Dr Alicja Żywczok

Katedra Teorii Wychowania

Zagadnienia egzaminacyjne z zakresu teorii wychowania (materiał autorski)

1. Teoria wychowania jako subdyscyplina pedagogiki. Przedmiot badań, struktura, metodologia, geneza i rozwój teorii wychowania.

Teoria wychowania stanowi teoretyczne podłoże pedagogiki .

Teoria wychowania - to zbiór wewnętrznie spójnych sądów które wyjaśniają pewną grupę zjawisk lub jakąś dziedzinę rzeczywistości . Składa się z koncepcji , modeli teoretycznych oraz propozycji wychowawczych . Mają one charakter wiedzy ogólnej.

• Teoria wychowania to wiedza o celach , metodach , formach , treściach i systemach procesu wychowawczego oraz o jego prawidłowościach , uwarunkowaniach skutkach

• Przedmiot badań - to celowe i świadome oddziaływanie na dzieci i młodzież zgodnie z pojęciem kultury i cywilizacji .

• Struktura - na strukturę teorii wychowania składają się teorie szczegółowe : teoria wychowania moralnego , obywatelskiego , społecznego , etycznego , zdrowotnego , ekologicznego , religijnego , technicznego , umysłowego , seksualnego .

• Metodologia- Badania teorii wychowania :

Sondaż diagnostyczny , metoda monograficzna , metoda badania dokumentów , analiza wykresów, eksperyment, metoda biograficzna , analiza wytworów dziecka.

• Geneza i rozwój teorii wychowania - na przełomie XIX i XX wieku nastąpił rozwój nauk humanistycznych , przyrodniczych , społecznych , a wraz z nimi teoria wychowania

2. Zadania oraz znaczenie teorii wychowania w kontekście innych naukowych dyscyplin pedagogicznych.

Zadania:

• Diagnozuje procesy wychowania

• Ocenia koncepcje wychowawcze , wartości

• Proponuje mechanizmy wychowawcze

• Analizuje i modyfikuje cele wychowania , samowychowania, próbuje je wyodrębnić

• Analizuje system wartości ogólnoludzkich - z nich wywodzi ideały i cele wychowania (wartości witalne -zdrowie, życie , oraz wartości humanistyczne - dobro , prawda , piękno)

• Bada , opisuje i wyjaśnia procesy dokonujące się w osobowości dzieci i młodzieży (aktywność społeczna , tendencje twórcze, rozwój poznawczy, duchowy, moralny, i estetyczny )

• Ustala zasady wychowania - najogólniejsze normy wychowania , które obowiązują wychowawcę w toku wychowania

• Wskazuje na konieczność respektowania wielu potrzeb psychicznych dziecka

• Dostarcza kategorii pojęciowych , modeli teoretycznych , koncepcji wychowania

• Ustala siłę związku wychowania z nauczaniem ( istnieje nauczanie wychowujące i wychowanie nauczające)

• Projektuje metody wychowania ( metoda - określony sposób działania)

• Dokonuje wglądu w liczne sytuacje wychowawcze (ustala optymalne warunki w jakich dziecko może się rozwijać )

• Problematyka autorytetu nauczyciela oraz dziecka ( dziecko wychowuje wychowawcę , wychowawca- dziecko)

3. Czy pedagogom potrzebna jest nauka teoretyczna? Znaczenie teoretycznego przygotowania w sprawnym działaniu, praktyczne wdrożenia teorii wychowania.

Każda wiedza opiera się na teorii, dlatego aby praktyka przebiegła sprawnie powinna być do niej wdrążona teoria. Na początku w oparciu o wiedzę i obserwację zawsze rodzi się myśl , następnie się ją ulepsza po czym na jej po czym na jej podstawie rozpoczyna się działanie. Pedagodzy korzystają z różnych teorii wielkich pedagogów , jak choćby Korczak czy Kotarbiński, niektóre ich myśli wdrążają w praktykę , inne zmieniają według własnych przekonań , doświadczeń , obserwacji. Korzystanie wielkich myśli wielkich ludzi jest wielce pomocne szczególnie dla początkujących pedagogów , gdy nie mają jeszcze wypracowanych swoich koncepcji działania jednakże nauka teoretyczna nie jest przeznaczona tylko dla niedoświadczonych ale również i dla nauczycieli , którzy wykonują zawód wiele lat, gdyż różne koncepcje wychowania pomagają w rozwijaniu swych koncepcji w samodoskonaleniu pracy i spojrzenia na wiele problemów z zupełnie innej perspektywy.

4. Wyjaśnij sens słów J. Mirskiego: „pedagogika nie jest ani czystą teoria, ani czystą praktyką, ale systemem mieszanym”. Zależności między teoria, metodyką a praktyką pedagogiczną.

Teoria wychowania - to zbiór wewnętrznie spójnych sądów które wyjaśniają pewną grupę zjawisk lub jakąś dziedzinę rzeczywistości . Składa się z koncepcji , modeli teoretycznych oraz propozycji wychowawczych . Mają one charakter wiedzy ogólnej.

Swoistość pedagogiki polega na łączeniu funkcji teoretycznych praktycznych .

Praktyka- jest samym działaniem w trakcie którego nabywa się doświadczenia oraz wiedzę dotyczącą tego działania , podaje rozwiązania.

1. Celowe działanie zmierzające do wykonania określonego zadania

2. Doświadczenie z danej dziedziny nabyte wyniku takich działań , np. w pracy zawodowej

3. (nauka) okres szkolenia , przyuczenia do danego zawodu

4. (społ.) prowadzenie własnej działalności w ramach wolnego zawodu np. praktyka adwokata, lekarska

5. Praktyki- sposoby działania , czynności , głównie z odcieniem negatywnym.

Pedagog, więc musi korzystać zarówno z teorii jak i praktyki , gdyż teorii zawdzięcza widzę ogólną z której można korzystać w trakcie praktyk , wiedzę tę można też modyfikować w zależności od zaistniałych problemów.

