Okres prenatalny

Czyli jak zaczyna się życie

Jak badamy życie przed narodzeniem ?

• Nieinwazyjne metody badań:

• Obserwacja zachowań dzieci przedwcześnie narodzonych

• Aparatura medyczna

• Ultrasonografia

Fazy rozwoju prenatalnego

• Faza jajowa (od zapłodnienia do 2 tygodnia)

• Faza embrionalna ( od 3 do 8 tygodnia)

• Faza płodowa (od 9 do 38 tygodnia)

Faza jajowa

• W chwili zapłodnienia zostaje połączone 23 chromosomy od matki i 23 od ojca

• Dziedziczenie np.:

• Inteligencji

• Wzrost

• Choroby genetyczne (trisomia)

• Zygota szybko rozwijając się przemieszcza się z jajowodów do macicy.

• Po około 6 dniach od zapłodnienia zygota przyczepia się do macicy i zaczyna się proces zagnieżdżania

• Zaczyna się proces specjalizacji

Faza embrionalna

• Trwa około 5 tygodni

• W 3 tygodniu zaczyna się różnicowanie trzech listków zarodkowych:

• Endoderma-organy wewnętrzne

• Ektoderma-ukł.nerwowy, skóra,części oka,nosa itp.

• Mezoderma-mięśnie, kości,narządy płciowe

• Około 3 tygodnia wytwarza się serce

• Około 5 tygodnia rozwija się głowa i mózg

• Pod koniec 8 tygodnia twarz embrionu zaczyna przypominać ludzką

Środowisko rozwoju embrionu

• Istnieją trzy podstawowe systemy podtrzymujące życie embrionu:

• Worek owodniowy

• Łożysko

• Pępowina

Faza płodowa

• Po zakończeniu 8 tygodnia zaczyna się faza płodowa

• Płód:

• Waży około 5,6 g i ma 50,8 mm

Zmiany zewnętrzne

• Zasadniczym zmianom ulega wygląd płodu:

• Skóra zaczyna być grubsza

• Około 3 miesiąca twarz nabiera rysów

• W 4 miesiącu pojawiają się:

• Paznokcie

• Pojawiają się opuszki na końcu palców

• Zaczynają rosnąć włosy na głowie

Zmiany wewnętrzne

• Około 3 miesiąca:

• Nerki zaczynają wydalanie moczu do płynu owodniowego

• Pojawiają się u chłopców zewnętrzne narządy płciowe

• Mózg uzyskuje swoją podstawową organizację

Wczesne przejawy zachowania

• Aktywność płodu rozpoczyna się około 3 miesiąca. Płód jest zdolny do:

• Zaciśnięcia pięści

• Połykania

• Ruszania palcami nóg

• W 4 miesiącu oczy stają się wrażliwe na światło

• Od 5 miesiąca może kopać i odwracać się, pojawiają się rytmy snu

• Około 7 miesiąca pojawia się odruch ssania

W kierunku niezależności

• Podstawowym problemem w przypadku dzieci przedwcześnie urodzonych jest:

• Niezdolność do trawienia pokarmu

• Kontrolowanie temperatury ciała

• W 8 miesiącu pod skórą pojawia się tłuszcz. Płód zaczyna gromadzić zapasy pożywienia we własnym ciele

• Na początku 8 miesiąca matka zaczyna przekazywać swoje przeciwciała.

• Chronią one dziecko do 6 miesiąca życia po narodzeniu

Zagrożenia okresu prenatalnego

• Faza jajowa

• Faza embrionalna

• Faza płodowa

Faza jajowa:

• Zapłodnione jajo może obumrzeć z powodu braku pożywienia zanim zagnieździ się w ścianie macicy

• Nieprzygotowanie ścianki macicy na przyjęcie jaja-zaburzona równowaga pomiędzy gruczołem przysadki a jajnikami

• Zagnieżdżenie się jaja w ścianie jajowodu

• Zagnieżdżenie się jaja w niewłaściwym miejscu ścianki macicy co utrudnia odżywianie

Faza embrionalna:

• Poronienie w wyniku:

• Złego odżywiania

• Zaburzeń hormonalnych

• Stresu

• Nieprawidłowości rozwojowe

Faza płodowa:

• Możliwość poronienia do 5 tyg. Zwłaszcza jeżeli pojawiła się miesiączka

• Przedwczesny poród

• Poród opóźniony

• Komplikacje porodu:

• Przenoszenie płodu

• Niekorzystne położenie płodu

• Zaburzenia hormonalne (np. stres)

Teratologia

• Odnosi się do badań nad teratogenami wpływającymi na rozwój prenatalny.

• Teratogeny - czynniki inne niż genetyczne, które mogą być przyczyną wad wrodzonych embrionu i płodu.

• Około 3-5 % dzieci po urodzeniu ma wady wrodzone

• Wady mogą być spowodowane przez:

• Choroby zakaźne

• Niewłaściwe odżywianie

• Emocje

• Wiek matki itp.

Trochę historii

• Od zarania dziejów rodziły się dzieci zniekształcone. Postacie mitologiczne mogą być tego przykładem: minotaur, cyklop...

