Podział nauk epidemiologicznych

według gromadzonej wiedzy

• epidemiologia ogólna

• epidemiologia szczegółowa

• epidemiologia chorób zakaźnych i inwazyjnych

• epidemiologia zakażeń szpitalnych

• epidemiologia chorób cywilizacyjnych

• epidemiologia chorób środowiskowych

• epidemiologia chorób zawodowych

• epidemiologia wypadków związanych z pracą

• epidemiologia wojenna

• geografia epidemiologiczna

• epidemiologia historyczna

ze względu na działalność praktyczną

• epidemiometria (metodologia epidemiologiczna)

• profilaktyka (epidemiotechnika)

• promocja zdrowia - działania informacyjne prowadzone przez pracowników służby zdrowia i wybranych ogniw administracyjno-medycznych, umożliwiające ogółowi ludności zwiększenie kontroli nad swoim zdrowiem oraz stwarzające możliwość poprawy stanu zdrowia

• organizacja służb sanitarnych i przeciwepidemicznych

• polityka zdrowotna - wytyczanie strategicznych kierunków ochrony zdrowia społeczeństwa oraz potrzeb diagnostycznych i leczniczych, opracowanie strategii działań profilaktycznych, legislacja prozdrowotnych aktów prawnych, ustalenie nakładów finansowych na służbę zdrowia.

Epidemiologia - nauka o rozpowszechnieniu i o czynnikach warunkujących występowanie związanych ze zdrowiem stanów lub zdarzeń w określonych populacjach oraz jako dyscyplina służąca kontroli problemów zdrowotnych (Last, 1995).

Zdrowie - pełen dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny, a nie wyłącznie brak choroby bądź niedomagania (WHO, 1948).

Choroba - każde zaburzenie homeostazy organizmu, niezależnie od jego przyczyny.

Zgony z powodu cholery na obszarach Londynu zaopatrywanych w wodę przez różne przedsiębiorstwa, 8.07.-26.09.1854 (wg Snow, 1855, cyt. za Beaglehole i wsp., 2002)

Przedsiębiorstwo	Ludność zaopatrywana w wodę w 1851 r.	Zgony z powodu cholery	Współczynnik zgonów na 1000 mieszkańców
A	167 654	844	5,0
B	19 133	18	0,9

Podział badań epidemiologicznych

Badania obserwacyjne

Badania opisowe

Badania analityczne

ekologiczne

przekrojowe

kliniczno-kontrolne

kohortowe

Badania eksperymentalne

POSTĘPOWANIE W BADANIU Kliniczno-kontrolnym

PLAN BADANIA:

1. Wybór		Przypadki	Kontrola
2. Pomiar ekspozycji w przeszłości	ekspozycja (+)	a	b
		ekspozycja (-)	c	d
		ogółem	a + c	b + d
3. Porównanie proporcji eksponowanych w grupach		a/a + c	b/b + d

POSTĘPOWANIE W BADANIU KOHORTOWYM

PLAN BADANIA:

1. Wybór		Narażeni	Nie narażeni
2. Obserwacja stanu zdrowia obu grup	nowe zachorowania	a	b
		zdrowi	c	d
		ogółem	a + c	b + d
3. Porównanie proporcji chorych w grupach (zapadalności)		a/a + c	b/b + d

Badania kohortowe

Zalety:

• dokładne określenie mierników bezpośredniego ryzyka rozwoju choroby w populacji (współczynnik zapadalności, remisji, umieralności) w powiązaniu z zagrożeniami środowiskowymi

• ograniczenie błędów w pozyskiwaniu informacji o badanych czynnikach - kryteria i procedury diagnostyczne można ściśle ustalić i wystandaryzować

• możliwość ustalenia relacji badanych czynników, także w stosunku do innych chorób (w badaniach retrospektywnych możliwość analizowania tylko jednej choroby)

Wady:

• wysokie koszty i trudności organizacyjne - duży rozmiar badanych populacji i długi czas obserwacji

• konieczność zapewnienia tego samego standardu diagnostycznego w toku długoletnich obserwacji prospektywnych

• nieprzydatność do badania chorób o niskich współczynnikach zapadalności

• udział badanych maleje wraz z upływem czasu - kohorta jest coraz silniej wyselekcjonowana

Mierniki zdrowia

Pozytywne

Określają sprawność i prawidłowość funkcji poszczególnych narządów oraz sprawność całego ustroju

Negatywne - pomiar natężenia chorób w populacji:

