Ekonomika majątku obrotowego przedsiębiorstwa

1. Pojęcie i składniki majątku obrotowego przedsiębiorstwa

1.1. Definicja majątku trwałego

Majątek, który tworzą aktywa :

• trwałe, zw. też długotrwałymi

• względnie stałe w krótkim okresie czasu

• rosnące w długim czasie wraz z rozwojem zdolności produkcji przed.

1.2.Definicja majątku obrotowego

Majątkiem obrotowym są aktywa

• wykorzystywane w przedsiębior­stwie przez okres nie dłuższy niż rok.

• znajduje się w ciągłym ruchu, przechodząc przez kolejne fazy tej działalności.

• zmieniają swoją postać naturalną w bardzo krótkim czasie na skutek prowadzonej przez przedsiębiorstwo działalności gospodarczej.

1.3. Kryteria podziału majątku obrotowego

1.3.1. Charakter

1.3.2. Zmienność

1.4.1 Składniki wydzielone na podstawie kryterium charakteru

1.4.1.1. Zapasy:

1. nabyte lub wytworzone we własnym zakresie składniki majątkowe, które przeznaczone są do zużycia lub dalszej odsprzedaży.

• zaliczki na poczet dostaw

2. Z finansowego punktu widzenia istotne znaczenie ma poddział zapasów w zależności od funkcji pełnionych w przedsię­biorstwie:
   można podzielić na:

• bieżące, które są konieczne do zapewnienia ciągłości i ryt­miczności produkcji (zapasy surowców i materiałów) oraz sprzedaży (zapasy wyrobów i towarów);

• sezonowe, które przekraczają bieżące potrzeby i są gromadzo­ne przed okresami wzmożonego zbytu (np. przygotowanie wyrobów i towarów obejmujących odzież zimową już w lecie) lub w okresie po­daży surowców (np. gromadzenie zapasów buraków do przetwórstwa w cukrowniach, sezonowe zakupy bawełny w okresie jej zbiorów)

• nadmierne, tj. przekraczające uzasadnione ekonomiczne po­trzeby posiadania zapasów bieżących i sezonowych

• zbędne, które nie mogą być w ogóle wykorzystane w przed­siębiorstwie i powinny być odsprzedane i zlikwidowane dla unik­nięcia dalszych kosztów ich utrzymania.

3. w skład zapsów wchodzą :

• materiały

• są jedną z podstawowych pozycji rzeczowego majątku obrotowego w przedsiębiorstwie wytwórczym.

• Służą na ogół do jednorazowego zużycia w jednym cyklu produkcyjnym.

• Przenoszą całą swoją wartość na nowo wytworzone produkty

• zalicza się do nich:

1. zapasy surowców, które stanowią istotę produkowanego wyrobu, nadają mu pewne cechy albo służą do celów ogólnogospodarczych i administracyjnych

2. zapasy surowców, które są źródłem energii

3. opakowania

4. części zamienne

5. wszelkiego rodzaju odpady.




• Produkcję nie zakończoną tworzą wyroby, roboty lub usługi, które jeszcze nie zostały zakończone i w zależności od stopnia ich zaawansowania w procesie produkcyjnym przybierają postać produk­cji w toku i półfabrykatów. Na ogół za półfabrykaty uważa się pro­dukty, które przeszły określoną zamkniętą część cyklu produkcyjnego, są odrębnie magazynowane i mogą stanowić przedmiot sprzedaży.

• towary

• Towary są rzeczowymi składnikami majątku obrotowego wy­tworzonymi przez inne przedsiębiorstwa, zakupionymi przez daną jednostkę oraz przeznaczonymi do sprzedaży w nie zmienionej postaci.

• zalicza się do nich:

1. towary handlowe obcej produkcji zakupione w celu sprzedaży

2. artykuły spożywcze przeznaczone do dalszej obróbki, a następnie do sprzedaży w stołówkach, bufetach i innych zakładach gastronomicznych.

• produkty gotowe:

• przeznaczone są do sprzedaży i nie podlegają dalszemu przerobowi w przedsiębiorstwie

1. wyroby gotowe

2. wykonane usługi

3. prace naukowo-badawcze

4. prace projektowe, geodezyjno-kartograficzne

5. zakończone roboty, w tym roboty budowlano-montażowe.