• W starożytności porzucano takie dzieci, chociaż niektóre z nich były znane np. Klaudiusz

• W średniowieczu urodzenie zdeformowanego dziecka mogło skończyć się śmiercią matki i dziecka

• Groźne było np. posiadanie trzeciego sutka

• W europie nowożytnej wszelkiego rodzaju osoby z deformacjami umieszczano w zakładach psychiatrycznych

Początki badań

• W biblii anioł upomina kobietę o imieniu Manoah że:

• Gdy nosi syna to „nie powinna pić ani wina, ani mocnych napojów, ani jeść nieczystych pokarmów” (Księga sędziów 13:4)

• W latach 30 stwierdzono że „promienie X” mogą spowodować małogłowie (mała głowa, mózg i oczy)

Początki badań

• W latach 40 odkryto ze kobiety które były chore na różyczkę we wczesnych miesiącach ciąży mogły urodzić dzieci z wrodzonymi wadami oczu, uszu, serca i mózgu

• W latach 50 pojawił się lek Talidomid

• Nadal używany w Afryce

Choroby zakaźne

• Wirus różyczki może uszkadzać układ nerwowy płodu powodując do:

• Ślepoty

• Głuchoty

• Opóźnienia umysłowego

• Uszkodzeń serca, wątroby

Choroby zakaźne

• Syfilis - powoduje śmierć dziecka, niedorozwój umysłowy, ślepota i głuchota

• Rzeżączka - wrodzona ślepota

• Gruźlica, cukrzyca - efekty podobne do niedożywienia

• AIDS - zniekształcenia twarzy: szeroko rozstawione oczy, bokserskie czoła, spłaszczone nosy i trudności z otwieraniem oczu

• Świnka - we wczesnym okresie ciąży podnosi prawdopodobieństwo poronienia

Odżywianie w czasie ciąży

• Dziecko wraz z „całym systemem podtrzymywania życia” około 9 miesiąca waży.....

• 11,5 - 13,0 kg

• Zapasy krwi matki musza wzrosnąć o około 50 % żeby jej organizm poradził sobie z dodatkowym obciążeniem w tlen noworodka.

• Niedożywienie powoduje niedorozwój umysłowy dziecka, porażenie umysłowe, krzywiznę, padaczkę. Czasami śmierć.

Wiek rodziców

• Optymalny wiek dla rodzenia dziecka dla kobiet to:

• 25 - 29 lat

• Jednak obecne badania pokazują że równie dobrze mogą kobiety rodzić w wieku 30-34 lat.

• W wieku 49 lat prawdopodobieństwo urodzenia dziecka z zespołem Downa jest 74 razy większe niż w przypadku kobiety 30 letniej

• A co z mężczyznami?

Substancje chemiczne i leki

• Brak jest jednoznacznych wyników badań o wpływie narkotyków na ciąże

• Wart wiedzieć że 40-50 % kobiet uzależnionych od heroiny miało podczas ciąży problemy z: anemią, chorobami serca, zapaleniem wątroby, gruźlicą, nadciśnieniem czy zapaleniem dróg moczowych. Zwiększa się też prawdopodobieństwo poronienia.

• Urodzone dzieci są na ogół lżejsze, mają obniżony poziom cukru we krwi, tendencje do krwawień mózgowych i zachorowań na żółtaczkę.

Substancje chemiczne i leki

• Kofeina - większe prawdopodobieństwo przedwczesnego porodu, poronienia, niska waga noworodka, słabszy rozwój mięśni i odruchów u noworodka

• Nikotyna - osłabia funkcję łożyska w szczególności wymianę tlenową. Ryzyko śmierci dziecka przy porodzie lub po jest o około 35% wyższe u matek palących. Problemy z sercem i układem krwionośnym, wolniejszy rozwój, niższy wzrost dziecka.

Substancje chemiczne i leki

• Alkohol - opóźnienie umysłowe. Problemy z widzeniem i oczami.

• Płodowy zespół alkoholowy

• Zniekształcenia kończyn i twarzy, wrodzone wady serca, anomalie zewnętrznych narządów płciowych, deformacje uszu, opóźnienie wzrostu. Dziecko może mieć owłosioną twarz, gorzej śpi, jest rozdrażnione, w wieku szkolnym ma problemy z koncentracją uwagi i koordynacją wzrokowo ruchową.

Substancje chemiczne i leki

• Ołów i fosfor - ślepota, poronienie

• Promieniowanie X - niedorozwój umysłowy

• Zanieczyszczenie środowiska - wpływa ale nie jest do końca zbadane ale istotne dla rozwoju płodu

Stres

• Jak wpływa stres?

• Żaden z czynników wpływających na ciąże nie wywołał tylu kontrowersji

• Sontag (1944) stwierdził, że wzrost aktywności płodu pod wpływem przeżytego przez matkę szoku emocjonalnego. Dzieci po urodzeniu miały problemy z jedzeniem i trawieniem

Problemy z mierzeniem stresu

• Badania robi się przeważnie PO porodzie.

• Lęki matki spowodowane wadami lub drażliwością dziecka - „zgodność informacyjna”

• Problemy z oddzieleniem wpływów prenatalnych i pourodzeniowych

Stadium noworodka

....czyli jak zaczyna się przygoda życia

Proces narodzin

• W jakiej pozycji rodzi się noworodek ?

• W 95 % dzieci rodzą się w pozycji główkowej

• W 5 % w pozycji pośladkowej

• Co wynika z takich ułożeń dziecka?

Cesarskie cięcie

• Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa caedere (ciąć)

• Kiedy się je wykonuje?

• Ułożenie pośladkowe

• Brak postępu akcji porodowej

• Znaczne dysproporcje pomiędzy rozmiarami dziecka a możliwościami „urodzenia”

• Wyczerpanie dziecka

Cesarskie cięcie

• Czy kobieta która raz urodziła za pomocą cesarskiego cięcia musi następny raz tak rodzić?

• Najwięcej takich porodów odbywało się w latach 80 w Europie i USA koło 30%

• Dlaczego jest takie popularne?

• Znieczulenie

• Kwestie „estetyczne”

• Wynagrodzenie lekarzy

Po porodzie

• Dziecko trzyma się za nogi

• Delikatnie klepie się po plecach

• Czy dziecko od razu zaczyna płakać?

• Raczej ziewa, dopiero później zaczyna płakać

• Czy należy dawać klapsa dziecku po urodzeniu?

