OCENY

ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO

W EUROPEJSKIM PRAWIE OCHRONY ŚRODOWISKA

MARIOLA KUCZERA

Horyzontalne Prawo Ochrony Środowiska

Analiza całego dorobku legislacyjnego Wspólnot w zakresie ochrony środowiska pozwala dostrzec, iż część przepisów prawa ochrony środowiska znajduje zastosowanie zarówno do ochrony powietrza, przeciwdziałania powstawaniu odpadów, ochrony przed hałasem, ochrony wód jak i innych rodzajów niekorzystnego oddziaływania na środowisko. Określana bywa ona mianem „Horyzontalnego”.

Można przyjąć, iż pod tym pojęciem należy rozumieć te przepisy, które regulują wszystkie rodzaje działań polegających na korzystaniu z zasobów środowiska (lub znaczącą ich większość) — jest to rozumienie bardzo szerokie tego pojęcia.

Do Horyzontalnego Prawa Ochrony Środowiska zaliczymy uregulowania dotyczące:

• ocen wpływu na środowisko

• dostępu do informacji o środowisku

• udziału społeczeństwa w postępowaniach dotyczących środowiska

• stosowania ekonomicznego instrumentu na rzecz środowiska LIFE

• pozwoleń zintegrowanych

• systemu eko-zarządzania oraz audytu środowiskowego EMAS

Oceny Wpływu Na Środowisko

Wprowadzenie tzw. ocen oddziaływania na środowisko do wspólnotowego porządku prawnego jest realizacją międzynarodowych zobowiązań Wspólnot, m. in. Konwencji
o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym.

Postępowanie w sprawie oceny wpływu na środowisko ma zapewnić, by wydawane przez organy władz krajowych rozstrzygnięcia, wywoływały jak najmniejsze niekorzystne skutki w środowisku.

Celem takich ocen jest dostarczenie właściwym organom informacji pozwalających na podjecie rozstrzygnięcia najbardziej optymalnego z punktu widzenia ochrony środowiska i potrzeb gospodarczych.

Wspólnotowa regulacja dotycząca ocen wpływu na środowisko jest bardzo szeroka. Do najistotniejszych kategorii ocen możemy zaliczyć:

• Oceny Wpływu Na Środowisko Planowanych Przedsięwzięć

• Oceny Wpływu Na Środowisku Niektórych Planów I Programów

• Ocen Wpływu Na Obszary Natura 2000

Oceny Wpływu Na Środowisko Planowanych Przedsięwzięć

Problematyka ocen wpływu planowanych przedsięwzięć na środowisko jest regulowana przepisami Dyrektywy Rady 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 w sprawie oceny wpływu wywieranego przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko (dwukrotnie nowelizowanej).

Dotyczy ona przedsięwzięć rozumianych jako wykonanie prac budowlanych lub innych instalacji lub systemów lub inne interwencje w otoczeniu naturalnym i krajobrazie,
włącznie z wydobywaniem zasobów mineralnych (art. 1 ust. 2), których realizacja uznana została przez prawodawcę wspólnotowego za szczególnie niekorzystną dla środowiska.
Ich wykazy zawierają załączniki do dyrektyw - I i II. 21 kategorii przedsięwzięć, wymienionych w załączniku I, objętych jest obligatoryjnie przeprowadzeniem oceny wpływu na środowisko. Państwa Członkowskie mogą w szczególnych przypadkach wyłączyć niektóre przedsięwzięcia z procedury, przy czym są obowiązane rozważyć:

1. czy byłaby właściwa inna forma oceny;

2. udostępnić zainteresowanej społeczności informacje uzyskane w ten sposób oraz informacje odnoszące się do decyzji o wyłączeniu oraz powodów jego przyznania;

3. poinformować komisję przed udzieleniem zezwolenia o przyczynach uzasadniających przyznanie wyłączenia i przekazać jej informacje, które udostępniają swoim obywatelom.

Załącznik II wymienia 12 kategorii przedsięwzięć, w odniesieniu do których ocena wpływ może być przeprowadzona. Decyzję w tym zakresie będzie podejmowała odpowiednia władza krajowa, w oparciu o reguły zawarte w załączniku II dyrektywy (biorąc pod uwagę m.in. cechy przedsięwzięć, lokalizację przedsięwzięć i cechy potencjalnego oddziaływania).