1.4.1.2 Należności i roszczenia

1. Należności i roszczenia są to sumy pieniężne należne przedsię­biorstwu (wierzytelności) od innych podmiotów za wcześniej wykonane dla nich świadczenia (np. sprzedane wyroby, towary).

2. W grupie należności wyróżnia się:

• należności z tytułu dostaw i usług, czyli głównie należności od odbiorców

• należności z tytułu podatków, składek ubezpieczeń społecz­nych lub dotacji (budżetowej);

• pozostałe należności, np. od pracowników z tytułu pobranych przez nich zaliczek i zaciągniętych pożyczek oraz od innych osób fizycznych i prawnych;

• roszczenia sporne, które obejmują należności dochodzono przez przedsiębiorstwo w sądzie.

1.4.1.3 Papiery wartościowe przeznaczone do obrotu są to:

• akcje i obli­gacje

• bony skarbowe zakupione w celu ich odsprzedaży

• czeki i weksle obce płatne w okresie dłuższym niż trzy miesiące od daty ich wystawienia.

• akcje własne nabyte zgodnie z przepisami prawa hand­lowego, czyli

• nabywane w drodze egzekucji na zaspokojenie roszczeń spółki, których nie można zaspokoić z innego majątku akcjonariusza

• nabywane w celu umorzenia akcji.

1.4.1.4. środki pieniężne:

1. są to kwoty pieniężne, którymi w danej chwili może dysponować jednostka gospodarcza.

2. dzieli się je:

• w zależności od miejsca ich przechowywania na:

• na gotówkę w kasie

• środki pieniężne w banku, które są lokowane na tzw. rachunku bieżącym oraz na innych rachunkach bankowych.

• Szczególną postacią środków pieniężnych są czeki obce gotówkowe i rozrachunkowe oraz weksle obce.

• środki krajowe

• środki obce

1.4.2. Składniki wydzielone na podstawie kryterium zmienności

a) majątek stały

• tworzą go stałe aktywa obrotowe przedsiębiorstwa

• stałe aktywa obrotowe są niezależne od wa­hań dziennych, sezonowych lub cyklicznych zmian aktywności gos­podarczej przedsiębiorstwa.

b) majątek zmienny

• tworzą go zmienne aktywa obrotowe przedsiębiorstwa

• Jego wielkość waha się na skutek:

• cykliczności produkcji i sprzedaży;

• sezonowości obejmującej pewną grupę wyrobów produkowa­nych i zużywanych w niektórych okresach roku kalendarzowego;

• specyfiki codziennych transakcji, w których dzienne wpływy i wydatki przedsiębiorstwa nie równoważą się

1.4.3 Zasadnicze przedmioty zainteresowania ekonomiki obrotu środków obrotowych w działalności operacyjnej.

a) minimalizacji długości cyklu eksploatacyjnego

• Cykl eksploatacyjny obejmuje zespół operacji gospodarczych od wydania gotówki na surowce i materiały do uzyskania gotówki za wytworzone z nich produkty.

• Cykl eksploatacyjny składa się i trzech faz:

• zaopatrzenia, w której przedsiębiorstwo nabywa surowce i materiały, zatrudnia pracowników, korzysta z transportu obcego oraz usług remontowych; część tych składników nabywa za gotówkę, część na kredyt kupiecki;

• produkcji, w której przedsiębiorstwo przekształca surowce i materiały w produkty gotowe, aby następnie sprzedać je odbior­com; część wyrobów gotowych może pozostawać w magazynach;

• zbytu, który polega na sprzedaży wytworzonych produktów odbiorcom.

• Posiadanie majątku obrotowego w odpowiedniej wielkości wa­runkuje zachowanie ciągłości i rytmiczności przebiegu cyklu eks­ploatacyjnego oraz utrzymanie właściwego poziomu płynności finan­sowej przedsiębiorstwa.

• Wielkość majątku obrotowego przedsiębiorstwa zależy także od szybkości jego krążenia i zsynchronizowania etapów jego przepły­wów przez poszczególne ogniwa działalności operacyjnej jednostki gospodarczej.

