1. WYKŁAD ORGANIZACYJNY

2. O RODZAJACH WIEDZY I MYŚLENIA NAUKOWEGO

NAUKA:

- działalność zbiorowa ludzi, mniej lub bardziej zinstytucjonalizowana

- wytwór działalności ludzkiej

- zbiór tez o rzeczywistości (społecznej)

nauki społeczne - brak jednolitego, silnie sformalizowanego języka, jego ograniczony zakres

cechy wiedzy naukowej:

- intersubiektywność - zrozumiała dla każdej osoby mającej pewne kompetencje w danej dziedzinie (brak hermetyczności)

- jednoznaczność i precyzja - brak ich w naukach społecznych

- systematyzacja - wiedza nie jest zamkniętą całością, w puli wiedzy elementy są warunkowo (jeśli okażą się nieprawdziwe, zostaną wyrzucone)

- neutralność stwierdzeń - nauka wolna od wartościowania

- ogólność i abstrakcyjność tez naukowych - uogólnienie ma szerszy kontekst, możliwość przeniesienia z jednego środowiska do innego

- skuteczność wiedzy - wysoka efektywność praktyczna

1) Na początku stworzył Bóg Niebo i Ziemię.

- wiedza religijna

2) Zmiana społeczna to przekształcenie wzorów zachowania zbiorowego.

- stwierdzenie naukowe

3) Miłość znajduje się na dnie wszystkiego.

- zdanie niejednoznaczne

4) Śniłem o naszym spotkaniu.

- zdanie nie jest intersubiektywne

5) Tylko nekrofilia stanowi zwycięstwo nad śmiercią.

- niezgodne z prawem

6) Każdy jeden człowiek ma serce.

- wiedza zdroworozsądkowa lub metaforyka

7) Po 1956 roku w Polsce nie było komunizmu.

- wiedza historyczna

8) Najwyższa osoba na Sali ma powyżej 217 cm wzrostu.

- uzupełnienie wiedzy naukowej

9) Obecna władza zdominowana przez zdrajców narodu z rozmysłem dokonuje niszczenia Polski.

- zdanie wartościujące

10) a²+b²=c²

- stwierdzenie naukowe

O naukowości zdania nie decyduje to, czy jest ono prawdziwe, czy fałszywe.

Wiedza zdroworozsądkowa niekoniecznie musi być naukowa (statystyczna).

Pojęcia:

● wiedza artystyczna

● „chłopski rozum” - zdrowy rozsądek

● wiedza ezoteryczna - wiedz tajemna, przeznaczona tylko dla grona wtajemniczonych, wybrańców; przeciwieństwo wiedzy egzoterycznej.

● wiedza hermetyczna - dostępna tylko dla nielicznych, wybranych jednostek

● wiedza hermeneutyczna

● intuicyjna

● instrumentalna

● irracjonalna

● magiczna

● metafizyczna

● milcząca

● mistyczna

● naukowa

● paranaukowa

● podświadoma

● pojęciowa

● praktyczna

● praktyczna

● pseudonaukowa

● religijna

● spekulatywna

● zdroworozsądkowa - rutynowa wiedza, jaką mamy o naszym codziennym świecie i działalności. Kompleks wiedzy uznawanej za oczywistą , na której opieramy nasze działania i której w naturalnym nastawieniu nie kwestionujemy.

● „wiedza jak”

● „wiedza, że”

3. PROBLEM DEMARKACJI WIEDZY NAUKOWEJ

problem indukcji - w jaki sposób możemy formułować twierdzenia ogólne za pomocą obserwacji empirycznych?

Rudolf Carnap - neopozytywista; twierdzenia naukowe to te, które można potwierdzić za pomocą badań empirycznych

kryterium weryfikacji - albo coś należy do nauki albo nie; jako pierwszy zaproponował je Carnap

kryterium potwierdzalności - hipotezy sprzeczne można zaliczyć do nauki

fallibilizm - każdy element wiedzy (empirycznej) jest podważalny, nic nie jest przyjęte na stałe; kryterium demarkacji jest fallibilistyczne

potencjalny falsyfikator - warunki, w których teoria byłaby nienaukowa

kryterium falsyfikacji - (Karl Popper) do nauki zaliczamy twierdzenia, które potencjalnie możemy obalić; jeżeli twierdzenie sprawdza się w każdych możliwych warunkach - nie jest naukowe; badania powinny dążyć do krytycyzmu

wady falsyfikacji:

- samo to kryterium nie ma statusu naukowego

- hipotez statystycznych nie da się sfalsyfikować

- żeby dokonać falsyfikacji musimy przyjąć istnienie pewnych założeń (wiedzy zastanej, która jest niedookreślona)

zalety falsyfikacji:

- do każdego stwierdzenia należy podejść podejrzliwie

warunki przyrostu wiedzy:

- warunek treści empirycznej - hipotezy nie powinny być formułowane ad hoc, nie powinny odnosić się tylko do jednego niepowtarzalnego zjawiska

- warunek prostoty - należy dążyć do redukcji terminów pierwotnych, do prostoty

- warunek względnego sukcesu empirycznego - realne wykorzystanie wiedzy dla danego zjawiska

Kontynuatorzy Poppera:

Imre Lakatos

- pojedynczy przypadek falsyfikacji nie prowadzi do odrzucenia stwierdzenia

- falsyfikacja nie dotyczy pojedynczych stwierdzeń, lecz całych programów

- każdy program składa się z otoczki i rdzenia - jeśli sfalsyfikowany rdzeń nie będzie się zaliczał do nauki, program zostaje odrzucony

Pojęcia:

● demarkacja - zajmuje się kwestią przynależności do nauki (co należy do nauki a co nie)

● falsyfikacja - wykazanie fałszywości twierdzenia

● falsyfikowalność

● intersubiektywność

● potencjalny falsyfikator

4. CZYM ZAJMUJE SIĘ METODOLOGIA NAUKI?

Metodologia - zajmuje się naukowym poznaniem świata (jak jest on uchwycony przez badacza)

Historia nauki - zajmuje się próbą rekonstrukcji historycznej

Epistemologia - zajmuje się kwestią poznania z perspektywy filozoficznej

Socjologia nauki - kwestia nauki jako instytucji społecznej

Socjologia wiedzy - bada wpływ czynników społecznych na naukę, np. socjologia matematyki

Psychologia nauki - uwarunkowania psychologiczne nauki

Naukoznawstwo - klasyfikacja wszelkich istniejących typów nauki

Logika - bada w jaki sposób funkcjonuje specyficzny język nauki

Specyfika metodologii (systematyzacja już istniejącej wiedzy):

● opisowa - przedstawienie stanu rzeczy, jakim zajmują się uczeni

- szczegółowa - bada proces dla konkretnych nauk, zaprzecza że istnieje jedność nauk

- ogólna - odnosi się do wszelkich nauk, jak nauka powinna postępować

● normatywna - celem metodologii jest pokazanie, jak powinni postępować badacze w pewnych kontekstach

Jaki typ wiedzy wprowadza metodologia?

- nie istnieje algorytm odkrycia naukowego (nie istnieje przepis na genialne odkrycie ani na to, jak zostać naukowcem

- Hans Reichenbach:

Kontekst odkrycia - tego, co jest związane z postępem nauki nie da się zalgorytmizować (powtórzyć w skończonej liczbie kroków), więc nie można tego zaliczyć do metodologii

Kryterium uzasadnienia - na tym powinna się skupić metodologia; to, co daje się zalgorytmizować - weryfikowanie hipotez badawczych

Element twórczy - tym nie zajmuje się metodologia

Element odtwórczy - tym zajmuje się metodologia

Kryteria uprawiania nauki:

● stopień asercji (uznanie zdania za prawdziwe) nie powinien wychodzić poza stopień uzasadnienia twierdzeń, np. jeśli zdanie uznane warunkowo za prawdziwe, to uzasadnienie też jest warunkowe; zdanie uznane za prawdziwe tylko w konkretnym kontekście, bez przeniesienia w inny kontekst

● należy dążyć do maksymalnej jasności wywodu

● należy dążyć do maksymalnej precyzji pojęć

● pomiar powinien być maksymalnie trafny, rzetelny, poprawny (pomiary kilku badaczy powinny być bardzo zbliżone)- pomiar jest trafny, jeśli odzwierciedla empiryczną rzeczywistość, nie da się go łatwo podważyć

● hipotez badawczych nie należy przedstawiać jako tez, hipoteza ma charakter warunkowy, teza jest pewnikiem

Czemu służy działalność naukowa?

- nauka jako sposób rozwiązywania problemów

- Jaakko Hintikka - nauka jako gra w pytania i odpowiedzi

Racjonalność nauki:

- konieczność wykazania, że metody badaczy są racjonalne

- nauka powinna dążyć do maksymalnej efektywności

- celem nauki jest prosty, skuteczny sposób (nie należy mnożyć byty ponad potrzebę)

5. POZNANIE UWIKŁANE W JĘZYK I JEGO PUŁAPKI

Langue (język) - system znaków i reguł, wysoki poziom abstrakcji, słownik i jak powinno się niego korzystać

Parole (mowa) - indywidualne akty wypowiadania się, również pisemnie

Języki naturalne - ludzie posługują się nimi na co dzień

Języki formalne - nie ma formalnego podziału na langue i parole, np. matematyka, logika, przyrodoznawstwo

Nauki społeczne wykorzystują języki naturalne jako bazę. Język konwencjonalny przenika się ze specjalistycznym. Intersubiektywizm jest mniejszy niż np. w matematyce. Język nauk społecznych jest w języku naturalnym (jakimś języku narodowym), ma specyficzny charakter, zanurzony w języku formalnym.

Język mówiony

Język pisany

Nauka formalna mogła pojawić się dopiero, gdy pojawiło się pismo, bo dopiero wtedy mogła nastąpić kumulacja wiedzy i pewne intersubiektywne sposoby zapisu wiedzy.

Funkcje języka z perspektywy języka nauki:

● ekspresywna (mało istotna dla nauki)

● symboliczna (poznawcza, przedstawiająca) - próba odbicia rzeczywistości, za pewnymi konstrukcjami znaków kryją się pewne realne konstrukcje społeczne

● komunikacyjna (intersubiektywizm)

Język nauki - słownik, zbiór pojęć charakterystycznych, którymi posługują się jej przedstawiciele oraz sposób ich wykorzystania. Jakie symbole są kojarzone z elementami tego słownika.