Ocena wpływu na środowisko określa, opisuje i ocenia we właściwy sposób dla każdego indywidualnego przypadku i, zgodnie z art. 4-11 dyrektywy, bezpośrednie i pośrednie skutki przedsięwzięcia dla następujących elementów:

• istot ludzkich, fauny, flory;

• gleby, wód, powietrza, klimatu i krajobrazu;

• dóbr materialnych i dziedzictwa kultury;

• oddziaływania między w/w elementami.

Procedurę oceny wpływu na środowisko rozpoczyna dostarczenie przez wykonawcę odpowiednich informacji, które pozwolą właściwemu organowi władzy uzyskać stosowną wiedzę na temat planowanego przedsięwzięcia. Zakres tych informacji określa załącznik IV dyrektywy i obejmują one:

1. Opis przedsięwzięcia

• opis cech fizycznych i wymagań użytkowania terenu w czasie poszczególnych faz budowy i eksploatacji,

• opis głównych cech procesów produkcyjnych, np. rodzajów i ilości używanych materiałów,

• ocenę typu i ilości spodziewanych pozostałości i emisji (zanieczyszczeń wody, powietrza i gleby, hałasu i wibracji, światła, ciepła, promieniowania, itp.) wynikających z funkcjonowania wnioskowanego przedsięwzięcia)

Zarys głównych alternatywnych rozwiązań rozpatrzonych przez wykonawcę, włącznie ze wskazaniem głównych powodów dokonanego przez niego wyboru, uwzględniając skutki środowiskowe.

Opis aspektów środowiska, na które może w znaczący sposób oddziaływać wnioskowane przedsięwzięcie obejmujący w szczególności zaludnienie, faunę, florę, glebę, powietrze, wodę, czynniki klimatyczne, dobra materialne, włącznie z dziedzictwem architektonicznym i archeologicznym, krajobraz oraz wzajemne oddziaływanie między tymi czynnikami

Opis możliwych znaczących skutków środowiskowych wnioskowanego przedsięwzięcia wynikających z:

• istnienia inwestycji,

• korzystania z zasobów naturalnych,

• emisji zanieczyszczeń, tworzenia uciążliwości i unieszkodliwiania odpadów, oraz informacji wykonawcy odnośnie prognozowania metod zastosowanych w celu oceny skutków wywieranych na środowisko

1. Opis środków przewidzianych w celu zapobiegania, zmniejszania oraz tam, gdzie to możliwe kompensowania znaczących, szkodliwych skutków wywieranych na środowisko.

2. Nietechniczne podsumowanie informacji przekazanych zgodnie z powyższymi pozycjami

3. Wskazanie trudności (niedostatków technicznych lub braku specjalistycznej wiedzy) które wykonawca napotkał przy zestawieniu wymaganych informacji

Państwa członkowskie przyjmują środki niezbędne do zapewnienia, że wykonawca dostarczy we właściwej formie informacje wymienione w załączniku IV do dyrektywy,
(w zakresie, w jakim uznają, że informacje te są odpowiednie dla danego etapu procedury zezwolenia i dla szczególnych cech lub typu określonego przedsięwzięcia, oraz dla cech środowiskowych, które mogą być naruszone a także uznają, że w można w sposób uzasadniony żądać od wykonawcy zebrania takich informacji, uwzględniając m.in. obecny stan wiedzy i metody oceny).

Procedura ocen wpływu na środowisko dotyczy jeszcze kilku, niezwykle ważnych, zagadnień szczegółowych. Należą do nich:

• udział społeczeństwa w postępowaniu w sprawie oceny wpływu na środowisko

• współdziałanie właściwego organu władzy z innymi organami

• postępowanie w sprawie transgranicznego oddziaływania na środowisko

• zapewnienie możliwości odwołania od zezwoleń na realizację przedsięwzięć.

Rozstrzygnięcie w sprawie zezwolenia na realizację przedsięwzięcia wymagającego przeprowadzenia oceny wpływu powinno przede wszystkim zostać wydane we współdziałaniu z innymi organami (odpowiedzialnym w/s środowiska). Na mocy szczególnych regulacji należy zapewnić, aby zainteresowanym organom przekazywano zarówno informacje dostarczone przez ubiegającego się o wydanie zezwolenia, jak i treść wniosku o zezwolenie na inwestycję. Formę wyrażania opinii zainteresowanych władz oraz procedury zmierzające do ich wydania pozostawiono uznaniu Państw Członkowskich.