5. Wartość i wartościowanie jako podstawowe pojęcia aksjologii. Dzieje kategorii „wartość”.

Wartość- oznacza wszystko co cenne dla jednostki bądź społeczeństwa . co godne pożądania lub wyboru . Stanowi cel ludzkich dążeń łączący się z pozytywnymi emocjami lub przeżyciami. Wartość nierzadko uchodzi za kryterium oceny osób , rzeczy , zjawisk, norm

Wartościowanie- dokonywanie oceny . Możemy wartościować osoby ludzkie , przedmioty, zachowania i czyny, sytuacje i relacje, struktury i proporcje, przeżycia i idee, symbole, znaki ..

Dziej pojęcia wartości:

• Jest popularna od V w. p n. e.

• II połowa XVIII w. u Kanta następuje rozszerzenie pojęcia - >rozpatrywał samego człowieka jako wartość

• Od czasów Kanta wartość stosowana była tylko w ekonomii

• Dla Kanta wartości nie istniały realnie , istniały tylko w świecie idealnym

• W II połowie XIX w. wartość upowszechnił Locke - „ Wartości nie istnieją realnie ale znaczenie wartości jest ogromne . a więc zachowuje się tak jakby istniały realnie”

• Terminu aksjologia jako pierwsi użyli Paul Lapie, Edward Portmann - ostała przyswojona przez wszystkie nauki humanistyczne

• XX w. rozwój fenomenologii

6. Ontologia humanistycznych wartości, czyli o sposobach istnienia wartości ludzkich.

• idealizm aksjologiczny -Kant- istnieją w świecie idealnym- wartości nie bytują realnie , należą do porządku ideału. Wartości absolutne nie potrzebują człowieka

• Realizm aksjologiczny- wartości istnieją realnie bardziej niż rze4czy i przedmioty bo trwale, mocniej i niezmiennie

• Nominalizm aksjologiczny - wartości nie istnieją . Istnieją jedynie nazwy , które są wartościowaniem

• Stanowisko obiektywistyczne - wartości istnieją obiektywnie tzn. że są autonomiczne , niezależne od stosunków kulturowo - społecznych . Wartości bytują idealnie. Przedstawiciele : Platon, Scheller.

• Stanowisko subiektywistyczne - wartości zależne są od potrzeby , dążeń człowieka . Tworzone są przez samego człowieka. Wartości pojawiają się jako rezultat ocen i ludzkich subiektywnych doznań - miała zwolenników podczas wojny . Przedstawiciele : Morlow, Spinoza.

• Stanowisko obiektywistyczno- subiektywistyczne- próba połączenia

7. Klasyfikacje wartości. Wartości, na których zasadza się wychowanie człowieka.

1. Wg Roceach :

• Finalne - ma walor ukończenia jakiegoś procesu ( szczęście , mądrość)

• Instrumentalne- służą do osiągnięcia stanu finalnego ( przyjaźń)

• Indywidualne - służą jednostce(zdrowie, dobrostan)

• Społeczne - służą zawieraniu więzi społecznych

• Moralne (odpowiedzialność)

• Sprawnościowe- związane ze sfera poznawcza człowieka ( zaradność, pomysłowość)

2. Wg Schellera:

• W. realne

• W. duchowe

• W. witalne

• W. hedonistyczne

3. Wg Tatarkiewicza

• Prawda - w. poznawcze - wychowanie umysłowe (intelektualne)

• Dobro- . moralne- wychowanie społeczno- moralne

• Piękno- w. estetyczne- wychowanie estetyczne (przez sztukę)

• Zdrowie- w. witalne - wychowanie zdrowotne(fizyczne)

• Pożytek- w. utylitarne- wychowanie do pracy

• Przyjemność - w. hedonistyczne- wychowanie do odpoczynku (rekreacji, czasy wolnego)

• Świętość - w. religijne - wychowanie religijne

4. Wg Homplewicza :

• W. ludzkie

• W. rzeczy

5. Wg św. Augustyna:

• Wieczne

• doczesne

8. Specyfika aksjologicznej struktury człowieka.

Jest radykalnie indywidualną (każdy jest szlachetny na swój sposób)

• Obejmuje różnego rodzaju wartości (etyczne , moralne)

• Jest hierarchiczna ( wartości są uporządkowane, ustrukturyzowane)

• Obejmuje wartości pozytywne i negatywne(antywartości)

• Zawiera w sobie czynniki deterministyczne i indeterministyczne

• Bezpieczeństwo, odwaga

• Jest dynamiczna(tworzy się w ciągu całego życia człowieka)

• Jest dialektyczna( Strażewski - celem dialektyki jest osiągnięcie optymalnej struktury aksjologicznej - prowadzi to do pełni człowieczeństwa i optimum aksjologii)

• Charakter aktualny i potencjalny ( wśród preferowanych wartości są te urzeczywistnione oraz te postulowane )

• Struktura ta jest harmonijna

• Ma charakter teleologiczny - celowy

9. Znaczenie aksjologii w wychowaniu. Pedagogika jako nauka silniej zorientowana na wartości czy cele wychowania?

Aksjologia- nauka o wartościach i aksjosferze .wartości służą podtrzymywaniu równowagi z otoczeniem i z naszym życiem wewnętrznym . zaspokajają potrzeby życia wartościowego. Wyznaczają Zycie człowieka . Wartości zmuszają do celów finalnych , wspierają procesy wychowania i kształcenia . pozwalają na wyznaczanie działów i celów wychowania .

Pedagogika, jako nauka silniej zorientowana na wartości czy cele wychowawcze ?

Pedagogika powinna być silniej zorientowana na wartości niż cele wychowawcze gdyż są one bardziej ważne dla jednostki i społeczeństwa .Cel ludzkich dążeń łączy się z pozytywnymi emocjami lub przeżyciami. Jednostka trwale przekonana o swoich i innych wartościach nie poddaje się tak łatwo przeobrażeniom . W tym, jakie wartości należy uznać czy samo wartościowanie różnych zjawisk czy cech ogólnoludzkich powinno należeć do głównych zadań pedagoga . Dobrze pojęte wartości , ich zrozumienie jak ważne są w życiu każdego człowieka , okażą się trwałymi na całe życie. Na pewno więcej cenić będzie wartości duchowe i moralne niż przyziemne i materialne . bo tylko takie dają pełnie Szczesiak w życiu każdego człowieka

10. Ideał wychowania - pojęcie, składniki współczesnego ideału wychowania.

Ideał wychowanie - dojrzała w pełni ukształtowana osobowość człowieka , stanowi uogólnienie najbardziej pozytywnych i istotnych cech abstrakcyjnej jednostki . odnosi się do osoby realnie nie istniejącej . najwyższy szczebel rozwoju osobowego . droga do niego jest wychowanie . finalny etap dążeń wychowawczych.

