Miedzynarodowe stosunki polityczne, Uczelnia - notatki, prof. dr hab. Władysław Malendowski


Wykład 1

Na międzynarodowe stosunki wpływają: czynniki geograficzne, osobowościowe oraz uczestnicy sceny - państwo, organizacje międzynarodowe, narody, związki, duże indywidualności, grupy nacisku, lobby.

Jakie czynniki kształtują suwerenność państw?

Działalność państwa na arenie międzynarodowej to metody, sposoby, środki, priorytety, instrumenty, głowa państwa - są to organy do prowadzenia działalności wewnętrznej. Na zewnątrz działają służby zagraniczne (konsulaty, placówki), misje specjalne, przedstawicielstwa uniwersalne - ONZ, UNESCO itp. oraz misje „ad hoc” - do zadań specjalnych.

Persona non grata - osoba niemile widziana

Podręcznik „Międzynarodowe stosunki polityczne” (wyd. ATLA2 Wrocław oraz leksykon, wyd. j.w.) zawiera m.in. problemy:

Część I:

Samuel Huntington - „Zderzenie cywilizacji” i jej wpływ na rozwój cywilizacji

Francis Fukujama - filozof i jego teza z 1989 r. o końcu historii (kończy ją demokracja).

Toffler - „Trzecia fala”

Część II:

Aktorzy polityki światowej i obszary aktywności.

W podręczniku wykorzystano klucz geograficzny. Wiodący jest Wschód, potem Pacyfik i jego regiony oraz Azja i Afryka - tu są państwa wieloetniczne, stąd duża skłonność do konfliktów wewnętrznych, Ameryka Płd. i Ameryka Płn.

Część III.

Zawiera elementy struktur oraz strukturalne i funkcjonalne zasady:

Część IV

Wyzwania i zagrożenia pokazane w triadzie - przeszłość, teraźniejszość i prognozowanie - przyszłość. Omówiono tu obszernie ONZ, Ligę Państw Arabskich, Organizację Państw Afrykańskich, Organizację Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.

Zakończenie

Zawarto wiedzę o zbrojeniach i wyścigu zbrojeń.

Są też działy dotyczące sporów i konfliktów międzynarodowych, PAX Sinica, PAX Japonica (Nippon).

Pojęcie „Stosunki międzynarodowe”(SM)

Podejście dychotomiczne (dwudzielne):

  1. SM to pewna dziedzina między ludźmi,

  2. SM to nauka zajmująca się stosunkami między ludźmi.

Ad. 1.

Pojawiła się, gdy zaczęły się tworzyć zależności między ludźmi i państwami (już w starożytności). Były to m.in. stosunki handlowe, polityczne, kulturalne, traktaty, normy prawne (np. traktat z 1280 rpne między Egiptem a państwem Hetytów). Traktaty zawierano na Bliskim Wschodzie - np. Syria, Egipt, Babilonia, Hetyci; w starożytnej Grecji, Rzym.

Rozpoczęło się to w Europie. Spoiwem była religia i powstanie „rodziny chrześcijańskiej”.

W XVIII w. nastąpiła recepcja. W Anglii Jeremi Bentam stworzył termin „international low” - prawo międzynarodowe. W Polsce używano terminu „prawo narodów” od łac. ius gentium. Ten tok rozważań odnosi się do relacji między państwami, a nie narodami, więc skąd nazwa „stosunki międzynarodowe”? Nazwa wzięła się stąd, że to naród jest spoiwem.

Definicje narodu

  1. definiujące naród w sposób obiektywny:

naród to wspólnota powstała historycznie na gruncie języka, kultury, terytorium, gospodarki i te cechy muszą być rozważane łącznie.