Podczas wydawania zezwoleń Państwa Członkowskie obowiązane są do zabezpieczenia interesów innych podmiotów, których realizacja przedsięwzięcia może dotyczyć. Zgodnie z art. 10a dyrektywy Państwa Członkowskie zapewniają, że zgodnie z odnośnym krajowym systemem prawnym, członkowie zainteresowanej społeczności:

1. mający wystarczający interes lub ewentualnie

2. podnoszący wadliwość prawa, gdy administracyjne procedury prawne Państwa Członkowskiego wymagają tego jako warunku koniecznego,

mają dostęp do odpowiedniej procedury odwoławczej przed sądem lub innym niezależnym i bezstronnym organem prawa

Szczególna rola został przypisana organizacjom pozarządowym, które uzyskują w postępowaniu w sprawie oceny przedsięwzięć na środowisko możliwość uczestniczenia w postępowaniu odwoławczym, jeśli działają one na rzecz ochrony środowiska i spełniają wymagania przewidziane w prawie krajowym

Dyrektywa 85/337/EWG wprowadza w sytuacji, gdy przedsięwzięcie może powodować znaczące skutki w środowisku naturalnym innego Państwa Członkowskiego bardzo rozbudowaną regulację dot. transgranicznego oddziaływania na środowisko.

Zgodnie z art. 7 dyrektywy, postępowanie w sprawie transgranicznego wpływu na środowisko ma miejsce, kiedy Państwo Członkowskie stwierdzi, że przedsięwzięcie może powodować skutki w środowisku naturalnym innego Państwa Członkowskiego lub gdy inne Państwo Członkowskie tego zażąda. Rozpoczyna je przesłanie zainteresowanemu Państwu Członkowskiemu informacji dotyczących przedsięwzięcia (m.in. opis przedsięwzięcia wraz z wszelkimi dostępnymi informacjami o jego możliwym oddziaływaniu transgranicznym oraz informacje o charakterze decyzji, która może zostać podjęta) - jak najszybciej, ale nie później niż w terminie poinformowania własnego społeczeństwa.

W dalszej kolejności państwo, na obszarze którego ma być realizowane przedsięwzięcie wyznacza państwu zainteresowanemu termin, w którym to musi wyrazić wolę wzięcia udziału w postępowaniu (będzie ono polegało na przekazywaniu informacji, wyrażeniu opinii oraz przeprowadzeniu konsultacji). Rezultaty konsultacji oraz informacje zebrane w trakcie postępowania muszą być uwzględnione w procedurze zezwolenia na inwestycję.

Oceny Wpływu Na Środowisku Niektórych Planów I Programów

Drugim typem oceny wykonywane przy sporządzaniu niektórych aktów o charakterze planistycznym. Problematyka ta jest regulowana przepisami Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 2001/42/WE z dnia 27 czerwca 2001 w sprawie oceny wpływu
niektórych planów i programów na środowisko.

Celem tego aktu jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony środowiska i przyczynienie się do uwzględniania aspektów środowiskowych w przygotowaniu i przyjmowaniu planów i programów w celu wspierania stałego rozwoju, poprzez zapewnienie, że zgodnie z dyrektywą dokonywana jest ocena wpływu na środowisko niektórych planów i programów, które potencjalnie mogą powodować znaczący wpływ na środowisko.

Obowiązek sporządzenia oceny dotyczy przyjmowanych dokumentów planistycznych, dokumentów programowych zarówno na poziomie krajowym, regionalnym lub lokalnym, które potencjalnie mogą powodować znaczny wpływ na środowisko.

Ocena wpływu na środowisko dokumentów planistycznych oznacza w istocie:

• przygotowanie sprawozdania dotyczącego środowiska

• przeprowadzenie konsultacji,

• uwzględnienie sprawozdania i wyników konsultacji przy podejmowaniu decyzji

• dostarczenie informacji odnośnie samej decyzji.

