LUBLIN 8.X.2008

JOANNA TYMIŃSKA

FIZJOTERAPIA ROK III

GUPA V

STUDIA STACJONARNE.

UNIWERSYTET MEDYCZNY.

KOSZYKÓWKA NA WÓZKACH

Koszykówka na wózkach - podobnie jak koszykówka pełnosprawnych - jest jedną z najpopularniejszych dyscyplin sportowych.Podczas paraolimpiady w Sydney mecze koszykówki oglądało na miejscu 10 tys.widzów. Była to jedna z najbardziej oglądanych dyscyplin paraolimpiady.Obecnie uprawiana jest głównie przez osoby mające schorzenia w obrębie narządu ruchu. Najwięcej osób grających w koszykówkę na wózkach jest z grupy amputowanych i paraplegii. Ten rodzaj sportu posiada przede wszystkim wysokie walory psychoterapeutyczne, wypływające z konieczności wykazania się przez graczy aktywną i samodzielną pracą. Ciągłe zmiany sytuacji na boisku są elementem ćwiczącym uwagę i zdolność koncentracji. Koszykówka jest korzystną formą rekreacji i sportu dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich.

Sytuacje, które spotyka się w grze zmuszają do ciągłego doskonalenia techniki jazdy, do dokonywania ewolucji, których opanowanie przyczynia się do sprawniejszego w ogóle poruszania się niepełnosprawnego w różnych sytuacjach terenowych. W czasie gry trzeba bowiem przyśpieszać jazdę, nagle zahamować czy zmienić kierunek jazdy, wykonywać zwroty i obroty.

Osoby, które dopiero, co usiadły na wózku, szybciej uczą się skłonów z wózka, którym normalnie towarzyszy lęk przed wypadnięciem.

W koszykówkę na wózkach mogą grać osoby z różnym stopniem niepełnosprawności. Dlatego gracze w koszykówce na wózkach są podzieleni na klasy w zależności od sprawności funkcjonalnej i rodzaju schorzenia. Jest pięć klas zawodników - klasa 1, 2, 3, 4 i 4.5. oraz 3 grupy pośrednie - 1.5, 2.5 i 3.5. Zawodnicy najmniej sprawni są klasyfikowani do niższych klas i dostają tyle samo punktów (np klasa 1 - 1pkt, klasa 2 - pkt. itp.).

Im lepsze możliwości funkcjonalne zawodnika tym jest on zakwalifikowany do wyższej klasy. Pięcioosobowa drużyna znajdująca się w danym momencie na boisku (w zależności od kraju lub rangi zawodów) nie może wynosić więcej niż 13,5 -14,5 punktów. Limit punktowy dla drużyny stosuje się aby gracze z większym upośledzeniem narządu ruchu mogli grać razem z tymi najsprawniejszymi.

Koszykówka na wózkach należy do najbardziej widowiskowych dyscyplin sportowych uprawianych przez osoby niepełnosprawne. Obowiązują w niej przepisy bardzo podobne do koszykówki pełnosprawnych. Mecze rozgrywane są na zwykłych boiskach do koszykówki (rozmiar boiska i wysokość koszy są takie same jak w koszykówce pełnosprawnych).

Boisko powinno mieć szerokość 13-15 m, długość 24-28 m. Nawierzchnia boiska drewniana (parkiet) - często jest "guma". W środku boiska wyznacza się koło o promieniu 1,80 m. Na liniach końcowych, pod kątem prostym do podłoża, zamocowane są tablice o wymiarach 120 X 180 cm. Tablice powinny być z twardego drewna lub przezroczystego tworzywa. Powierzchnie ich powinny być gładkie i jeżeli nie są wykonane z przezroczystego materiału, pomalowane na biało. Dolne krawędzie tablic powinny znajdować się na wysokości 2,75 m od podłoża, a urządzenia podtrzymujące tablice, co najmniej 40 cm od linii końcowej w głąb, środek tablicy zaś w odległości 120 cm od linii końcowej (nad boiskiem). Na środku tablicy, na wysokości 3,05 m od podłoża, zamocowane są obręcze (o średnicy wewnętrznej 45 cm), które po zawieszeniu siatek stanowią kosze. Po obu stronach boiska oznacza się tzw. "pola 3 sekund" (5,80 m od linii końcowej) oraz pola rzutów wolnych. Piłka do gry powinna być kulista,o obwodzie 75-78 cm i ciężarze 600-650g.

Podstawowe zasady gry:
Czas gry wynosi 4 x 10 min. Pomiędzy pierwszą i drugą oraz trzecią i czwartą kwartą przerwa trwa 2 minuty, natomiast pomiędzy druga, a trzecią kwartą 10 minut. Celem gry jest wrzucenie piłki do kosza przeciwnika. Kosz uzyskany rzutem z gry ma wartość 2 p., kosz z rzutu wolnego - l p., a sprzed linii 6,25 m - 3 p. Wygrywa ta drużyna, która w przepisowym czasie gry zdobędzie większą liczbę punktów. Jeśli po upływie czasu gry wynik jest remisowy, sędzia zarządza 5-minutową dogrywkę. Jeśli w czasie pierwszej dogrywki nie nastąpiło rozstrzygnięcie zarządza drugą.