Noworodek

Skala APGAR

• Oparta jest na pięciu oznakach życia:

• Czynności serca

• Oddechu

• Napięcia mięśni

• Odruchach

• Zabarwieniu skóry

Skala APGAR

• Za każdy „sygnał” dziecko uzyskuje od 0 do 2 punktów

• Wynik 7-10 noworodek jest w dobrej kondycji

• Wynik 4-6 oznacza, że potrzebne jest ponowne oczyszczenie dróg oddechowych i dostarczenie tlenu

• Wynik 0-3 oznacza że noworodek jest stanie krytycznym i potrzebne są natychmiastowe specjalne działania

Bezpłodność

• Określa się, ż około 15 % małżeństw ma problemy z bezpłodnością ( co siódme)

• Procent kobiet zachodzących w ciąże i aktywnych seksualnie:

• W pierwszym miesiącu

• 25%

• W pierwszych 6 miesiącach:

• 63 %

• W ciągu pierwszego roku:

• 80 %

Bezpłodność

• U kogo jest większe ryzyko bezpłodności ?

• Kobiety - 40 %

• Mężczyźni - 40 %

• Co jest przyczyną?

• Zanieczyszczenie środowiska

• „choroby cywilizacyjne”

• Dysfunkcje organów płciowych

Jak pomagać bezpłodnym małżeństwom?

• Adopcja

• Zapłodnienie in vitro vs. Sztuczne zapłodnienie

• Czym się różnią?

• Zapłodnienie in vitro polega na:

• Chirurgicznym wyjęciu jajeczek matki i połączeniu poza ustrojem ze spermą ojca

Jak pomagać bezpłodnym małżeństwom?

• Zapłodnione jajeczko umieszcza się w specjalnym inkubatorze i po 48 godzinach wszczepia się je do macicy matki.

• Stosuje się przy niedrożności jajowodów

• Sztuczne zapłodnienie

• Sztucznie wprowadza się spermę do pochwy kobiety

• Stosuje się przy problemach z płodnością u ojca - chociaż nie zawsze

• Skuteczność około 70-80 % przy trzeciej próbie

Noworodek c.d.

• Okres przystosowania się noworodka do nowych warunków życia trwa około 2-4 tygodni

• Wygląd:

• Głowa to ¼ długości ciała (u człowieka dorosłego to 1/7 )

• Duży tułów i krótkie kończyny

• Układ kostny niedojrzały

• Serce duże lecz szybciej bije

• Układ nerwowy ukształtowany choć jeszcze niezupełnie dojrzały

Odruchy

• Wspólne dla dziecka i człowieka dorosłego:

• Źrenicowy (zwężanie się źrenicy pod wpływem światła)

• Mruganie

• Ssanie

• Połykanie

• Oddawanie moczu i kału

Odruchy

• Wstępujące tylko u noworodka/ niemowlaka:

• Odruch Moro (gdy występuje silny bodziec słuchowy, świetlny, nagły wstrząs. Dziecko położone na plecach prostuje się i wyrzuca ręce w łuk co przypomina obejmowanie)

• Odruch chwytny (gdy dotkniemy wewnętrznej dłoni dziecka to jego dłoń zaciska się tak mocno, że możemy je unieść. Zanika około 2 miesiąca życia)

Odruchy

• Odruch Babińskiego (przy podrażnieniu stopy unoszenie przez dziecko dużego palca)

• Odruch toniczno - szyjny (wraz z odwróceniem głowy wyprostowują się kończyny po tej samej stronie, kurczą po przeciwnej)

• Odruch marszu automatycznego (przy zetknięciu stóp z podłożem dziecko wykonuje rytmiczne ruchy chodzenia)

Wczesne dzieciństwo

Rozwój percepcji

• Bruner „poznanie wyprzedza percepcję”

• Co to znaczy?

• Dopóki człowiek nie potrafi skategoryzować obiektu, zaliczyć go do jakiejś klasy obiektów to nie wyodrębnia go spostrzeżeniowo

Wzrok

• Między 3-5 miesiącem pojawia się umiejętność spostrzegania głębi, zestrajanie w korze mózgowej informacji płynących z obydwojga oczu.

• W 3 miesiącu dzieci rozróżniają cztery podstawowe barwy.

Na co patrzą dzieci?

• Niemowlęta najpierw skupiają wzrok na brzegach przedmiotu, następnie przechodzą do części środkowej.

• Podobnie jest twarzą ludzką. Najpierw:

• zatrzymuje wzrok na brzegach twarzy

• Następnie na oczach, nosie następnie na ustach

• Dzieci dłużej patrzą na twarze ludzi uśmiechniętych i mówiących

Słuch

• Już trzydniowe niemowlęta są w stanie rozpoznać głos matki i odróżnić go od głosu innej kobiety.

• Około 1 miesiąca zaczyna się różnicowanie wyrazów nawet podobnie brzmiących „p - b”

• Już w drugim miesiącu dzieci zaczynają być wrażliwe na koordynację wzroku i słuchu

• Niemowlęta między 2-4 miesiącem życia zauważają brak synchronizacji pomiędzy ruchem warg a słyszalnymi dźwiękami

Stałość obiektów

• Co to takiego jest?