• Chorobowość

• Zapadalność

• Inwalidztwo

Upośledzenie (impairment) - jakakolwiek ułomność psychiczna, fizyczna lub anatomiczna dotycząca budowy lub funkcjonowania ustroju

Niepełnosprawność (disability) - jakiekolwiek ograniczenie lub brak (w wyniku upośledzenia) zdolności do wykonywania zgodnie z przyjętą normą działalności życiowej

Inwalidztwo (handicap) - niedogodność występująca u danej osoby w wyniku upośledzenia lub niepełnosprawności, która ogranicza lub uniemożliwia wypełnianie przez nią w normalny sposób jej roli życiowej

• Umieralność

• Śmiertelność

• Absencja chorobowa

• Częstotliwość hospitalizacji

Chorobowość (PREVALENCE) - frakcja (odsetek) populacji badanej, u którego w danym punkcie czasowym występuje określone zjawisko zdrowotne

Współczynnik chorobowości

Czynniki wpływające na poziom chorobowości

Podwyższające	Obniżające
Dłuższy okres trwania choroby Wydłużenie przeżycia przypadków nieleczonych Zwiększenie liczby nowych przypadków Imigracja przypadków Emigracja zdrowej populacji Imigracja potencjalnych nowych przypadków Polepszenie możliwości diagnostycznych	Krótsze trwanie choroby Wysoka liczba przypadków zakończonych zgonem Zmniejszenie liczby nowych przypadków Imigracja zdrowej populacji Emigracja osób chorych Zwiększenie wskaźnika wyzdrowień Pogorszenie diagnostyki

Zapadalność - nowe przypadki danej choroby, które pojawiły się w określonym przedziale czasowym

Współczynnik zapadalności

	Zapadalność	Chorobowość
Licznik	Ilość nowych przypadków (choroby), które pojawiły się w określonym przedziale czasu w badanej grupie, początkowo wolnej od objawów choroby	Wszystkie przypadki (choroby) odnotowane w badanej populacji w określonym punkcie czasowym
Mianownik	Wszystkie osoby wrażliwe na zachorowanie (zdrowe) wchodzące w skład badanej populacji w momencie rozpoczęcia badania	Wszystkie osoby badane w danym punkcie czasowym (zdrowe + chore)
Czas badania	Przedział czasu	Punkt czasowy
Metoda pomiaru	Badanie kohortowe	Badanie przekrojowe

Trendy sekularne współczynników zapadalności (linia przerywana) i chorobowości (linia ciągła)

Skrócenie średniego czasu trwania choroby Skuteczna terapia Wysoka śmiertelność choroby Nieskuteczna profilaktyka	Bez zmian
Choroba przewlekła Wydłużenie przeżyć Skuteczna profilaktyka	Skuteczna profilaktyka Skuteczna terapia

Umieralność - liczba zgonów występująca określonym czasie w danej populacji

Współczynnik umieralności ogólnej

Cząstkowe współczynniki umieralności:

- dla określonej grupy wiekowej

- dla mężczyzn lub kobiet

- z powodu określonej choroby:

Wskaźnik umieralności proporcjonalnej - proporcja zgonów z powodu określonej przyczyny w stosunku do ogółu zgonów:

Wskaźnik śmiertelności - odsetek zgonów spowodowanych przez daną chorobę w populacji chorych na tę chorobę

Umieralność niemowląt

Zgon płodu - zgon następujący przed całkowitym wydaleniem płodu lub wydobyciem z ustroju matki

Noworodek martwo urodzony - noworodek, którego zgon nastąpił przed całkowitym wydaleniem lub wydobyciem z ustroju matki i którego ciężar wynosił przynajmniej 1001 g

Noworodek niezdolny do życia z oznakami życia - noworodek o ciężarze co najmniej 601 g, a poniżej 1001 g, który po wydaleniu lub wydobyciu z ustroju matki żył krócej niż 24 godziny

Noworodek niezdolny do życia bez oznak życia - - noworodek o ciężarze co najmniej 601 g, a poniżej 1001 g, który po wydaleniu lub wydobyciu z ustroju matki nie wykazuje oznak życia

Ogólny współczynnik umieralności niemowląt

Współczynnik wczesnej umieralności niemowląt

Współczynnik późnej umieralności niemowląt

Współczynnik umieralności okołoporodowej

Współczynnik martwo urodzonych

PLAN BADANIA EPIDEMIOLOGICZNEGO

Wstępne założenie

• Wysoka zapadalność na chorobę X jest skutkiem zwiększonego narażenia na czynnik Y…

• Zwiększona ekspozycja na czynnik X zaowocuje wzrostem zapadalności na chorobę Y…