J. Bańka - wymienia zestaw cech osobowości człowieka współczesnego :

• Gotowość i zdolność do stałego uczenia się

• Zdolność do logicznego , krytycznego i kreatywnego myślenia

• Zdolność komunikacyjna ( nastawienie na współpracę- kompetencja)

• Pokojowe rozwiązywanie konfliktów

• Wytrzymałość psychiczna i fizyczna

• Dokładność w wykonywaniu zadań i zdolność do koncentracji uwagi

• Radość twórczą( radość tworzenie, zaangażowanie w różne organizacje)

• Zdolno do obrony przed alienacja i manipulacja

• Umiejętność konstruktywnego rozwiązywania konfliktów

• Gotowość do respektowania wolności i odmienności innych ludzi

• Odpowiedzialność za siebie, najbliższe środowisko rodzinne

• Zdolność do owocnego wypoczynku

• Umiejętność panowania nad sobą, samooceny (krytycznej )i samokontroli

Realizacja ideału wychowania wymaga realizacji stanów pośrednich

11. Znaczenie stanowienia ideału wychowania.

Muszyński „ Ideał wychowania jest źródłem harmonijnie zintegrowanych ze sobą celów dających cos dojrzalej osobowości człowieka w pełni ukształtowanego „

Czy ideał się zmienia?

• Podlega on w pewnym stopniu zmianom historycznym , ale jednak tak szybko nie ewoluujemy i pozostajemy podobni . trzeba opierać się na stałych normach które ciągle trwają ( od wieków). Czynnikami wspólnymi SA spoiwa np. opiekuńczość , solidarność , umiłowanie mądrości .

Ideały kiedyś:

• To pojecie autorytetu w XIX w.

• Szacunek , podmiotowość , autentyczność, poszukiwanie godności w XIX i XX w.

12. Rodzaje ideałów wychowania i ich zmienność/stałość na przestrzeni wieków.

Rodzaje ideałów wychowania:

-wywiedziony z góry-zaczerpnięte bezpośrednio z jakiejś filozofii

-wywiedzione z dołu-zaczerpnięte od empiryków ,praktyków

• Z .Bauman :

1. Dośrodkowe(egocentryczne)-jednostka koncentruje się na sobie

2. Odśrodkowo - socjocentryczne-jednostka patrzy na świat , jest zainteresowana światem

Ideał wychowania na przestrzeni wieków.

• Średniowiecze-ideałem była wiara ,nadzieja ,miłość

• Czasy nowożytne-wolność ,równość ,braterstwo

• Przełom XIX/XX w .

-istota myśląca zdążająca do perfekcji umysłowej ,na dalszy plan zeszły poprzednio wymienione wartości

-doskonałość człowieka ,życzliwość ,słuszność postępowania ,podporządkowanie prawu ,wewnętrzna swoboda i wolość

• Wiek XX

-człowiek jest istotą działającą

-ideałem wychowania jest uczeń pomysłowy przedsiębiorczy ,aktywny ruchowy ,szanujący prawa innych ludzi

13. Istota celów wychowania - pojęcie, ich cechy, rodzaje celów wychowania (taksonomia).

Cele obejmują cechy osobowości , które chcemy przyswoić wychowankowi . stany rzeczy których osiągnięcie poprzez zabiegi wychowawcze są postulowane to :

• Kształtowanie charakteru

• Kształtowanie osobowości

• Kształtowanie indywidualności

Cele wychowania dzielimy :

• Cele poznawcze - wprowadzanie nowych pojęć , nowa widza i watek poznawczy

• Cele kształcące- dotyczą rozwijania pamięci , uwagi , spostrzeżenia ,

• Cele wychowawcze - kształtujące wyobraźnię

• Cele rewalidacyjne- pomoc dzieciom niepełnosprawnym , logopedia

Podział celów:

• Ogólne(naczelne)

• Kierunkowe

• Etapowe

• Operacyjne

Cechy celów wychowania:

• Systemowość

• Nie mogą być przeciwstawne, czyli musza być przejrzyste

• Maja charakter idealny

• Maja charakter zewnętrzny

• Mogą byś abstrakcyjne ( kształtują wielkoduszność) lub konkretne ( kształtują umiejętność jedzenia łyżką)

14. Znaczenie uświadamiania sobie celów wychowania przez wychowawcę oraz wychowanków.

Znaczeni celów dla wychowawcy :

• Cele wychowania próbują ukierunkować proces wychowawczy

• Ułatwiają planowanie pracy wychowawcy

• Maja znaczenie korygujące( poprawiają bledy w wychowaniu)

Znaczenie celów dla wychowanka:

• Powinien wiedzieć że spełniają te cele funkcje motywacyjna

• Funkcje samowychowawcza

• Funkcje aktywizującą ( napędzająca, dynamizująca nasza osobowość, energotwórcza)

15. Źródła celów wychowania.

Sośnicki- naturalistyczne:

• Wyprowadzone są z natury ludzkiej .

• Kartezjusz ( wszyscy ludzie maja jednakowy rozum - kształtowanie rozumu )

• Pestalozzi ( kształtowanie moralnego charakteru i życia w społeczeństwie )

• Goethe ( niechęć wobec zła maja wszyscy ludzie - kształtowanie dobra )

• Wyprowadzane z indywidualności ludzkiej:

• Montessori (doprowadzane do pełni indywidualności , czyli pełna wolność, zaufanie do wychowanków)

• Wyprowadzane z losów człowieka

• LOS- ogol faktów wpływający na nasze powodzenie bądź niepowodzenie życiowe .