• Już 9 miesięczne dzieci potrafią kategoryzować obiekty (Roberts 1988)

• Około 1 rok życia zmianom podlega koordynacja wzrokowo-ruchowa

Manipulacja

• Około 4 miesiąca pojawia się tzw. Okres chwytu dowolnego - chwytanie i sięganie pod kontrolą oka

• Oburęczność zostaje zastąpiona przez jednoręczność (7-8 miesiąc)

• Zmiana samego chwytu:

• Prosty

• Nożycowy

• pęseteowy

Komunikacja dziecka z otoczeniem

• W pierwszych 3-4 miesiącach dziecko porozumiewa się z matką głównie „twarz - twarz”

• Do komunikacji dziecko wykorzystuje:

• Płacz

• Spojrzenie

• Gesty,mimika

• wokalizacja

Komunikacja dziecka z otoczeniem

• Gesty wskazujące:

• Prośba o przedmiot

• Podawanie przedmiotu osobie dorosłej

• Pokazywanie przedmiotu

• Wskazywanie na przedmiot

• Dzieci które częściej posługują się gestami więcej później mówią

Komunikacja dziecka z otoczeniem

• Ważną wartość komunikacyjną ma uśmiech

• Warunkowanie płaczem

• W pierwszych tygodniach u dzieci pojawiają się: krzyk i różne inne odgłosy

• Około 5 miesiąca pojawia się gurzenie a następnie gaworzenia

• Komunikacyjne zachowania matki wpływające na zachowanie dziecka

• Opis przedmiotów vs. emocjonalność

Opanowanie języka

• Pod koniec 1 roku dziecko operuje 4-5 słowami

• Aż do 6 roku życia dziecko opanowuje około 9-10 słów dziennie.

• Pojawiają się „nowomowa”.

• W drugim roku życia przejawia się przewaga holofaz (jednowyrazowe wypowiedzi)

• Wypowiedzi ekspresywne i impresywne

• Nadrozciągłość znaczeń:

• „wszystko co ma 4 nogi to pies”

Życie uczuciowe

• O ile na początku dziecko jest zdolne do przeżywania jedynie zadowolenia/niezadowolenia

• Pod koniec wieku niemowlęcego dziecko może odczuwać:

• Radość

• Miłość

• Zazdrość

• A nawet współczucie i nienawiść

Życie uczuciowe

• Pod koniec 1 miesiąca dziecko mimicznie wyraża swoje stany emocjonalne:

• Radość w 1 miesiącu

• Strach w 7 miesiącu

• Reaguje na stany emocjonalne osób dorosłych:

• W 2 miesiącu uspokaja się pod wpływem spokojnego przemawiania

• W 3 miesiącu odwzajemnia uśmiech dorosłego

Życie uczuciowe

• W 6 miesiącu dzieci rozpoznają mimiczne wyrazy emocji u dorosłych

• Dla prawidłowego rozwoju dziecka niezbędne jest przywiązanie

• Rozwija się od chwili narodzin, jednak w drugim półroczu 1 roku życia dziecka pojawia się nieufność wobec obcych, lęk przed separacją, śmiałość w obecność opiekuna.

Życie uczuciowe

• Ainsworth - „tylko dzieci ufnie przywiązane, które przeżywają negatywne emocje, gdy matka je opuszcza i reaguje entuzjazmem na jej powrót - rokuje prawidłowy rozwój w przyszłości”

• Wytworzenie się przywiązania u dziecka zależy od wrażliwości matki i temperamentu dziecka

• Przywiązanie ma wpływ na eksplorację otoczenia fizycznego i społecznego dziecka.

Życie uczuciowe

• W 2 roku życia dziecko chętnie przebywa z dorosłymi których zna. Naśladuje ich i stara się pomóc w niektórych czynnościach

• Od drugiej połowy 1 roku dziecko zaczyna interesować się rówieśnikami.

• Zaczyna naśladować ich zachowania, podobnie jak zachowanie dorosłych

Zabawy wśród dzieci

... Czyli jak się bawią dzieci

Funkcje zabawy

• Czemu służą zabawy?

• Czy tylko ludzie bawią się?

• Zabawa jest głównym źródłem rozwoju dzieci do wieku szkolnego (Wygotski, 1966)

• Rozwój:

• Percepcji

• Wyobraźni

• Myślenia

Funkcje zabawy

• Kształtuje osobowość: „zabawa jest manifestacją całej osobowości dziecka” (Okoń)

• Rozwija możliwości manipulacyjne

• Dziecko za pomocą zabawy poznaje możliwości stosowania przyborów i narzędzi

• Uczy się planować, rozwija wyobraźnię przestrzenną

Funkcje zabawy

• Uczenie się co jest przyczyną a co skutkiem

• Przyrost doświadczenia

• Wyrabianie zdolności twórczych

• Kierowanie własnymi działaniami i jaki rezultat przyniosą

Zabawa jako element budowy osobowości

• Sfera popędowo - emocjonalna:

• Bawienie sprawia przyjemność dziecku, zaspokajanie wielu potrzeb również emocjonalnych, np. ekspresja emocji i uczuć

• Jako mechanizm obronny - przygotowuje na późniejsze podobne sytuacje.

Zabawa jako element budowy osobowości

• Sfera wartości:

• Dziecko zaczyna postrzegać świat zasad i reguł jakimi kierują się dorośli w swoim życiu

• Uczy dostosowywać się do norm i zasad społecznych

• Uspołeczniają i uczą dyscypliny

Zabawa jako element budowy osobowości

• Sfera „ja”

• Zabawa pozwala wyodrębnić siebie z otoczenia

• Dziecko osiąga poczucie tożsamości dzięki poszerzeniu się „przestrzeni psychologicznej”

Zabawa vs. diagnoza

• Czasami można wykorzystać zabawę jako element diagnozy

• W jaki sposób?

• Sygnał orientacji w świecie

• Manifestacja uczuć

• Role podejmowane w zabawie

• Sposób ich odgrywania

• Stosunek do przedmiotów i zabawek ujawnia stany psychiczne

Rodzaje zabaw

• Funkcjonalne

• Manipulacyjne

• Konstrukcyjne

• Symboliczne

• Tematyczne

Funkcjonalne

• Dominują w wieku niemowlęcym do 3 roku życia

• Są to ćwiczenia funkcji sensoryczno - motorycznych

• Motywacja takich zachowań jest nieświadoma

• Przykłady: pełzanie, gaworzenia, chwytanie, rzucanie itp.