Wątpliwości i komplikacje pojawiają się przy terytorium i języku. Są narody nie mieszkające w zwartej grupie, na jednym terytorium, np. Archipelag Indonezji, Japonia - państwo na wyspach, Archipelag Filipiński oraz narody mające kilka języków jak Finlandia (język fiński i szwedzki), Kanada (angielski, francuski) czy Szwajcaria (niemiecki, francuski, włoski) ;

  1. definiujące naród w sensie politycznym

naród jest to wspólnota określona politycznymi granicami

Ale w historii świata niejednokrotnie granice zmieniano (np.Polska rozbiorowa), narody dzielono - Niemcy, Wietnam, Korea itd.

Przy definicji, że „wspólnota narodowa występuje, gdy ta wspólnota traktuje terytorium jako swoją kolebkę narodową” też są emocje. Np. terytorium Palestyny, które i Palestyńczycy i Izraelczycy uważają za swoją kolebkę? to samo jest w przypadku Kosowa i Serbii. Z narodem żydowskim jest równie skomplikowana sprawa. Jest to naród rozproszony. W Izraelu mieszka 10,5 mln Żydów, a ogółem jest ich 17 mln. Tu politolodzy arabscy poddają w wątpliwość istnienie narodu żydowskiego twierdząc, że jest to grupa religijna, a nie naród. Wśród Żydów są grupy bardzo różne antropologicznie: Sabrowie, Falaszowie, Sepadryjczycy, Aszkenazyjczycy, ale z drugiej strony nie ma narodu antropologicznie i rasowo czystego. Wyróżnikiem może być tu jedynie czynnik subiektywny - poczucie przynależności do danego narodu.

  1. definiujące naród wg kryteriów subiektywnych

wg świadomości

W XIX w. Ernest Renan stwierdził - „naród jest to dogmat duchowy”; duchowa rodzina.

Max Weber (XIX w.) - „naród jest to wspólnota uczucia, która adekwatnie wyraża się we własnym państwie”.

Naród jest to również grupa kojarzona z państwem. W języku angielskim, hiszpańskim, włoskim i czeskim naród jest synonimem.

Może też być rozumiany jako warstwy społeczne i wtedy klasa - lud oznacza naród.

Ale naród oznacza we wszystkich przykładach to, co jest synonimem państwa. Poszczególne państwa zabiegają o aprobatę dla swoich działań.

Od 1935 r. jest ośrodek stosunków międzynarodowych w Paryżu. W Polsce w 1947 r. Julian Makowski założył Polski Instytut Spraw Międzynarodowych; w Poznaniu jest Instytut Zachodni z periodykiem „Przegląd Zachodni”, a w Warszawie Instytut Wschodni, Międzynarodowe Stowarzyszenie Nauk Politycznych, w Sztokholmie - Międzynarodowy Instytut Badań nad Pokojem.

!!!!!!!Temat do przeczytania z I i II rozdziału podręcznika

Temat: Uczestnicy współczesnych Stosunków Międzynarodowych (rozdz. II)

Podmioty SM

Podmiotowość prawa międzynarodowego jest dwuskładnikowa i oznacza:

co oznacza zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków;

oznacza zdolność do wykonywania samodzielnie określonych czynności ze skutkiem prawnym. Państwo korzysta:

Czy naród też może być takim podmiotem?

Nie, poza kilkoma przypadkami. Jednostka fizyczna nie jest takim podmiotem prawnym.

Uczestnictwo w SM

Są uczestnicy, którzy mają prawo uczestnictwa i tacy, którzy go nie mają.

Uczestnicy SM są to głównie nosiciele wydarzeń na arenie międzynarodowej. Są to: państwa, organizacje międzynarodowe, ruchy międzynarodowe, związki wyznaniowe, kościoły, narody i człowiek jako jednostka.

Państwo wg Georga Jelinka to:

naród + terytorium + władza najwyższa

(w Ameryce plus jeszcze zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami - Montevideo 1939 r.).

Dziś jest to zdolność do utrzymywania stosunków z innymi podmiotami.

