11.BŁĘDY WYCHOWAWCZE I ICH SKUTKI

Antonina Gurycka wyróżnia dwa rodzaje błędów:

*błędy dydaktyczne (rzeczowe) - powstają wtedy, gdy do przekazywanej wiedzy przez nauczyciela, wkrada się nieprawda, brak precyzji, nadmierne uproszczenia,

pomijanie istotnych faktów czy błędne myślenie; *błędy wychowawcze - dotyczą nauczycieli dostarczających doświadczeń wadliwego funkcjonowania społecznego, co może skutkować w stosunku do uczniów odbieraniem wiary w siebie lub biernością oraz innymi krótko i długotrwałymi skutkami;

W literaturze istnieją dwie główne koncepcje dotyczące charakteru i umiejscowienia błędów wychowawczych: *utożsamia się błędy wychowawcze z postawami wychowawców, czyli względnie trwałymi nastawieniami nauczycieli do uczniów;

*umiejscawia się błędy w zaburzeniach rozwoju ifunkcjonowania człowieka, będącego efektem błędnego i złego wychowania;

O błędzie wychowawczym możemy mówić tylko wtedy, jeżeli towarzyszy temu nieświadomość nauczyciela w chwili lub trakcie jego zaistnienia. W przypadku, gdy nauczyciel z całą świadomością działa na szkodę ucznia np.: katowanie, zastraszanie, ubliżanie, odgrywanie się na uczniach, to mamy do czynienia z wykroczeniem i przestępstwem.

Przyczyny i źródła błędów popełnianych przez rodziców i nauczycieli: Wg H. Izdebskiej: osobisty stosunek do pełnionej profesjonalnie roli wychowawcy: może on mieć charakter zarówno pozytywny, jak i nacechowany dezaprobatą i niechęcią. Konsekwencją tego w drugim przypadku, jest słaba motywacja do własnego rozwoju zawodowego i osobistego, słabe zainteresowanie codzienną działalnością pedagogiczną, ograniczanie się w pracy tylko do wykonywania niezbędnych czynności. Taka postawa sprawia, że występowanie błędów wychowawczych jest niemal nieuniknione. Wiąże się z tym również postawa wobec uczniów: osoby które nie lubią dzieci i młodzieży, źle

znoszą kontakt z nimi przejawiają większe tendencje do sformalizowanych kontaktów i surowego karania i rygoryzmu; niedostateczne merytoryczne przygotowanie do funkcjonowania w zawodzie, które przejawia się w nieuświadamianiu sobie wielu spraw o zasadniczym znaczeniu dla prawidłowego funkcjonowania w roli nauczyciela oraz szkoły. Nie zawsze jest to wina nauczyciela, ale struktury i formy kształcenia nauczycieli na wyższych uczelniach; brak doświadczenia pedagogicznego, które zdobywa się poprzez konfrontację wiedzy zdobytej w trakcie studiów z własną praktyką zawodową.

Do podstawowych przyczyn błędów popełnianych przez rodziców zaliczyć możemy:

przenoszenie doświadczeń wyniesionych z domu rodzicielskiego do własnej praktyki wychowawczej, bez liczenia się z faktem, że zasadniczym zmianom uległy otaczające nas warunki; nie uwzględnianie indywidualnych właściwości dziecka;

bezrefleksyjne naśladowanie wzorów postępowania innych osób;

tworzenie własnej koncepcji wychowania dziecka w oparciu o subiektywne wyobrażenia, co dla niego może

być dobre, często jest to pragnienie stworzenia dziecku odmiennej sytuacji, od tej w jakiej się było samemu;

nadkompensacja w zaspakajaniu potrzeb dziecka; nadmierna uczuciowa koncentracja na dziecku; wiązanie z dzieckiem zbyt wygórowanych ambicji i aspiracji; żywiołowe, nieprzemyślane i niekonsekwentne postępowanie z dzieckiem, w którym emocje stanowią czynnik dominujący;

Rodzaje błędów wychowawczych popełnianych przez nauczycieli i rodziców:

Analizując zachowania wychowawców zawierających ryzyko błędu wg trzech kryteriów:

emocjonalnego stosunku do dziecka, poziomu koncentracji na sobie i dziecku oraz stosunku do jego zadań,

możemy wyróżnić 9 typowych błędów nauczycieli i wychowawców.

I. RYGORYZM: Rygoryzm to bezwzględne egzekwowanie wykonywania poleceń, pedanteria, sztywność ocen; stawianie wymagań bardzo dokładnie określonych, nie pozostawiających swobody. Występuje tu ścisła kontrola postępowania dziecka, egzekwowanie posłuszeństwa, brak równowagi kar i nagród, formułowanie ocen negatywnych. II. AGRESJA: Atak słowny, fizyczny lub symboliczny zagrażający lub poniżający w stosunku do dziecka to cechy agresji. Agresja może być okazywana poprzez atak fizyczny, bicie, szturchanie, obezwładnianie, przymuszanie do określonej pozycji, np. klęczenie. Może występować atak symboliczny poprzez stosowanie obraźliwych gestów, ironii oraz ostrych kar. III. HAMOWANIE AKTYWNOŚCI: Hamowanie aktywności to przerywanie, zakazywanie aktywności dziecka poprzez fizyczne lub symboliczne zachowanie własne dziecka, tj. innymi poleceniami, zadaniami, inicjatywami. Wychowawca włącza się w aktywność dziecka, przeszkadza, odbiera odwagę, krytykuje, wprowadza modyfikacje nie licząc się ze zdaniem dziecka, przejmuje jego czynności bez uzasadnień. Hamowanie aktywności dziecka może wystąpić poprzez zakazanie aktywności uprawianej przez dziecko bez uzasadnień lub z uzasadnieniami ograniczającymi prawa dziecka do własnej aktywności.

IV. OBOJĘTNOŚĆ: Wychowawca popełniający błąd obojętności nie nawiązuje kontaktu z dzieckiem z własnej woli, "jest obok dziecka", okazuje werbalnie i mimicznie brak zainteresowania dzieckiem. Nie reaguje na próby nawiązania kontaktu przez dziecko, np. nie odpowiada na pytania, nie słucha, zajmuje się czymś innym w czasie przeznaczonym na kontakt z dzieckiem. Rozmawia z wychowankiem tylko wtedy, gdy musi i na temat, na jaki musi rozmawiać Pozostaje bierny wobec próśb i potrzeb dziecka. Nauczyciel izoluje się od uczniów. Stawia wymagania, a zaniedbuje kontrolę. Głównie koncentruje się na rutynowych zadaniach. Wychowawca eksponujący siebie koncentruje uwagę wychowanka na swoich walorach i potrzebach. Absorbuje dziecko swoimi sprawami i problemami, demonstruje swoje urazy, humory, obraża się. Przedstawia siebie i swoje walory dziecku, chwali się swoimi sukcesami, wywyższa się, chce mu imponować, wyróżniać się. Domaga się dla siebie względów oraz egzekwuje bezwzględnie swoje prawa. V. ULEGŁOŚĆ: Wychowawca popełniający błąd uległości spełnia zachcianki dziecka, rezygnuje i obniża wymagania stawiane dziecku wobec jego nalegań lub napotkanych czy przewidywanych trudności. Zdarza się, że zamiast pomagać dziecku, współdziałać z zachowaniem jego aktywności rodzic zastępuje, wyręcza je. Wykonuje zadania, które powinno wykonać dziecko. Pozbawia możliwości podjęcia własnych działań, znajdując wytłumaczenie w trudności zadań, zmęczeniu, słabości dziecka lub w szczególnym znaczeniu, jakie przypisuje wykonaniu zadań za dziecko dla jego dobra. VI. IDEALIZACJA: Idealizacja dziecka jest przeciwstawieniem dla zachowania właściwego polegającego na pozytywnym i adekwatnym wzmacnianiu zachowań dziecka, krytycyzmu połączonego z akceptacją. Wychowawca podkreśla w słowach i zachowaniu przekonanie o szczególnych walorach i możliwościach dziecka. Przejawia afektację w kontakcie z dzieckiem: wnika w sposób narzucający się w szczegóły różnych poczynań dziecka, jego sytuacji. Występuje brak krytycyzmu, co rzutuje na maksymalizację ocen pozytywnych. VII. NIEKONSEKWENCJA: Niekonsekwencja charakteryzuje się występowaniem własności różnych błędów nie pokrewnych wobec siebie w czasie trwania jednej sytuacji. Występuje zmienność wymagań jakie stawia się dziecku, oraz zmienność zachowań wychowawcy wobec dziecka, nieadekwatna do jego postępowania. Te same zachowania dziecka są różnie traktowane przez wychowawcę i w podobnych sytuacjach są dziecku stawiane różne wymagania i różnie jest oceniane jego postępowanie. Zaburzona i zerwana interakcja stanowi realną przyczynę lub ryzyko wystąpienia niekorzystnych skutków dla rozwoju dziecka. Bezpośrednim skutkiem błędu wychowawczego jest niekorzystny obraz wychowawcy powstający w umyśle dziecka. Błąd niekonsekwencji utrudnia i opóźnia przebieg uczenia się, obniża nastrój uczniów, wytwarza poczucie winy i zagrożenia spowodowane brakiem orientacji i niemożnością ukształtowania się właściwych oczekiwań. Niekorzystnie wpływa na stopień i przebieg przyswajania norm społecznych i moralnych. Wywołuje niepewność wobec trudności, lęki, zaburzenie własnej perspektywy, zniekształcony obraz świata. U wychowanków o słabym typie nerwowym i niższej inteligencji powoduje obniżenie poziomu ich wykonania. Może również spowodować wzrost kontroli osobistej ucznia nad sytuacją, w której się znajduje. Uczniowie mają poczucie, że lepiej panują nad sytuacją niż nauczyciel. VIII. EKSPONOWANIE SIEBIE: Koncentrowanie uwagi dziecka na walorach wychowawcy, potrzebach, odczuciach wtórnych do aktualnych potrzeb i odczuć dziecka; chęć imponowania, wyróżniania się, częste obrażanie się. IX. ZASTĘPOWANIE: Wyręczanie: bez oczekiwania na wyniki pracy dziecka zastępowanie go w działaniu, przejmowanie jego zadań, aktywności;

Skutki i konsekwencje popełnianych błędów wychowawczych:

Konsekwencje błędów wychowawczych mają zróżnicowany charakter. Mogą być one doraźne, natychmiastowe i odległe w czasie, ujawniające się w późniejszym okresie, mogą być słabe lub głębokie. Warunkiem wystąpienia skutków doraźnych jest pejoratywna ocena sytuacji przez wychowanka. Skutki odległe w czasie powstają w wyniku zapisu zdarzenia w pamięci trwałej, tj. doświadczenia o mocy regulacyjnej, czyli takiego, które sprawia, że doraźne skutki błędów wychowawczych wytwarzają nowe, niekorzystne lub zaburzają dotychczasowe prawidłowe sposoby funkcjonowania.