• Często łączą się z zabawami

Manipulacyjne

• Wywodzą się z zabaw funkcjonalnych

• Oddziaływanie na przedmioty i zabawki

• Są to swobodne czynności podejmowane przez dziecko dla przyjemności

• Oddziaływanie manipulacyjne a przedmioty

Manipulacyjne

• W 1 roku życia - manipulacje prymitywne

• Działania niespecyficzne jakie stwarza przedmiot, np. naciskanie, postukiwanie przedmiotami, smakowanie itp.

• w 2 roku życia - manipulacje specyficzne

• Otwieranie, zamykanie pudełek, mieszanie łyżeczką w kubku itp..

• Od 1 do 3 roku życia rozwijają się złożone zabawy funkcjonalne i manipulacyjne, często wzajemnie sprzężone np. przewożenie klocków, wkładanie przedmiotów do pudełek

• W ten sposób zostaje zaspokojona potrzeba ruchu i eksploracji doświadczenia

Konstrukcyjne

• W wyniku działania dziecko dąży do uzyskania jakiegoś wytworu i dostrzega rezultat swojego działania, np. wieża z klocków, zamek z piasku, bańki mydlane itp.

• Na początku „dzieło” może powstawać w sposób przypadkowy

• Później są to działania intencjonalne mające wytworzyć jakieś dzieło nawet nietrwałe, np. wycinanka.

Konstrukcyjne

• Etapy budowania z klocków:

• Szeregowanie ( około 1- 2 roku)

• Budowle 2-d (3 lata)

• Budowle 3-d ( około 5 lat)

• Etapy wzrostu zainteresowań konstrukcyjnych:

• Budowanie chaotyczne (brak planu zabawy)

• Pomysły chwiejne (często ulegają zmianie, około 3,4 roku życia)

• Dzieci starsze dokładnie wiedzą co i czym robią

• Dzieci w wieku przedszkolnym pracują w zespole nawet kilka dni

Symboliczne

• Zabawa w udawanie około 1,5-2 roku życia

• Zabawa taka wymaga umiejętności rozróżnia rzeczywistości od reprezentacji rzeczywistości np. dziecko sprzedaje klocki jako bułki chociaż zdaje sobie sprawę, że to klocki

Symboliczne

• Formy zabawy w udawanie:

• Udawanie substytucyjne jakiś obiekt jest czymś czym w rzeczywistości nie jest (klocek jest telefonem)

• Forma prawdy: udawanie że obiekt posiada cechy których w rzeczywistości nie posiada (np. mam kuloodporną kamizelkę)

• Forma istnienia: wyobrażanie sobie czegoś czego nie ma (np. mam na głowie hełm robota)

Symboliczne

• Inny podział

• Udawanie skierowane na siebie(piję z pustej filiżanki)

• Udawanie skierowane na innych (całuję lalkę)

• Sekwencyjne czynności udawanych (całuje lalkę, kładzie w wózeczku i okrywa)

• Zabawa w udawanie przedmiotami zastępczymi ( klocek to radio)

Tematyczne

• Średnie dzieciństwo 3 - 6,7 lat

• Początki pojawiają się już wcześniej, gdy dziecko zaczyna jeść i pić

• Zabawy naśladowcze i odtwórcze np. usypianie lalki, kołysanie jej, wożenie wózku - jest to naśladowanie zachowań osoby dorosłej oraz składniki fikcji

Tematyczne

• Wczuwanie się w pewne role społeczne np. mama, fryzjer, lekarz, żołnierz itp.

• Następują czynności sekwencyjne a nie przypadkowe - planowane

• Dziecko preferuje prawdziwe przedmioty a nie zastępcze

Tematyczne

• Rozwój zabaw tematycznych:

• Dziecko podejmuje coraz więcej ról

• Jest coraz bardziej twórcze w wykorzystaniu zabawy

• Bawi się dłużej, nawet po kilkudniowej przerwie

• Przejście od zabawy samotnej do zespołowej

• Język zaczyna odgrywać coraz ważniejszą rolę

• Zabawy są coraz silniej związane z życiem społecznym

Za tydzień....

• Lateralizacja - poszukajcie sami, bo ważnym elementem pracy psychologa jest samodzielne znajdowanie informacji.

• W większości publikacji o leworęczności, rozwoju itp

Lateralizacja

Puchatek spojrzał na obydwie łapki.
Wiedział, że jedna z nich jest prawa
i wiedział jeszcze, że kiedy już się ustaliło, która z nich jest prawa, to druga była lewą, ale nigdy nie wiedział, jak zacząć.
                                      A. A. Milne

Wstęp

• Żyjemy w świecie osób praworęcznych

• Dawniej gdy dzieci pisały lewą ręką na siłę przyuczano ich do pisania prawą

• Obecnie wiadomo, że leworęczność jest naturalnym przejawem dominacji jednej z półkul mózgowych, podobnie jak praworęczność

Trochę teorii

• Osoby leworęczne lepiej posługują się prawą ręką niż praworęczne lewą

• Test:

• Jednocześnie piszcie od góry w w dwóch kolumnach liczby lewą i prawą ręką

• Praworęczne osoby w tych testach wychodzą gorzej !!!!

Trochę teorii

• Osoby leworęczne lepiej od praworęcznych radzą sobie w zadaniach na spostrzeganie wzrokowo-przestrzenne (Martin 2001).

• Mocną ich stroną jest dobre wyczucie odległości i związana z tym ocena głębi stereoskopowej, widzenie trójwymiarowe, rozpoznawanie złożonych geometrycznie figur, a także szybki refleks

• Leworęczni studenci znacznie częściej wybierają ścisłe i „wizualne” kierunki studiów, rzadko - lingwistyczne (Healey 2003).