• Filozofowie egzystencjonalni ( kroczenie z wychowankiem po ścieżkach jego losu )

• Flittner ( zadaniem wychowawców jest uświadomienie wychowankom co to jest los i jaki jest jego rzeczywisty los , powinien wiedzieć jak sobie poradzić z danym losem np. korzystanie ze zdobyczy nauki bądź sztuki )

• Wyprowadzanie z życia społecznego (socjologiczne):

• Socjologia wychowania ( wyprowadzane z obecnego stanu społeczeństwa )

• Wyprowadzane z ideologicznego obrazu tego świata

16. Koncepcje teoretyczne odnoszące się do ustanawiania celów wychowania.

• Naturalistyczna( J .J .Rousseau )-kształcenie tego co już jest w środku człowieka .stanowienie celów jest działalnością szkodliwa

• Socjologiczna(F. Znaniecki)-punktem wyjścia jest analiza procesów społecznych .jest to tzw. tresura ,wychowanie jako urabianie-zasadom urabiania jest władza .stosunek wychowawca-wychowanek jest stosunkiem zwierzchnictwa .walka jest głównym sensem społecznym .w pedagogice współczesnej chcą odseparować ja jako naukę podpięta pod biologię czy socjologię ,a nam zależy żeby wychowanek mógł słuchać dlatego że nas lubi i sam nas wybiera

• Kulturalizmu pedagogicznego-istnieją ponadhistoryczne i ponad cywilizacyjne wartości których cywilizacja jest powołaniem człowieka .celem wychowania jest uczestnictwo w kulturze i działania kulturotwórcze .tworzenie wartości kulturowych

17. Postawy wobec życia jako naczelne cele wychowania.

Muszyński:

• Postawy społeczne( patriotyzm ,tolerancja, gospodarność)

• Postawy interpersonalne(empatia ,otwartość)

• Postawy intrapersonalne (samoakceptacja ,autokreacja)

• Postawy egzystencjonalne(autonomia życiowa, zaradność)

• Postawy kulturowe(wrażliwość na sztukę)

• Postawy intelektualne(dociekliwość poznawcza ,pasja)

• Postawy wobec natury(pro ekologia ,ekologiczny tryb życia)

18. Zasady wychowania jako ogólne normy wychowania, wybrane klasyfikacje zasad wychowania.

Zasady wychowania = normy wychowania:

• Okoń-to najogólniejsze normy postępowania jakie obowiązują nauczycieli i wychowanków w toku wychowania

• Sośnicki-jest normą ogólną czyli zdanie wyrażającym jakąś powinność realizowania przyczyny(p)jeżeli istnienie pożądanego skutku(s)jest dla nas wartościowe

Klasyfikacje:

• Autrata

1. Wychowuj naturalnie!

2. Wychowuj z miłością!

3. Wychowuj do życia!

4. Wychowuj szczerze!

5. Wychowuj indywidualnie!

6. Wychowu patriotycznie!

• Dąbrowski

1. Wychowuj dziecko tak aby jemu było dobrze i innym było dobrze z nim

2. Wychowanie człowieka należy rozpoczynać od małego dziecka

3. Postępuj tak jak postępują Ci których kochasz i szanujesz

4. Rozwijaj dziecko wszechstronnie biorąc pod uwagę jego zainteresowania i uzdolnienia pozytywne ,a nie będziesz musiał leczyć go ze schorzeń psychicznych

• Homplewicz

1. Zasada prawdy

2. Zasada dobra dziecka

3. Zasada przykładu

4. Zasada projekcji pedagogicznej

5. Zasada więzi emocjonalne z wychowankiem

6. Zasada poszanowania godności wychowania

7. Zasada profesjonalizmu

• Jakubowski

1. Zasada wczesnej ingerencji w zaburzenia dziecka

2. Zasada maksymalnej kompensacji braków rozwojowych

3. Zasada indywidualizacji

4. Zasada socjalizacji

5. Zasada respektowania problemów adorestencji

6. Zasada odpowiedzialności za osoby lub grupy

19. Teleologia wychowania jako wyodrębniony dział filozofii wychowania.

Teologia wychowania-to pewien dział refleksji naukowej dotyczący wprowadzanie ,określania i uzasadniania celów wychowania .wchodzi ona w skład filozofii wychowania .aktualnie następuje próba wyparcia jej przez aksjologię

20. Proces wychowawczy jako proces nadawania oraz odbioru wpływów.

Proces wychowawczy-(A .Górzycka)”nadawanie i odbieranie wpływów ”-jest to układ zorganizowanych sytuacji wychowawczych mających na celu dostarczenie wychowankom doświadczeń koniecznych do uzyskania zamierzonej względnie trwałej zmiany jego osobowości.

Wychowanie jest zmienianiem:

• Zmiana gdy wychowanek wyraża zgodę

• Zmieniamy tylko to, co jest niezgodne z normą rozwojową, to co jest szkodliwe dla dzieci

• Nie ma potrzeby zmiany ,gdyż trzeba uszanować inność drugiego człowieka, nikt nie wie co jest dobre dla dziecka. możemy się jedynie zastanowić co my chcemy w sobie zmienić. dzieci nie potrzebują wychowania ,jedynie czego potrzebują to kontakt z drugą dorosłą osobą

• Cały czas ktoś wychowuje i zmienia ,bądź sami siebie zmieniamy od urodzenia do późnej starości

21. Struktura procesu wychowawczego.

• Cel wychowawczy

• Sytuacje wychowawcze

• Doświadczenie pedagogiczne

+

Efekt procesu wychowawczego jest wyrażony przez ukształtowanie osobowości

22. Modelowanie jako zasadnicza metoda wychowawczego oddziaływania.

Podawanie wzorów(modeli)

• Wychowawcze ukierunkowanie człowieka polega na porównywaniu stanu rzeczywistego z określonym wzorem, oczekiwaniami. Mechanizm odniesienia porównawczego (grupą odniesienia, liderem grupy) jest jednym z ważniejszych sposobów sterowania zachowaniem. Porównywanie ma znaczenie samokontrolne i autokorektywne.

• Wzorowanie jest selektywnym upodobnianiem się do wzorca, naśladownictwo ma charakter bierny i totalny.

• Naśladownictwo wg . Oppenheima jest jakąkolwiek próbą bycia takim samym jak dana osoba.

• M. Scheler pojmuje naśladownictwo jako duchowo-praktyczną autoidentyfikację z jakąś osobą. Oddanie substancji osobowej pociąga za sobą jedność w sferze myślenia, odczuwania, dążeń. Odbywa się swoista reprodukcja duchowej postaci mistrza w materiale własnych doznań psychicznych.

• Helius - automatycznie wyzwalana tendencja zbliżenia się swym zachowaniem, wyglądem do modelu.