Biorąc pod uwagę rzeczywiste skutkikonkretnych błędów, ustalono, że:

agresja nauczyciela wywołuje u dziecka zagrożenie, lęk, spadek nastroju, poczucie winy, ucieczkę, izolację, agresję wobec wychowawcy; hamowanie aktywności może prowadzić do podporządkowania z lęku przed wychowawcą,zaniżenia samooceny, spadku nastroju, buntu, łamania zakazów, agresji, obrażania się, izolacji od wychowawcy;

obojętność powoduje zaniżenie samooceny, utratę wiary w siebie, „żebranie” o uczucie,

izolację od wychowawcy; bezradność sprzyja rozwojowi poczucia winy u wychowanka lub własnej przewagi i skłonności do krytyki wychowawcy;

Skutki błędów wychowawczychpopełnianych przez rodziców:

nadmierna koncentracja uczuciowa może doprowadzić do opóźnienia rozwijania samodzielności i dojrzałości społecznej, może wykształcić u dziecka postawę konsumpcyjną, dziecko nie widzi potrzeby działania na rzecz innych, takie zachowanie może zahamować rozwój dziecka w wielu dziedzinach takich jak: kontakty z rówieśnikami, obniżone poczucie własnej wartości, trudności w komunikowaniu się z innymi; wyolbrzymione, błędnie interpretowanie poczucia odpowiedzialności za dziecko może powodować wczesne wykształcanie się mechanizmów obronnych w postaci kłamstwa i coraz staranniejszego ukrywania przed rodzicami swoich problemów, ponadto nadmierna kuratela i drobiazgowo rozbudowany system zakazów może rodzić sprzeciw lub w drastycznych przypadkach bunt dziecka, młodzież poddana takim oddziaływaniom rodzicielskim może zatracać poczucie własnej wartości, przejmować od rodziców wypaczone cechy natury charakterologicznej jak np.: wścibstwo, podejrzliwość, nieufność, złośliwość; nieuwzględnienie zachodzącego procesu wzrostu dziecka może prowadzić do tego, że młody człowiek nie potrafi wyzwolić się psychicznie z ciążącej na nim atmosfery „dziecięcości” i musi pokonać wiele trudności na początku swojej samodzielnej drogi życiowej;

10. Metody i techniki wychowania.

Metoda wychowania systematycznie stosowany sposób postępowania wychowawcy, zmierzający do wywołania u wychowanków takiej działalności własnej, jaka jest w stanie doprowadzić do pożądanych zmian w ich osobowości.

METODY WYCHOWANIA WG MUSZYŃSKIEGO

1.Metoda wpływu sytuacji - polega na oddziaływaniu pośrednim za pomocą sytuacji, które wychowawca może tworzyć, aby organizować doświadczenie wychowanków.

-nagradzanie wychowawcze - to takie działania wychowawcy, które polegają na wywołaniu określonych pozytywnych konsekwencji w następstwie zachowań wychowanka, który dostatecznie często nagradzany nabiera poczucia integracji i bezpieczeństwa.

-karanie wychowawcze - polega na zwalczeniu zachowań destruktywnych i obniżeniu prawdopodobieństwa ich wystąpienia w przyszłości.

-instruowanie - polega na ukazywaniu wychowankowi niedostrzegalnych przez niego aspektów sytuacji, na zwracaniu jego uwagi na następstwa poszczególnych zachowań.

-organizowanie doświadczeń wychowanka - może polegać na takim manipulowaniu poszczególnymi elementami, aby działania konstruktywne przyniosły wychowankowi w konsekwencji następstwa pozytywne z punktu widzenia jego motywów.

-przydzielanie funkcji i ról społecznych - wychowawca wdraża dziecko do pełnienia przydzielonej roli lub funkcji odwołując się do jego inicjatywy, a unikając przymusu, powinien zapewniać mu maksimum swobody w wywiązywaniu się ze swoich zadań.

2.Metody wpływu osobistego - wynikają z naturalnej skłonności człowieka do naśladowania innych osób mających uznanie i autorytet.

-wysuwanie sugestii - wywoływanie odpowiednich reakcji może dokonywać się przez sygnalizowanie wychowankowi czego się od niego oczekuje.

-perswazja - polega na podsuwaniu wychowankom określonych rozwiązań przez posłużenie się odpowiednio dobranym zespołem argumentów.

-przykład osobisty - wywieranie wpływu przez dostarczanie wzorów zachowania i reagowania.

-aprobata i dezaprobata - polega na okazaniu uznania lub jego braku, które nie powoduje żadnych następstw.

3.Metody wpływu społecznego - polegają na znaczącym wychowawczo i atrakcyjnym oddziaływaniu zespołu wychowawczego. Wychowawca nie narzuca zespołowi własnych przekonań, ale na zasadzie współdziałania umożliwia wychowankom aktywne uczestnictwo.

-modyfikacja celów zespołu - polega na zabiegach sprzyjająch bądź podnoszeniu atrakcyjności życia w zespole lub wprowadzeniu nowych rodzajów aktywności zespołu.

-kształtowanie norm postępowania w zespole - polega na dopasowaniu norm wcześniej nabytych oraz kształtowaniu się nowych w wyniku funkcjonowania w zespole.

-przekształcenie struktury wewnętrznej grupy - wychowawca umacnia pozycję jednostek posiadających dodatni wpływ na ogół grupy.

-nadawanie właściwego kierunku działania kontroli społecznej w zespole - wychowawca wpływa na poglądy członków zespołu nadając odpowiedni tok, treść i kierunek tym reakcjom, objętym mianem kontroli społecznej.

4. Metody kierowania samowychowaniem polegają na czynnym ustosunkowaniu się do procesu własnego rozwoju.O samowychowaniu można mówić, wówczas gdy wychowanek uświadamia sobie cele prowadzące do rozwoju indywidualnego jednostki, oraz ukształtował w sobie źródła dążenia do nich. Jest na wyższym etapie pracy wychowawczej. Podłożem jej jest wewnętrzna potrzeba akceptacji wychowanka przez samego siebie i przez jego kolegów.

-metoda przybliżania wychowankowi celu pracy nad sobą- wychowawca powinien uświadomić wychowankowi cele jego wychowania, do których powinien sam zmierzać.

-metoda stymulowania wychowanka do realizacji programu pracy nad sobą-przynosi w efekcie nową, niepowtarzalną indywidualność, jest także - wbrew znaczeniu konwencjonalnemu - twórczością

-metoda przyswajania wychowankowi określonych metod i technik pracy nad sobą- wychowawca powinien przyswoić mu techniki pracy nad własną osobą w zakresie poznawania siebie samego.

Wszystkie oddziaływania muszą dążyć do przyswojenia przez osobę wychowanka fundamentalnych metod samowychowania. Korzystne jest by to właśnie wychowawca własną osobą ukazywał pozytywny wzór pracy nad własną sobą.

METODY WYCHOWANIA WG KRUSZEWSKIEGO

Metody strukturalne:

-stanowienie obyczajów - zadaniem wychowawcy jest zdefiniowanie ról i stosunków miedzy rolami, obsadzanie tych ról lub określenie reguł obsady i nadzór nad przestrzeganiem obyczajów.

-dyfuzja obyczajów - opiera się na naśladowaniu pewnych zachowań. Kontaktujące się ze sobą zbiorowości ludzkie przejmują od siebie rozwiązania swych żywotnych problemów.

-pobudzanie wynalazczości zespołowej - polega ona na takim kierowaniu społecznością, by ona sama wytworzyła wychowawczo pożądane obyczaje.

2. Metody sytuacyjne - wszystkie te schematy działania z wykorzystaniem, których wychowawca odpowiada na sytuacje zakłócenia powstające w klasie.

- nagradzanie i karanie

- przekonywanie i stawianie zadań - polega na reinterpretowaniu sytuacji wychowanka poprzez dodanie do niej przejawów zewnętrznej woli.

METODY WYCHOWANIA WG KONARZEWSKIEGO

Metody indywidualne

-nagradzanie i karanie

-modelowanie - dostarczanie wzorców przez wychowawcę, dawanie przykładu.

-metoda perswazji - tworzenie i przekazywanie wychowankowi komunikatów językowych w celu wywołania w strukturach jego wiedzy zmian o różnym zasięgu.

-metoda zadaniowa - polega na uruchamianiu i ukierunkowywaniu własnej aktywności wychowanka za pomocą stawianych mu zadań w celu wywołania wielostronnych zmian w strukturach jego wiedz

Grupowe metody wychowania:

-metoda kształtowania porównawczego odniesienia - dla każdej jednostki w grupie pozostałe są pewnym układem odniesienia dla zdefiniowania jej sytuacji.

Każda jednostka podlega więc wpływowi odwołującemu się do mechanizmu uczenia się przez obserwację.

-metoda kształtowania nacisku grupy- grupa jako zbiór jednostek współdziałających dla osiągnięcia wspólnego celu. Tu rolę mechanizmu regulacyjnego pełni podział funkcji miedzy konkretnych członków, a więc społeczna struktura grupy. Każda jednostka jest poddana naciskowi grupowemu.

-metoda kształtowania systemu ról i norm grupowych

-metoda kształtowania grupowych wzorców życia  

METODY WYCHOWANIA WG KRZYSZTOSZKA

1.Metoda bezpośredniego oddziaływania wychow. 

-wyjaśniająca (słowna)

-metoda oceny postępów społeczno-moralnych wychowanka

-nagroda i kara

 2. Metoda bezpośredniego oddziaływania wych.

  -organizowanie wielostronnej aktywności wychowanka wokół ważnych zadań dla danej jednostki, szkoły lub grupy

-organizowanie zespołu uczniowskiego-

-kierowanie procesem samowychowania

Techniki wychowawcze

jako część składowa metody wychowania moralnego, polegającego na właściwym organizowaniu pracy i życia uczniów są środkami wychowawczymi, podporządkowanymi tej metodzie.