Kropka wiedzy

• Kiedy Alan Mathison Turing (twórca maszyny liczącej, prototypu komputera) był dzieckiem, nie potrafił rozróżnić strony lewej od prawej, namalował więc sobie na lewym kciuku czerwoną kropkę, którą nazywał kropką wiedzy

• Aż 80-90% leworęcznych jeszcze w wieku szkolnym ma problemy we wskazaniu prawą ręką swojej lewej nogi, a tym bardziej we wskazaniu prawej lub lewej ręki u osoby stojącej naprzeciwko (Grabowska, Yamazaki 1994)

Dominacja mózgowa

• Aż do lat 60. XX wieku czyli do ogłoszenia wyników badań prowadzonych na pacjentach poddanych komisurotomii przez R. Sperry'ego (Nagroda Nobla 1981) uważano, że asymetria funkcjonalna mózgu dotyczy jedynie mowy, jest więc wyłącznie cechą ludzką

• Obecnie wiemy, że preferencja ręki u zwierząt ma najczęściej charakter indywidualny, a nie populacyjny

Dominacja mózgowa

• Do niedawna uważano np., że skoro u ludzi praworęcznych ośrodki mowy znajdują się w lewej półkuli, to u leworęcznych będzie występowała relacja odwrotna

• Obecnie wiadomo,że obie półkule tworzą system komplementarny i wzajemnie uzupełniają się.

• W odniesieniu do mowy aktywnej wykazano, że lewa półkula kontroluje to, co mówimy, prawa natomiast jest odpowiedzialna za to, jak mówimy

• lewa półkula odpowiada za interpretację treści dosłownych, prawa zaś zapewnia prawidłowy odbiór metafor czy aluzji i warunkuje określenie właściwego wyrazu emocjonalnego przekazywanych treści (Mózg a zachowanie 2000)

Latralizacja

• Lateralizacja to inaczej funkcjonalna przewaga stronna

• Objawia się ona jako preferencja do używania ręki, nogi, oka i ucha leżących po tej samej stronie osi ciała.

• Rozwija się w ciągu życia dziecka.

• Praworęczność ustala się zwykle około 2-3 roku życia

• Leworęczność w wieku 3-4 lat

• Ostatecznie dominacja czynności ruchowych w większości wypadków ustala się do 6 roku życia

• Ostatecznie lateralizacja kończy się w wieku szkolnym

Trzy rodzaje „dominacji”

• dominacja jednostronna-praworęczności towarzyszy prawonożność i prawooczność, natomiast leworęczności towarzyszy lewooczność oraz lewonożność

• Skrzyżowana (niejednorodna) - np. dziecko prawonożne, leworęczne i prawooczne

• Nieustalona - brak dominacji jednej strony ciała. Jest stanem przejściowym lub trwałym.

Problemy w nauce

• Lateralizacja skrzyżowana i osłabiona w zakresie ręki i oka powoduje zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej. Utrudnia dziecku kontrolę wzrokową pracy ręki:

• Dzieci te mają trudności w czytaniu:

• przeskakują litery,

• opuszczają sylaby,

• opuszczają wyrazy,

• zmieniają kolejność liter

• Dzieci te mają trudności w pisaniu

• niekształtne litery,

• w nierównych odstępach,

• opuszczają linijki

Problemy w nauce

• Przykłady:

• błędne odtwarzanie liter - dziecko niedokładnie odczytuje i pisze głoski, spółgłoski i samogłoski np. zamiast los czyta las, zamiast sęk czyta sok

• statyczne odwrócenia liter - dziecko miesza ze sobą litery o podobnych kształtach, a innym położeniu i kierunku (b z d, p z b, u z n, w z m)

• dynamiczne odwrócenie liter - dziecko przestawia litery, zmienia ich kolejność np. nim = min, 69 - 96, 38 - 83,

Problemy w nauce

• uporczywe opuszczanie lub dodawanie liter, a nawet całych sylab np.
  opuszczanie spółgłosek, tj. wczoraj = czoraj, masło = maso,
  opuszczanie samogłosek: tj. jest = jst, album = albm, drugi = drgi

• zaburzenie mowy (jąkanie),

• zaburzenia orientacji przestrzennej

Problemy w nauce

• Trudności związane z techniką pisania:

• linie o nierównomiernym nacisku i niejednakowym nachyleniu,

• łuki przekształcone w kąt ostre i rozwarte,

• litery wybiegające poza linie,

• nie zachowana właściwa proporcja liter,

• nieprawidłowe połączenia liter ze sobą,

• za duże lub za małe odstępy między literami

Jak ustalić lateralizację?

• Pomyślcie i napiszcie

• Oceny dominacji ręki

• V. Prihoda -nawlekanie igły, rozdawanie kart, rzucanie piłki, wskazywanie palcem.....

• Harris - pisanie nazwiska jedną i drugą ręką, punktowanie....

• Gaddes - pisanie cyfr za pomocą jednej i drugiej ręki, trzymanie karabinku.....

Jak ustalić lateralizację?

• Ocena dominacji oka:

• Rosenbach - celowanie wyciągniętego kciuka na drobny przedmiot, patrzenie przez dziurkę....

• Z. Matejczka - kalejdoskop...

• Harris - celowanie strzelbą, kalejdoskop, patrzenie przez otwór

Jak ustalić lateralizację?

• Ocena dominacji nogi:

• Ludwig - bieg na łyżwach, wchodzenie na krzesło, zakładanie jednej nogi na drugą, odbicie w czasie skoku, wsiadanie na rower, kopanie piłki...

• Czasami bada się również ucho:

• Pearcedo - słuchanie tykania ukrytego zegara

Jak zmieniać....

• Nie wolno przyuczać do pisania prawą ręką dzieci, które:

• Są zlaterizowane lewostronnie

• O wczesnej silnej dominacji lewej ręki

• Upośledzonych umysłowo

• Lewoocznych(dąży się do układu oko-ręka)

• O małej sprawności ruchowej prawej ręki

• Akceptujących swoja leworęczność i niechętnych zmianom

• Jąkających się

Należy pamiętać..