W grze obowiązują następujące przepisy:
- Piłka może być podawana, rzucana lub kozłowana rękami.
- Uderzenie piłki pięścią lub nogą jest przekroczeniem przepisów.
W grze obowiązują następujące ograniczenia w czasie:
- w ciągu 5 s od gwizdka sędziego należy wprowadzić piłkę do gry (wyrzut z autu),
- jeżeli zawodnik trzymający piłkę przez 5 s nie podaje, nie rzuca i nie kozłuje piłki, uważa się ją za przetrzymaną,
- w ciągu 5 s należy wykonać rzut wolny podyktowany przez sędziego,
- każda drużyna ma 24 sekundy na przeprowadzenie akcji, oraz 8 sekund na wyjście z własnej połowy,
- nie wolno zawodnikowi pozostawać ponad 3 s w "polu 3 sekund" przeciwnika, kiedy piłka znajduje się w posiadaniu drużyny zawodnika.
Karą za przekroczenie wyżej wymienionych przepisów "o czasie" jest utrata piłki i przyznanie jej drużynie przeciwnej.

W kontaktach z przeciwnikiem nie wolno: popychać, trzymać, uderzać, utrudniać mu poruszania się, spychać.W przypadkach nieprawidłowego zetknięcia się z przeciwnikiem następują tzw. przewinienia osobiste. Są one karane rzutami wolnymi.Mogą zaistnieć przypadki, że sędzia określa przewinienie jako obustronne. Wtedy piłkę do gry wprowadza się rzutem sędziowskim.

W każdej kwarcie po czwartym faulu zespołu kolejny karany będzie dwoma rzutami wolnymi. Przewinienie techniczne karane jest dwoma rzutami wolnymi. Piłkę po rzucie wyprowadzać będzie drużyna zawodnika, który wykonywał rzuty wolne. Inne przekroczenia, jak np. niesportowe zachowanie się zawodników, określa się jako przewinienie techniczne. Karą za tego rodzaju przewinienie są dwa rzuty wolne wykonane przez zawodnika drużyny przeciwnej (techniczny). Dalszą konsekwencją w szczególnie drastycznych przypadkach przekroczeń tego typu jest dyskwalifikacja i wykluczenie z gry. Zawodnik, który popełnił 5 przewinień osobistych albo technicznych, musi opuścić boisko.

Sędziowanie zawodów w koszykówce stanowią:
- sędzia główny,
- sędzia pomocniczy,
- sekretarz,
- sędzia mierzący czas.
Sędzia prowadzący zawody ma obowiązek dokładnej znajomości przepisów. Przed spotkaniem sprawdza wyposażenie i stan boiska oraz uprawnienia zawodników do gry. Sekretarz wypełnia protokół, sumuje zdobyte punkty, wpisuje przewinienia oraz sygnalizuje sędziemu zmiany zawodników i przerwy w grze. Sędzia mierzący czas odlicza przerwy w grze, sygnalizuje o upływie określonego czasu. W zawodach szkolnych komisja sędziowska może się składać z sędziego prowadzącego zawody oraz sekretarza, który równocześnie mierzy czas.
(są to przepisy z koszykówki pełnosprawnych - pokrywają się).

Różnice w koszykówce na wózkach a pełnosprawnych:
1) Wszyscy zawodnicy grają poruszając się na wózkach specjalnie dostosowanych do tej dyscypliny oraz indywidualnych wymagań zawodnika. Przed każdym meczem sprawdzany jest ogólny stan techniczny oraz: wielkość i kąt nachylenia kół, wysokość podnóżka i siedziska oraz rozmiary poduszki, na której siedzi zawodnik.

Parametry wózka (zgodnie z aktualnymi przepisami IWBF):

a) odległość siedzenia od podłoża nie może być większa niż 53 cm,
b) zezwala się na wyłożenie siedzenia wózka gąbką, której wysokość nie może przekroczyć 10 cm; wyjątek: dla zawodników z punktami 3,5; 4,0; 4,5; grubość nie może przekroczyć 5 cm,
c) podnóżki w wózkach muszą znajdować się w swoim najwyższym punkcie 11 cm nad podłożem,
d) maksymalna średnica kół - 69 cm,
e) dopuszcza się taśmę zabezpieczającą przed spadaniem nóg z podnóżka do tyłu.
f) obowiązuje zabezpieczenie ostrych części wózka oraz numery na koszulkach.

2) Drużyna musi spełniać wymagania, co do odpowiedniej klasyfikacji schorzeń zawodników. W zależność od stopnia niepełnosprawności przyznawane są punkty medyczne od 1 do 4,5 na zasadzie im większy stopień niepełnosprawności tym mniejsza ilość punktów.