2. Funkcje majątku obrotowego w przedsiębiorstwie.

2.1. Środki należące do majątku obrotowego przedsiębiorstwa charak­teryzują się:

1. krótkim okresem życia, zwykle krótszym niż rok.
   Wyjątki zdarzają się w przedsiębiorstwach, w których cykl produkcyjny jest dłuższy niż rok. Na przykład przedsiębiorstwa tytoniowe, które przechowują zapasy surowców aż przez trzy lata, ciągle księgują je jako aktywa bieżące. Podobnie jest w przypadku produkcji statków czy wytwarzania wina;

2. szybką zamianą na inne środki.
   Gotówka służy uzupełnieniu zapasów surowców i materiałów. Zapasy wyrobów gotowych wy­czerpują się w miarę sprzedaży, a potem przekształcają się w należ­ności, które znowu stają się gotówką po ich uregulowaniu;

3. synchronizacją. Potrzeba kapitału obrotowego oraz jego po­ziom zależą od stopnia synchronizacji produkcji, sprzedaży oraz tempa inkasowania należności. Synchronizacja ma zapewnić dodat­nią wartość kapitału pracującego.

2.2. W działalności gospodarczej każdego przedsiębiorstwa majątek obrotowy pełni trzy podstawowe funkcje integralnie wiążące się z jego głównymi celami. Do funkcji tych zaliczamy:

1. zapewnienie i utrzymanie stałej płynności finansowej;

2. optymalizację wielkości i struktury aktywów bieżących (obro­towych) z punktu widzenia minimalizacji kosztów ich utrzymy­wania;

3. kształtowanie struktury źródeł finansowania aktywów bieżą­cych dla minimalizacji kosztów ich finansowania.

2.3. Majątek obrotowy jest klasyfikowany według trzech stopni płyn­ności, a mianowicie jako:

1. majątek najbardziej płynny, na który składają się:

• gotówka i bankowe lokaty a vista,

• waluty obce w kasie i na rachunkach bankowych,

• papiery wartościowe przeznaczone do obrotu dające się na­tychmiast spieniężyć, .

• czeki,

• weksle pewne płatne za okazaniem,

• zapasy zbywalne natychmiastowo;

• majątek dość płynny, na który składają się:

• należności gwarantowane, płatne w terminie do trzech miesięcy,

• weksle płatne w terminie do trzech miesięcy,

• papiery wartościowe trudniej zbywalne (nie notowane na giełdzie),

• zapasy trudniej zbywalne;

• majątek najmniej płynny, który obejmuje:

• pozostałe należności,

• pozostałe papiery przeznaczone do obrotu

• pozostałe zapasy.

2.4. Sposoby wyceny wartości majątku obrotowego (materiały i towary) zakupywanych przez przedsiębiorstwo.

1. Cena nabycia jest ceną zakupu składnika majątku obejmującą:

• rzeczywistą cenę zakupu danego składnika majątku należną sprzedającemu;

• obciążenia wchodzące w cenę zakupu dóbr importowanych w postaci podatku importowego, cła, podatku akcyzowego;

• koszty zakupu bezpośrednio z nim związane (koszty trans­portu, załadunku i wyładunku, sortowania, ubezpieczenia, transpor­tu itp.);

• zmniejszenie ceny nabycia o udzielone przez sprzedającego, rabaty, upusty itp.

• ceny zakupu

• Cena zakupu jest ceną fakturową netto, obliczoną przez dostawcę w fakturze za dany składnik majątku obrotowego i nie zawierającą kosztów zakupu ponoszonych przez kupującego. Na wysokość kosztów zakupu wpływają :

• warunki umowy kupna-sprzedaży, a ściślej klauzule

• rodzaju kupowanego skład­nika

• Klauzula „loco magazyn dostawcy" oznacza, że koszty zakupu obejmują wszystkie koszty przemieszczania dostawy z magazynu dostawcy do magazynu odbiorcy.

• Klauzule „franco stacja dostawcy" lub „franco stacja odbiorcy" oznaczają, że tylko określone części ponoszonych kosztów przemieszczania są kosztami zakupu obciążającymi odbior­cę tych składników majątku obrotowego.