• Nie wolno siłą zmuszać do praworęczności.

• Mają one problemy z zaburzeniami osobowości: są płaczliwe, lękliwe, maja ataki złości i agresji. Moczą się w nocy,mają poczucie niższej wartości, lękowa postawa wobec otoczenia, wycofanie się z kontaktów społecznych.

• U uczniów po 10 roku życia nieustalona lateralizacja może być uważana za zaburzenie rozwojowe

ADHD - czym jest i jak leczyć?

Czym jest ADHD?

• Można powiedzieć, że jest to specyficzny sposób funkcjonowania mózgu dziecka

• Utrudnia on normalne funkcjonowanie dziecka, kontrolowanie własnych zachowań i skupianie uwagi

Objawy

• Są trzy główne grupy objawów:

• Nadruchliwość

• Impulsywność

• Zaburzenia uwagi

Przyczyny

• Nie jest pewne co powoduje ADHD

• Przyjmuje się, że duże znaczenie mają czynniki genetyczne.

• Podatność na ADHD zwiększa się przy występowaniu niekorzystnych czynników środowiska

• Możliwe że wpływają również czynniki:

• środowiskowe(np. trudna sytuacja w szkole)

• Psychologiczne (sytuacja w domu)

Co źle funkcjonuje?

• Płaty czołowe półkul mózgowych dzieci chorych gorzej pracują gorzej

• Kojarzenie informacji słuchowych i wzrokowych

• Zaburzenia w wydzielaniu neuroprzekaźników: noradrenaliny i dopaminy

Jak często występuję?

• Około 3-5% dzieci w wieku od 7 do 13 lat

• Tylko 20 % dzieci jest objętych specjalistycznym leczeniem

• Około 40% dzieci ma rodziców z przetrwałym ADHD

• U 35% dzieci ADHD występuje również u rodzeństwa

Jak zmieniają się objawy ADHD

• Okres przedszkolny:

• Niektórzy badacze uważają, że cechy zespołu są widoczne już w okresie późnoniemowlęcym

• W przedszkolu. Bardzo absorbują uwagę wychowawców. Zachowują się w sposób niebezpieczny, mają więcej skaleczeń itp.

• Okres szkolny:

• Z trudnością wytrzymują 45 minutowe zajęcia

• Dzieci takie uważane są za „gorsze”, nieposłuszne i niegrzeczne

• Mają niewielu kolegów, ale jednocześnie szukają nowych kontaktów.

Jak zmieniają się objawy ADHD

• Okres dojrzewania:

• Objawy ADHD utrzymują się u około 70 % dzieci w okresie dojrzewania

• Na typowe problemy okresu dojrzewania dochodzi problem ADHD. Niska samoocena, problemy w kontaktach międzyludzkich - izolacja

• Okres dorosły:

• Około 30-50 % dzieci z ADHD ma objawy jako osoby dorosłe

• Są postrzegani jako trudni we współpracy i jako niesumienni pracownicy

Inne problemy towarzyszące ADHD

• Mogą występować:

• Tiki nerwowe

• Dysortografia, dysleksja

• Problemy emocjonalne:

• Depresja

• Zaburzenia lękowe

Inne problemy towarzyszące ADHD

• Niepowodzenia w nauce:

• Słabe wyniki w szkole

• Zakończenie nauki poniżej swoich możliwości

• Problemy z zachowaniem:

• Zaburzenie zachowania

• Zachowania buntownicze

• Inne:

• uzależnienia

Objawy charakterystyczne

• Nadmierna impulsywność:

• Częste włączanie się do rozmowy

• Wbieganie do pokoju pomimo wielokrotnego przypominania, ze tego nie wolno robić

• Dzieci maja problemy z zaplanowaniem najprostszych czynności

Objawy charakterystyczne

• Jak pomagać:

• Częste przypominanie istnienia reguł.

• Znajdujemy inne zajęcie dla dziecka

• Staramy się zrozumieć,że zachowanie dziecka nie jest wynikiem tego, że jest niegrzeczne.

Objawy charakterystyczne

• Nadruchliwość:

• Duża potrzeba ruchu.

• Skakanie, kopanie nogi od stołu itp..

• Jak pomóc:

• Staramy się „przekierować” energię na inne tory

• Akceptacja

Objawy charakterystyczne

• Zaburzenia uwagi:

• Nie mogą wysłuchać całego wykładu.

• „Śnią na jawie”

• Maja problemy z zapamiętywaniem czynności

• Idą wykonywać drugą czynność pomimo, że nie zakończyły pierwszej.

• Jak pomóc:

• Akceptacja

• Robić przerwy w nauce

• Chwalić za osiągnięcia

Jak leczyć

• Nauka postępowania z dzieckiem:

• Trening behawioralny

• Psychoedukacja

• Leczenie farmakologiczne

I na koniec.....typowe zachowania

• jest mniej poważane od rówieśników

• często gubi lub zapomina rzeczy

• nie znosi zmian

• wtrąca się do rozmowy dorosłych

• nie czeka na swoją kolej

• trudno przewidzieć, co zrobi

• łatwo się zniechęca 

• łatwo i często się denerwuje

• chce natychmiastowej pochwały

• wydaje się, że nie słucha

• nie kończy czynności

• ma kłopoty z przestrzeganiem zasad

• jest nadwrażliwe na dźwięki 

• wszystkiego musi dotknąć

• bywa agresywne

• łatwo się potyka

• wpada na różne przedmioty

• nie potrafi się skupić na jednym

• śni na jawie

• nie przepisuje dokładnie z tablicy

• ma kłopoty z planowaniem

• nie kończy rozpoczętych zadań

• nie przewiduje niebezpieczeństw

• stara się przewodzić w grupie

Autyzm

...przyczyny i leczenie

Czym jest autyzm?