W przypadku socjologii język ten nie jest zestandaryzowany. Istnieje kilka konkurencyjnych słowników.

Według słownika Marksa i Durkheima te same pojęcia mogą mieć odmienne znaczenie. Wybór orientacji metodologicznej oznacza wybór słownika. Pewne pojęcia w języku naturalnym mogą mieć odmienne znaczenie (wartościujące) lub w języku socjologicznym (niewartościujące).

Słownik matematyczny nie ma konkurencyjnych słowników, nie mylimy języka naturalnego z naukowym.

Języki naturalne składają się z metafor. Niektóre są tak skonwencjonalizowane, że są już martwe, inne nie. Język nauk społecznych również może mieć elementy metaforyczne (np. rodzina to podstawowa komórka społeczna - metafora martwa)

Język naukowy - słownik ma służyć klasyfikacji rzeczywistości

Zmienne - fundamentalne elementy słownika, budulec teorii ( inaczej własności). Aspekty przedmiotu, zjawiska które mogą być zmierzone, ponieważ zmieniają się (np. dochód, prestiż, wykształcenie).

● zmienne ilościowe - możemy przedstawić bardziej/mniej, możemy stworzyć skalę, (wysoki, niski, przeciętny - wartość zmiennej)

● zmienne jakościowe - nie da się powiedzieć, że coś jest bardziej/mniej (np. płeć, kobieta, mężczyzna - wartość zmiennej)

Pojęcia (problemy):

● nieostrość

Jak zaklasyfikować pojęcie? Pewnych przedmiotów nie jesteśmy w stanie zaklasyfikować, np. grupy społecznej (jednym z desygnatów jest moja rodzina, a czy grupa forumowiczów jest desygnatem grupy społecznej?)

[nazwa jednostkowa - jeden desygnat (Mont Everest), nazwa ogólna - wiele desygnatów]

Jeśli rzeczywistość jest zmienna, to słownik też powinien być zmienny, a więc pewne klasyfikacje stają się nieaktualne

● wieloznaczność - wada języka

W języku nauki i naturalnym jedno słowo może mieć różne znaczenie

● niedopowiedzenia - wada mówienia

Nie można stwierdzić, o co chodzi bez kontekstu.

Twierdzenia, w których zachodzą te problemy nie można stwierdzić, że nie są prawdziwe, ani fałszywe, tylko że są niedopowiedziane.

Życzliwa interpretacja - założenie, że autor jednak chciał powiedzieć coś sensownego

Definiowanie pojęć:

Pewne pojęcia kluczowe powinny być dobrze zdefiniowane, ale definiowanie wszystkiego nie jest celowe.

Definicje realne - definicje odnoszące się do jednego, konkretnego przedmiotu

Definicje nominalne - jedno pojęcie jest tłumaczone przez inne pojęcie

- definicje sprawozdawcze - podają jak dane pojęcie jest przez kogoś rozumiane

- definicje projektujące - wprowadzają nową konwencję, która będzie wykorzystywana nawet na potrzeby jednego badania

Definicje - odnoszą się do rzeczy

● błąd wyjaśniania nieznanego przez nieznane, wyjaśnianie pojęcia za pomocą pojęcia, którego nie znamy

● błąd błędnego koła - pojęcie warstwa społeczna - jest pewnym przejawem podziału klasowego społeczeństw. Podział klasowy jest powiązany z warstwowością społeczną.

6. TEORIA I EMPIRIA

Thomas Khun - „Struktura rewolucji naukowej”

● wprowadzenie pojęcia paradygmatu

● dwie fazy nauki: normalna (w obrębie jednego paradygmatu) i rewolucyjna (stary paradygmat jest zastępowany przez nowy)

● wszelka zmiana paradygmatów ma charakter teoretyczny

● podejście antykumulacyjne (sprzeciwia się kumulacji wiedzy), niewspółmierność paradygmatów w obrębie nauki; kumulacja wiedzy występuje tylko w obrębie poszczególnego paradygmatu

PARADYGMAT - sposób postrzegania rzeczywistości

Thomas Khun - odnoszenie do przyrodoznawstwa

● nauki społeczne są naukami przedparadygmatycznymi

● nauki społeczne to nauki wieloparadygmatyczne

(wiele sprzecznych podejść do rzeczywistości, wiele aksjomatów)

Pojęcie paradygmatu nie musi odnosić się do empirii, gdyż związane jest z aksjomatami.

Niezależność sfery empirycznej i teoretycznej.

● Pomiędzy teorią a empirią powinno zachodzić zjawisko IZOMORFIZMU - relacja wzajemnego odzwierciedlania (teoria w rozumieniu nieparadygmatycznym)

● Istnieje wiele wyjaśnień czym jest teoria

Karl Hempel (filozof nauki, metodologii)

Teoria = wyjaśnianie (minimalistyczna definicja)

Teoria socjologiczna

● wyjaśnienia rzeczywistości społecznej

● za pomocą czego jest wyjaśniane

Wyjaśniane są obserwacje (elementy rzeczywistości stanowiące punkt wyjścia dla dalszych analiz; fakty, konkretne zaobserwowane zjawiska). Z poziomu faktów można formułować prawa. (Prawa to uogólnienia, które mają charakter uniwersalny).