• Koszt wytworzenia (we własnym zakresie przez przedsiębiorstwo określonego składnika)

• obejmuje koszty bezpo­średnie produkcji poszczególnych produktów gotowych, produkcji w toku i półfabrykatów wraz z przypadającą na okres ich wy­twarzania uzasadnioną częścią kosztów pośrednich produkcji.

• Taki sposób wyceny wyrobów gotowych i niegotowych narzuca organiza­cję ewidencji kosztów, która umożliwia kalkulowanie kosztów wy­twarzania i obliczanie jednostkowych kosztów wytwarzania wyro­bów gotowych i niegotowych.

2.4.2. Metody wyceny pieniężnego majątku obrotowego obejmującego: należności, papiery wartościowe prze­znaczone do obrotu oraz środki pieniężne są odmienne i zarazem zróżnicowane.

1. należności wyceniane są według kwoty nominalnej wymagalnej przy ich likwidacji.

2. krótkoterminowe papiery wartościowe

• wycena oparta jest bądź na ich rzeczywistych cenach zakupu

• wycena oparta na niższej cenie nabycia lub cenie sprzedaży, jeśli walory te są notowane na rynku.

3. środków pieniężnych

• Gotówkę, depozyty oraz lokaty bankowe wyrażone w walucie krajowej wycenia się według ich wartości nominalnych. Wartości te obejmują doliczane lub potrącane przez bank odsetki.

• Gotówka i bankowe lokaty w walutach obcych wyce­niane są po kursie kupna lub kursie sprzedaży banku, w którym zakupiono lub sprzedano te środki dewizowe.

4. Według wartości nominalnej wyceniane są również czeki i weksele obce.

3.1. Ekonomika gospodarki materiałowej w przedsiębiorstwie

1. Przez gospodarkę materiałową rozumiemy całokształt działań przed­siębiorstwa dotyczących:

• zakupu surowców, materiałów i półwyrobów,

• dyspozycji materiałowej i utrzymywania zapasów

• dostarczania dóbr klientom wewnętrznym i zewnętrznym,

• usuwania i utylizacji zbędnych dóbr.

2. Celem gospodarki materiałowej jest

• W tradycyjnym podejściu : racjo­nalne dostarczanie materiałów potrzebnych przedsiębiorstwu do pro­dukcji.

• w nowoczesnym podejściu: zapewnienie konkurencyjności przedsiębiorstwa przez poszukiwa­nie i wykorzystywanie ekonomicznie i ekologicznie uzasadnionych rozwiązań w sferze zaopatrzenia materiałowego, eksploatacji mate­riałów w produkcji wyrobów oraz ich likwidacji.

3. przedmiotem gospodarki materiałowej są:

• surowce, które w formie nie przetworzonej lub mało przetworzonej wchodzą w wyrób gotowy i określają w istotnej mierze jego własności materiałowe;

• materiały pomocnicze, które uzupełniając surowce, w okreś­lony sposób wpływają na właściwości materiałowe;

• materiały eksploatacyjne, które są niezbędne do utrzymania procesów produkcyjnych i zużywane w nich nie wchodzą w wyrób gotowy;

• półprodukty, które są wyrobami kupionymi najczęściej na zewnątrz, mają wysoki stopień dojrzałości i włączane są w wyrób gotowy w procesie ich montażu i budowania zespołów;

• towary, które są wyrobami gotowymi stanowiącymi uzupeł­nienie własnego asortymentu produktów przedsiębiorstwa;

• opakowania.

4. Do podstawowych funkcji gospodarki materiałowej zaliczamy:

• zaopatrzenie materiałowe

• wykorzystanie materiałów

• zapasy mate­riałowe oraz wykorzystanie

• usuwanie odpadów.

3.2. Zaopatrzenie jako funkcja gospodarki materiałowej przedsiębiorstwa

3.2.1 Pojęcie zaopatrzenia materiałowego

1. Zaopatrzenie polega na ustalaniu ilościowego, jakościowego i czaso­wego zapotrzebowania materiałowego oraz zaspokajaniu tego zapo­trzebowania w sposób ekonomicznie uzasadniony. Punktem wyjścia ustalenia zapotrzebowania materiałowego jest plan sprzedaży i plan produkcji przedsiębiorstwa.