• Autyzm jest zaburzeniem rozwojowym, które najczęściej ujawnia się w ciągu pierwszych trzech lat życia jako rezultat zaburzenia neurologicznego, które oddziałuje na funkcje pracy mózgu.

• Autyzm i jego pochodne, jak podaje statystyka, występują raz na 500 osób i występuje cztery razy częściej u chłopców niż dziewczynek.

• Dochody, stopa życiowa, czy wykształcenie rodziny nie mają żadnego wpływu na występowanie autyzmu.

Czym jest autyzm?

• Ma wpływ na rozwój mózgu w sferach rozumowania, kontaktów socjalnych i porozumiewania się.

• Dzieci i dorośli z autyzmem najczęściej mają kłopoty z komunikacją w grupie i wspólnych czynnościach. Zaburzenia utrudniają im porozumienie z innymi i stosunek do świata zewnętrznego

• Chorzy mogą wykonywać te same ruchy ciała ( np. machanie ręką, kołysanie się ), nietypowe reakcje wobec ludzi, lub przywiązanie do przedmiotów, czy sprzeciwianie się jakimkolwiek zmianom w rutynie

• W niektórych przypadkach może występować agresja i/lub samookaleczanie się.
  

Przyczyny...

• Przyczyny nie są jednoznacznie określone

• Około 80-90% zmienności ryzyka autyzmu opiera się na czynnikach genetycznych.

• Jako czynnik pogłębiające wrodzone predyspozycje genetyczne autyzmu u dziecka uznaje się czasami sytuacje społeczno-kulturowe. Chłodna obojętna matka przyczynia się do wyobcowania społecznego, obojętność matki przyczynia się do utrwalenia izolacji (Kanner)
  

Jak rozpoznać autyzm?

• Nie ma medycznych testów, które umożliwiłyby diagnozę autyzmu.

• Właściwa diagnoza musi mieć podłoże w obserwacji dziecka, jego stopnia komunikacji, zachowania i stopnia rozwoju.

• Rozpoznanie choroby jest bardzo trudne, gdyż objawy są tak zróżnicowane. Ważne jest zatem zlokalizowanie specjalisty, który ma doświadczenie w leczeniu autyzmu.
  

Objawy

• Dzieci autystyczne rozwijają się w zasadzie normalnie aż do 24-30 miesiąca, kiedy to rodzice mogą zauważyć opóźnienie w mowie, zabawach lub kontakcie z dzieckiem

Objawy

• Autyzm może się objawiać w następujących sferach:

• mowa rozwija się słabo lub wcale, używanie słów bez znaczenia, porozumiewanie się gestami zamiast słów, słaba możliwość skupienia uwagi

• dziecko woli spędzać czas samo niż z innym, nie interesuje się zawieraniem przyjaźni, słaby kontakt wzrokowy, mało się uśmiecha

Objawy

• Autyzm może się objawiać w następujących sferach:

• nadwrażliwość na dotyk lub brak reakcji na ból, wzrok, słuch, dotyk, ból, węch, smak mogą być mniej lub bardziej upośledzone

• brak spontaniczności lub pomysłowości w zabawach, nie proponuje czynności, nie wymyśla zabaw

• nadpobudliwość lub otępienie, częste wybuchy złego humoru bez powodu, uparte przywiązanie do jednego przedmiotu lub osoby, może okazywać agresję lub autoagresję.

Różnice w zachowaniu

• Różnice miedzy dziećmi autystycznymi są ogromne

• Niektóre, z mniejszym stopniem autyzmu, mogą okazywać tylko niewielkie opóźnienie mowy i większe problemy w kontaktach ze środowiskiem. Mogą mieć przeciętnie lub ponadprzeciętnie rozwiniętą mowę, lecz maja kłopoty z wyobraźnią, lub ze współuczestniczeniem w grze z rówieśnikami

Różnice w zachowaniu

• Dzieci, z większym stopniem autyzmu, mogą potrzebować pomocy z codziennymi potrzebami jak przejście przez ulice lub zrobienie zakupów.

• W przeciwieństwie do ogólnej opinii, wiele dzieci i dorosłych z autyzmem utrzymuje kontakt wzrokowy, okazuje uczucia, uśmiecha się i śmieje oraz  okazuje całą gamę innych emocji, ale w różnym stopniu

Różnice w zachowaniu

• Autyzm może oddziaływać na to jak reagują i utrudnić im kontrolowanie ciała i umysłu

• Choroba z czasem może zmienić się lub nawet ustąpić

• Jakkolwiek nikt nie może przewidzieć przyszłości, to są osoby autystyczne, które prowadzą samodzielne życie.

• Są też tacy, którzy będą zawsze zależni od rodziny i placówek specjalistycznych

Różnice w zachowaniu

• Osoby autystyczne mogą także mieć inne choroby związane z praca mózgu, np. padaczkę, opóźnienie umysłowe lub choroby genetyczne

• Około 2/3 chorych objawia opóźnienie umysłowe

• U około 25-30% może rozwinąć się padaczka

Leczenie

• Wyleczyć znaczy "przywrócić do zdrowia fizycznego, psychicznego, stanu normalnego"

• W medycznym sensie nie ma leku na wyleczenie zmian w mózgu, które są czynnikiem autyzmu.

• Farmakologia

• Obniżanie wrogości agresji

• Terapia behawioralna

• Ćwiczenie zachowań społecznych, mówienie

Dodatkowo z książki Helen Bee (2004) Psychologia rozwoju człowieka, Warszawa, Zysk i S-ka rozdziały:

5. Rozwój spostrzegania i myślenia w okresie niemowlęcym

7. Rozwój fizyczny i poznawczy dzieci w wieku od dwóch do sześciu lat

21