W czasie meczu na boisku suma punków pięciu zawodników nie może przekraczać 14,5.
3) Każdy zawodnik w lidze musi posiadać kartę klasyfikacyjną zawodnika. Zawiera ona opis schorzenia i odpowiadającą liczbę punktów medycznych oraz adnotacje, co do szczególnych ustawień wózka.
4) Kozłowania piłki, istnieją dwie możliwości kozłowania piłki: zawodnik napędza wózek jedną ręką, a drugą równocześnie kozłuje lub trzyma piłkę na kolanach, wykonuje dwa ruchy napędzające wózek, a następnie kozłuje. Każde następne dotknięcie ciągu, bez kozła kończy się "błędem kroków" i stratą piłki na rzecz przeciwnika.
5) Zawodnik nie może w czasie trwania meczu podnieść się z wózka w celu np. załapania za wysokiej piłki lub zbiórki tzw. uniesienie (oderwanie obydwóch pośladków od siedziska wózka). Kończy się to odgwizdaniem przez sędziego przewinienia technicznego (dla drużyny przeciwnej 2 rzuty osobiste oraz piłka z autu).

Trening koszykówki na wózkach różni się od koszykówki zwykłej. Nie trenuje się  dolnych partii ciała, bo nie biorą udziału w grze. Elementy techniczne wszystkich zagrań są  jednak te same, co w koszykówce na stojąco, specyfika i trudność ich wykonania wynika z faktu poruszania się zawodnika na wózku. Wysoki wzrost nie jest tu warunkiem koniecznym, choć wszystko zależy od stopnia niepełnosprawności i rodzaju schorzenia. Ktoś pozbawiony jednej nogi będzie grał inaczej, niż zawodnik sparaliżowany, z przerwanym rdzeniem kręgowym. Taki siedzi głębiej w wózku, niżej. Kluczowym, wysoko punktującym jest ten, kto ma więcej masy mięśniowej, nie ma całkowitego niedowładu dolnych kończyn.

Historia tej dyscypliny jest również długa - pierwsze mecze koszykówki na wózkach rozgrywali weterani II wojny światowej w USA już 1945 roku. Do Europy dotarła w latach 50.P o raz pierwszy paraolimpijskie mecze koszykówki na wózkach rozegrano w Rzymie w 1960 roku.W Polsce zaczęto ją uprawiać w 1967r. W Konstancinie, dzięki pomocy profesora Weissa. Polska wzięła udział w turnieju koszykówki w międzynarodowych igrzyskach w Stoke Mendeville. Do grona dyscyplin paraolimpijskich koszykówka dołączyła w 1960 roku w Rzymie.W 1977roku reprezentacja Polski po raz pierwszy wystąpiła w mistrzostwach Europy w Raalte, w Holandii.

W 1998 roku utworzono w Polsce rozgrywki, Polskiej Ligi Koszykarzy na Wózkach (PLKnW), rozgrywanej na wzór koszykówki osób pełnosprawnych. W ramach tej ligi odbywają się runda zasadnicza i runda play-off o tytuł Mistrza Polski. Obecnie Mistrzem Polski w koszykówce na wózkach jest drużyna „Start Rzeszów”. Cieszy się ona już po raz piąty tym tytułem. Najlepsze drużyny na świecie w koszykówce na wózkach to USA , Kanada , Australia , Holandia , Wielka Brytania, Japonia i Włochy. W Polsce wiodącymi drużynami są „Start Rzeszów”, „Start Katowice”, „KZS Start Warszawa”, „SKS Konstancin”, Start Wrocław”, „SKS Start Łódź”.

Według mnie koszykówka na wózkach jest wszechstronną dyscypliną, biorąc pod uwagę odziaływanie na organizm uprawiających ją osób. Koszykówka kształtuje cechy, które sprzyjają szybszemu wytworzeniu się mechanizmów kompensacyjnych i adaptacyjnych do wysiłków o charakterze wytrzymałościowym, szybkościowym i rozwoju zwinności. Sprzyja doskonaleniu koordynacji ruchowo-wzrokowo-słuchowej. Poprawia spostrzegawczość, myślenie przyczynowo-skutkowe oraz koncentrację uwagi. Uczy współpracy z zawodnikami z zespołu.Koszykówka to również trening samoobsługi (przebieranie się, przesiadanie się z wózka aktywnego na wózek sportowy), trening lokomocji (poprawnej techniki jazdy na wózku) oraz trening psychologiczny (nawiązywanie kontaktów w grupie, odpowiedzialność zbiorowa za drużynę, pokonywanie barier psychicznych związanych z niepełnosprawnością).

Bibliografia:

1. www.niepelnosprawni.pl

2. www.wrotamalopolski.pl

3. skskonstancin.republika.pl

4. www.ksn.waw.pl

5. Bahrynowska-Fic J.:Właściwości i metodyka ćwiczeń fizycznych oraz sport inwalidzki. PZWL, Warszawa 1999. str.428-432.

6. Zembaty A.: Kinezyterapia. Tom II, Wyd. „Kasper”, 2003.

7. Beck J.: Sport w rehabilitacji inwalidów. AWF Warszawa 1977.

---