Praw uniwersalnych w socjologii nie ma, ponieważ:

● jest nauką idiograficzną - nakierowana na konkretną rzeczywistość historyczną

● prawa w socjologii mają raczej charakter lokalny

● wiele praw socjologicznych pochodzi ze społeczeństwa nowoczesnego

Prawidłowości (mogą mieć charakter przypadkowy, statystyczny. Uogólnienia te nie mają charakteru uniwersalistycznego).

Teoria wyjaśniania prawidłowości lub prawa za pomocą pojęć i zmiennych.

Twierdzenie Cateris Paribus:

Dana hipoteza jest prawdziwa, jeśli nie zachodzą pewne nadzwyczajne warunki.

Teza Duhema - Quine'a:

Zakłada, że aparat teoretyczny może być uwzględniony z doświadczeniem na różne sposoby. Uzgadnianie doświadczenia z teorią „negocjacje”

1. Cateris Paribus

2. częściowe modyfikacje teorii

3. częściowe modyfikacje rzeczywistości

Zdania:

1. Za oknem pada deszcz

2. Wszystkie osoby na sali mają mniej niż 205 cm

3. Psy szczekają, a koty miauczą

4. Wskazówka przyrządu pomiarowego zatrzyma się za czerwoną linią

5. Ziemia jest kulą

6. Cechy dziedziczne przekazywane są przez geny

7. Światło jest falą elektromagnetyczną

8. Wszystkie języki indoeuropejskie powstały ze wspólnego źródła

Zdania 1-4 odnoszą się do zjawisk obserwowalnych na zewnątrz. Odwołanie do bezpośredniej obserwacji, istotne jest ciało ludzkie badacza, jako aparat pomiarowy.

Zdania 5-8 nie są odniesione do bezpośrednich doświadczeń, tylko przez założenia teoretyczne, odnośnie rzeczywistości i aparatu pomiarowego.

Empiria ma charakter dominujący i przesądza o prawdziwości teorii.

7. MIĘDZY OBSERWACJĄ A EKSPERYMENTEM

Metody sondażowe są podstawową metodą badawczą w socjologii, są to także dokumenty (analiza treści).

Najmniej stosowanymi metodami są: eksperyment i obserwacja, które są charakterystyczne dla nauk przyrodniczych.

Obserwacja

Rola badacza - postrzeganie rzeczywistości empirycznej, rejestrator, który nic nie dodaje, zmienia, tylko obserwuje.

Eksperyment

Procedura doświadczalna, w której badacz przyjmuje postawę aktywną (zadaniem badacza jest manipulacja i ingerencja w badaną rzeczywistość).

● badacz powinien kontrolować warunki, w których eksperyment przebiega (np. eliminacja czynników zakłócających)

● każdy eksperyment opiera się na pewnej teorii (bez założeń wstępnych przeprowadzenie eksperymentu nie jest możliwe)

Francis Bacon - eksperimentum crucius (eksperyment krzyżowy - rozstrzygający), rozstrzygają co jest, a co nie jest naukowe

Thomas Kuhn - rewolucja naukowa następuje wtedy, gdy pojawiają się anomalie dotyczące pewnego paradygmatu

Eksperyment jest praktyką badawczą

Eksperyment myślowy - próba symulacji, wymodelowania eksperymentu rzeczywistego

Eksperyment w naukach społecznych:

● eksperymenty znajdują się tylko w obrębie danego obszaru (na przełomie socjologii, psychologii i ewentualnie mikrosocjologii)

● trudno zachować warunki kontynuacji eksperymentu w naukach społecznych (czynnik liczebnościowy)

● próba pokazania zależności przyczynowo-skutkowej między dwiema zmiennymi : zależną (wartość zmienia się pod wpływem zmiennej niezależnej, czyli badacza) i niezależną (wartością manipuluje badacz)

Konieczne są dwa pomiary zmiennej zależnej:

Pretest i posttest

● wprowadzenie grup kontrolnych - grupy, do których nie wprowadza się bodźca eksperymentalnego, powinny być podobne do grup kontrolnych, analogiczne pod względem kluczowych cech.

W grupę eksperymentalną badacz ingeruje, w kontrolną nie.

Osoby badane nie mogą wiedzieć, że znajdują się w którejś z tych grup.

Eksperyment podwójnie ślepy - osoba badacza i interpretatora zostają rozdzielone. Osoba interpretatora nie wie, do której grupy wprowadzono bodziec.

Trudności eksperymentu w naukach społecznych:

● nietrafność wewnętrzna - coś innego niż bodziec eksperymentalny spowodowało zmianę zmiennej zależnej

● rezygnacja uczestnika eksperymentu

● niedokładna kontrola czynników zewnętrznych

● nietrafność zewnętrzna

Zwiększenie precyzji badań:

E p₁ x p₂

K p₂ p₂ - we wszystkich grupach dokonuje się posttestu

A x p₂ - nie ma pretestu

B p₂ - wprowadza się bodziec

Eksperyment w socjologii (problemy):

● Eksperyment opiera się na oszustwie (kłamstwo o prawdziwym celu eksperymentu), problem etyczny - różnica eksperymentów w naukach społ. i przyrodniczych)

● Eksperymenty na ludziach; pewne eksperymenty są zakazane, niedozwolone

● Eksperymenty są sztuczne. Uzyskane pomiary zmiennych są artefaktami. Nie są przeprowadzone w warunkach naturalnych, raczej w laboratoryjnych.

