Inteligencja

Zajęcia 3

Strelau - „podręcznik akademicki”

• W zakresie badań nad inteligencja wyróżnia się 2 główne nurty:

• Nurt psychometryczny - główny akcent pada na różnice indywidualne w inteligencji; w ramach tego nurtu inteligencja ma status cechy

• Podejście poznawcze - inteligencja przejawia się w procesach poznawczych, m.in. rozumowanie, pamięć, uwaga. Procesy te leżą u podstaw inteligencji psychometrycznej.

1. CZYM JEST INTELIGENCJA?

• Żeby scharakteryzować RI w szybkości i jakości, z jaką ludzie rozwiązują problemy angażujące umysł, często posługujemy się określeniem „inteligencja”

• Potoczna definicja inteligencji nie odbiega zbytnio od tej w rozumieniu psychologów

• Inteligencja - jest bardzo ogólną zdolnością umysłową, która m.in. obejmuje zdolność rozumowania, planowania, rozwiązywania problemów, myślenie abstrakcyjne, rozumienie złożonych idei, szybkość uczenia się i korzystania z doświadczeń

• w paradygmacie poznawczym akcent pada na takie zjawiska, jak pamięć robocza, strategie poznawcze, zasoby uwagi

• podejście procesualne - podkreśla zmienność funkcjonowania poznawczego (inteligencji) zależnie od specyfiki sytuacji, w jakiej znajduje się osoba, i specyfiki zadania umysłowego, które rozwiązuje

• Hebb: pojęcie inteligencji A i B, nawiązał do pojęć biologicznych- genotypu i fenotypu

• Inteligencja A - stanowi podstawowy potencjał intelektualny organizmu, zdeterminowany przez genotyp. Tak rozumiana inteligencja określa górną granicę możliwości człowieka. Tak, jak genotyp, nie może być ona przedmiotem obserwacji

• Inteligencja B - jest zdeterminowana przez fenotyp. Składają się na nią te zdolności intelektualne, które przejawiają się na zewnątrz, w zachowaniu. Stanowią one wynik interakcji inteligencji A z szeroko rozumianym środowiskiem, takim jako środowisko płodowe, odżywianie, rodzina, szkoła, kultura itp.

• Inteligencja C (Vernon) - poddaje się pomiarowi i ujawnia się w rozwiązywaniu testów inteligencji. Często nazywa się ją inteligencją psychometryczną,

• Inteligencja społeczna (Thorndike)- zdolność rozumienia i kierowania ludźmi oraz rozumnego postępowania w stosunkach międzyludzkich. Badania wskazują, że jest ona skorelowana z inteligencją ogólną.

• Inteligencja emocjonalna [Salovey i Mayer (Goleman rozpowszechnił)] - znajomość własnych przeżyć, kierowanie emocjami, zdolność motywowania się, rozpoznawanie emocji u innych (empatia), nawiązywanie i podtrzymywanie związków z innymi (składnik inteligencji społecznej). Jest zbiorem cech osobowości, motywacji i zdolności poznawczych, a także inteligencji społecznej

• Koreluje dodatnio z ekstrawersją i ujemnie z neurotycznością

• Matczak: IE jest indywidualną dyspozycją warunkującą efektywność zachowań adaptacyjnych człowieka. Jest też dyspozycją warunkującą skuteczność adaptacji dzięki efektywnemu radzeniu sobie z emocjami.

• Podstawowymi przejawami IE byłyby: umiejętne (niepowodujące subiektywnych zniekształceń) odczytywanie niesionych przez emocje informacji, umiejętne wykorzystywanie i regulowanie doznawanych emocji w celu zapewnienia sobie optymalnej mobilizacji oraz umiejętne, adekwatne do sytuacji wyrażanie emocji

• IE nie jest lepszym niż tradycyjna inteligencja predykatorem efektywności życiowego funkcjonowania człowieka, zwiększa jednak możliwość jej prognozowania

• IE jest dyspozycją złożoną z wielu komponentów, których poziom może być u jednej i tej samej osoby zróżnicowany, co pozwala mówić o różnych jej profilach czy postaciach

Cztery główne sposoby konceptualizacji IE:

Inteligencja emocjonalna to:	Autorzy:	IE najlepiej mierzą:
Zbiór zdolności poznawczych do przetwarzania informacji emocjonalnych	Mayer i Salovey	Zadania testowe (np. rozpoznawanie emocji na fotografiach)
Zbiór umiejętności do radzenia sobie z emocjami, ujawnianych w realnych sytuacjach życiowych	Goleman	Obserwacja, kwestionariusze
Poczucie własnej skuteczności emocjonalnej - przekonanie o dobrym radzeniu sobie	Petrides i Furnham	Kwestionariusze
Zbiór cech osobowości sprzyjających adaptacji, takich jak optymizm, odporność na stres, samoakceptacja	Bar-On	Kwestionariusze

• Inteligencja praktyczna (Neisser) - wprowadził to pojęcie chcąc podkreślić, że inteligencja ogólna, z reguły mierzona testami inteligencji, ma niewiele wspólnego z inteligencja przejawiającą się w życiu codziennym, w tym również w pracy zawodowej. Badania nad tym rodzajem inteligencji prowadzi Robert Sternberg.

2. STRUKTURA INTELIGENCJI W UJĘCIU PSYCHOMETRYCZNYM

• Badania Spearman'a: we współczynnikach korelacji pomiędzy poszczególnymi pomiarami (oceny szkolne i wyniki badań z testów psychometrycznych) istnieje określona hierarchia. Najwyżej ze wszystkimi pozostałymi pomiarami korelują oceny z filologii klasycznej, najniżej - oceny z muzyki. Za wariancję poszczególnych pomiarów odpowiadają dwa czynniki:

• Czynnik ogólny - wspólny dla wszystkich dokonanych pomiarów, występuje on w tym większym nasyceniu, im większy jest udział procesów umysłowych w rozwiązywaniu zadań

• Czynnik specyficzny - jest różny dla różnych pomiarów

• To odkrycie doprowadziło go do sformułowania dwuczynnikowej teorii zdolności:

• Wszystkie zdolności człowieka składają się z 2 niezależnych czynników. Jeden z nich to czynnik ogólny= inteligencja ogólna, ten czynnik oznaczył symbolem „g”. Drugi czynnik, to czynnik specyficzny, oznaczony literą „s”; jest odpowiednikiem tak zwanych zdolności specjalnych, a zarazem niezależny od czynnika g.

• Te czynniki realnie nie istnieją, mają status hipotezy, która głosi, że istnieje mechanizm odpowiedzialny za to, co nazywamy inteligencją - Spearman utożsamił go z energią umysłową, która lokalizuje się w mózgu.

• Wg Spearman'a inteligencja ogólna ujawnia się w funkcjonowaniu intelektu opartym na 2 zasadach:

• Edukcja relacji - proces umysłowy polegający na ujmowaniu stosunku między dwoma lub więcej elementami

• Edukcja korelatów - występuje wtedy, gdy znana jest relacja, a należy do niej wydedukować to, co jest brakującym elementem, do którego ta relacja się odnosi

• Najbardziej znane testy inteligencji, szczególnie te, które mierzą poziom inteligencji, posługując się IQ, oparte są na pojęciu inteligencji w rozumieniu Spearman'a (np. Test Matryc Ravena)

2.1. Modele czynników równorzędnych

• Thurstone: koncepcja znana jako teoria podstawowych zdolności umysłowych, w której autor wyodrębnił 7 czynników, które nazwał zdolnościami podstawowymi

1. Rozumienie słów

2. Płynność słowna - łatwość i szybkość generowania słów i właściwego ich użycia

3. Zdolności liczbowe - łatwość i umiejętność wykonywania operacji arytmetycznych

4. Zdolności przestrzenne

5. Zdolności rozumowania - rozumowanie indukcyjne, przypominające edukcje relacji i korelacji

6. Pamięć

7. Szybkość spostrzegania

• Guilford: Model Struktury Intelektu (MSI), teoria trzech aspektów intelektu; uchodzi za najlepszą ilustrację modeli inteligencji opartych na czynnikach równorzędnych

• Każdą zdolność można opisać, odwołując się do 3 aspektów, ponieważ każde zachowanie inteligentne wyraża się zawsze w operacjach umysłowych, które są wykonywane na określonym materiale (treści) i prowadzą do określonego wytworu:

• Operacje

• Wykonywane na wytworach i treściach, opisują specyficzny dla człowieka sposób funkcjonowania umysłu.

• Są to: poznawanie, pamięć, wytwarzanie (myślenie) dywergencyjne, wytwarzanie konwergencyjne i ocenianie

• Treści (materiały)

• Obejmują kategorie: figuralną, symboliczną, semantyczną i behawioralną.