Państwo to najwyżej zorganizowana grupa społeczna kontrolująca inne grupy. Ważne atrybuty państwa to suwerenność i terytorium.

Analiza uczestnictwa państwa w SM

  1. Terytorium - to zasadniczy wyróżnik, którego nie mają inni uczestnicy. Jest to też element siły/potęgi państwa. Ale też nie jest to regułą - np. Australia, Kanada, Sudan - mają olbrzymie terytoria, ale gęstość zaludnienia jest niewielka.

  2. Ludność - podobne zróżnicowanie jw. Chiny, Indie 1,2 mld ludności, Stany Zjednoczone - 300 mln, Indonezja - 235 mln, Pakistan - 150 mln, Rosja - 140 mln. Drugim biegunem są państwa (41) o mniej niż 1 mln mieszkańców i maleńkie - Czarnogóra, San Marino, Monako, Andora, państwa wyspiarskie Karaibów. Tu różnice są uwarunkowane procesem dekolonizacji wg zasady „macie, co posiadaliście”.

Zwraca się też uwagę na to, czy ludność jest homo- czy heterogeniczna (jeden naród, czy wiele).

  1. Najważniejszą okolicznością dla powstania państwa jest efektywnie sprawowana władza (rząd). Jeśli władza ma problemy tylko z utrzymaniem wewnętrznego porządku (demonstracje, bunty), to państwa się nie neguje, bo nie ingeruje się w wewnętrzne sprawy państwa. Np. podczas II Wojny było 8 rządów na uchodźctwie (jak rząd polski, jugosłowiański, holenderski, grecki, czeski), które nie kontrolowały terytorium, a były uznawane przez inne państwa. Ale były i takie jak np. Rosja po rewolucji bolszewickiej, która nie mogła doczekać się uznania na arenie międzynarodowej; Chiny Mao Tsetunga dopiero w 1979 r. doczekały się swojego uznania. Z drugiej strony są przypadki, kiedy państwa już nie ma (Pribałtika - Litwa, Łotwa, Estonia), a są na arenie międzynarodowej uznawane, ponieważ USA uważa, że są one tylko pod tymczasową administracją ZSRR.

28 czerwca 1945 r. Truman poinformował, że rząd USA wycofuje poparcie dla rządu londyńskiego Polski, następnie uczynił to również Watykan. Ale dopiero w 1990 r. insygnia władzy przechowywane w Londynie zostały przywiezione do Polski przez Kaczorowskiego, który przekazał je Wałęsie.

  1. W związku z procesem dekolonizacji dochodziło, ze złamaniem prawa, do samostanowienia, do powstawania państw (co jest ujęte w Karcie Narodów Zjednoczonych). I tak w latach 70-tych powstała Rodezja - fikcyjne nowe państwo, bo nadal rządzili tam biali, a nie mieszkańcy. Dopiero w 1980 r. rdzenna ludność zdobyła władzę i nazwali się Nikaraguą.

Kolejnym przypadkiem złamania prawa była proklamacja niepodległości Republiki Południowej Afryki, która prawnie wprowadziła segregację rasową (apartheid) i która była nieuznawania przez inne państwa, ale przetrwała do lat 90-tych. Po rezygnacji z sankcji rasistowskich Nelson Mandela został przywódcą.

  1. Państwo musi być suwerenne.

  2. Suwerenność to atrybut dwuczęściowy:

    1. samowładność

to prawna niezależność od oddziaływań jakichkolwiek czynników zewnętrznych;

    1. i całowładność

to pełna kompetencja państwa do regulowania wszystkich stosunków wewnętrznych. Suwerenem jest tu naród.

Ale taka klasyczna suwerenność nigdzie nie występuje, bo państwa z własnej woli podpisują najróżniejsze umowy międzynarodowe, należą do różnych międzynarodowych organizacji (np. ONZ). Państwo nie ma też pełnej kontroli nad swoim terytorium - są dziś tak zwane „wilcze stada” - grupy kapitałowe elektroniczne, które dogadują się ponad granicami państw.