● Karin Knorr Cetina (badania porównawcze eksperymentów w różnych dziedzinach nauk):

IZOMORFIZM - odzwierciedlenie rzeczywistości. Eksperymenty dążą do odzwierciedlania sytuacji realnych. Odgrywanie ról przez członków eksperymentu. Miejscem eksperymentu może być każde odizolowane pomieszczenie. Eksperyment to uproszczona postać tego, co jest na zewnątrz.

Nie chodzi, by odzwierciedlić to, co jest na zewnątrz, ale o osiągnięcie czegoś nowego. Budujemy coś nie żeby odzwierciedlało, ale żeby działało. Laboratorium jest miejscem ciągłej pracy, procesów.

Celem eksperymentu przyrodniczego jest manipulowanie rzeczywistością, a w naukach społecznych odzwierciedlenie rzeczywistości.

Kanony Milla - sposoby pokazywania relacji przyczynowo-skutkowych

- kanon jedynej zgodności

- kanon jedynej różnicy

8. TYPY IDEALNE I MODELE

Rodzaje zmiennych:

● zmienne nominalne (zmienne jakościowe), coś jest równe bądź różne od innej rzeczy, np. płeć; nie możemy powiedzieć że, np. kapral jest dwa razy bardziej żołnierzem niż szeregowiec.

●zmienne porządkowe - przyjmują wartości, jednak nie da się określić różnicy między nimi.

● zmienne interwałowe - posiadają umownie określony punkt zero, zmienna jest na skali interwałowej, gdy różnice między dwiema jej wartościami dają się obliczyć i mają interpretację w świecie rzeczywistym.

● zmienne ilorazowe - coś może być dwa razy większe, np. dochód.

Schemat klasyfikacyjny (konstrukcja badacza):

Podział zjawisk ze względu na pewne zmienne na klasy, np. podział na dwa typy osób: pełnoletnie i niepełnoletnie; trzy typy: wierzący, niewierzący, niezdecydowani.

Dwa warunki klasyfikacji:

● wyczerpujące - każdy podmiot musi być przyporządkowany do którejś z klas.

● rozłączne - podmiot może być przyporządkowany tylko do jednej klasy, nie może być tak, że ktoś pasuje do kilku klas, lub do żadnej.

● im więcej występuje zmiennych, tym więcej jest klas

Typologia:

- kiedy wyróżniamy pewne zbiory, sprawdzamy, czy dane przedmioty wykazują daną wartość

- własności zmiennych, które nie są przez badacza wyróżnione mają charakter arbitralny

- tworzenie typów idealnych

Typ idealny (termin Maxa Webera):

- czysta, skrajna forma, zaistnienie tego konstruktu w świecie realnym nie jest możliwe

- narzędzie poznawcze (wyostrzenie pewnych cech), możemy porównywać osoby/sytuacje do typów idealnych

- nie jest tym, do czego należy dążyć ani nie należy go wartościować

- jest to narzędzie redukcji złożoności

- może być pozytywny lub negatywny

- można stworzyć wiele typów idealnych (zależy jakie cech y wyostrzymy)

Model:

- kluczowe cechy przedmiotu badnia

- model realny - obiekt realny służy nam, by poznać coś bardziej złożonego, np. niewielka zbiorowość (grupa reprezentacyjna zwolenników PO)

- model dąży do izomorfizmu

- modele strukturalne - odtwarzanie struktury

- stworzenie modelu ma wyjaśnić cechy badanego zjawiska, określić przyszłe stany

- model pojęciowy - badacz tworzy obraz, model między którym wraz z przedmiotem badania istnieje zjawisko izomorfizmu

- model realny - realny obiekt służy jako element poznawzy czegoś bardziej złożonego (np. zbiorowości)

Konstruktywizm społeczny - badacz manipuluje właściwościami konstruktu

9. SPÓR INDYWIDUALIZM - HOLIZM

Indywidualizm metodologiczny i holizm - sposoby konceptualizacji badań społecznych.

Jak badać świat społeczny, a nie jak jest on zbudowany.

Indywidualizm metodologiczny - badanie skupia się na jednostce

Nominalizm - realnie istnieją tylko jednostki

Indywidualizm metodologiczny nie przesądza, co istnieje realnie (jednostka czy grupa). Jednym z socjologów, który go stosował był Max Weber.

Indywidualizm metodologiczny jest charakterystyczny dla ekonomii (teoria racjonalnego wyboru), skupia się na dostępnych empirycznie działań jednostki.

Aktor społeczny - działająca jednostka, swoim działaniem produkuje i współtworzy rzeczywistość społeczną.

Podstawą zainteresowań badawczych są zachowania, postawy jednostek.

Uchwytne empiryczni są tylko jednostki.

Nie można rzeczywistości badać od końca (klas społecznych, które tworzą jednostki. Są one bowiem elementem końcowym).