• Opisują one podstawową zawartość informacji z punktu widzenia psychologicznego

• Wytwory

• Sprowadzają się do kategorii: jednostki, klasy, relacje, systemy, przekształcenia i implikacje; odnoszą się do formalnego aspektu informacji

• Zdolności elementarne są od siebie niezależne, a więc nie korelują ze sobą

• Model ten podkreśla różnorodność procesów umysłowych uczestniczących w zachowaniu inteligentnym; jednak ignoruje fakt, że zdolności nie są odizolowane jedne od drugich; wyodrębnione czynniki są subiektywne i sztucznie wytworzone.

2.2. Modele czynników hierarchicznych

• CZTEROPOZIOMOWA STRUKTURA INTELIGENCJI W UJĘCIU VERNONA

• Struktura inteligencji składa się z 4 poziomów, na których szczycie znajduje się Spearmanowski czynnik g. Dwa główne czynniki grupowe, najsilniej nasycone czynnikiem g, to:

• Czynnik werbalno-szkolny

• Czynnik przestrzenno-manualny

• Pod nimi znajdują się czynniki grupowe o mniejszym zakresie

• W obrębie czynnika w-sz: zdolności werbalne, liczbowe, rozumowanie logiczne, uwaga, płynność słowna

• Na dole znajdują się czynniki specyficzne; przejawiają się w konkretnych czynnościach, a ich specyfika zależy od rodzaju czynności

• STRUKTURA INTELIGENCJI WG CATTELA (i HORNA) - INTELIGENCJA PŁYNNA I SKRYSTALIZOWANA

• Pierwsza faza badań: czynnik g należy rozdzielić na 2 bardziej specyficzne czynniki: inteligencję płynną (g_f) i inteligencję skrystalizowaną (g_c)

• Inteligencja płynna - uwarunkowana właściwością fizjologiczną struktur nerwowych w mózgu, zależy w decydującej mierze od czynnika genetycznego. Przypomina inteligencje A w ujęciu Hebba. Przenika wszelkie czynności umysłowe (fluid). Ujawnia się najbardziej w rozwiązywaniu zadań, w których chodzi o ujmowanie stosunków między rzeczami czy elementami (Spearmanowska edukcja relacji) w testach niewerbalnych

• Inteligencja skrystalizowana - zbliżona do inteligencji B wg Hebba; jest wynikiem doświadczenia i uczenia się, które nakładają się na inteligencję płynną. Dzięki kumulującemu się doświadczeniu, zmienia się ona wraz z wiekiem i duży wpływ na nią wywierają czynniki kulturowe. Nazwa taka, bo traktowana jest jako produkt końcowy, ukształtowany w wyniku doświadczenia

• W późniejszych publikacjach Cattel wyrażał pogląd, że jego czynnik gf jest najbardziej zbliżony do g, toteż nie ma potrzeby lokowania nad gf i gc czynnika nadrzędnego g. jednak badania pokazały jednoznacznie, że oba czynniki -gf i gc - są dodatnio skorelowane i dzielą wspólną wariancję z czynnikiem trzeciego stopnia - inteligencją ogólną g.

• Najczęściej do pomiaru inteligencji w ujęciu Spearmana i Cattela stosuje się testy Wechslera

• Teoria ta uwzględnia zmiany w poziomie inteligencji na przestrzeni życia, a ponadto oferuje narzędzia służące do oceny poziomu intelektualnego rozumianego w kategoriach inteligencji płynnej i skrystalizowanej

• Horn: teoria gf - gc jest autentycznie hierarchicznym modelem obejmującym wszystkie główne domeny funkcjonowania poznawczego

• TRÓJWARSTWOWA STRUKTURA INTELIGENCJI - WYNIK WSZECHSTRONNEJ META ANALIZY

• John Carrol; jego meta analiza potwierdziła hierarchiczną strukturę inteligencji, na której szczycie znajduje się Spearmanowski czynnik g. Autor zidentyfikował zarazem 8 czynników bardziej specyficznych, którymi w różnym stopniu nasycony jest czynnik zdolności ogólnych

Warstwa III - Inteligencja ogólna (G3)
Inteligencja płynna	Inteligencja skrystalizowana	Ogólna pamięć i zdolność uczenia się	Ogólna percepcja wzrokowa	Ogólna percepcja słuchowa	Ogólna zdolność wydobywania z pamięci	Ogólna szybkość pamięci	Szybkość przetwarzania informacji
Warstwa I

• Struktura zdolności poznawczych składa się z 3 warstw (odpowiadających czynnikom I, II i III stopnia). Zdolności poznawcze zidentyfikowane w poszczególnych warstwach można traktować jako wąskie ( warstwa I), szerokie (warstwa II) i ogólne (warstwa III).