• 2 rodzaje naśladownictwa: małpowanie (pełne odtworzenie zachowań modelu) i modelowanie (odtworzenie motywu, intencji zachowania, wybiórcze )

• Imitacja- odtworzenie prostych zachowań, identyfikacja - istotą jej jest to, że imitujący zachowanie przestał być sobą a staje się kimś, z kim się identyfikuje.

• Oddziaływaniu sprzyjają następujące właściwości modela:

Znajomość modela, nie obcy,

Atrakcyjność psychofizyczna, ale nie tworzenie zbyt dużego dystansu,

Prestiż społeczny,

Reprezentowanie większości,

Silny związek emocjonalny imitatora z modelem,

Poczucie podobieństwa do modela,

Nagradzanie zachowań naśladowczych,

Tworzenie okoliczności przeżywanie satysfakcji w związku z modelowaniem,

• Oddziaływanie modela będzie skuteczniejsze, jeśli zostanie powiązane z oddziaływaniem słownym (moralizowanie szerokie, np. bądź dobry, skuteczne u starszych dzieci, u młodszych- moralizowanie wąskie np. bądź dobry w konkretnych sytuacjach),

• Czasem bardziej wiarygodne jest samo działanie bez słów, moralistyka może mieć wpływ hamujący wychowawczo.

• Zagrożenia związane z błędnie realizowanym modelowaniem:

niechęć do wzorca i wytworzenie antywzoru

nadmierne uzależnienie się od wzorca.

23. Presja sytuacyjna - zastosowanie, znaczenie, zagrożenia wychowawcze.

Prowokacja (presja sytuacyjna)

• Jest wychowawczą presją warunków zawartych w sytuacji wychowawczej,

• W wychowaniu chodzi o połączenie samodzielności w rozwiązywaniu problemu z odrobiną nacisku zewnętrznego,

• Celem prowokacji- zaradność, przełamanie nieśmiałości, zahamowania wewnętrznego, lęku blokującego rozwój, zastąpienie w kontaktach społecznych agresji formami afiliacyjnymi.

• Dziecko ma do wyboru- wykonać zlecone zadanie, czyli zreorganizować własne doświadczenia lub wycofać się z sytuacji.

• W presji s. Grupa tworzy nowy układ ról.

• Przykładem - zlecenie uczniowi agresywnemu opieki nad młodszym dzieckiem, które jest przedmiotem drwin kolegów. Uczeń agresywny może: uczył młodszego jak radzić sobie z kolegami, sam zapewni mu poczucie bezpieczeństwa, ale też zagrożenie, że w chwili słabości zaatakuje podopiecznego.

• Potrzebna kontrola wychowawcy, świadomość ryzyka, dostosowanie sytuacji do poziomu rozwoju i odporności psychicznej dzieci.

• Inny przykład; wystawienie dziecka nieśmiałego do akademii szkolnej.

• Inny przykład: zaaranżowana dyskusja , w której zgodnie z rolami a bez względu na osobiste przekonania broni się lub atakuje jakieś stanowisko.

• Zagrożenia związane ze błędnie realizowaną prowokacją: agresja, protest, opór.

24. Trening a tworzenie nawyków i przyzwyczajeń.

Trening

• Jest to powtarzanie czynności aż do wytworzenia nawyku. Wielokrotne wzmacnianie oczekiwanych reakcji w ramach określonej sytuacji wychowawczej.

• Funkcją treningu jest dostarczenie wzorca czynności, które należy wykonać oraz podniesienie aktywności. Ułatwia on wykonywanie danej czynności ponieważ:

Spada napięcie emocjonalne,

Upraszczają się czynności do elementów koniecznych,

Następuje automatyzacja czynności,

Obniża się stopień kontroli świadomości,

Zmniejsza się męczliwość pracy.

• Rodzaje treningu: poznawczy, umiejętności interpersonalnych, twórczości, inicjatywy.

• Inne: emocjonalny (kształtujący uczuciowość, wzmacniający osobowość) i instrumentalny (sprawność działania)

• Trening to nie tresura odbierająca człowiekowi indywidualność i kreatywność,

• Zagrożenia związane z nieprawidłowo realizowanym treningiem: przetrenowanie, opór, zachowania obronne i destruktywne.

25. Funkcja nadawania znaczenia w internalizacji norm moralnych i ról społecznych.

Nadawanie znaczenia

• Poznanie ludzkie odbywa się w znacznym stopniu poprzez rozumienie sensu, znaczenia i przeznaczenia obiektów, jaką obiekt spełnia funkcję w sieci skojarzeniowej.

• Reykowski definiuje wychowanie jako nadawanie znaczenia różnym konkretnym i abstrakcyjnym obiektom , co ma doprowadzić do ukształtowania określonych postaw, zwłaszcza moralnych (autonomii funkcjonalnej)

• Nadając znaczenie danej sytuacji, zdarzeniu wyzwalamy emocje.

• Interioryzacja- odnosi się do wszelkich procesów uwewnętrzniania, które zachodzą w toku rozwoju,

• Internalizacja odnosi się do wychowania moralnego- przyswojenia postaw, norm

• , wartości i ról społecznych.

• Etapy internalizacji:

Informowanie o konieczności istnienia i przestrzegania normy,

Wywołanie stanu emocjonalnej aprobaty normy,

Uzyskanie stałej aprobaty normy,

Identyfikacja z normą, czyli zrośnięcie się z norma zachowania osoby.

• Istotą internalizacji: kontrola zewnętrzna zostaje przekształcona w wewnętrzną (autokontrolę), samodyscyplina.

• Metody zmiany postaw: (Mądrzycki)

Słownego przekonywania,

Organizacji środowiska społecznego,

• Zagrożenia związane z nieprawidłowo realizowanym nadawaniem znaczenia: dezaprobata dla norm, odrzucenie pożądanych postaw.

Wnioski:

1.Wymienione klasy wpływów wychowawczych współwystępują ze sobą.

2.Skuteczniejsze jest wcześniejsze podawanie wzorów niż późniejsze nadawanie znaczenia.

3.Najczęściej korespondują ze sobą podawanie wzorów, trening i nadawanie znaczenia.