Dla prawników sprawa jest jasna - albo państwo jest suwerenne, albo nie jest i wtedy nie ma już państwa. Dla politologów istnieje pojęcie „półsuwerenności” jak np. Wolne Miasto Gdańsk i Triest

  1. Państwa protektoralne - zawarty jest traktat między dwoma państwami, w którym jedno zrzeka się swojej zdolności do działania na arenie międzynarodowej na rzecz drugiego państwa (np. Maroko na rzecz Francji). Do dziś istnieje w Himalajach państwo Butan, które było kolonią Anglii, a potem podpisało traktat z Indiami.

  2. Państwa wasalne - ostatnim reliktem była Andora. Na mocy traktatu z 1288 r. była lennem Francji. W 1990 r. Mitterand dał jej i biskupstwu Ungeld suwerenność.

Blok Wschodni po II wojnie

Zachód w Jałcie oddał Europę Wschodnią Stalinowi, co oznaczało podległość tych państw. Na podstawie doktryny Breżniewa państwa socjalistyczne miały ograniczoną suwerenność.

W 1968 r. „Praska Wiosna” doprowadziła do pluralizmu politycznego, co zbulwersowało ZSRR i państwa Bloku Wschodniego. Wojska Bloku wraz z polskimi, wkroczyły do Czech i zdusiły walkę - używano wtedy pojęcia „ograniczonej suwerenności państw Bloku Wschodniego”.

Wykład II - 28.10.2007

Podmiotowość prawa międzynarodowego

Fakt posiadania atrybutu podmiotowości prawa międzynarodowego (mogą je mieć tylko państwa) nobilituje.

Definicja organizacji międzynarodowej odwołuje się do doktryny, bo nie ma takiej normy prawnej.

Organizacja międzynarodowa to trwałe stowarzyszenie państw działających na podstawie umowy międzynarodowej (która ma rangę statutu), zmierzające do realizacji celów określonych w umowie stosunków międzynarodowych.

Wiek XIX i druga połowa XX - powstaje wiele organizacji mających podmiotowość prawa międzynarodowego.

Dziś mamy kilka tysięcy takich organizacji.

Czynniki mające wpływ na powstanie tak wielkiej liczby organizacji to:

Zachód: - 1948 Pakt Brukselski

- 1949 Traktat Północnoamerykański

Wschód: - 1945 RWPG

- 1955 Układ Warszawski

Dzięki demokratyzacji państw system dwubiegunowy już nie istnieje. Najbardziej zróżnicowany poziom demokracji widać w Ameryce Łacińskiej, gdzie obok państw demokratycznych wciąż jeszcze są reżimy; podobnie w Europie Środkowo-Wschodniej. Taka sytuacja sprzyja powstawaniu ogromnej ilości organizacji międzynarodowych takich jak np.:

NAFTA - najpierw były Stany Zjednoczone, Kanada, Meksyk, a dziś dołączają państwa Ameryki Łacińskiej;

Rada Morza Barentsa

Pribałtika

Ekonomiczna Rada Morza Czarnego

CEFTA

Stowarzyszenie Śródziemnomorskie

Trójkąt Weimarski (Polska, Francja, Niemcy)

Grupa Wyszehgradzka.

Rada Gospodarczo-Społeczna podzieliła organizacje na dwie grupy:

Kryterium podziału jak wyżej był rodzaj umowy:

Podział organizacji wg kryterium przestrzennego:

    1. organizacje o charakterze uniwersalnym,

      • Liga Narodów - należą do niej wszystkie państwa

      • ONZ (1945) - należą do niej 192 państwa na 200

      • UNESCO

Są tu też organizacje wyspecjalizowane, np. ds.rolnictwa, ds. żywieniowych.

    1. organizacje o charakterze regionalnym,