• Czynnik G dzieli wspólną wariancję z czynnikami reprezentującymi warstwę II, przy czym jego nasycenie w wypadku każdego z tych czynników grupowych jest różne (odległość od czynnika G)

• Najbardziej nasycony czynnikiem G jest czynnik zidentyfikowany jako inteligencja płynna, najmniej zaś szybkość przetwarzania informacji

• Czynniki należące do warstwy II wpływają na wiele różnorodnych zachowań w określonej dziedzinie. Dziedziny te różnią się stopniem, w jakim podkreślają znaczenie procesu, treści czy sposobu przebiegu reakcji poznawczej.

• Czynniki należące do warstwy I są najbardziej specyficzne, reprezentują specjalizację zdolności w określonych kierunkach, odnoszą się do różnych treści i procesów czy tez strategii stosowanych w trakcie wykonywania zadań

• Zdaniem Carrolla wyodrębnione czynniki nazywają się poznawczymi, ponieważ traktują one o różnych sposobach stosowania umiejętności i wiedzy w procesie przetwarzania i tworzenia informacji

• Model ten jest wśród badaczy najpowszechniej akceptowanym poglądem na strukturę inteligencji.

3. INTELIGENCJA WIDZIANA Z PERSPEKTYWY PROCESÓW POZNAWCZYCH

• Hunt zaproponował, żeby inteligencje traktować jako proces przetwarzania informacji.

• Spośród koncepcji inteligencji o orientacji poznawczej, a mimo to uwzględniającej istnienie RI w funkcjonowaniu poznawczym, największą popularność zdobyła triachiczna teoria inteligencji w ujęciu Sternberga

3.1. Triachiczna teoria inteligencji

• Sternberg

• Jest teorią o jednostkach i ich relacji ze światem wewnętrznym, światem zewnętrznym i z ich doświadczeniami, które są mediatorami między wewnętrznym a zewnętrznym światem jednostek. W skład tej teorii wchodzą trzy subteorie:

SUBTEORIA SKŁADNIKÓW

• Wywodzi się z koncepcji inteligencji płynnej Cattella i dotyczy takich zachowań, jak rozumowanie logiczne, znajdowanie powiązań między elementami (pojęciami), właściwe stawianie problemów, wychwytywanie ich istoty itp.

• Sternberg wyodrębnił w rozumowaniu indukcyjnym składniki mające status elementarnych składników przetwarzania informacji; w zależności od pełnionych przez nie funkcji Sternberg wydzielił 3 rodzaje składników:

• Składniki wykonawcze - procesy przetwarzania informacji uczestniczące w wykonywaniu zadań. Wśród nich do najważniejszych należą: wnioskowanie, przekształcanie, zastosowanie, porównywanie i wyjaśnianie. W zadaniach wymagających rozumowania występują składniki, które uznano za typowe dla rozwiązywania testów inteligencji.

• Składniki nabywania wiedzy - procesy przetwarzania informacji - takie jak selektywne kodowanie, selektywne łączenie oraz selektywne porównywanie - obecne w czynnościach uczenia się i nabywania wiedzy. Miarą inteligencji z punktu widzenia składników nabywania wiedzy są RI w szybkości nabywania wiedzy (uczenia się)

• Metaskładniki - procesy przetwarzania informacji wyższego rzędu, występujące w czynnościach planowania, kontroli, podejmowania decyzji. Nadzorują one przebieg procesów niższego rzędu (wykonawczych i nabywania wiedzy)

SUBTEORIA DOŚWIADCZENIA

• Dwie podstawowe zdolności:

• Radzenie sobie z nowym zadaniem i wymogami środowiska - ta zdolność wymaga udziału tzw. ogólnego systemu przetwarzania informacji, w którym procesy przetwarzania informacji przebiegają w sposób kontrolowany i świadomy