RODZAJE TECHNIKK

1.Narady wychowawcze - umożliwiają uczniowi, którego zachowanie się jest przedmiotem tego typu narady, poznanie siebie w świetle opinii, jaką mają o nim jego koledzy z klasy.

2. Techniki socjodramatyczne(socjodrama) - stanowią spontaniczne odegranie (udramatyzowanie) przez uczniów jakiegoś wydarzenia, sytuacji, ukazanie osoby w działaniu, a także odpowiednie przedyskutowanie przedstawionych improwizacji.

3. Techniki grupowe - stanowią swoisty sposób oddziaływań wychowawczych, zmierzających do zdyscyplinowania klasy.
      4. Techniki psychoterapeutyczne:

         -psychodrama - polega na improwizowanym odgrywaniu określonych ról i udramatyzowanych zdarzeń.

              -psychogimnastka -polega na tym, że członkowie grupy wypowiadają się i komunikują niewerbalnie.

              -psychorysunek - polega na wykorzystaniu twórczo-kreacyjnej aktywnośc jak: rysowanie, malowanie, modelowanie.

              -muzykoterapia - polega na słuchaniu lub tworzeniu muzyki w celu leczniczym.

8. Teorie psychospołeczne i ich główni przedstawiciele.

Wychowanie według koncepcji psychospołecznej

Przedstawicielami koncepcji są: Alfred Adler, Erich Fromm, Karen Horney i Harry S. Sullivan. Według koncepcji psychospołecznej na kształtowanie osobowości szczególny wpływ mają nie tyle czynniki biologiczne, ile uwarunkowania społeczne. Zwolennicy tej koncepcji twierdzą, że lęk jest wytworem interakcji społecznych, jego głównej przyczyny upatrują w niepomyślnych warunkach życia. Kładą nacisk na to, że człowiek jest istotą społeczną, związaną integralnie z innymi ludźmi i od nich w dużej mierze zależną. O jego zachowaniu decyduje najczęściej sytuacja społeczna, z jaka się on spotyka w rodzinie, w szkole czy zakładzie pracy. Specjalny nacisk kładą na interakcje, w jakie jest uwikłana jednostka w swoim środowisku społecznym. Jednostka podlega różnego rodzaju wpływom stosunków międzyludzkich. Wychowanie nie jest wyłącznym czynnikiem rozwoju człowieka. Na rozwój ten znaczący wpływ wywierają także warunki życia społecznego, w jakich żyją jednostki. Warunki te mogą sprzyjać procesowi wychowania lub wyraźnie je ograniczyć, a nawet wpłynąć na jednostkę destruktywnie. Skuteczność oddziaływań wychowawczych zależy również od zaspokajania indywidualnych potrzeb psychospołecznych wychowanków, jak potrzeby bezpieczeństwa, przynależności, miłości. Wychowanie polega na podejmowaniu odpowiednich starań o przykładne współżycie i współdziałanie zarówno wśród dzieci i młodzieży jak i dorosłych. Sugeruje się zabieganie w procesie wychowania o poprawne stosunki interpersonalne zwłaszcza nacechowane życzliwością i zrozumieniem interakcje w formie porozumiewania słownego i bezsłownego.

5. Pedagogika w kontekście systemu nauk o wychowaniu (podział pedagogiki na

subdyscypliny wg. Kawula, PAN)

KLASYFIKACJA PODZIAŁU SUBDYSCYPLIN PEDAGOGICZNYCH WG PAN

1) Podstawowe dyscypliny pedagogiczne Pedagogika ogólna Historia oświaty i wychowania oraz doktryn pedagogicznych Teoria wychowania Dydaktyka

2) Szczegółowe dyscypliny pedagogiczne (wyznaczone linią rozwoju człowieka) Pedagogika rodziny Pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna Pedagogika szkolna Pedagogika szkoły wyższej Pedagogika dorosłych Pedagogika specjalna Teoria kształcenia równoległego Teoria kształcenia ustawicznego Pedagogika ludzi starych

3) Dyscypliny pedagogiczne odpowiadające głównym obszarom działalności człowieka Pedagogika społeczna Pedagogika kultury Pedagogika pracy Pedagogika zdrowia Teoria wychowania technicznego Teoria wychowania obronnego Pedagogika czasu wolnego i rekreacji

4) Dyscypliny pomocnicze i z pogranicza Pedagogika porównawcza Pedeutologia Polityka oświatowa Ekonomika oświaty Organizacja oświaty i wychowania Filozofia wychowania Psychologia wychowania Socjologia wychowania Biologia wychowania Informatyka i cybernetyka edukacyjna

KRYTERIA PODZIAŁU WG. S. KAWULI

1) K. celów działalności wychowawczej (dydaktyka i teoria wychowania)

2) K. metodologiczne (p. ogólna, społeczna)

3) K. instytucjonalne (p. szkolna, przedszkolna, szkoły wyższej, wojskowa)

4) K rozwojowe ( p. okresu żłobkowego, wczesnoszkolnego, dzieci i młodzieży, andragogika)

5) K. rodzaju działalności (p. obronna, rekreacji, kultury, sportu, pracy, zdrowia, czasu wolnego)

6) K. dewiacji i defektów rozwojowych (oligofreno-, tyflo-, surdopedagogika, p. resocjalizacyjna, penitencjarna, rewalidacyjna)

7) K. problemowe (historia oświaty, pedagogika porównawcza, polityka oświatowa, kształcenie zawodowe)

6. Teorie behawiorystyczne i ich główni przedstawiciele

Wychowanie według koncepcji behawiorystycznej

Istnieje kilka odmian koncepcji behawiorystycznej, najczęściej mówi się o skrajnej lub umiarkowanej jej wersji. We wszystkich koncepcjach behawiorystycznych istnieje przekonanie, że każdy człowiek jest istotą zewnątrzsterowaną (reaktywną), tzn., że jego zachowanie zależy w szczególności od uwarunkowań zewnętrznych. Wychowanie jest przede wszystkim bezpośrednim oddziaływaniem na wychowanków w formie np. różnego rodzaju manipulacji i indoktrynacji połączonych z bogatym zestawem nagród lub kar albo jednocześnie jednych i drugich.

Wychowanie w skrajnej koncepcji behawiorystycznej

Twórcą koncepcji jest John B. Wotson. Koncepcja ta jest pewnego rodzaju przeciwwagą dla klasycznej psychologii introspekcyjnej.

Wychowanie jest bezpośrednim oddziaływaniem wychowawcy na wychowanka, polega na jawnym kierowaniem jego rozwojem. Nie uwzględnia i wręcz lekceważy przysługujące wychowankowi prawa do własnej aktywności i samodzielności. Powyższy sposób rozumienia wychowania usprawiedliwia wszelkie przejawy manipulacji i indoktrynacji w wywieraniu wpływu na dzieci i młodzież. W takim wychowaniu ważniejsza od godności dzieci i młodzieży jest stosowana wobec nich jakaś określona technologia oddziaływań wychowawczych. Wychowankowie mają przyswoić sobie pożądane społecznie zachowania w odpowiedzi na dyrektywne względem nich oddziaływania. Podopieczni pozbawieni są prawa do własnej decyzji i podmiotowego traktowania. Wychowanek jest przedmiotem. Zgodnie z przekonaniem behawiorystów człowiek jest nade wszystko istotą dającą się dowolnie formować, zmiany w zachowaniu zawdzięcza głównie oddziaływaniom z zewnątrz. Jest pozbawiony twórczych koncepcji, własnych aspiracji, oczekiwań, preferowanych wartości itp. Zachowanie człowieka jest reakcją na bodźce z zewnątrz, środowiska lub otoczenia, w którym przebywa. Bodźce te wyznaczają określone reakcje, czyli sposoby zachowania. KRYTYKA: zapomina się o potrzebie podmiotowego traktowania wychowanków, pozbawia się ich własnej aktywności i samodzielności, w procesie rozwoju i wychowania, zabiega się o „ formowanie człowieka kolektywnego” i „człowieka produktywnego”, „człowieka podporządkowanego totalitarnej władzy”. Krytyka zwraca uwagę na to, iż taka metoda oddziaływania może się okazać skuteczna wobec jednych lub wręcz niepożądana wobec innych wychowanków.

Wychowanie w umiarkowanej koncepcji behawiorystycznej

Rzecznikami koncepcji umiarkowanej są Carl Holland, Robert Sears, John Dollard, Neal Miller, Hobart Mowrer, Joseph, Wolpe i Albert Bandura. Oprócz zmiennych niezależnych warunkujących zachowanie człowieka docenili oni wpływ zmiennych pośredniczących, nazwanych również zmiennymi interweniującymi lub zmiennymi niezależnymi zakłócającymi. Zwolennicy tej koncepcji są zdania, iż wszelkie reakcje ludzi mają na ogół charakter reakcji nabytych, czyli są podawane procesowi uczenia się. Także i w tej koncepcji przyczyny zachowań człowieka doszukuje się w jego otoczeniu, przede wszystkim w procesie uczenia się.

Szczególną rolę przywiązuje się do warunkowania instrumentalnego, polegającego na stosowaniu wzmocnień pozytywnych lub negatywnych. Wzmocnienia pozytywne mają na celu zwiększenie powtórzeń spontanicznych lub celowo zaistniałych reakcji pożądanych. Przybierają one formę: pochwały, uznania, nagradzania materialnego czy innych sposobów gratyfikacji. Natomiast wzmocnienia negatywne mają na celu zahamowanie zachowań niepożądanych. Przybierają formę nagrody lub kary. Warunkowanie instrumentalne w procesie uczenia się polega na odpowiednim manipulowaniu wzmocnieniami pozytywnymi lub negatywnymi (nagrodami i karami),w celu sterowania zachowaniami wychowanków oraz ich modyfikacji, przy czym zdecydowanie należy stosować i wybierać wzmocnienia pozytywne. Zakłada się, iż brak wzmocnień wyzwala tendencję do zanikania wyuczonej reakcji, natomiast stosowanie kar nie eliminuje zachowań niepożądanych, a jedynie je tłumi lub zahamowuje je na pewien czas.

Głównym celem koncepcji behawiorystycznej jest modyfikacja obserwowalnych reakcji człowieka. Nie jest nim natomiast „zmiana stanów wewnętrznych, takich jak poczucie winy, lęk czy siła woli”. Terapie behawioralne mają na celu oduczenie reakcji nieprzystosowanych lub patologicznych czy dewiacyjnych za pomocą wygaszania lub hamowania, a także wzmocnień pozytywnych, jak i również niekiedy wzmocnień negatywnych. Stosuje się techniki modyfikacji zachowań ludzkich - technikę desensybilizacji (odwrażliwiania), technikę modelowania (mode-ling, imitation) oraz trening asertywności. W świetle koncepcji behawiorystycznej podkreśla się możliwość dokładnego zaprogramowania pracy wychowawczej, zgodnie z przyjętymi celami wychowawczymi, ale nie uwzględnia się osobistego udziału dzieci w ich rozwoju i wychowaniu.