Holizm - przeciwstawienie indywidualizmu metodologicznego

Holizm metodologiczny - powinno wyjaśniać się cechy jednostek z perspektywy grup, zbiorowości, itd. Punktem wyjścia powinny być pewne całości.

Przedstawiciel - Emile Durkheim

Połączenie tych dwóch pojęć dopiero daje prawdziwą wiedzę o świecie.

Redukcjonizm - redukcja do prostych elementów złożoności

Wyjaśnianie zjawisk przez inne zjawiska, ale z tej samej dziedziny nauki, dopiero gdy nie są one wystarczające należy odnieść się do innych (z odmiennej dziedziny).

10. JAK INTERPRETOWAĆ ŚWIAT SPOŁECZNY - WYJAŚNIANIE

Przyjmowanie wzorców z nauk przyrodniczych; wyjaśnianie w kontekście przyczyna-skutek

E. Durkheim - Jedne zjawiska powinny być wyjaśniane przez inne zjawiska

Determinizm - nie ma zjawisk, które nie miałyby swoich przyczyn (wyjaśnianie w kontekście przyczynowo - skutkowym)

Badacz powinien być deterministą (w świecie społecznym wolności nie m). Założenie przyjęte w sposób arbitralny (jako aksjomat, niesprawdzalne empirycznie)

Wyjaśnienia:

Idiograficzne - są opisywane za pomocą przyczyn o charakterze jednostkowym, indywidualnym i niepowtarzalnym; pełne wyjaśnienia danego zjawiska, z podaniem wszystkich przyczyn (np. podanie powodów dlaczego student nie zdał egzaminu)

Nomotetyczne - wyjaśniamy zjawiska poprzez prawa o charakterze ogólnym (np. osoby, które nie uczą się do egzaminu, nie zdają go; prawo ma charakter ponadlokalny

Carl Hempel - model nomologiczno-dedukcyjny

Explanandum - fakt, który trzeba wyjaśnić

Explanans - to, co wyjaśnia

Warunki:

● musi zawierać prawo ogólne

● musi zawierać treść empiryczną prawa

● aby wyjaśnienie było prawdziwe, zdania znajdujące się w explanansie powiny być poprawne logicznie

Duża część faktów społecznych ma charakter statystyczny, np. większość Polaków to złodzieje.

Model dedukcyjno-statystyczny - pewne fakty wyjaśniamy przez inne, które mają charakter statystyczny.

Zależności pozorne - przy współwystępowaniu dwóch faktów, zmiennych, uważamy że jedna wyjaśnia drugą. W rzeczywistości obie te wartości wyjaśnia trzecia zmienna.

Przykład: wzrost umiejętności matemat. - wzrost rozm. stopy = wyjaśnienie: wiek

Korelacja - współwystępowanie zjawisk (jedna zmienna zmienia się, gdy zmienia się druga).

Korelacja nie jest związkiem przyczynowo - skutkowym

Samo pokazanie korelacji nie jest wyjaśnianiem.

Przyczyny konieczne - muszą zajść, żeby także i zdarzenie zaszło (np. warunkiem zajścia w ciążę jest bycie kobietą)

Przyczyny wystarczające - gwarantują zajście zdarzenia, ale nie są jego jedyną przyczyną

Zdarzenia mają zdecydowanie wiele czynników wyjaśniających ich zajście.

Powinniśmy umieć przewidywać pewne zjawika w oparciu o model dedukcyjno - statystyczny

Przewidywania i ich trudności:

● zmienność ludzi - samospełniające się proroctwo (ludzie modyfikują swoje zachowania tak, aby dana prognoza się spełniła); nie zawsze jesteśmy w stanie przewidzieć zachowania ludzi

● Nassim Talem - mały poziom prawdopodobieństwa pewnych zjawisk (Talem mówi o zjawiskach historycznych),

Przyczyny nieudanego prognozowania:

- mamy do czynienia ze zjawiskami statystycznymi

- mamy do czynienia z historycznym przykładem małego prawdopodobieństwa zjawisk

11. JAK INTERPRETOWAĆ ŚWIAT SPOŁECZNY - ROZUMIENIE

XIX w. - nacisk na rozumienie

Spór o rozumienie- cofnięcie się do filozofii Galileusza (Z. Krasnodębski)

Wilhelm Dilthey - czołowy twórca przełomu antypozytywistycznego

Max Weber, George Simmel - przedstawiciele

Przełom antypozytywistyczny

Czy nauki humanistyczne są samodzielne czy powinny wzorować się na naukach przyrodniczych?

- przypisanie osobom postaw i elementów związanych z wyborami tych osób - Dilthey

- zakwestionowanie pojęcia szukania związków przyczynowo - skutkowych w zjawiskach społecznych. Pojawiły się znaczenia (jakie SA przypisywane, przekształcane, wywoływane, itd.). W jaki sposób ludzie przypisują znaczenia światu i jak je interpretują.

- Czy powinniśmy dążyć do matematyzacji świata społecznego, czy szukania znaczeń?

Z przełomu antypozytywistycznego powstała SOCJOLOGIA HUMANISTYCZNA (rozumiejąca) - analiza świata społecznego jako świata znaczeń)

Przedstawiciele: Florian Znaniecki (koncepcja współczynnika humanistycznego - wszelką analizę przeprowadzamy z uwzględnieniem współczynnika humanistycznego, jakie znaczenia przypisują działania swoim i innym )

Socjologia humanistyczna ≠ socjologia niehumanistyczna

Nadal mamy dwie socjologie (metodologie) kładące nacisk na matematyzację i na znaczenia.