• Rozwiązywanie zadań nowych angażuje wiedzę i ogólny system przetwarzania informacji. W miarę nabywania doświadczenia coraz większe porcje informacji są przekazywane do systemu lokalnego

• Nowość i automatyzacja, stanowiące dwa bieguny wymiaru doświadczenia, niejako się uzupełniają

• Zdolność automatyzacji procesów informacyjnych - lokalny system informacyjny; ta zdolność uczestniczy w rozwiązywaniu zadań znanych i w znanej sytuacji

SUBTEORIA KONTEKSTU

• Związana ze stosunkiem do świata zewnętrznego

• Podkreśla rolę kontekstu środowiskowego w determinowaniu tego, co stanowi o zachowaniu inteligentnym

• Z tego punktu widzenia, inteligencja to celowa adaptacja do realnie istniejącej rzeczywistości. Jeżeli adaptacja jest niemożliwa, to jednostka podejmuje działania zmierzające w kierunku kształtowania (zmiany) rzeczywistości lub też selekcji środowiska, odpowiednio do swoich zdolności adaptacyjnych

• Najbliższa pojęciu inteligencji w ujęciu psychometrycznym, szczególnie inteligencji płynnej jest subteoria składników. Badania prowadzące do jej weryfikacji oparte były na zadaniach wziętych z testów inteligencji, dlatego autor nazwał ją inteligencją analityczną lub akademicką

• Procesy umysłowe = składniki stanowiące wspólny rdzeń inteligencji przejawiają się w zachowaniu w różny sposób, zależnie od sytuacji, w jakiej jednostka się znajduje, dlatego definicja inteligencji w ujęciu Sternberga jest osadzona w subteorii kontekstu:

• Inteligencja obejmuje zdolności umysłowe niezbędne do adaptacji, a także do kształtowania i selekcji dowolnego kontekstu środowiskowego.

• Tak rozumiana inteligencja doprowadziła autora do wyodrębnienia inteligencji praktycznej

• Badania: inteligencja ogólna i praktyczna układają się w dwa niezależne czynniki. Inteligencja praktyczna ma istotne znaczenie dla efektywności funkcjonowania człowieka w życiu codziennym

• Inteligencja praktyczna, zwana zdrowym rozsądkiem, nie koreluje lub słabo koreluje z inteligencją psychometryczną

• Krytyka: wykazano, że jednak koreluje

3.2. Formalna teoria inteligencji

• Jedyną oryginalną koncepcje inteligencji w Polsce, opartą na badaniach przedstawił Edward Nęcka w postaci formalnej teorii inteligencji

• Istotne dla zrozumienia procesu myślenia jest poznanie sposobu jego przebiegu; Nęcka skupił się na pojemności czynności poznawczej, którą odniósł do dwóch podstawowych procesów funkcjonowania poznawczego: uwagi i pamięci roboczej

• W pamięci roboczej dokonują się różnego rodzaju operacje umysłowe, dlatego zwana jest też pamięcią operacyjną. Jej pojemność okazuje się korelować z inteligencją psychometryczną

• Innym ważnym pojęciem w teorii Nęcki jest termin pobudzenie (aktywacja behawioralna). Wyróżnia pobudzenie energetyczne (energia vs zmęczenie) i pobudzenie napięciowe (napięcie vs spokój). Pobudzenie E zwiększa zasoby obu procesów, pobudzenie N ma działanie odwrotne.

• Nęcka wprowadza jeszcze jedno, kluczowe pojęcie - proces inteligencji: proces balansowania przez organizm w takich granicach pobudzenia, które są akceptowalne w wypadku konkretnej osoby rozwiązującej konkretne zadania w konkretnej sytuacji

• Na aktualny stan pobudzenia organizmu, od którego zależy wielkość aktualnie dostępnych zasobów uwagi i pojemności pamięci, wpływają czynniki sytuacyjne, a także charakterystyczne dla jednostki cechy temperamentu, u których podstaw leżą mechanizmy związane z regulacją poziomu aktywacji. Współdeterminują one wielkość pobudzenia energetycznego (ekstrawersja) i napięciowego (neurotyczność)

• Nęcka proponuje mówić o inteligentnym zachowaniu - kompetencje konkretnej osoby w zakresie rozwiązywania pewnej klasy zadań. Poziom kompetencji intelektualnych danego człowieka stanowi jego trwałą cechę

• Osoby bardziej inteligentne mają większe zasoby uwagi i pojemność pamięci roboczej, ten związek jest w sposób specyficzny moderowany w zależności od jakości pobudzenia (Energet vs Napięc)