7. Teorie o orientacji humanistycznej i ich główni przedstawiciele

Wychowanie według koncepcji humanistycznej

Reprezentantami są: Abraham H. Masłow, Carl R. Rogers i Frederick S. Perls. Nawiązują oni do założeń fenomenologii, która opisuje to, co się znajduje w bezpośrednim doświadczeniu badacza, postuluje raczej rozumienie niż wyjaśnienie badanego zjawiska. Każdy człowiek (ze swej istoty) jest jednostką aktywną, samodzielną, a nie bez wolnie ulegającą wpływom środowiska zewnętrznego oraz podatną jedynie na zachowania reaktywne, jest podmiotem działania odpowiedzialnym za kierowanie własnym życiem i zdolnym do decydowania o własnym losie. Także dziecko jest człowiekiem pełnowartościowym, ma własne życie i własną tożsamość. Każdy człowiek ma prawo i obowiązek ponoszenia odpowiedzialności za własny rozwój oraz aktualizowanie drzemiących w nim możliwości. Powinien świadomie wpływać na kształt swojego życia poprzez samorealizacje i samokontrole. Człowiek z natury jest istotą dobry.

Wychowanie w koncepcji humanistycznej wyklucza wszelkiego rodzaju narzucanie wychowankom czegokolwiek i celowo rezygnuje z jakiejkolwiek formy przymusu, w tym także wymuszania na nich posłuszeństwa lub bezwzględnego podporządkowania się dorosłym. Wychowanie ma stwarzać odpowiednie warunki sprzyjające samorealizacji wychowanków, ma pomagać w rozwoju i dojrzałości. Wychowanie jest wspomaganiem podopiecznych w ich naturalnym rozwoju. Ma dopomóc stać się osobą w pełni funkcjonalną, otwartą na nowe doświadczenia, niepoddającą się mechanizmom obronnym, kierującą się również emocjami. Wychowanek ma posiadać poczucie własnej wartości. Wychowawca ma stworzyć atmosferę pozbawioną lęku, frustracji i stresów. W wychowaniu tym obowiązuje koncentrowanie się na wychowanku jako osobie ludzkiej. Punktem zainteresowania w procesie wychowawczym są nienurtujące go problemy czy sprawiane przez niego trudności, ile on sam jako osoba ludzka w pełni autonomiczna, niepowtarzalna i zasługująca na szacunek bez stawiania wstępnych warunków. Zapewnia się mu niezależność; zawierza się jego pozytywnym i twórczym możliwościom; daje mu się do zrozumienia, że sam może sobie poradzić z napotykanymi problemami.

WADY: zaniedbuje sferę mierzonych testami osiągnięć szkolnych efektów, nie sprzyja rozwojowi motywacji zorientowanej na sukcesy dydaktyczne, nie obniża poziomu leków u uczniów, zwiększa odczuwane przez uczniów zagrożenie w skutek wzrastającego u nich poczucia odpowiedzialności za własny rozwój.

TRUDNO ZAPRZECZYĆ: iż, pobudza uczniów do kierowania własnym rozwojem, iż, ułatwia im nawiązywanie otwartych i szczerych kontaktów z nauczycielem, iż, domaga we wzajemnym współżyciu i współdziałaniu, iż, wpływa na wzrost ich poczucia niezależności i własnej wartości, iż, wzmaga u nich spontaniczność i pomysłowość.

ZALETY: okazywanie sobie wzajemnej akceptacji i rozumienia empatycznego, przyjmowanie postaw autentyzmu, przywiązywanie wagi do rozmów przeprowadzanych dziećmi i młodzieżą, tworzenie i poprawianie więzi interpersonalnych między wychowawcami i wychowankami, psychologiczne wspomaganie wychowanków poprzez uważne (aktywne) ich wysłuchiwanie, życzliwe rozumienie i emocjonalny rezonans, wpływa na ożywienie ogólnej aktywności i samodzielności uczniów, pomaga w koncentrowaniu się w nauce szkolnej, rozbudza zainteresowania przedmiotami nauczania, sprzyja wzrostowi poziomu osiągnięć szkolnych,

3. Istota socjalizacji, a wychowanie

SOCJALIZACJA

Socjalizacja to proces przyswajania przez jednostkę wiedzy, umiejętności, wzorów zachowań, norm i wartości przekazywanych jej przez społeczeństwo i obowiązujących we współżyciu z innymi ludźmi oraz umiejętności niezbędnych dorosłej osobie. Jest rezultatem wpływów zamierzonych (wychowania) i niezamierzonych. Socjalizacji dokonuje się poprzez oddziaływanie środowiska społecznego (np. rodziny, kolegów), osób (np. nauczyciela) lub instytucji (np. szkoły).

Socjalizacja wg Muszyńskiego - to ogół wpływów środowiskowych na jednostkę,

w wyniku których nabywa ona zdolności do życia w społeczeństwie i pełnienia w nim

powszechnie obowiązujących ról.

Socjalizacja wg J. Szczepańskiego: proces przekształcenia biologicznego organizmu noworodka w aktywnego uczestnika życia społecznego i kulturalnego.

Socjalizacja wg T. Parson: wyrobienie w jednostce obowiązku i umiejętności koniecznych w przyszłym pełnieniu ról dorosłych.

Składniki:

− wdrożenie do panującego w danym społeczeństwie systemu wartości.

− przystosowanie do pełnienia określonej roli w społeczeństwie.

Proces uspołecznienia (socjalizacja jednostki ) rozpatrywany jest dwojako:

- jako wchodzenie w kulturę (proces akulturacji czyli proces wrastania w kulturę,

uczenia się ról społecznych, przejmowania symboli kulturowych i dziedzictwa

kulturowego, a przez to stawania się członkiem społeczeństwa).

- kształtowanie się osobowości społecznej (nabywanie kompetencji społecznych -

tzw. dojrzałość społeczna) czyli proces stawania się pełnowartościowym członkiem

społeczeństwa w wyniku uczenia się i przestrzegania obowiązujących norm i zasad

współżycia z innymi ludźmi.

Wymienione elementy procesu uspołecznienia dokonują się na dwóch płaszczyznach:

a. zamierzonych i celowych wpływów wychowawczych społeczeństwa szczególnie rodziny

i różnych instytucji wychowawczych,

b. niezamierzonych i spontanicznych wpływach wychowawczych (po przez nie kierowany i

nie uświadamiany wpływ środowiska społecznego)

Proces socjalizacji składa się z trzech mechanizmów psychospołecznych:

- mechanizm naśladownictwa pojawia się najwcześniej i polega na naśladowaniu

świata dorosłych, też naśladowanie ról.

- mechanizm internalizacji, czyli uzewnętrznienie, przyjmowanie pewnych wzorów

zachowania i systemów wartości, sposobów zachowania w taki sposób, że stają się

one elementami naszej osobowości i posługujemy się nimi bez udziału świadomości

(bez refleksyjnie).

- mechanizm identyfikacji, w sposób świadomy dokonujemy wyboru.

Trzy mechanizmy socjalizacji:

• Wzmacnianie - zachowania właściwe są nagradzane, niepożądane - karane.

• Naśladowanie to obserwacja zachowania innych i postępowania w sposób podobny.

• Przekaz symboliczny - wiedzę o tym co dobre, a co złe uzyskujemy słownie od innych i

dzięki rozmaitym tekstom pisanym.

Dwie główne fazy socjalizacji:

Socjalizacja pierwotna - przypada na niemowlęctwo i wczesne dzieciństwo. Socjalizacja

pierwotna jest pierwszą fazą, w której człowiek w swoim dzieciństwie staje się członkiem

społeczeństwa w ramach wzajemnego oddziaływania dziecka i jego rodziców. W tym

czasie dzieci poznają język i podstawowe wzory zachowań, które staną się podstawą

ich dalszej edukacji. Główną instytucją socjalizacji jest rodzina. Socjalizacja pierwotna

odbywa się pod wpływem „znaczących innych”.

• Socjalizacja wtórna - obejmuje starsze dzieci i rozciąga się na dorosłe życie jednostki.

Odnosi się do późniejszego procesu, w którym jednostka uprzednio socjalizowana

wchodzi w nowe etapy "obiektywnego świata" konkretnego społeczeństwa (np.

przygotowanie do określonego zawodu). Odpowiedzialność za socjalizację przejmują inne

instytucje: szkołą, grupy rówieśnicze, media, miejsce pracy. Zachodzące tam interakcje

uczą jednostkę wartości, norm i przekonań składających się na wzór kultury, w jakiej

żyje. Socjalizacja wtórna odbywa się pod wpływem „uogólnionego innego”.

Zasady socjalizacji:

1.socjalizacja wczesna ma znacznie większy wpływ na formowanie się osobowości niż

socjalizacja późniejsza,

2.interakcja z osobami ważnymi jest dla nas znacznie ważniejsza niż relacje z osobami

trzecimi,

3.interakcja w grupach pierwotnych jest znacznie ważniejsza w kształtowaniu osobowości niż

kontakty w grupach wtórnych,

4.długotrwłe związki z innymi mają większy wpływ na naszą osobowość niż relacje

krótkotrwałe czy przypadkowe

Socjalizacja a wychowanie

Socjalizacja jest ściśle związana z wychowaniem choć pojęcia te nie są tożsame. I

tak wychowanie to całokształt wpływów i oddziaływań środowiska społecznego oraz

przyrodniczego na człowieka, kształtujących jego rozwój i osobowość oraz przygotowujących

go do życia w społeczeństwie. Zazwyczaj zmierza do tego, aby utwierdzić i rozwinąć cechy

wspólne z całym społeczeństwem lub jakąś zbiorowością, klasą. Przez wychowanie w

szerokim pojęciu, rozumie się różne niezaplanowane wpływy; w ujęciu węższym wyłącznie

celowe zinstytucjonalizowane działanie (przemyślany, sterowany, proces).

Tak więc wychowanie jest działaniem celowym, zamierzonym i świadomie

organizowanym. W procesie wychowania mamy do czynienia z wyraźnymi intencjonalnymi

interwencjami wychowawczymi, zamierzonymi i świadomymi, przebiegającymi według z

góry określonych celów i zadań. W pewnym sensie odpowiada mu termin personalizacja.