Proces wychowawczy- układ zorganizowanych sytuacji wychowawczych mających na celu dostarczenie wychowankowi doświadczeń koniecznych do uzyskania zamierzonej, względnie trwałej zmiany w jego osobowości.

(to proces nadawania i odbierania wpływów )

Na strukturę procesu wychowawczego składa się:

Cel wychowawczy, pełniący rolę koordynującą,

Sytuacje wychowawcze, zależne od substruktury celu,

Doświadczenie,

Efekt procesu wychowania- ukształtowana osobowość.

26. Objawy kryzysu współczesnej cywilizacji. Symptomatologia zakłóceń w równowadze kultury oraz sposoby przeciwdziałania im poprzez wychowanie.

Objawy kryzysu współczesnej cywilizacji :

• Nihilizm moralny i aksjologiczny ( negowanie wszelkich wartości)

• Technicyzacja życia uczuciowego - komputeryzacja różnych dziedzin życia, ( odrzucenie kreatywności , subiektywności , szczęścia , namiętności , wątpienie). Kierowanie się wyłącznie intelektem generuje znaczny deficyt życia uczuciowego zakluczenie naturalnej homeostazy wewnętrznej

• Poczucie nudy , beznadziejności i prowizoryczności życia, którego SA antyteza postawy optymizmu i radości życia - > Zycie szczęśliwe dotyczy życia czynnego , gdzie realizuje się swoje upodobania do swobody i głębi przeżyć . współczesnemu zasiedziałemu człowiekowi grozi nuda i głód działania

Sposoby przeciwdziałania temu poprzez wychowanie:

• Propozycja stworzenia zasad moralności prostomyślnego szczęścia stanowiących krytykę obecnej moralności technologicznej . Należy wychowywać w duchu etyki i prostomyślności . Kreować takie postawy jak : radość życia, pogoda ducha, zadowolenie.

W cywilizacji technicznej radość życia stanowi wartość prosta , niewymagające racjonalnej argumentacji . Jej istnienie jest wyrazem ludzkiej wrażliwości emocjonalnej

Eutyfronika- nauka mająca na celu obronę ludzkiego życia przed bezosobowa cywilizacja , chroniąc spontaniczność , strzeże podatności człowieka do szczęścia,.

27. Istota ludzka w relacji z innymi bytami. Spojrzenie przedstawicieli różnych nauk na specyfikę człowieka.

Kamiński :”Człowiek to nie element świata organicznego ,nie najwyższy produkt rozwoju biologicznego ale niepowtarzalna osobowość duchowa która zwraca się ku sobie oraz która transcendentuje świat”

Mounier :”Człowiek jest bytem dzięki któremu powstaje wartość”. Człowiek to jedyna rzeczywistość którą znamy i jedyną którą od wewnątrz tworzymy.

Dąbrowski : „osobnik jako osoba na poziomie biologicznym, jednostka osobowa we wspólnocie ,jednostka społeczna .Cechami swej umysłowości(talentem , zainteresowaniami )

Kunowski : Duchowość <-> Człowiek składa się z:

-temperament

-indywidualność

-charakter

-osobowość

Czerny : Niczym się nie różnimy od innych bytów z punktu widzenia praw fizycznych; niczym się nie różnimy od innych bytów z punktu widzenia praw chemicznych ;rodzimy się i umieramy jak zwierzęta-z punktu widzenia praw biologicznych

Co odróżnia nas oświata zwierząt?

-poznanie ludzkie ( rozum)

-myślenie abstrakcyjne ( słowo logiczne)

-wyrażanie się za pomocą znaków

-myślenie jest nie tylko operacją intelektualną jest intelektualnym przeżywaniem sensu

-poznanie ludzkie jest samoświadome

-zdolność do uczuć wyższych

28. Konstytutywne cech osoby ludzkiej.

Kamiński : Niepowtarzalna osobowość duchowa

Teslecki : Człowiek jest niepowtarzalny

Szołtysek :

-ja człowiek

-ja istota społeczna

-ja obywatel

29. Znaczenie budowania autorytetu nauczyciela w procesie wychowania.

-autorytet ma funkcje regulacyjną , dzieci asymilują wzory zachowania

-posiadanie autorytetu jest warunkiem kształtowania się stosunków społecznych , więzi międzyludzkich

-brak autorytetu zagraża człowieczeństwu , ale zagrożenia jesteśmy również wtedy gdy nie jesteśmy dla nikogo autorytetem

-znaczenie wychowawcze - autorytety umożliwiają właściwy przebieg wychowania

-autorytet wzmacnia więzi społeczne i uruchamia mechanizmy wpływu społecznego

30. Pojęcie autorytetu.

Autorytet - społeczne uznanie , prestiż osób , grup i instytucji społecznych oparte na cenionych w danym społeczeństwie wartościach

Szewczuk : autorytet - podstawowa cecha syntetycznych przywódców , wizerunek efektywności przywództwa grupy społecznej Na autorytet składają się co najmniej dwie cechy :

-znawstwo

-zaufanie innych członków grupy

Kuczkowski : autorytet - stan danej osoby w relacjach z innymi osobami , zmieniający się możliwością wpływu na przekonania oceny decyzje oraz zachowania partnerów interakcji

Autorytet = wartość wynikowa (szlachetne czyny , niespodzianka dla ludzi prawych)

31. Wychowanie autorytatywne, autokratyczne i autorytarne - ocena wymienionych typów wychowania.

-wychowanie autorytatywne - uznajemy wartości autorytetu pozytywnego

- wychowanie autorytarne i autokratyczne - opiera się na silniej władzy , przewaga kar ,dyscyplina ,zachowania prymitywne , poniżenia , wyszydzenia , silna dominatywność

32. Rodzaje autorytetów. Autorytety i pseudoautorytety w wychowaniu człowieka.

Bocheński:

• Autorytet epistemiczny - budowany na kompetencjach , wiedzy

• Autorytet dentyczny - autorytet przełożonego szefa , autorytet roli społecznej ( deantologia- etyka właściwa)

Nauczyciel powinien łączyć w sobie autorytet 1 i 2 . Przy czym ważniejszy jest 2 bo mamy zaufanie.