3.3. Teoria wielu inteligencji

• Gardner

• Inteligencja - zdolność do rozwiązywania problemów lub do tworzenia produktów cenionych w określonym środowisku kulturowym lub społeczności

• Gardner wyodrębnił 7 rodzajów inteligencji; wyodrębnione rodzaje to surowy, biologiczny potencjał, który ujawnia się w czystej formie jedynie u osób uznanych za wyjątkowe. U większości osób owe rodzaje w trakcie rozwiązywania problemu pozostają w interakcji i ujawniają się w różnorodnych zawodach, rozrywkach itp. Mają podłoże biologiczne, o czym często świadczą zaburzenia

1. Inteligencja językowa

2. Inteligencja logiczno-matematyczna - do niej odwołują się testy inteligencji, utożsamiana z myśleniem naukowym, ujawnia się w rozumowaniu indukcyjnym

3. Inteligencja przestrzenna

4. Inteligencja muzyczna - występuje też u zwierząt

5. Inteligencja cielesno-kinetyczna - zdolność rozwiązywania problemów czy tworzenia produktów angażujących ciało

6. Inteligencja interpersonalna

7. Inteligencja intrapersonalna

4. MECHANIZMY POZNAWCZE INTELIGENCJI

5. BIOLOGICZNE PODSTAWY INTELIGENCJI

6. ROLA INTELIGENCJI W FUNKCJONOWANIU CZŁOWIEKA W ŻYCIU CODZIENNYM

6.1. Inteligencja a osiągnięcia szkolne

• Osiągnięcia szkolne, niezależnie od sposobu ich operacjonalizacji, wykazują powiązanie z poziomem inteligencji

• Siła tego związku zależy od poziomu kształcenia i w wypadku takiego kryterium, jak oceny szkolne, zmienia się w granicach od 0,70 dla szkól podstawowych, przez 0,50 dla szkół średnich, do około 0,30 dla szkół wyższych

• Efekt ten jest związany ze zmniejszeniem się wariancji poziomu inteligencji wraz z podwyższającym się etapem kształcenia

• Poziom inteligencji pozwala na przewidywanie praktycznie wszystkich aspektów osiągnięć szkolnych, w tym przerywania nauki czy porzucania szkoły przed jej ukończeniem niezależnie od statusu społeczno- ekonomicznego (SES) rodziców, który także jest ich predykatorem.

• Poziom inteligencji (w większym stopniu) jak i SES rodziców (w mniejszym stopniu) pozwalają na przewidywanie niepowodzenia szkolnego

• Obie zmienne pozostają ze sobą w interakcji, co oznacza, że ryzyko porzucenia szkoły jest dużo większe w wypadku uczniów o niskim poziomie intelektualnym i pochodzących z rodzin o niskim statusie niż wówczas, gdy działa tylko jeden z tych czynników.

• Badania Marii Grzywak- Kaczyńskiej: wykazały istotny związek między ocenami szkolnymi a poziomem inteligencji w szkołach podstawowych (ok.0,70), a także powiązane z innymi kryteriami osiągnięć szkolnych, takimi jak promocja do kolejnych klas.

• Od pewnego czasu następuje osłabienie się związku między poziomem inteligencji a osiągnięciami szkolnymi. Sugerują to obserwacje podłużne w Usa, gdzie wzrostowi poziomu inteligencji w kolejnych pokoleniach towarzyszy obniżanie się poziomu wykonania egzaminacyjnych testów edukacyjnych

• Wyniki te wskazują na istnienie silnych uwarunkowań kulturowych osiągnięć szkolnych i są często interpretowane jako dowód tezy, że inteligencja nie jest jedynym (a czasami, że wcale nie jest najważniejszym) wyznacznikiem osiągnięć edukacyjnych

• Istotna rola pozaintelektualnych uwarunkowań osiągnięć szkolnych, a więc zmiennych osobowościowych, motywacyjnych czy wolicjonalnych

6.2. Inteligencja a poziom wykształcenia

• Średni poziom inteligencji jest znacząco wyższy u osób o wyższym poziomie wykształcenia

• Matarazzo: średni IQ absolwenta szkoły średniej wynosi 105, absolwenta wyższej uczelni 115 a osób z dyplomem doktora 125