Natomiast proces socjalizacji ma charakter anonimowy i niezamierzony, a osoba

socjalizowana nie uświadamia sobie wielorakich oddziaływań, do pewnego stopnia poddaje

się pasywnie wpływom społecznym. Odpowiada mu termin uspołecznienie.

Socjalizacja jest dopasowaniem się (akomodacją) osoby do społeczeństwa, personalizacja

zaś dostosowaniem sił społeczeństwa do osoby. A więc socjalizacja (człowiek jako produkt

różnego rodzaju uwarunkowań społecznych) i personalizacja (człowiek jako osoba) są dwoma

wzajemnie uzupełniającymi się procesami. Socjalizacja jest pojęciem o szerokim zasięgu, a

wychowanie jest wycinkiem tego pojęcia. Socjalizacja może wywoływać zarówno pozytywne

skutki i zmiany u jednostki, ale tez może w pewnych sytuacjach hamować jej rozwój, aby

zachować stan równowagi społecznej.

1. Podstawowy system pojęciowy w Pedagogice np.: (wychowanie, osobowość, kształcenie, system kształcenia, nauczanie, uczenie się, edukacja, kształcenie ustawiczne itp.)

Wychowanie -(Konarzewski). działalność w której jeden człowiek stara się zmienić drugiego człowieka. Zmiany odnoszą się do osobowości(Durkheim)jest oddziaływaniem pokoleń dorosłych na te które nie dojrzały jeszcze do życia społecznego.

Osobowość-to wewnętrzny system regulacji pozwalający na adaptacje i wewnętrzną integracje myśli uczuć i zachowania w określonym środowisku.

Kształcenie - to zarówno proces nauczania i jak i uczenia się . To całokształt poczynań umożliwiających jednostce uzyskanie o przyrodzie kulturze społeczeństwie a także osiągnięcie wszechstronnego rozwoju osobowości rozwijanie uzdolnień zainteresowań, sprawności umysłowej i fizycznej.

System kształcenia - tworzą w każdym społeczeństwie specjalnie powołane instytucje do organizowania i reagowania procesów poznania świata przez człowieka i procesów jego własnego rozwoju , te instytucje to szkoła placówka oświaty.

Nauczanie- działalność nauczyciela o charakterze planowej celowej pracy ukierunkowanej na wyposażenie uczniów o wiadomości umiejętności i nawyki oraz rozwijanie ich zdolności.

Uczenie się - proces zdobywania i gromadzenia doświadczeń, w wyniku czego powstają nowe formy zachowania się i działania lub następuje modyfikacja zachowań i działań wcześniej nabytych. Wskutek uczenia się opanowany zostaje cały system wiadomości, umiejętności, nawyków, przyzwyczajeń, przekonań.

Edukacja- oznacza wychowanie - jako kształcenie człowieka (przede wszystkim dziecka do osiągnięcia dorosłości).obejmuje aspekty: intelektualny, psychologiczny, moralny.
Celami edukacji są: uczenie przystosowywania do życia w społeczeństwie, kształtowania wolnego i osobistego sądu,

Kształcenie ustawiczne- polega na stworzeniu człowiekowi warunków do nieustannego doskonalenia swojej osobowości określania celów i dróg tego doskonalenia oraz kierunków przemian w dziedzinie oświaty umożliwiających mu zajęcie właściwego miejsca w dzisiejszej nowoczesnej rzeczywistości.

Samokształcenie- samodzielne przyswajanie wiedzy ale również kształcenie własnych postaw przekonań , ma wymiar samodzielnej aktywności wychowawczej i kształcącej skierowanej na samego siebie w celu pełnego rozumienia osobowości.

2. Istota wychowania i jego właściwości.

Wychowanie jako zjawisko społeczne oznacza, że występuje w zbiorowości człowieka i jest równocześnie funkcją życia społecznego. Tak rozumiane wychowanie cechuje:

-złożoność - odnosi się do zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowań wychowania

-intencjonalność - dotyczy świadomości celów, jakie chce wychowawca realizować w wyniku organizowanej działalności wychowawczej

-interakcyjność - oznacza współdziałanie wychowawcy z wychowankiem, musi być charakter dwustronny

-relatywność - odnosi się do trudności w przewidywaniu skutków oddziaływań wychowawczych

-długotrwałość - oznacza, że każdy człowiek podlega przemianom własnej osobowości przez całe życie i wiąże się ta cecha wychowania z systematycznością, co ma doniosłe znaczenie dla ciągłego pogłębiania i przetrwania osiągniętych wyników. Brak systematyczności może doprowadzić do zaprzepaszczenia tego co już się osiągnęło, jak również do cofnięcia się w rozwoju społeczno - moralnym wychowanków.

Istnieją dwie funkcję, jakie spełnia wychowanie w rozwoju społeczeństwa:

-adaptacyjna

-twórcza

Podstawowe dziedziny wychowania:

-wychowanie przez naukę

-wychowanie przez pracę

-wychowanie przez sztukę

-wychowanie przez sport i wypoczynek

-wychowanie przez kolektyw

3. Istota socjalizacji, a wychowanie.

Socjalizacja to przygotowanie człowieka do życia w społeczeństwie poprzez udział w grupach społecznych i ich kulturze. Socjalizacja uczy współżycia ze społeczeństwem , pełnienia ról społecznych, norm , panowania nad emocjami popędami wpaja człowiekowi aspiracje daje mu kwalifikacje sprawności umiejętności techniczne. Prowadzi do konformizmu Socjalizacja pierwotna jest pierwszą fazą w której człowiek w swoim dzieciństwie staje się członkiem społeczeństwa w ramach wzajemnego oddziaływania dziecka i jego rodziców. Socjalizacja wtórna odnosi się do późniejszego procesu w którym jednostka uprzedni socjalizowana wchodzi w nowy etap konkretnego społeczeństwa. Każda socjalizacja jest wychowaniem ale nie każde wychowanie jest socjalizacja.

Wychowanie jest działaniem celowym zamierzonym i świadomie organizowanym. Socjalizacja jest dopasowaniem się osoby do społeczeństwa

4. Podstawowe związki wychowania z opieką.

Opieka - zaspokajanie potrzeb człowieka któremu trudno by było samemu je zaspokoić charakterystyczne dla dzieciństwa dorastania. Opieka jest potrzebna gdy proces wychowania jest zagrożony ,zakres jest bardzo szeroki Związek między wychowaniem a opieką bez wychowania mogłaby przerodzić się w „dawanie" ponad miarę, a tym samym sprzyjać postawom biernego wyczekiwania oraz sankcjo- Najogólniej można powiedzieć, że wychowanie i opieka są pojęciami nować brak aktywności i samodzielności wychowanków. bliskoznacznymi.

Opieka wychowawcza- stworzenie odpowiednich warunków (rodzina zastępcza ) i towarzysząca - pokonywanie trudności przeszkód

Związki:

- zaspakajanie potrzeb fizjologicznych, podopiekuńczych (ubrania..), - związek z psychospołecznymi

Potrzebami( akceptacje , kontakt z rówieśnikiem poczucie bezpieczeństwa)

Opieka powinna uefektywniać wychowanie, wychowanie wskazuje jaka powinna być opieka .

8. Teorie psychospołeczne i ich główni przedstawiciele.

Głowni przedstawiciele to A. Adler, E. Fromm, K. Horney, H.S. Sullivan. Łączy ich przekonanie o tym, że na kształtowanie osobowości szczególny wpływ maja nie tyle czynniki biologiczne ale uwarunkowania społeczne. Wszyscy w ograniczonym zakresie doceniają istnienie pewnych ludzkich wrodzonych predyspozycji. Uważają, że człowiek jest istotą społeczną związaną integralnie z innymi ludźmi i od nich w dużej mierze zależy.

Jedną z podstawowych teorii psychospołecznych jest teoria interpersonalna H.S. Sullivana, zakładająca, że głównym czynnikiem rozwoju człowieka są stosunki interpersonalne. Od stopnia zażyłości lub dezintegracji stosunków interpersonalnych zależy nie tylko doraźne postępowanie jednostki, ale także sposób widzenia przez nią innych ludzi i samej siebie. Charakter interpersonalny mają nawet takie formy psychiczne jak: spostrzeganie, myślenie, zapamiętywanie, marzenia senne.

Zdaniem H. S. Sullivana, gdy dochodzi do wzajemnego porozumiewania się należy zwrócić uwagę na otwartą i szczerą wymianę opinii oraz jakie stanowiska zajmują osoby prowadzące rozmowę. Jeżeli ukryty sens wypowiedzi zostanie źle odczytany często dochodzi do braku zrozumienia, co wiąże się z wzajemnymi konfliktami a następnie do stanów lękowych. Sullivan określa takie zachowanie za największą siłę destrukcyjną w stosunkach interpersonalnych i główne źródło zaburzeń w zachowaniu człowieka. Dlatego też, aby stosunki między ludzkie miały pozytywny wpływ na rozwój jednostki, w tej koncepcji kładzie się ogromny nacisk na bezpieczeństwo.

Odmianą koncepcji psychospołecznej jest koncepcja według Karen Horney. Zwraca ona uwagę na istotną zależność zachowań ludzkich od interakcji społecznych. Twierdzi, że człowiek, który nie pozostaje w kontaktach z innymi ludźmi staje się samotny i bezradny. Jest to destruktywny czynnik zachowań ludzkich. Tak jak u H. S. Sullivana, K. Horney wyraża to brakiem bezpieczeństwa oraz lękami wewnętrznymi. Gdyby dziecko nie było pozbawione tych czynników to wzmacniałoby to u nich odsuwanie i izolację od ludzi, mogłoby się przerodzić nawet w niechęć oraz w agresję do innych. Dlatego amerykanka postuluje aby dzieci były obdarzane miłością, zaufaniem, szacunkiem, wyrozumieniem itp. Jeżeli te potrzeby nie zostają zaspokojone w psychice dziecka to może stać się zbyt uległe wobec dorosłych, by odzyskać to co utraciło bądź też „wytworzyć sobie wyidealizowany obraz siebie, aby skompresować w sobie swoje poczucie niższości”

Wychowanie polega na odpowiednim organizowaniu współżycia i współdziałania dzieci, młodzieży i dorosłych czyli na zabieganiu o poprawne stosunki interpersonalne, o interakcje w formie porozumienia słownego i bezsłownego.

