• Ustawą o substancjach i preparatach chemicznych z dnia 11 stycznia 2001 r. (Dz. U. Nr 11, poz. 84; Nr 100, poz. 1085; Nr 123, poz. 1350; Nr 125, poz. 1367 ze zmianą z dnia 5 lipca 2002 r. (Dz. U. Nr 142, poz. 1187).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego (Dz. U. Nr 140, poz. 1171).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem - ZAŁĄCZNIK (Dz. U. Nr 129, poz. 1110).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 140, poz. 1173).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (Dz. U. Nr 140, poz. 1172).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 15 lipca 2002 r. w sprawie substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych, których opakowania należy zaopatrywać w zamknięcia utrudniające otwarcie przez dzieci i wyczuwalne dotykiem ostrzeżenie o niebezpieczeństwie (Dz. U. Nr 140, poz. 1174).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 14 lipca 2002 r. w sprawie obowiązku dostarczenia karty charakterystyki niektórych preparatów nie zaklasyfikowanych jako niebezpieczne (Dz. U. Nr 142, poz. 1194).

• Normą PN-ISO 11014-1 „Bezpieczeństwo chemiczne - Karta charakterystyki bezpieczeństwa produktów chemicznych”.

• Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 r. (Dz. U. Nr 79, poz. 513) ze zmianą z 2 stycznia 2001 r. (Dz. U. Nr 4, poz. 36) w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

• Rozporządzeniem MZiOS z dnia 11 września 1996 r. (Dz. U. Nr 121, poz. 571) w sprawie czynników rakotwórczych w środowisku pracy oraz nadzoru nad stanem zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki.

• Rozporządzeniem MOŚZNL z dnia 28 kwietnia 1998 r. (Dz. U. Nr 55, poz. 355) w sprawie dopuszczalnych wartości stężeń substancji zanieczyszczających w powietrzu.

• Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21 października 1998 r. (Dz. U. Nr 145, poz. 942) i zmianą z 5 marca 2001 r. (Dz. U. Nr 22, poz.251 ) w sprawie szczegółowych zasad usuwania, wykorzystywania i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych.

• Ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628) oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206).

• Klasyfikacją materiałów niebezpiecznych według Umowy Europejskiej dotyczącej Międzynarodowego Przewozu Materiałów Niebezpiecznych ADR (ważnej od 01.07.2001 r.).

• Niniejsza karta charakterystyki substancji niebezpiecznej jest bezpośrednio przekazywana użytkownikowi chlorku tytanu(IV), bez zapewnień lub gwarancji co do kompletności bądź szczegółowości odnośnie do wszystkich informacji lub zaleceń w niej zawartych.

• Niniejsza karta nie jest żadną podstawą zobowiązującą do jakiejkolwiek odpowiedzialności jakiegokolwiek rodzaju ze strony dostawcy chlorku tytanu(IV). Przedsiębiorstwo nie będzie odpowiedzialne za jakiekolwiek zejście śmiertelne, chorobę lub uszczerbek na zdrowiu jakiejkolwiek natury, będący następstwem zastosowania lub niewłaściwego wykorzystania karty charakterystyki substancji niebezpiecznej lub materiału, którego karta dotyczy.

• Informacje zawarte w niniejszej karcie przedstawiają aktualny stan naszej wiedzy i doświadczeń dotyczących bezpiecznego stosowania wyrobu.

Na etykietach należy umieścić następujące informacje:

Symbole ostrzegawcze na opakowaniach jednostkowych:
Napis ostrzegawczy na opakowaniach jednostkowych:		„Substancja żrąca.”
Symbole zagrożenia
R 14	Reaguje gwałtownie z wodą.
R 34	Wywołuje oparzenia.
R 36/37	Działa drażniąco na oczy i drogi oddechowe.
Symbole bezpieczeństwa
S 1/2	Przechowywać w zamknięciu i chronić przed dziećmi.
S 7/8	Przechowywać pojemnik szczelnie zamknięty w suchym pomieszczeniu.
S 26	Zanieczyszczone oczy przemyć natychmiast dużą ilością wody i zasięgnąć porady lekarza.
S 45	W przypadku awarii lub jeżeli źle się poczujesz, niezwłocznie zasięgnij porady lekarza - jeżeli to możliwe, pokaż etykietę.

16. INNE INFORMACJE

Chemiczne określenie produktu: Chlorek tytanu(IV)
16.2 Znaczenie symboli:
Symbol ostrzegawczy na opakowaniach jednostkowych
C	Substancja żrąca.
Numer rozpoznawczy zagrożenia
80	Materiał żrący.
Znaczenie oznaczeń transportowych
Klasa RID/ADR: 8-II		Materiał żrący - niebezpieczny.
Numer ONZ: 1838		Czterochlorek tytanu.

Uwaga: Użytkownik ponosi odpowiedzialność za podjęcie wszelkich kroków mających na celu spełnienie wymogów prawa krajowego. Informacje zawarte w powyższej karcie stanowią opis wymogów bezpieczeństwa użytkowania substancji. Użytkownik ponosi całkowitą odpowiedzialność za określenie przydatności produktu do konkretnych celów. Zawarte w niniejszej karcie dane nie stanowią oceny bezpieczeństwa miejsca pracy użytkownika. Karta charakterystyki nie może być traktowana jako gwarancja właściwości substancji.

* * * * *

Zgodnie z rozporządzeniem MZ z dnia 3 lipca 2002 r., PN-ISO 11014-1 i Dyrektywą 91/155/EEC

	KARTA CHARAKTERYSTYKI NIEBEZPIECZNEJ SUBSTANCJI	Wydanie: I Data wydania: 20.12.02 Strona/stron 8/8
Nazwa:	CHLOREK TYTANU(IV)

8

Chlorek tytanu(IV)

---