• Jencks: szacunkowo rok nauki szkolnej wiąże się z różnicą wynoszącą około 2,5 (/3) jednostki IQ

• Dane wywołały dyskusję nad kierunkiem zależności - można oczekiwać, że poziom inteligencji wyznacza dostępny jednostce poziom osiągnięć edukacyjnych oraz że kształcenie warunkuje rozwój inteligencji - wyniki badań wskazały, że występują obie zależności

• Badania podłużne Termana: grupa dzieci z IQ>140, badania przez 45 lat, rejestrowano wiele zmiennych i czynników. W zakresie zdolności intelektualnych stwierdzono, że grupa ta wykazuje znaczne przyśpieszenie rozwoju w porównaniu z grupą kontrolną (o przeciętnym poziomie inteligencji, ale porównywalną pod względem demograficznym).

• W grupie tej bardzo dużo osób ukończyło studia wyższe, uzyskało tytuły naukowe oraz zdobyło wysokie kwalifikacje zawodowe.

• Wskaźniki te były przy tym wielokrotnie wyższe niż w grupie kontrolnej, co bezpośrednio determinuje tezę o wpływie inteligencji na uzyskany poziom wykształcenia

• Związek poziomu wykształcenia z inteligencją i SES - badania podłużne prowadzone w Polsce

• Anna Firkowska- Manikiewicz; grupa warszawskich 11latków o wysokim IQ, po 20 latach w tej grupie 90% osób uzyskało wyższe wykształcenie, podczas gdy w grupie o niskim poziomie inteligencji - tylko 2 osoby

• Herrnstein i Murray: na podstawie NLSY wskazują, że wysoki poziom inteligencji, jak również wysoki poziom SES rodziców jest predykatorem uzyskania dyplomu studiów wyższych, przy czym wysoki poziom inteligencji wydaje się lepszym predykatorem niż wysoki status; obie zmienne pozostają w interakcji

• Reanaliza danych NLYS: poziom inteligencji młodzieży i SES rodziców był predykatorem liczby lat szkolnych ukończonych przez młodzież po upływie 15 lat od pierwszego badania. Analizy wykazały przy tym istnienie związku między SES rodziców a ilorazem inteligencji (średnio 0,42)

• Ceci i Williams: istnieje efekt odwrotny- wpływ edukacji na poziom intelektualny ucznia; opóźniony start szkolny, dłuższy czas trwania wakacji czy opuszczenie szkoły przed uzyskaniem dyplomu skutkuje niższym poziomem inteligencji

• Husen: badania podłużne dające dowody na rzecz tezy o wpływie kształcenia na poziom inteligencji; w grupie, która ukończyła 7 klas, poziom inteligencji nie zmienił się w stosunku do pierwszego badania, w grupie która ukończyła 9-10 klas, IQ wzrósł o 3 jednostki, a w grupie która ukończyła 12-13 klas, nastąpiła wzrost IQ o 11 jednostek.

• Niski poziom inteligencji może ulegać wzrostowi pod wpływem wyrównawczych programów edukacyjnych.

• Efekt Flynna - wzrost poziomu inteligencji w kolejnych pokoleniach; Sikora: poziom inteligencji był znacząco wyższy w pokoleniu powojennym - różnica wynosiła około 2-3 lat w przeliczeniu na wiek umysłowy; powód: wyższy poziom formalnego wykształcenia. Flynn: znaczny wzrost poziomu inteligencji w kolejnych pokoleniach wynoszący od 5 do 25 jednostek na każde pokolenie; powód: oddziaływania środowiskowe wzbogacone informacyjnie (ale należy pamiętać o wynikach badań mówiących o tym, że dziś poziom inteligencji rośnie ale spadają wyniki testów edukacyjnych)

6.3. Inteligencja a osiągnięcia zawodowe

• Kuncel, Hezlett i Ones: poziom inteligencji jest predykatorem osiągnięć akademickich, jak i funkcjonowania zawodowego. Sprawność umysłowa jest czynnikiem łączącym osiągnięcia w obu dziedzinach.