9. Autorytet nauczyciela w integrowaniu wpływów wychowawczych szkoły i rodziny.

Autorytet opiera się na wzajemnym zaufaniu i szacunku, dzięki czemu uczniowie chętnie przyjmują rady nauczyciela, wykazuję tendencję do naśladowania i przyjmowania jego sugestii. Na autorytet wychowawcy składają się przede wszystkim cechy jego charakteru i osobowości, jak również talent pedagogiczny, przejawiający się w budzeniu zainteresowań i zapału do nauki, a także w obcowaniu z dziećmi. Autorytet pedagogiczny staje się koniecznym warunkiem właściwego przebiegu procesu edukacji.

Współczesnego nauczyciela, obok gruntownej i rzetelnej wiedzy, którą powinien nieustannie aktualizować i umiejętności metodycznych powinny charakteryzować specyficzne cechy osobowościowe do jakich należy zaliczyć miłość drugiego człowieka, kontaktowość, wyobraźnię. Cechy wzoru osobowości nauczyciela (wg Mysłakowskiego) :

Umiejętność kontaktu z młodzieżą Czynna sympatia Poszanowanie godności ludzkiej ucznia

Kredyt zaufania, jakim powinno obdarzać się młodzież Sprawiedliwość Zgodność między słowem a postępowaniem Niezawodność Umiejętność stawiania wymagań i konsekwencja w egzekwowani

Zadania nauczyciela, wychowawcy: Humanistyczne podejście do dzieci i młodzieży

Umiejętność porozumiewania się z wychowankami Poznanie ich w sposób obiektywny

Kreowanie rzeczywistości, w której będzie następował rozwój osobowości

Kształtowanie umiejętności do funkcjonowania w życiu społecznym- dialog, rozmowa, dzielenie się

Kształtowanie poprawnego widzenia własnej osoby co jest potrzebne do samorozwoju

Przygotowanie do tworzenia sytuacji i rozwiązywania problemów, reagowania na sytuacje trudne, problemy Wydawanie obiektywnych ocen

Obraz nauczyciela ma niewątpliwie wpływ na funkcjonowanie dziecka w szkole. Jeśli ten obraz jest pozytywny, wpływa on na motywację dziecka do aktywnego uczestnictwa w zajęciach. Brak stresu pozwala dziecku na kreatywne podejście do stawianych mu zadań. Ma to swoje konsekwencje w radzeniu sobie z wymaganiami edukacyjnymi.

Nauczyciel musi wykazać wiele trudu, zarówno w kontaktach z uczniami, jak i ich rodzicami, aby był przez nich doceniany. Powinien nieustannie dbać o dobre relacje z dzieckiem i jego rodziną, o zacieśnianie więzi między nimi i ciągle dążyć do ich umacniania. Autorytet, jakim darzony jest nauczyciel przez swoich uczniów jest podstawą do tego, aby w oczach rodziców zdobyć zaufanie i szacunek. Aby współpraca z rodzicami przynosiła pożądane efekty, konieczne jest, aby taki nauczyciel: dysponował wiedzą niezbędną do tego, aby w sposób kompetentny zajmować się poznawczo i praktycznie tą dziedziną działalności, jaką jest współpraca szkoły z rodziną;

posiadał umiejętność interpretacji zjawisk i procesów dotyczących stosunków rodzice-nauczyciele;

rozumiał funkcje i zadania oraz podstawowe role społeczne, w których umiejętność współdziałania może mieć zastosowanie; reprezentując twórczy stosunek do pracy, dążył do rozszerzania sfery „możliwości”, poszukiwał rozwiązań, które pozwolą mu spełniać zadania odpowiednie do poziomu oczekiwań; przekonany był o konieczności doskonalenia- reprezentowania postawy wyzwalającej aktywność rodziców. Doskonalił w rozumieniu współdziałania nauczycieli i rodziców, prowadząc do poszukiwania rozwiązań (satysfakcjonujących obie strony), rozwijał osobiste strategie uczenia się, przełamując stereotypy postaw, sporządzał projekty i plany działań, upatrując w sobie, ale także i w rodzicach główny czynnik sprawczy; rozumiał, że głębsze poznanie partnerów interakcji (rodziców ucznia) zmienia charakter kontaktów społecznych- przede wszystkim pozytywnie;

potrafił nawiązać kontakt z rodzicami uczniów, był umiejętnym obserwatorem, stymulatorem, organizatorem, negocjatorem i animatorem w stosunkach z rodzicami, w czasie trwania wspólnych działań edukacyjnych Wymienione kompetencje mogą się przyczynić do podniesienia jakości współpracy z rodzicami, a właściwe postawy wobec nich oraz wychowanków wspierać będą nauczycielski autorytet.

11. Błędy wychowawcze i ich skutki w wychowaniu i rozwoju dziecka.

Błąd wychowawczy to takie zachowanie wychowawcy, które stanowi realną przyczynę (lub ryzyko) powstania szkodliwych dla rozwoju wychowanka skutków.(Gurycka) Skutki błędu wychowawczego można podzielić na doraźne i odległe w czasie. Skutki doraźne dotyczą zerwanej lub zaburzonej interakcji oraz negatywnej oceny zdarzenia przez wychowanka, powodują przeniesienie ocen i zachowań na inne sytuacje wychowawcze lub życiowe. Skutki odległe w czasie wywołują negatywne zmiany osobowości oraz jej zaburzenia. Gurycka w oparciu o zachowania wychowawcy skategoryzowała błędy wychowawcze. Ujęła je w postaci dwubiegunowej:

* Ekstremalna emocjonalna akceptacja dziecka - Ekstremalne odrzucenie emocjonalne dziecka,

* Nadmierna koncentracja na dziecku - Nadmierna koncentracja na sobie,

* Nadmierna koncentracja na zadaniu dziecka - Niedocenianie zadań dziecka

Dziewięć błędów nauczyciela- Gurycka

1.Rygoryzm: *Nauczyciel formułuje wymagania, polecenia, zakazy. *Sprawdza, drobiazgowo kontroluje wymagania, polecenia, zakazy. *Formułuje oceny negatywne.

2.Agresja: *Nauczyciel atakuje słownie, obraża, poniża, kpi, krzyczy, wyraża lekceważenie. *Nauczyciel atakuje fizycznie, uderza, bije, szturcha, przymusza do określonej pozycji (klęczenie). *Nauczyciel atakuje symbolicznie poprzez obraźliwe gesty, ironię, ostre kary.

3.Hamowanie aktywności:* Nauczyciel przerywa aktywność dziecka innymi poleceniami, zadaniami. *Nauczyciel włącza się w aktywność dziecka, przeszkadza, odbiera odwagę, krytykuje, wprowadza modyfikacje bez zgody dziecka, przejmuje czynności dziecka bez powodu i uzasadnienia. *Nauczyciel zakazuje wykonywania przez dziecko aktywności bez uzasadnienia lub z uzasadnieniem ograniczającym.

4.Obojętność: *Nauczyciel nie nawiązuje kontaktu z uczniem, jest obok dziecka, okazuje brak zainteresowania dzieckiem werbalnie i mimicznie. *Nauczyciel nie reaguje na próby nawiązania kontaktu przez dziecko (nie odpowiada na pytania, nie słucha, zajmuje się czymś innym). *Nauczyciel jest bierny wobec próśb i potrzeb dziecka.

5.Eksponowanie siebie: *Nauczyciel absorbuje dziecko swoimi sprawami i problemami w nieadekwatnych sytuacjach, demonstruje humory, urazy obraża się. *Chwali się swoimi sukcesami, wywyższa się. *Domaga się względów, egzekwuje swoje prawa

6.Uległoś: *Nauczyciel spełnia zachcianki dziecka. *Obniża a nawet rezygnuje z wymagań stawianych dziecku wobec jego nalegań, napotkanych trudności. *Demonstruje bezradność wobec dziecka werbalnie lub fizycznie (skarży się, płacze).

7.Zastępowanie: *Wychowawca wykonuje zadania za dziecko (wyręcza je) *Pozbawia dziecko możliwości decydowania o podjęciu działań własnych tłumacząc to zmęczeniem, trudnością zadania, słabością dziecka, jego dobrem. *Proponuje dziecku zastępowanie go w różnych czynnościach, motywując to jego dobrem, czasem na zabawę i naukę.

8.Idealizacja dziecka: *Wychowawca podkreśla słowem i zachowaniem szczególne walory i możliwości dziecka. *Wnika w narzucający się sposób w szczegóły poczynań dziecka, jego sytuację. *Sprawy dziecka wyzwalają nadmierną aktywność wychowawcy (niesienie pomocy, troska, uwypuklanie ważności spraw dziecka).

9.Niekonsekwencja: *Wychowawca ma zmienne wymagania i zachowania wobec dziecka, w podobnych sytuacjach stawia dziecku różne wymagania i inaczej je ocenia. *Nauczyciel jest niekonsekwentny w formułowaniu poleceń (zmienia je), w kontroli nad wykonaniem zadań (szczegółowo, doraźnie, wcale), w ocenianiu ucznia (brak jednolitego systemu)

Błędy wychowawcze popełniane przez rodziców i nauczycieli

Na błędy wychowawcze składają się niewłaściwości w postępowaniu wychowawców (rodziców, nauczycieli, innych osób, instytucji, środowisk) z dziećmi i młodzieżą w procesie ich rozwoju i wychowania. Przyczyną jest niewłaściwy dobór metod wychowania (brak sposobu postępowania) i niewiedza, nieświadomość metod wychowania.

Szkodliwość popełnianych błędów wychowawczych - wzmacnia lub osłabia indywidualną odporność dziecka, jego właściwości osobowościowe, typ więzi uczuciowej z rodzicami lub jednym z nich, panująca w rodzinie atmosfera, ogólne warunki jej życia.