Wybór typu badania epidemiologicznego

	PRZYDATNE	NIEPRZYDATNE
Rzadko występująca choroba	Kliniczno-kontrolne (5) Ekologiczne (4)	Przekrojowe Kohortowe
Rzadka przyczyna (czynnik ryzyka)	Kohortowe (5) Ekologiczne (2)	Przekrojowe Kliniczno-kontrolne
Jedna przyczyna - wiele efektów	Kohortowe (5) Przekrojowe (2) Ekologiczne (1)	Kliniczno kontrolne
Badanie zależności czasowych	Kohortowe (5) Ekologiczne (2)	Kliniczno-kontrolne Przekrojowe
Bezpośredni pomiar zapadalności	Kohortowe (5) Kliniczno-kontrolne (1)*	Ekologiczne Przekrojowe
Długi okres utajenia	Kliniczno-kontrolne (3)	Kohortowe Przekrojowe Ekologiczne

Populacja badana

Charakterystyka

• reprezentatywna dla populacji, do której będą odnosiły się wyniki badania

Liczebność

• istotność statystyczna wyników (rozkład normalny)

• bez zbędnych kosztów

Metody doboru populacji do badań

DOBÓR PRZYPADKOWY	DOBÓR CELOWY
Losowanie Metoda reprezentatywna Dobór przypadkowy	Badania przesiewowe Wybór celowy do grupy badanej Matching do grupy kontrolnej

Wybór analizowanych parametrów

• narażenie

• występowanie choroby lub jej skutków

Pomiar narażenia

ankieta/wywiad

pomiar bezpośredni

Rodzaje pytań stosowanych w wywiadzie/ankiecie

• pytania otwarte

Ile papierosów dziennie palisz?

• pytania zamknięte

Ile papierosów dziennie palisz?

a) <10 szt.

b) 10-20 szt.

c) >20 szt.

• pytania dychotomiczne

Czy palisz papierosy?

a) tak

b) nie

Każde pytanie powinno być jasno sformułowane

i nie może sugerować odpowiedzi!!!

Czy kiedykolwiek byłeś hospitalizowany?

???

Czy kiedykolwiek byłeś w szpitalu?

Tak, w odwiedziny u chorej cioci.

Czy kiedykolwiek leżałeś w szpitalu?

Tak, kiedy się urodziłem.

Czy kiedykolwiek leżałeś w szpitalu z powodu choroby?

Bezpośredni pomiar narażenia na czynniki środowiskowe

• ekspozycja zewnętrzna

• ekspozycja wewnętrzna - biomarkery

Biomarkery narażenia

Obecne w wewnętrznych przedziałach organizmu mierzalne ilości czynnika szkodliwego i/lub jego metabolitów i/lub produktów jego interakcji z innymi czynnikami lub tkankami

Biomarkery wrażliwości

Określają wpływ czynników genetycznych lub nabytych na wystąpienie/wielkość skutków zdrowotnych wywołanych narażeniem

Biomarkery skutku biologicznego (choroby)

Mierzalne zmiany w organizmie (biochemiczne, strukturalne, czynnościowe, behawioralne) powstałe w wyniku narażenia

• hematologiczne

• nefrotoksyczności

• hepatotoksyczności

• immunotoksyczności

• genotoksyczności

Pomiar występowania choroby lub jej skutków

• negatywne mierniki zdrowia

Rozpoznanie choroby w badaniu epidemiologicznym

• zawsze ten sam scenariusz wywiadu

• test diagnostyczny o odpowiedniej trafności

• zdefiniowany zakres wartości prawidłowych

Trafność testu diagnostycznego

• Czułość - odsetek stwierdzanych rozpoznań prawdziwie dodatnich

• Swoistość - odsetek stwierdzanych testem rozpoznań prawdziwie ujemnych

Zależność pomiędzy czułością a swoistością testu w diagnostyce cukrzycy

(wg Diabetes Program Guide, Public Health Service Publication No. 506, 1960)

Poziom cukru we krwi 2 h po posiłku [mg%]	Czułość (faktycznie chorzy) [%]	Swoistość (faktycznie zdrowi) [%]
70 80 90 100 110 120 130 140 150 160 170 180 190 200	98,6 97,1 94,3 88,6 85,7 71,4 64,3 57,1 50,0 47,1 42,9 38,6 34,3 27,1	8,8 25,5 47,6 69,8 84,1 92,5 96,9 99,4 99,6 99,8 100,0 100,0 100,0 100,0

Weryfikacja statystyczna wyniku badania

6

---