2. Zasadnicze kwestie zaopatrzenia można sprowadzić do poszuki­wania odpowiedzi na następujące pytania:

• jakie materiały?

• w jakich ilościach?

• o jakim poziomie jakości są potrzebne przedsiębiorstwu?

• jakie ceny zakupu tych materiałów są akceptowalne?

3.2.2. Elementy zaopatrzenia materiałowego

1. Analiza wartości

• jest to uporządkowane podejście do wykorzystania materiałów zamiennych, nowocześniejszych procesów wytwarzania oraz moż­liwości specjalizacji dostaw materiałowych w celu uzyskania właś­ciwych efektów przy niższych kosztach.

• Podstawowym zadaniem analizy wartości jest osiągniecie możliwie korzystnej relacji między funkcjami danego wyrobu a zwią­zanymi z nim kosztami.

2. zakup materiałów

• polega na udostępnianiu przedsiębiorstwu wszystkich po­trzebnych do produkcji materiałów, których przedsiębiorstwo samo nie produkuje lub które wytwarza w sposób nieekonomiczny.

• do zasadniczych zadań związanych z zakupem materiałów należą:

• monitorowanie i analiza rynków zaopatrzenia,

• ustanawianie powiązań z dostawcami,

• wybór i ocena dostawców,

• przygotowywanie i zawieranie umów z dostawcami na do­stawę określonych materiałów i świadczenie usług,

• składanie zamówień i kontrola ich realizacji

• z punktu widzenia logistyki zaopa­trzenia wyróżniamy trzy zasadnicze segmenty działania logistyki, a mianowicie:

• formułowanie i składanie zamówień,

• realizację za­mówień

• kontrolę realizacji zamówień

• przewagi podaży dóbr zaopatrzeniowych nad popytem na nie, wy­maga od przedsiębiorstwa kupującego troskliwego i odpowiedzialnego realizowania dostaw materiałów:

• od firmy mogącej najlepiej zaspokoić popyt ze względu na wymagane:

• ilości i asortymenty

• terminy

• jakość dostaw oraz ich ceny,

• minimalizację ryzyka i niezawodności itp.

• od przedsiębiorstwa mającego certyfikowany system zarządza­nia jakością, oparty na normach ISO 9000 i ISO 14000

• cechujących się odpowiednim poziomem postępu technicz­nego.

3. Dostarczanie materiałów i utrzymywanie zapasów

• mają na celu zapewnienie ekonomiczności działania przedsiębiorstwa w sferze gotowości dostawczej i produkcyjnej, a tym samym oddziaływanie na wysokość kapitału zamrożonego w zapasach materiałowych.

• obejmuje wszystkie czynności

• przeładunkowe i transportowe występujące między dostawcami a przedsiębiorstwem,

• przeładunkowe i transportowe z magazynu do wydziałów produkcyjnych, transport między różnymi wydziałam

• transport z wydziałów produkcyjnych do magazynu sprzedaży, do sieci sprzedaży lub do klienta.

d) dyspozycja materiałowa

• ma na celu

• obliczanie zapotrzebowania materiałowego,

• utrzymywanie stanu magazynowego we właściwym czasie i we właściwej wielkości,

• ustalanie wielkości i terminów dostaw dla zaopatrzenia

• korekta dostaw i ich kontrola

4. magazynowanie materiałów

• ma na celu stworzenie zabezpiecze­nia przed powstaniem luki między zapotrzebowaniem u użytkow­ników a jego zaspokojeniem z rynku zaopatrzenia lub produkcji własnej.

• Do głównych zadań magazynowania należą:

• realizowanie wszystkich fizycznych i administracyjnych prze­mieszczeń magazynowych materiałów

• przyjmowanie, sprawdzanie i składanie dostaw materiałowych od dostawców

• konserwacja i zabezpieczenie składowanych materiałów

2) Gospodarka zapasami materiałów

• polega na oddziaływaniu dwóch kluczowych i zarazem przeciwstawnych tendencji. Pierwszą jest zapewnienie wysokiej dostępności materiałów użytkownikom. Druga jest dążeniem do niskiego zamrożenia kapitału w zapasach materiałowych.