Ujemne tego rezultaty są następujące:

samodzielność dziecka i jego dojrzałość społeczna nie rozwija się w stopniu dostatecznym.

obserwuje się znacznie powolniejszy, niekiedy poważnie zahamowany proces rozwoju dziecka także we wszystkich innych dziedzinach: ma ono wyraźnie zaniżone wyobrażenia o swoich możliwościach, jest onieśmielone, szybko przejawia objawy zmęczenia i znudzenia,

dziecko odsuwane od współudziału w pracach na rzecz rodziny, szerszego otoczenia (oszczędzane) nie nabywa niezbędnych w późnym życiu umiejętności, przyjmuje postawę oczekiwania na świadczenia innych

w miarę dorastania coraz silniej rozwijają się u dziecka dyspozycje do „brania” i „korzystania”. Nazywamy to postawą konsumpcyjną.

u dziecka wcześnie wykształcają się mechanizmy obronne w postaci kłamstwa i coraz staranniejszego ukrywania przed rodzicami swoich problemów

nadmierna kuratela i rozbudowany system zakazów rodzą sprzeciw a niekiedy są przyczyną drastycznych form buntu

postawa wychowawcza dorosłych oraz stosowane metody oddziaływania na dziecko mogą być źródłem różnych zaburzeń charakteru,

dziecko zatraca poczucie własnej wartości, staje się bierne i podatne na wszelkie wpływy,

nieuwzględnianie zachodzącego procesu wzrostu dziecka czego skutkiem jest wspieranie dziecka w sytuacjach, które wymagają przede wszystkim jego własnych wysiłków i starań.

14. Zjawiska kultury popularnej, a oddziaływanie wychowawcze

Termin kultura popularna używany zamiennie jako kultura masowa, wiąże się z rozpowszechnianiem kultury poprzez urządzenia i instytucje, za pomocą których kierowane są pewne treści do bardzo licznej i zróżnicowanej publiczności. Zalicza się tu przede wszystkim: wysokonakładową prasę, radio, telewizję, fonografię, kinematografię oraz wydawane w wielkich nakładach książki. W ostatnich latach do środków komunikacji dołączył także Internet, który jest miejscem zdobywania nowych informacji i uczenia się większości dzieci i młodzieży. W obecnych czasach z kultury popularnej korzystają wszyscy, co nie znaczy, że każdy tak samo.

Media w większości pokazują młodym ludziom „jak żyć” i dostarczają wzorców zachowania. Muzyka i młodzieżowe czasopisma zawierają wyraźne przesłanie światopoglądowe, które nierzadko staje się budulcem tożsamości młodego pokolenia. Chodzi zwłaszcza o muzykę, a w szczególności jej treść.

Kultura popularna w coraz większym stopniu dominuje w życiu codziennym współczesnych społeczeństw więc niewątpliwie ma duży wpływ na młode pokolenie, na kształtowanie tożsamości młodzieży i jej styl życia. Niezwykła popularność i siła oddziaływania mediów audiowizualnych sprawia, że stały się one istotnym czynnikiem wychowawczym. Nie ma dziś prawie domu bez telewizora. Komputery stały się codziennością. Przekaźniki masowej kultury są widziane jako dodatkowy "wychowawca" młodego pokolenia, po wymienionej na pierwszym miejscu rodzinie oraz kościele i szkole. Psychologia społeczna odnotowuje w związku z tym zagadnieniem szereg niepokojących zjawisk. Fakt ogromnego wpływu mass mediów, zwłaszcza na młodego i niekrytycznego odbiorcę stanowi wyzwanie dla rodziców i osób odpowiedzialnych za kształtowanie młodego pokolenia. Nadmierne oglądanie telewizji przez dzieci prowadzi do ich niedostatecznej aktywności i nie tylko fizycznej, ale także społecznej i intelektualnej.

Pomimo licznych zalet edukacyjnych kultury popularnej nie można zapomnieć o jej negatywnym wpływie na społeczeństwo. Zagrożeniem dla rozwoju młodego człowieka są brutalne, nasycone wulgarnością programy, gry itp. Fakt, że młodzi ludzie na każdym kroku oglądają przemoc, gwałt, agresję, brutalność - ma wpływ na ich postawę. Istnieje przekonanie, że następstwem oglądania scen przemocy staje się emocjonalne i fizjologiczne przyzwyczajenie się do tego rodzaju obrazów. Człowiek uzależnia się od nich i z czasem wykazuje obojętną postawę w stosunku do okrucieństwa, zatraca moralną wrażliwość oraz dochodzi do wniosku, że zachowania agresywne są nieuniknione i usprawiedliwione.

Najważniejsze skutki psychologiczne i społeczne to: niepokój, lęk, stany depresyjne, rozdrażnienie, zaburzenie koncentracji uwagi pamięci, konflikty z otoczeniem, zanik więzi emocjonalnych z bliskimi osobami. Poprzez nałogową w wielu przypadkach konsumpcję środków masowego przekazu, wszechogarniającą pop kulturę, następuje przeciążenie dziecka dochodzącymi do niego bodźcami. Dochodzi do zahamowania rozwoju najcenniejszych cech dziecka takich jak ciekawość, wyobraźnia, zdziwienie światem oraz chęć jego poznania.

Zadaniem środowiska rodzinnego oraz szkoły powinno być przygotowanie młodego człowieka do prowadzenia kreatywnego stylu życia, samodzielnego myślenia i działania.

Zastanawiając się nad kierunkiem procesu wychowania w obliczu rozwoju kultury współczesnej, Z. Melosik podaje cztery możliwości:

świadome dążenie do zablokowania istniejących trendów kulturowych, w imię uznanych, tradycyjnych wartości kulturowych;

bezrefleksyjne dryfowanie wraz z szybko zmieniającą się kulturą;

akceptacja euforii supermarketu i bezkrytyczne ,,klikanie” w rzeczywistość, tak jak gdyby to była strona z Internetu;

negocjacja z młodzieżą kształtu rzeczywistości, w której wspólnie żyjemy a w szczególności kształtowanie w młodzieży nawyku świadomego podejmowania wyborów odnośnie do kształtu własnego ,,ja” .

Tylko czwarta możliwość daje pedagogom szansę na uczestnictwo w kształtowaniu tożsamości, marzeń i życia współczesnej młodzieży. Ale głównym problemem jest stosunek ludzi dorosłych do kultury popularnej. Ważna jest, żeby pedagodzy odeszli od przyjętego stanowiska ,,misjonarzy”, zakładając z góry swoją wyższość moralną, ponieważ taka postawa nie prowadzi do konstruktywnego działania pedagogicznego. Starając się wnieść w świadomość młodzieży to co moralne, właściwe, wartościowe często działa się przez strach i przymus. Doprowadza to do rozbieżności między doświadczeniami i oczekiwaniami młodego pokolenia a ofertą pedagogiczną, która jest przez nich odrzucana.

12. Charakterystyka podstawowych środowisk wychowawczych : rodziny, szkoły, środowiska lokalnego, grup rówieśniczych i ich wpływ na rozwój człowieka.

RODZINA

Stanowi pierwotną i podstawową grupę społeczną. Rodzina spełnia kilka doniosłych funkcji, rozumianych jako pierwszoplanowe jej zadania na rzecz swych członków i społeczeństwa. Ziemska wyróżnia:

funkcję prokreacyjną, zapewniającą społeczeństwu ciągłość biologiczną i zaspokajającą potrzeby seksualne małżonków;

funkcję zarobkową, decydującą zaspokajaniu niezbędnych środków utrzymania rodziny;

funkcję usługowo-opiekuńczą w stosunku do członków rodziny;

funkcję socjalizującą, to jest przekazywanie dzieciom języka, wzorów kulturowych, norm moralnych, obyczajowych, obejmującą proces adaptacji małżonków do przyjętych na siebie ról rodzinnych;

funkcję psychologiczną, czyli wymiany emocjonalnej lub ekspresji uczuć, rozumienia i uznania, której celem jest zapewnienie członkom rodziny zdrowia psychicznego.

Nie wszystkie rodziny spełniają swe funkcje w jednakowym stopniu. Należą do nich wg. Kowalskiego:

rodziny rozbite (rozwód, śmierć, wyjazd za granicę), zrekonstruowane (zawarcie nowego małżeństwa), zdezorganizowane(rozbite wewnętrznymi niepowodzeniami), zdemoralizowane (pozostające w konflikcie z prawem lub z sąsiadami), zastępcze (brak więzi biologicznej)

Wymienione typy rodzin niepełnych nierzadko pociągają za sobą ujemne skutki pod względem wychowawczym. Kompensacja ich jest możliwa we wszystkich rodzinach niepełnych, zwłaszcza dzięki okazywaniu dzieciom pożądanych z wychowawczego punktu widzenia postaw rodzicielskich i unikaniu przez rodziców błędów wychowawczych. Do postaw nie sprzyjających prawidłowemu rozwojowi należą - zgodnie z typologią M. Ziemskiej: postawa nadmiernie chroniąca dziecko (nadopiekuńczość), postawa przesadnej koncentracji uczuciowej na dziecku i postawa nadmiernego dystansu lub niechęci, a niekiedy jawnej wrogości.

Rodzina kształtuje młodego człowieka, ukierunkowuje jego rozwój, daje możliwości, gwarantuje bezpieczny rozwój, daje radość, odpoczynek, zregenerowanie sił, pozwala na wykształcenie różnic indywidualnych, jest wsparciem w sytuacjach trudnych.

SZKOŁA

W szkole młodzież zdobywa ciągle nowy i bogatszy zasób wiedzy, rozwija przydatne w życiu umiejętności, zdobywa doświadczenia, uczy się współżycia i współdziałania z innymi. Szkoła ułatwia rozwijanie i pogłębianie przekonań i postaw w sferze społecznej, moralnej, ideowej, religijnej. Realizacja tych celów i zadań jest możliwa przede wszystkim dzięki spełnianiu przez szkołę trzech podstawowych funkcji - dydaktycznej (przekazywanie wiedzy z różnych dziedzin), wychowawczej (kształtowanie postaw społeczno-moralnych i ideowych) i opiekuńczej (zaspokajanie potrzeb niezbędnych dla prawidłowego rozwoju fizycznego i psychicznego uczniów).