Obowiązkowe jest przeprowadzenie oceny wpływu na środowisko planów i programów które są przygotowywane dla rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa, energetyki, przemysłu, transportu, gospodarki odpadami, gospodarki wodnej, telekomunikacji, turystyki, planów zagospodarowania przestrzennego lub użytkowania gruntu i które ustalają ramy dla przyszłego zezwolenia na inwestycję, dotyczące projektów wymienionych w załącznikach I i II dyrektywy lub które, ze względu na potencjalny wpływ na tereny, zostały uznane za wymagające oceny na podstawie art. 6 lub 7 dyrektywy 92/43/EWG (ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory).

W pozostałym zakresie przeprowadzenie postępowania jest uzależnione od państwa członkowskiego. Ustalenia mają być czynione bądź w drodze analizy poszczególnych przypadków, bądź przez stworzenie listy planów i programów lub też przez połączenie obu tych metod uwzględniając jednocześnie kryteria wymienione w załączniku II dyrektyw, czyli:

• charakterystykę planów i programów

• charakterystykę wpływu oraz obszaru potencjalnie zagrożonego

• wartości i wrażliwości obszaru potencjalnie zagrożonego

Pierwszym etapem procedury jest przygotowanie sprawozdania, którym jest część dokumentacji planu lub programu, zawierająca informacje, które mogą być racjonalnie wymagane, z uwzględnieniem obecnego stanu wiedzy i metod oceny, zawartości i poziomu szczegółowości planu i zakresu, w jakim niektóre sprawy mogą zostać właściwie ocenione na różnych etapach tego procesu, w celu uniknięcia powielania oceny. Wymagane tu informacje określa załącznik I dyrektywy.

Kolejnym etapem postępowania jest wyczerpanie trybu konsultacji. Dotyczy to przede wszystkim współdziałania z właściwymi organami władzy — wyznaczonymi przez państwo członkowskie z ze względu na swoje szczególne obowiązki w dziedzinie ochrony środowiska, oraz które są potencjalnie zainteresowane wpływem na środowisko wynikającym z realizacji planów i programów. Konieczne jest także dokonanie konsultacji ze społeczeństwem. Przedmiotem konsultacji ma być projekt planu lub programu wraz ze sprawozdaniem.

W przypadku, gdy Państwo Członkowskie uzna iż skutki realizacji planu/programu mogą wywołać skutki na obszarze innego Państwa Członkowskiego lub gdy zażąda tego Państwo Członkowskie, które potencjalnie może być znacząco zagrożone konieczne jest przeprowadzenie postępowania w sprawie oceny wpływu o charakterze transgranicznym. Polega ono przede wszystkim na udostępnieniu projektu planu (programu) wraz ze sprawozdaniem innemu Państwu Członkowskiemu i wyznaczeniu terminu ma wyrażenie przez niego swojej opinii.

Oceny Wpływu Na SPecjalne Obszary ochronne (Natura 2000)

Zgodnie z art. 6 Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory dla specjalnych obszarów ochrony Państwa Członkowskie tworzą konieczne środki ochrony, obejmujące, jeżeli zaistnieje taka potrzeba, odpowiednie plany zagospodarowania opracowane specjalnie dla tych terenów bądź zintegrowane z innymi planami rozwoju oraz odpowiednie środki ustawowe, administracyjne lub umowne, odpowiadające ekologicznym wymaganiom typów siedlisk przyrodniczych lub gatunków wymienionych w załącznikach do dyrektywy.

Celem wprowadzenia tych środków jest uniknięcie na tych obszarach pogorszenia stanu siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków, jak również w celu uniknięcia niepokojenia gatunków. Podstawowym instrumentem ochrony tych obszarów jest ocena każdego planu lub przedsięwzięcia, które nie jest bezpośrednio związane lub konieczne dla zagospodarowania terenu, ale które może na nie w istotny sposób oddziaływać. Zgoda na realizację takiego planu może zostać wydana dopiero po upewnieniu się, że nie wpłynie on niekorzystnie na dany teren.

Czasami, pomimo negatywnej oceny skutków dla danego terenu oraz braku rozwiązań alternatywnych, plan lub przedsięwzięcie musi zostać zrealizowane ze względu na ważny interes publiczny - Państwo Członkowskie musi wówczas stosować wszelkie środki kompensujące konieczne do zapewnienia ochrony ogólnej spójności Natury 2000 i powiadomić o wydaniu takiej decyzji Komisję Europejską.

Referat przygotowano w oparciu o podręcznik akademicki:

Grzegorz Dobrowolski

„Europejskie Prawo Ochrony Środowiska”

ECAUSA 2006

4

---