Inteligencja a poziom wykonania pracy

• Testy inteligencji są jednym z najlepszych predykatorów różnych kryteriów wykonania pracy (0,51-0,53)

• Schmidt i Hunter: testy inteligencji są najbardziej użytecznym predykatorem poziomu wykonania pracy zawodowej, ponieważ charakteryzuje je nie tylko najwyższa trafność, ale także duża ekonomiczność (niskie koszty badania)

Inteligencja a preferencje zawodowe i wybór zawodu

• Hipoteza grawitacji: można stwierdzić istnienie związku między poziomem inteligencji a złożonością pracy w danym zawodzie (0,28-0,31) oraz że pracownicy, zmieniając zawód, dopasowują poziom jego złożoności do poziomu inteligencji

• Gottfredson:

• Pomiędzy poszczególnymi zawodami występują duże różnice w poziomie inteligencji, ale istnieje także duża zmienność ilorazu inteligencji w każdym zawodzie

• Minimalny próg IQ podnosi się wraz ze wzrostem złożoności pracy wykonywanej w danym zawodzie

• Szanse uzyskania zatrudnienia w różnych zawodach ogólnie rosną wraz ze wzrostem poziomu inteligencji (powyżej IQ-120 dostępne są praktycznie wszystkie zawody). Jednak szanse te maleją wraz ze spadkiem poziomu intelektualnego (przy IQ=80 wybór zawodu jest drastycznie ograniczony)

• Każdy zawód wymaga pewnego minimalnego poziomu inteligencji i żeby go wykonywać, pracownik musi się takim poziomem odznaczać, jednakże pracownik może mieć wysoki poziom inteligencji i wykonywać pracę o małej złożoności, jeśli inteligencja jest jego jedyną kwalifikacją zawodową

6.4. Inteligencja a powodzenie życiowe

• Powodzenie, sukces życiowy - osiągnięcie wysokiego statusu materialnego i wysokich zarobków, wykonywanie prestiżowego zawodu czy dającego subiektywne zadowolenie z pracy

• Inteligencja z dzieciństwa była bardzo silnym predykatorem zarówno statusu społecznego zawodu (0,51), jak i poziomu rocznych dochodów brutto (0,31) oraz satysfakcji z wykonywania pracy w danym zawodzie (0,30) w dorosłości. Ale- nie kontrolowano SES rodziców

• Badania Murraya: w ramach programu NLSY; uwzględniono także SES, rodzeństwa; dochody i prestiż zawodowy korelują z poziomem inteligencji

• Gottfredson: ryzyko utraty pracy oraz ryzyko bezrobocia, znacząco rośnie wraz z obniżaniem się poziomu inteligencji

• Firkowsa- Mankiewicz: dzieci o niższej inteligencji osiągają w dorosłości znacznie gorszą sytuację materialną niż dzieci o wysokiej inteligencji, a także dzieci o inteligencji przeciętnej, ale o zbliżonym SES rodziców. Istotne znaczenie pozaintelektualnych zmiennych w wyznaczaniu powodzenia życiowego - wysokiej samooceny i zaradności życiowej

• Predykatorami statusu społecznego zawodu i osiąganych dochodów są nie tylko inteligencja i SES rodziców, lecz także kwalifikacje zawodowe (poziom wykształcenia)

• Inteligencja w dzieciństwie i SES rodziców są predykatorami zarówno dochodów, jak i statusu społecznego zawodu wykonywanego w dorosłości; predykatory te są od siebie niezależne, a zatem osoby o tym samym poziomie inteligencji osiągają większe sukcesy zawodowe w wypadku wyższego SES i odwrotnie - osoby o tym samym SES osiągają większe sukcesy, kiedy wykazują większy poziom inteligencji (inteligencja jest lepszym predykatorem niż SES)

• Najsilniejszym predykatorem sukcesu zawodowego (niezależnie od pozostałych zmiennych) jest poziom wykształcenia

• Terman i Oden: porównywano osoby o najwyższych oraz najniższych osiągnięciach zawodowych i życiowych;

• Istotna rolę odgrywają czynniki osobowościowe - przystosowanie emocjonalne i społeczne oraz potrzeba osiągnięć

• Inne badania wykazały, że wysoki poziom intelektualny (ponad 130) może wręcz obniżać osiągnięcia edukacyjne i zawodowe w wyniku problemów ze środowiskiem rówieśniczym czy z adaptacją do pracy, skutkujących izolacją społeczną

• Inteligencja jest ważnym predykatorem sukcesu życiowego, ale nie jedynym

• W wypadku dochodów inteligencja stanowi tylko jeden z czynników wyznaczających wielkość zarobków i nie jest on najbardziej istotny, jeśli weźmiemy pod uwagę niezwykle wysokie dochody