Funkcjonowanie szkoły jako instytucji opieki i wychowania zarówno na poziomie kształcenia podstawowego, jak i średniego nie zawsze odbywa się bez zakłóceń. Główne przyczyny nieprawidłowego funkcjonowania szkół :

preferowanie funkcji kształcącej kosztem niedoceniania funkcji wychowawczej,

przeładowania programów nauczania,

stosowanie w nadmiarze tradycyjnych metod nauczania,

przestarzała organizacja procesu nauczania,

brak należytego przygotowania kadry nauczycielskiej

Zadania szkoły:

kształcenie i nauczanie

wychowywanie i opieka

funkcje dydaktyczne

przekazywanie wiedzy, tworzenie warunków, aby nauczać i kształcić

przygotowanie do życia w grupie, przygotowanie do funkcji społecznych i adaptacyjnych, uczenie samodzielności

wpływanie na rozwój i kształtowanie człowieka (funkcja rozwojowa)

Cele szkoły:

wszechstronny rozwój każdego ucznia, a więc pełny rozwój jego umysłu, woli, uczuć i charakteru

obywatelskiej świadomości

umiejętność działania w zespole i dla zespołu

poczucia odpowiedzialności za słowa i krzywdy

ŚRODOWISKO LOKALNE

Obok rodziny najważniejszy czynnik socjalizacji, nieodłączny i nieuchronny element otoczenia życia jednostki, cały system instytucji służących organizacji życia zbiorowego, ma sens terytorialny, demograficzny, instytucjonalny, kulturowy i regulacyjny, to gromada ludzi zamieszkujących ograniczone i względnie izolowane terytorium, posiadających i ceniących wspólną tradycje wartości i symbole, instytucje usługowe i kulturowe, świadomych jedności, odrębności i gotowości do wspólnego działania, żyjących w poczuciu przynależności i wewnętrznego bezpieczeństwa

Cechy społeczności lokalnej:
a) terytorium
b) interakcje społeczne
c) istnienie trwałej więzi między członkami
d) poczucie jedności
e) podział prac i usług
f) kultura, tradycja wspólna
g) tożsamość etniczna, religijna,
h) poczucie odrębności i względnej izolacji, kontroli grupy nad jednostką i powszechnej identyfikacji członków.

GRUPA RÓWIEŚNICZA

Grupa rówieśnicza stanowi niewielką liczbę osób pozostających ze sobą w bezpośrednich kontaktach i mających poczucie swej odrębności grupowej oraz wspólnie podzielane wartości. Charakterystyczną cechą nieformalnych grup rówieśniczych jest spontaniczny sposób ich powstawania, a więc nie są one przez nikogo świadomie i celowo organizowane. Powstają w wyniku wzajemnego poznania i porozumienia się, czyli w warunkach interakcji. Obejmują przeważnie osoby o podobnych upodobaniach i zainteresowaniach.

Nieformalne grupy rówieśnicze są złożone przeważnie z dzieci lub młodzieży mieszkających w bliskim sąsiedztwie. Łączy ich przede wszystkim przebywanie razem i możliwość przyjemnego spędzania czasu wolnego, który najczęściej przeznaczają na wspólne zabawy. Nieformalne grupy rówieśnicze powstają również na terenie szkoły, zwłaszcza w poszczególnych klasach szkolnych.

Cechy grupy rówieśniczej:

podobne zainteresowania

daje to, czego nie daje rodzina

normy, wiadome ale nieformalne

struktura społeczna

przywódca- autorytet nieformalny

spoistość- określa stopień atrakcyjności, wzajemne oddziaływanie przez wzajemne kontakty

Cele grupy rówieśniczej:

wspólna zabawa

przebywanie razem

u starszych rozmowy i dyskusje

potrzeba odczuwanych psychospołecznych i konkretnych sytuacji życiowych- potrzeba bycia, uczestnictwa w grupie

Dziecko w grupie uczy się nie tylko pomagać innym lecz również przyjmować ich pomoc. Dostrzega, że świat nie kręci się wokół niego, że wszyscy ludzie są ważni, że trzeba liczyć się ze zdaniem innych. W grupie zawierane są pierwsze przyjaźnie, obdarzanie zaufaniem, powierzanie i dotrzymywanie tajemnic, tu dziecko uczy się lojalności i dowiaduje co grozi za jej nie dochowanie.

Podział:

dziecięce grupy zabawowe- potrzeba wspólnego bawienia się

paczki- podobne zainteresowania, uzdolnienia, dążenia, poglądy i postawy; względna trwałość i silna więź grupowa

gang (banda) ma znaczenie negatywne, składa się z dzieci zaniedbanych wychowawczo i nie akceptowanych przez rówieśników, członkowstw rekompensuje brak bezpieczeństwa, przynależności, miłości i uznania

13. Znaczenie samorządności i samorządu w procesie wychowania.

Samorządność dzieci i młodzieży rozumie się ich współudział w decydowaniu o wspólnych sprawach i wykonywaniu przez nich konkretnych działań zgodnych z podjętą wcześniej decyzją. Mówi się też o samorządności jako zasadzie współżycia samosterujących się grup społecznych.

Rozumiana w ten sposób samorządność w procesie wychowania sprzyja:

uczeniu się demokratycznych form współżycia społecznego i organizowania się na zasadzie stowarzyszenia ludzi równych wobec prawa;

kształtowaniu się postaw świadczących o gotowości do zachowań prospołecznych, bezinteresownych świadczeń i pracy dla innych ludzi;

głębszemu pojmowaniu odpowiedzialności moralnej, znaczenia prawdziwego autorytetu, prawa do odrębności przekonań, tolerancji dla innych, zdolności do empatii i rozwijania tzw. wyższych uczuć;

zapewnieniu poczucia godności i wolności osobistej jako osób prywatnych i jako członków grupy;

zapewnieniu poczucia bezpieczeństwa, m.in. dzięki istnieniu mechanizmów samoobronnych grupy wobec zagrożeń z zewnątrz

Należycie rozwijana samorządność jest skutecznym antidotum wobec wszelkich tendencji do manipulowania dziećmi i młodzieżą, zmniejsza antagonizmy między nimi a wychowawcami; dopomaga w usuwaniu tzw. drugiego nurtu w życiu szkolnym lub zakładowym; ułatwia zajmowanie przez wychowanków w miarę wysokiej pozycji w grupie, a także pobudza do identyfikowania się z jej celami i zadaniami oraz wyzwala u nich coraz większą aktywność i samodzielność. Istnieją także inne korzyści płynące bezpośrednio lub pośrednio z rozwijania samorządności wśród dzieci i młodzieży

Warunki rozwijania samorządności

Istotnymi czynnikami warunkującymi samorządność w różnych placówkach opiekuńczo-wychowawczych i szkołach są :

umożliwianie podejmowania zadań wyrastających z realnych sytuacji życiowych oraz zainteresowań i potrzeb dzieci i młodzieży;

stopniowe zwiększanie zakresu współudziału wychowanków w decydowaniu o swoich sprawach i działaniu dla wspólnych celów;

włączanie do samorządnej działalności całej społeczności dziecięcej i młodzieżowej;

dbałość o zapewnienie dynamicznego rozwoju samorządności.

Przejawy samorządności:

wspólne organizowanie warunków życia zakładowego, jak: samo obsługa w sypialniach, jadalni i świetlicy, udział w ustalaniu jadłospisu, planowanie wydatków, załatwianie zakupów, prowadzenie punktów usługowych i zagospodarowanie pomieszczeń;

troskę o dobre wyniki w nauce, czyli dbałość o właściwe urządzę nie i wyposażenie miejsc do odrabiania lekcji, przestrzeganie spokoju

w czasie nauki własnej, organizowanie pomocy koleżeńskiej w nauce, wyzwalanie pozytywnej motywacji uczenia się, zapoznawanie się z metodami i higieną pracy umysłowej;

zorganizowanie czasu wolnego przez urządzanie zabaw, imprez artystycznych, wycieczek, uroczystości związanych z tradycjami zakładu, tworzenie zespołów amatorskich, zwiedzanie muzeów, umożliwianie oglądania sztuk teatralnych, ustalanie programu zajęć na niedziele i święta;

udział w życiu środowiska w formie nawiązywania kontaktów z różnymi instytucjami i ciekawymi ludźmi, zwiedzanie interesujących miejsc i zabytków danej miejscowości, uczestnictwo w lokalnych obchodach lub uroczystościach czy też różnego rodzaju pracach społecznie użytecznych na rzecz środowiska;

ustalanie obowiązującego trybu życia i zwyczajów w placówce, jak: podział na grupy wychowawcze, przydział pokoi, samodzielne ich urządzanie, udział w tworzeniu przepisów i zwyczajów porządkowych łącz nie z wprowadzaniem zmian w regulaminie zakładowym i rozkładzie dnia obowiązującym dotychczas wychowanków;

współudział w regulowaniu współżycia w zespole oraz rozstrzyga nie praktycznych problemów moralnych i konfliktów, czyli kształtowa nie właściwych stosunków między chłopcami i dziewczętami, odpowiednich postaw wobec najmłodszych, a także właściwe współżycie w sypialniach, ocena wykroczeń i ustalanie środków zapobiegawczych, wyznaczanie kar i nagród;

organizowanie spotkań dyskusyjnych na interesujące tematy, w tym także spotkań z ciekawymi osobami, oraz organizowanie różnych kół zainteresowań

Niebezpieczeństwa zagrażające samorządności wychowanków (wg Kamińskiego) :

nadmiar podniet, czyli nadużywanie współzawodnictwa jako formy aktywizacji samorządnej działalności;

nadmiar aktywności i odpowiedzialności wychowanków, to jest nieliczenie się z ich realnymi możliwościami, co odbija się niekorzystnie, zwłaszcza na dalszym rozwoju umysłowym i społecznym dzieci;

zaniedbywanie opieki nad samorządem ze strony wychowawcy, szczególnie w przypadku zatargów i konfliktów powstających wśród dzieci i młodzieży w ramach wykonywanych przez nie samorządnych działań;

przekształcanie się grupy działaczy samorządu w klikę, stwarzającą jedynie pozory swej użyteczności za pomocą utrzymywania zewnętrznego ładu i porządku wśród podległych sobie wychowanków;

osiąganie rzeczowych wyników kosztem strat wychowawczych, w tym nierzadko za pomocą obietnic i przekupstwa korzyściami materialnymi i niematerialnymi, aby spowodować na przykład zwycięstwo wychowanków w olimpiadzie lub zawodach sportowych;

nadmiar ingerencji wychowawczej ze strony wychowawcy, którego gorliwość pedagogiczna ogranicza do minimum swobodę wyboru wychowanków

zadowalanie się doraźnymi i czysto zewnętrznymi efektami, a więc zwykłą atrakcyjnością, zastępującą zaplanowaną, systematyczną aktywność samorządu;

niebezpieczeństwo blagi społecznej, polegającej na przynależności do zbyt wielu ogniw życia samorządowego i na niewyraźnym rozgraniczaniu zakresu funkcji sprawowanych w ramach poszczególnych ogniw samorządowych

zasklepianie się w samym sobie, wyrażające się w tendencji do przeciwstawiania się innym grupom i społecznościom, wyrażania im swej niechęci i wyizolowywania się w coraz większym stopniu od otaczającej wychowanków rzeczywistości społecznej.

Twórcy : Korczak, Kamiński, Babicki, Jeżewski, Markiewicz

---