Ani socjologia humanistyczna ani niehumanistyczna nie stały się dominującymi z osobna. Współistnieją.

Rozumienie w perspektywie metodologicznej.

Przypisywanie znaczeń przedmiotów ma charakter intersubiektywny

Metoda rekonstrukcji rozumienia (rozumienie metapoziomowe)

● potrafimy zrekonstruować znaczenia na poziom metodologiczny

● dyspozycja badacza (a nie ludzi) do rekonstrukcji tego, w jaki sposób poszczególne zbiorowości przypisują znaczenie światu

● umiejętność rekonstrukcji wewnętrznej racjonalności

Nie ma tu znaczenia kwestia prawdziwości czy nieprawdziwości znaczenia. Liczy się sama ta umiejętność rekonstrukcji.

Rozróżnienie kultur w działaniach ludzi:

● swoja - pewne elementy rozumienia są niepotrzebne, ma wspólne perspektywy z przedmiotami badanymi

● obca - nie ma automatycznej perspektywy rozumienia, dostarczają inne znaczenia tego samego przedmiotu. Kategoryzacja na różne sposoby tych samych postaw, gestów, przedmiotów przez badacza i grupy.

Rozumienie ≠ wczuwanie. Kwestia empatii.

Empatia - może być jednym z środków do zrozumienia zjawisk

Rozumienie to kategoria szersza (każde badani zakłada rozumienie - kategoryzacja zjawisk - musimy wiedzieć, że kategoryzacja ta istnieje), np.

Bezrobocie →klasyfikacja i wyróżnienie →przypisanie znaczenia →rozumienie

Nie zawsze w trakcie badań socjologicznych istotne jest rozumienie metodologiczne (dlaczego coś ma znaczenie, czy je rozumiemy)

Rozumienie może być nieświadome - socjologiczne

Świadome, wyartykułowane - metodologiczne

Rozumienie metodologiczne - pogłębianie rozumienia

Celem badania jest pokazanie w jaki sposób jednoski przypisują znaczenia jak wygląda obraz świata z perspektywy jakiejś zbiorowości.

Forma badania - uczestnicząca.

Część nauk społecznych (socjologia, politologia, antropologia) = wiedza lokalna (przypisywanie znaczeń w codzienności jednostki); nie musi być usystematyzowana, gęsty opis - podejście hermeneutyczne - szyfrowanie znaczeń

Analizy statystyczne, matematyzacja - mechanizmy działania, przedstawienie w postaci wiedzy uniwersalnej, ponadlokalnej.

Rozumienie jest istotne na początku (przy kategoryzacji)

Stanowisko indywidualizmu metodologicznego - wczuwanie się w jednostki lub zbiorowość

12. PROBLEMY BADAWCZE, WSKAŹNIKI, OPERACJONALIZACJE

Proces badawczy:

Problem badawczy konieczne kroki w każdym

↓ procesie badawczym

Hipoteza badawcza

↓

Operacjonalizacja

Problem badawczy:

Pytania, na które nie ma w nauce żadnej lub zadowalającej odpowiedzi.

Problem badawczy może być sformułowany na trzy sposoby:

● czy jakieś zjawisko w ogóle występuje,

● jak się przejawia dane zjawisko,

● dlaczego występuje dane zjawisko (związek przyczynowo-skutkowy)

Problem badawczy formułuje się zazwyczaj o wiedzę już znaną.

Hipoteza badawcza:

Próba odpowiedzi na problem badawczy.

Jest weryfikowana w trakcie badania.

Najczęściej formułuj się kilka hipotez badawczych (jedna jest potwierdzna, reszta odrzucana)

Operacjonalizacja:

Przejście z poziomu teoretycznego na empiryczną potwierdzalność. Znalezienie empirycznych wskaźników pojęć. Proces fundamentalny.

INDICATUM

↨

WSKAŹNIK (łatwo obserwowalny, bezpośrednio powiązany z indicatum)

Częścią operacjonalizacji jest doprecyzowanie pojęć: mieszkańcy Torunia, religijność. („Czy mieszkańcy Torunia są religijni?”)

↓

Szukanie wskaźników (np. religijności - uczęszczanie do kościoła, znajomość prawd wiary, itp.)

Można znaleźć wiele wskaźników tej samej zmiennej, badacz musi dokonać redukcji złożoności

Trzy podstawowe typy wskaźników:

Zachowania ludzkie (wskaźniki behawioralne - obserwacja) - wskaźniki odwołują się do tego, czego nie jesteśmy w stanie bezpośrednio dostrzec. Mogą być wskaźnikiem cech psychicznych (obgryzanie paznokci jako wskaźnik niezrównoważeni psychicznego→im bardziej obgryzione, tym wyższy poziom niezrównoważenia). Zachowania ludzkie mogą być wskaźnikiem zachowań innych oraz struktury, kultury innych zbiorowości.

Naturalną metodą badawczą przy tym wskaźniku jest obserwacja.