• Za zasadnicze siły sprawcze kształtowania wysokich zapasów materiałowych należy uznać:

• zmiany i zróżnicowanie asortymentowe popytu

• potrzebę posiadania możliwości szybkiego reagowania na po­jawiające się okazje dodatkowej sprzedaży

• stosowanie materiałów niestandardowych,

• niepewność popytu i podaży

• Za obniżaniem zapasów materiałowych przemawiają:

• znaczne koszty ich magazynowania

• konieczność ich finansowania

• potrzeba skutecznego koordynowania i synchronizowania dzia­łalności poszczególnych procesów gospodarczych w przedsiębiorstwie.

• zapasy materiałowe w znacznym stopniu ukrywają zakłócenia występujące w funkcjonowaniu poszczególnych sfer dzia­łalności produkcyjnej przedsiębiorstwa.

• Przedsiębiorstwa prognozują wy­stąpienie perturbacji w dostawach i dlatego utrzymują pewien po­ziom zapasów, który zapewnia im ciągłość produkcji. Takie dodat­kowe zapasy są nazywane marginesem bezpieczeństwa.

• Do obliczenia długości tego okresu możemy po­służyć się wskaźnikiem terminowości dostaw, który jest stosunkiem faktycznej liczby dni, w ciągu których potrzeby produkcji były pokryte dostawami, do liczby dni planowanych, w ciągu których potrzeby produkcji miały być pokryte dostawami. Wskaźnik ten wygląda następująco:
  
  
  gdzie:
  W_td -wskaźnik terminowości dostaw
  t_zd - faktyczna liczba dni zabezpieczona dostawami
  t_pzd - liczba dni planowanych, w ciągu których potrzeby produk­cji mają lub miały być pokryte dostawami
  D_w - wielkość zrealizowanych dostaw materiałowych
  U_d - przeciętne dzienne zużycie materiałów w procesie produk­cyjnym.

g) Usuwanie odpadów polega na pozbywaniu się przez przedsiębior­stwo materiałów zbędnych i odpadowych.

3.3. Ekonomika wykorzystania materiałów w przedsiębiorstwie

3.3.1. Ekonomika wykorzystania materiałów dotyczy

1. optymalizacji zużycia materiałów w procesie produkcji wyrobów.

2. eksploatację wyrobów.

3.3.2. Podstawę ekonomiki wykorzystania materiałów stanowią normy zużycia materiałowego.

1. Normy zużycia materiałowego określają górną lub dolną granicę zużycia materiału na jednostkę wyrobu o określonym poziomie jakości, wytwarzanego w określonych warunkach techniczno-produkcyjnych.

2. Norma zużycia materiałów U_m może być przedsUiwiona w sposób następujący:

U_m=U_t+Q_m+U„
gdzie:

U_m - zużycie teoretyczne,

Q_m - odpady materiałowe,

U_n - ubytki naturalne.

3. Normy zużycia można podzielić według trzech głównych kryte­riów.

• liczba wyrobów objętych normą zużycia

• sposób wyrażania normy

• rodzaj normy.

d) Zgodnie z kryterium liczby wyrobów objętych normą możemy wymienić:

• jednostkowe normy zużycia materiałów,
  określają dopuszczalne zużycie materiału jednorodnego lub poszczególnych składników tzw. wsadu produkcyjnego, odnoszące się do jednorodnych, nieskompli­kowanych wyrobów lub do części wyrobów złożonych.