Gordon:

• Autorytet oparty na doświadczeniu - wywodzi się z wiedzy , wykształcenia i umiejętności danej osoby

• Autorytet oparty na funkcji, autorytet wyznaczony - wynika z roli pełnionej w grupie luz z wykonywanej pracy ( policjant, pilot, lekarz, nauczyciel)

Warunki : zasady wzajemnej zgody

• Autorytet oparty na nieformalnych zobowiązaniach ( rodzina, małżeństwo)

• Autorytet oparty na sile - przewaga jednej osoby nad druga ( oparty na lęku i strachu)

Cackowski:

• Powiązanie autorytetu indywidualnego z autorytetem społecznym

• Każdy człowiek :

-autorytet własny

-autorytet samych ludzi

-autorytet instytucjonalny ( tytuł - inż. , zawód , funkcja lub urząd , członkostwo w określonej grupie społecznej)

• Autorytet ciepła emocjonalnego - autorytet ludzi których kochamy ( rodzice)

• Autorytet zimna emocjonalnego - autorytety zawodowe , kulturowe , społeczne, religijne, sportowe.

Klasyfikacja według wpływu wychowania :

• Konstruktywny ( Matka Teresa, Korczak)

• Destruktywne ( pseudoautorytety ) - gwiazdy show biznesu , aferzyści finansowi

33. Zasady, o których powinien pamiętać dobry pedagog wskazując wychowankom autorytety moralne.

• Zasada umiarkowanego ulegania wzorom innych - autorytet nie powinien być jedyną racją w podejmowaniu decyzji ( uzależnienia od sekt , gangów )

• Zasada dobrego poznania- analiza rzeczywistych kompetencji , kwalifikacji , intuicja

• Zasada przyzwolenia ze strony autorytetu do korzystania z niego - znamy prawo do korzystania ( gdy mamy pewność , ze nie ujmie to osoby na którą się powołujemy , pomnażanie a nie uszczuplanie

• Zasada zwrotności , dwukierunkowości - człowiek który jest dla innych autorytetem musi posiadać swój autorytet .

34. Poszanowanie godności człowieka w procesie edukacji.

Godność- jest punktem wyjścia wszelkich oddziaływań wychowawczych , jest wartością wychowawczą , celem wychowawczym, jest kryterium postępowania , jest postawą wychowawczą wbudowaną w charakter ludzi , atrybut dobrego pedagoga , jest prawem człowieka , jest determinantem - wyznacza świat innych wartości np. sprawiedliwość , czy pojęcie autorytetu , jest zobowiązaniem .

Poszanowanie godności dziecka w wychowaniu jest najważniejsze. Poszanowanie godności jest wartością nadrzędną . Jest to jeden ze składników postawy wychowawczej . Zadaniem placówek wychowawczych ( opiekuńczych) - poczucie własnej godności i innych , skromność.

35. Rozwój człowieczeństwa - fundamentalna zasada relacji wychowawczych.

Człowieczeństwo należy do fundamentalnych wartości u człowieka.

Człowieczeństwo tak jak godność przejawia się wg Ossowskiego :

• W szacunku do samego siebie

• Niechęci wobec postaw poniżej godności oraz wobec dezintegracji moralnej

• W zmniejszonym lęku przed śmiercią

• W postawie miłości wobec ludzi

• W postępowanie zgodnie z własnym sumieniem

• W postawie pogody ducha

• W wierności własnym przekonaniom

Zatem człowieczeństwo opiera się na moralnym godnym postępowaniu , życiu w prawdzie , miłości do bliźnich , szacunku , postępowaniu w myśl zasady „ Jestem człowiekiem i nic co ludzkie nie jest mi obce „ .

Postawy które Przecza godności wg Ossowskiego :

• Schlebianie innym

• Narzucanie się komuś

• Okazywanie ślepego posłuszeństwa i rezygnacja z własnych przekonań

• Oportunizm

• Zanik powściągliwości w jedzeniu i piciu

• Żebractwo

• Strata praw obywatelskich

• Strachliwość

• Instrumentalne traktowanie innych

36. Radość życia jako wartość i cel wychowania.

Radość życia- stanowi fundamentalny element procesu wychowania, a także jeden z kardynalnych celów i wartości wychowawczych ( przeciwieństwo : postawa aradosa = bezradność ). Szczęście i radość życia należą do wartości finalnych , czyli do stanów do których ludzie dążą , w odróżnieniu od wartości instrumentalnych , którymi są zachowania służące osiągnięciu tych stanów.

„Raport Klubu Rzymskiego” proponuje uznać radość życia za kryterium celów wychowawczych , ich autentyczność i przydatność.

John Dewey - „ Cel jest ostatnim zamierzonym aktem , środki są aktami realizoanymi uprzednio w czasie . Środki i cele są dwiema nazwani tej samej rzeczywistości „ . Tak więc radość życia możemy przedstawiać zarówno jako cel , jak i środek wychowania.

W pedagogice Jana Bosko radość należy do metod i środków programowych w wychowywaniu młodzieży .

Bocheński - wspomina o zasadzie „ małych radości „ ( należy być czujnym na radość kryjącą się w zwykłych czynnościach i zdarzeniach )

Erick Fromm - szczęście i radość to kryteria doskonałości , są one dowodem sukcesu odniesionego w „sztuce życia”.

Postawy radości życia zawiera 3 komponenty ( może ewoluować w radosny styl życia)

• Poznaczy ( znamy, wyznaje filozofię radości)

• Emocjonalny ( przeżywam radosne emocje)

• Behawioralny ( manifestuje radość w swoim zachowaniu)

Demokryt - człowiekowi przyrodzony jest stan radości , radość życia to pierwotna właściwość zdrowego dziecka - jej kształtowanie jest jedynym najważniejszym zadaniem wychowania.

Janusz Korczak - „ Nauczycielu , niej mądry uśmiech pobłażania”. Bez radości trudno żyć , a co dopiero uczyć życia.

Pedagogika radości - wychowani w duchu radości prowadzące do ukształtowania ludzi radosnych pielęgnujących optykę postrzegania.

37. Postawa optymizmu życiowego jako zadanie dla wychowawcy. Wzmacnianie pogody ducha w procesie wychowania i przeciwdziałanie stanom presuicydalnym.

Optymizm - dotyczy raczej poglądu na świat lub postawy życiowej, przejawiającej się skłonnościami do dostrzegania w każdym zjawisku stron pozytywnych . Postawa optymizmu zakłada pewien rozumowy dystans wobec rzeczywistości , ma naturę intelektualną.