Wypowiedzi osób badanych (badania sondażowe) - najczęściej stosowany w naukach społecznych. Tutaj się mieści wszystko, co wiążę się z wszystkimi zarejestrowanymi wypowiedziami w różnej postaci (listy, pisma, wypowiedzi)

Przekazywanie opinii i badanie faktów

↓ ↓

Wyobrażenia badanych wiedza badanych o tym,

O rzeczywistości jak rzeczywistość wygląda

Badania często mieszają opinie i fakty. Natomiast ważne jest to, by umieć je rozróżnić.

Przedmioty materialne (obserwacja) - np. drogie ubranie jako wskaźnik zamożności.

Wybór wskaźników determinuje rodzaj badania (obserwację, badania sondażowe)

Badania w naukach społecznych opierają się na wzorcach, badaniach wcześniej przeprowadzonych. Jedne z obszarów są zestandaryzowane (bardzo dobrze zbadane), inne mniej.

ZJAWISKO

w sytuacji

zestandaryzowanej pola badawczego

? ZJAWISKO w sytuacji

niezestandaryzowanej

pola badawczego

↓

Nauka progresywna - nastawiona na prawdziwe odkrycia.

13. NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

Spór o różnice, wyższość, niższość między naukami przyrodniczymi i społecznymi

Wymiar historyczny sporu:

● podobnie do pozytywizmu (jedność nauki

Przełom antypozytywistyczny był punktem wyjścia sporu

naturalizm - antynaturalizm

↓ ↓

Jak największe socjologia humanistyczna - odrzuca możliwość

Zbliżenie do socjologii jako nauki przyrodniczej

przyrodoznawstwa

Tezy płaszczyzny:

Czysto metodologiczna

● socjologia nie rozwija się dobrze, gdyż nie stosuje właściwych metod badawczych ( czyli metod przyrodoznawstwa); opóźnienie socjologii, gdyż nie ma jeszcze swojego „Newtona”, który skodyfikował by podstawowe prawa ( nie stosuje eksperymentu ze względów etycznych),

● socjologia jest nauką przedparadygmatyczną

Edmund Mokrzycki - w sferze metodologicznej - postawy, w których punktem odniesienia nie są nauki społeczne a nauki przyrodnicze

Nie ma jednej metody, która objęłaby wszystkie nauki

Ontologiczna

● społeczeństwo jest bardziej złożone niż świat przyrody

● zjawiska społeczne w przeciwieństwie do przyrodniczych są stanami historycznymi (niepowtarzalnymi)

● człowiek jest jednostką wolną - brak determinizmu jak w przyrodzie

● sama wiedza wpływa na zachowanie ludzi

● przedmiot badania nauk społecznych ma odmienną naturę (nie jest jednolita - wartości, cele, kultury, różnorodność społeczeństwa). Trudno zatem stworzyć model o charakterze uniwersalnym.

Nauki społeczne nie będą nigdy funkcjonowały jak nauki przyrodnicze i odwrotnie.

Organizacyjna

● większy nakład środków finansowych na rozwój przyrodoznawstwa (dlatego ta nauka jest dalej posunięta)

● Stefan Fuchs - podstawowe różnice tych nauk związane są z dwiema zmiennymi:

1) niepewnością zadaniową:

- Czy działania naukowe są intersubiektywne, jasne zrozumiałe, czy narzędzia badawcze są zestandaryzowane

- problemy mające charakter standardowy

2) poziom wzajemnej zależności badaczy od siebie

- zakres w jakim prowadzący badania są uzależnieni od innych badaczy

- efekty uzależnienia badaczy: dominacja konsensusu, unifikacja, zdyscyplinowanie metodologiczne (nie opłaca się być rewolucjonistą, gdyż ma się mniejszy dostęp do zasobów)

Cztery podstawowe typy nauk (S. Fuchs)

+

Niepewność zadaniowa

Obszar nauk Fronty badawcze

hermeneutycznych - sam przedmiot badań jest

- kontrowersje, dyskusje, problemy, niedookreślony

(Niska współzależność badaczy) - dysponowanie fundamentalnymi

- pozostała część nauk społ. zasobami

- kontrola społeczna - obszar przyrodoznawstwa

(rewolucje naukowe)

- dążenie do spójności wewnętrznej

- Współzależność badaczy +

Area dogmas Nauka normalna

(obszary wyspecjalizowane) - wypełnianie luk przez badaczy

- ograniczanie się do standardowych w paradygmatach

procedur brak fundamentalnych sporów,

- brak relacji między badaczami a występowanie konsensusu

(np.. kryminalistyka) badawczego

- chodzi o rozwiązanie konkretnego - obszary przyrodoznawstwa - nie

Problemu (zorientowanie praktyczne) wyznaczająca nowych paradygmat.

a uzupełniające te, które już istnieją

-

Kontrola społeczna - różnica kontroli społecznej to podstawowa różnica nauk przyrodniczych i społecznych; gdyby kontrola społeczna była równie silna jak w naukach przyrodniczych różnica ta byłaby mniejsza.

POJĘCIA/NARZĘDZIA

?

WYJAŚNIENIA

(jedyna niewiadoma)

?

WYJAŚNIENIA

(3 niewiadome)

? POJĘCIA/NARZĘDZIA

---