• zbiorcze normy zużycia wyrobów
  Zbiorcze normy zużycia ustalają łączne zużycie materiałów na złożone wyroby gotowe lub grupy wyrobów niezłożonych

e) Sposób wyrażania normy pozwala na wyróżnienie:

• normy wydajności materiału, która określa minimalną ilość produktu możliwą do wytworzenia z jednostki materiału wyjścio­wego

• normy wsadu, która ustala dopuszczalną granicę zestawu róż­nych materiałów jednocześnie używanych do wytworzenia jednostki wyrobu

• receptury produkcyjnej, występującej w przypadku koniecz­ności ścisłego przestrzegania proporcji poszczególnych składników wsadu produkcyjnego.

f) Według kryterium rodzaju normy możemy wyróżnić:

• indywidualne normy zużycia, które określają zużycie danego materiału na jednostkę

• grupowe normy zużycia, które ustalają jednostkowe zużycie materiałów na dany wyrób dla grupy wewnętrznych jednostek pro­dukcyjnych.

g) Metoda techniczna normowania zużycia materiałów polega na obliczeniu zawartości materiału podstawowego w wyrobie finalnym, a tym samym strat w procesie produkcji za pomocą odpowiednich:

• technik analityczno-obliczeniowych, które umożliwiają okreś­lenie zużycia materiałów na podstawie analizy dokumentacji, wzo­rów, rysunków itp.

• technik doświadczalno-laboratoryjnych, które pozwalają na ustalenie zużycia materiałów na podstawie wyników badań labora­toryjnych, przeprowadzonych w warunkach zbliżonych do rzeczy­wistych;

• technik doświadczalno-produkcyjnych, które polegają na usta­leniu wielkości zużycia materiałów na jednostkę produkcji w rzeczy­wistych warunkach produkcyjnych.

h) Materiałochłonność produkcji M_p jest syntetycznym kryterium i miernikiem

oceny efektywności wykorzystania materiałów w produkcji. Można ją wyrazić za pomocą następującego wzoru:




gdzie: ,

U_m - wartość zużytych materiałów,

P - wartość wytworzonych produktów,

q - ilość wytworzonych produktów,

m - wielkość zużycia jednostkowego materiału w jednostkach naturalnych,

cm - koszt jednostki zużywanego materiału,

i - rodzaj zużywanego materiału (i=1, 2... n).

3.4. Ekonomika gospodarowania zapasami materiałów w przedsiębiorstwie

3.4.1. Wycena zapasów i sterowanie zapasami

1. Utrzymywanie zapasów surowców i materiałów jest związane z:

• zapewnieniem rytmiczności produkcji,

• przewidywanymi przyrostami cen,

• zmianami stóp procentowych kredytów,

• wahaniami kursów walut,

• ograniczeniem ryzyka związanego z niepewnością dostaw.

2. Tworzenie, wykorzystywanie zapasów oraz sterowanie nimi wymaga wszechstronnej dbałości o formułowanie i realizację koncepcji logistycznego i finansowego gospodarowania tą częścią majątku obrotowego przedsiębiorstwa.

• Nadmierne zamroże­nie środków finansowych w zapasach prowadzi do powstawania kosztów utraconych możliwości. Koszty te ograniczają możliwości rozwoju przedsiębiorstwa.

• Niedobory zapasów powodują natomiast zachwianie realizacji zamówień w przypadku braku wyrobów goto­wych w magazynie.

• Wartość zapasów oddziałuje bowiem na wartość mająt­ku w bilansie, a w przypadku sprzedaży zapasów wpływa na wartość zysku ze sprzedaży.

3. Dla obliczenia wartości zapasów stosuje się trzy podstawowe metody ich wyceny, a mianowicie:

• metodę „pierwsze weszło — pierwsze wyszło" (FIFO), (First In, First Out)

• zakupione jako pierwsze jednostki zapasu towarów są też jako pierwsze sprzedawa­ne.

• zapas końcowy materiałów tworzą materiały zakupione „w ostatniej chwili".

• Przy zastosowaniu metody

• wystę­pują najaktualniejsze koszty dla wyceny bilansowej zapasu.

• przeszacowania wartości zysku osiągniętego ze sprzedaży zapasów

• metodę „ostatnie weszło — pierwsze wyszło" (LIFO), (Last In, First Out)

• w pierwszej kolejności sprzedawane są towary zakupione najpóźniej i dlatego zostały one kupione po cenach najbardziej aktualnych.

• Jeśli ceny towarów rosną, to zastosowanie metody LIFO przyczynia się do powstania mniejszej wartości zysku brutto, gdyż maleje różnica między wartością sprzedaży a wartością kosztów sprzedanych towarów pochodzących z najbardziej aktualnych, a tym samym najdroższych dostaw.