Klasyfikacja optymizmu wg A. Sicińskiego ( 3 kryteria)

• Optymizm

-metafizyczny - pozytywne poglądy o naturze i świecie

-konkretny- konkretne wydarzenia i zjawiska

• Optymizm

- przeszłościowy

- prezenty styczny

- antycypacyjny

• Optymizm

- przedmiotowy- gdy badamy treść samej optymistycznej wypowiedzi

- podmiotowe - gdy koncentrujemy uwagę na osobie optymisty

Klasyfikacja wg Polaka i Boulding'a :

• Optymizm sprawczy - odnosi się do przekonań podmiotu na temat skuteczności jego wpływu na rzeczywistość

• Optymizm esencjonalny- obejmuje przekonania na temat natury świata ludzi oraz siebie samego.

Wg Czapińskiego funkcją optymizmu sprawczego jest generowanie nadziei i przeświadczeń , że nieszczęścia mają charakter przejściowy, finał zaś będzie pomyślny

Pogoda ducha ( „ słoneczność wewnętrzna' - Mulford) - charakteryzuje się spokojem i zachowaniem umiaru uzewnętrznianiu swego stanu emocjonalnego w przeciwieństwie do wesołości , która bez oznak zewnętrznych nie zaistniałaby w ogóle.

Nauczyciel optymista:

• Nie poddaje się łatwo przeciwieństwom zaistniałym w procesie wychowania

• Zaszczepia optymizm w wychowanku

• Uczy, że nie nieszczęścia mają charakter przejściowy

• Uczy dostarczać pozytywne aspekty trudnych sytuacji

• Uczy nadziei

38. Formy i przejawy doznawania radości życia u człowieka. Diagnozowanie chronicznego pesymizmu i depresji u dzieci.

Kto ukrywa śmiech , postępuje konwencjonalnie. Śmieja się wszyscy ludzie bez względu na kolor skóry i wieku .

Psychologowie wyróżnili 180 rodzajów śmiechu

Ok. 3 miesiąca życia u dziecka pojawia się śmiech.

Kreatywne formy radości jakie można zaproponować uczestnikom procesu wychowawczego nauczycielom i uczniom.

1. Komunikacyjne - związane z autentycznym spotkaniem z ludżmi

1. Sprawianie radości innym

2. Cieszenie się z radości innych

2. Samopoczucie i samodoskonalenie , autokreacja

1. Radość poznania własnej cielesności oraz duchowości

2. Radość z własnego istnienia

3. Poznanie i doświadczenie byt…ów zewnętrznych

1. Obecność zwierząt

2. Obecność roślin

3. Wytwory kultury

4. Wytwory cywilizacji

5. Należących do całej geosfery

6. Transcendentnych np. w toku medytacji czy modlitwy

J. Czerpiński - depresje traktuje jako stan funkcjonalnie przeciwny nastawieniu optymistycznemu , z zastrzeżeniem , że jest to opozycja o charakterze hipotetycznym.

39. Altruizm jako ideał wychowania i postulat prakseologiczny.

Altruizm - bezinteresowna Roska o dobro innych ludzi , przeciwieństwo egoizmu , tezmin wyprowadzony przez A. Comt'a ; w znaczeniu potocznym skłonność do poświęceń.

Typy altruizmu:

1. Podział ze względu na rodzaj motywacji , która skłania do działań na rzec innych ludzi :

• Altruizm o przewadze motywacji egocentrycznej:

-altruista ten za wyświadczone przysługi oczekuje osobistej satysfakcji lub też drobnych korzyści materialnych

-zabiega też o dobro innych tylko z powodu bojaźni przed karą lub innymi przykrymi konsekwencjami , które mogłyby wystąpić gdyby odmówił pomocy

-bilansowanie zysków i strat , więc występuje tu niski poziom bezinteresowności , który może nawet graniczyć z egoizmem

• Altruizm o przewadze motywacji empatycznych

-jest wynikiem wczucia się w potrzeby drugiego człowieka , doznawania dla niego współczucia oraz chęci przyniesienia mu ulgi w cierpieniu

-w związku7 z tym rodzajem motywacji altruista pomaga innym pod naciskiem emocji, których doznaje ze względu na swą wrażliwość empatyczną

-pomoc innym pomaga mu w pozbyciu się emocji i przeżyciu wewnętrznej satysfakcji

-występuje tu ograniczona bezinteresowność , jednak jest ona słabsza niż w pierwszym przypadku

• Altruizm o przewadze motywacji normatywnej

-wpływa on z przekonań osoby zaangażowanej , słuszności uznawanych przez nią norm, które wymagają przychodzenia innym z pomocą lub solidaryzowania się z nimi w różnych i trudnych sytuacji

-tutaj altruista kieruje się poczuciem moralnej powinności , przez to naraża sę na wyrzuty sumienia, jeśli zacząłby postępować niezgodnie z tymi normami

-bezinteresowność jest nieograniczona

-ten typ altruizmu jest najbardziej społecznie i moralnie pożądany

2. Podział Jerzego Karyłowskiego na podstawie przeciwstawnych sobie mechanizmów, które są źródłem do działań altruistycznych:

• Zachowanie altruistyczne typu endocentrycznego

-wypływa z oczekiwania wewnętrznych nagród lub wewnętrznych kar

-służy ono umocnieniu poczucia własnej wartości

-stanowi istotny czynnik, który dowartościowuje osobę podejmującą altruistyczne zachowania

-zachowaniu takiemu towarzyszy koncentracja na samym sobie , a nie na osobie, której pomagamy

• Zachowanie altruistyczne typu egzocentrycznego

-nastawione na pomoc innym niezależnie od tego czy przyczyni się ono do zwiększenia poczucia własnej wartości

-zachowanie takie idzie w parze z oczekiwaniami poprawy sytuacji drugiego człowieka

-poprawa sytuacji ma wartość gratyfikujacą dla altruisty

-postępowanie egzocentryczne wynika m. In. Z wrażliwości percepcyjnej altruisty .

40. Poglądy i idee wychowawcze wybitnych pedagogów (J. Korczak, J. W. Dawid, T. Kotarbiński, S. Kunowski, K. Sośnicki, J. Bosko, Jan Paweł II)

1

---