• metodę przeciętnej ceny zapasu

• zapasu polega na obliczeniu ceny zapa­sów na podstawie ich przeciętnego stanu wyliczonego na koniec określonych okresów. Obliczenie przeciętnej ceny zapasu w dwóch kolejnych okresach (zob. tabl. 9.2)

d) Zysk ze sprzedaży materiałów Zm obliczamy, posługując się następującą formułą:

Z_m=R_m-S_m=R_m-(Z_mp+B_m-Z_km)

gdzie:

R_m — wartość przychodu osiągniętego ze sprzedaży materiałów,

S_m — wartość sprzedaży materiałów w cenie nabycia,

Z_mp — zapas początkowy materiałów,

B_m — wartość zakupionych materiałów,

Z_km — wartość zapasu końcowego materiałów.

e) dla ustalenia właściwego poziomu zapasów należy stosować proste oraz złożone procedury sterowania nimi

• Prostymi procedurami sterowania zapasami są:

• metoda czerwonej linii, oznaczająca, że zapasy przechowywa­ne są w skrzyni, w której wnętrzu narysowana jest czerwona linia na poziomie wyznaczającym moment złożenia kolejnego zamówienia.
  (w samochodo­wych zbiornikach płynu do chłodnic, płynu hamulcowego)

• metoda dwóch skrzyń, oznaczająca, że zapasy przechowywa­ne są w dwóch skrzyniach. Kiedy pierwsza z nich zostaje pusta, składane jest zamówienie w celu odnowienia zapasów, które są czerpane w tym czasie z drugiej skrzyni.

• złożonymi procedurami sterowania zapasami są:

• skomputeryzowanych systemów sterowania zapasami. Komputer rozpoczyna pracę, mając w pamięci stan zapasów. Każde pobranie zapasów jest wprowadzane do komputera, a tym samym na bieżąco korygowane jest saldo zapasów. Kiedy jest osiągany poziom zapasów wyznaczający moment złożenia kolejnego zamówie­nia, komputer przekazuje tę informację, a zamawiający składa od­powiednie zamówienie.

• System just-in-time. jest systemem sterowania zapasami, w którym producent koordynuje przebieg procesu produkcji z do­stawcami, tak że materiały i części docierają do producenta dokład­nie wtedy, kiedy są potrzebne w procesie produkcji.

6. Racjonalne kształtowanie wielkości i struktury zapasów wymaga przede wszystkim sprawnego systemu ich normowania, zapewniają­cego ciągłość produkcji i sprzedaży oraz zapobiegającego powstawa­niu nadmiernych zapasów powodujących dodatkowe koszty finan­sowe.
   W normowaniu tym takie kategorie jak:

• cykl zapasów

• koszty utrzymania zapasów stanowią istotne narzędzia sterowania zapasami.

• Do oceny cyklu zapasów wykorzystuje się wskaźnik obrotu zapa­sów w dniach oraz wskaźniki rotacji.

• Wskaźnik obrotu zapasów w dniach oblicza się następująco: średni stan zapasów-365 dni/przychody ze sprzedaży.

• Wskaźnik rotacji zapasów wyrażony w dniach określa, co ile dni przedsiębiorstwo odnawia zapasy dla zrealizowania określonej sprze­daży.

• Wysoki wskaźnik rotacji w dniach informuje o wolnym obro­cie zapasów, niski zaś o obrocie szybkim.

• wskaźnik rotacji surowców i materiałów, który jest relacją kosztów zużycia surowców i materiałów do średniego stanu zapasów surowców i materiałów;

• wskaźnik rotacji towarów, który jest stosunkiem kosztów przechowywania towarów do średniego stanu towarów.

3.4.2. Modele optymalizacji zapasów

1. model jednoskładnikowy

• na założeniu

• stałego popytu występującego w danym czasie

• stałej wielkości i terminowości realizacji zamówień.

• graficzny obraz kształtowania się zapasów (porównaj rysunek)

• zapasy wykazują regularne wahania o jednolitej cykliczności i natężeniu.

1

---