PROROCY IZRAELA

1. WSTĘP OGÓLNY DO PROFETYZMU

Współczesna krytyka biblijna uważa proroków za najważniejsze ogniwo rozwoju myśli teologicznej w Piśmie Świętym Starego Testamentu. Termin hebrajski nabi, przetłumaczony w Septuagincie przez greckie słowo prophetes, oznacza proroka, czyli natchnionego nauczyciela Bożego objawienia. Stary Testament prorokiem nazywa męża przemawiającego w imieniu Boga i z Jego polecenia. Ruch prorocki jako zjawisko religijne, kulturalne i społeczne występujące w narodzie, który od zarania swych dziejów pretendował do miana „narodu Bożego” nazywa się profetyzmem. Działalność proroka wchodziła w zakres publicznej funkcji religii. Przez proroctwo rozumiemy nie tyle przepowiadanie przyszłości, ile raczej rolę mediacji i interpretacji Bożej myśli i woli. Prorok ogłasza wolę Boga i zapowiada rzeczy przyszłe. Profetyzm nie jest zjawiskiem wyłącznie izraelskim. Większość religii świata charakteryzowały się fenomenem profetyzmu, który był ich udziałem na stałe lub przynajmniej w pewnych okresach rozwoju. W wielu środowiskach kulturowych starożytnego Wschodu pojawiali się ludzie, którzy czuli się powołani przez Boga, w którego imieniu przemawiali. Instytucja profetyzmu była również znana w Izraelu. Zmienia ona jednak swoje znaczenie, kiedy Jahwe, Bóg objawienia i historii, posługuje się nią w celu komunikowania się z ludźmi.

Profetyzm:

* daje zauważyć różnice co do zakresu i charakteru działalności proroków, zakres działalności proroków pozabiblijnych odnosi się do jednej panującej dynastii, dotyczy rzeczy naturalnych i nie ma na celu oddziaływania na obyczaje. * prorocy biblijni mają nadto pełniejsze poznanie religijne, co wpływa na ich postawę etyczną. * specyficzny charakter profetyzmowi biblijnemu nadaje ponadto świadomość autonomiczności swego powołania. Daje ona prorokom pewność, że głoszą oni słowo Boże a nie własne wymysły. Z niej wynika również gorliwość w działaniu połączonym często z ryzykiem oddania życia.* nigdzie profetyzm nie rozwinął się tak znacznie i nie odegrał tak doniosłej roli w życiu religijnym, jak w Izraelu.

2. ISTOTNE CECHY OSOBOWOŚCI PROROKÓW

Istotne cechy osobowości proroków Starego Testamentu można zamknąć w następującej definicji: Prorocy są to ludzie powołani przez Boga do głoszenia orędzia objawionego im przez Niego w stanach mistycznej z Nim łączności.

* Powołani przez Boga - u początków działalności proroków leży przeżycie przez nich powołania ze strony Boga, które upoważniało ich do działania i zapewniło powagę ich nauczaniu. Prorocy Amos /7,14n/, Izajasz /6,1-11/, Jeremiasz /1,4-10/ i Ezechiel /1,1-3,11/ pozostawili nam opowiadania o swoich przeżyciach w chwili powołania.

* Powiernicy objawień Bożych - prorocy dają do zrozumienia, że są powiernikami objawień Bożych, które - jak wynika z przekazów biblijnych - docierały do ich świadomości w poczwórny sposób:

- najczęściej Bóg udzielał prorokom objawień poprzez słowa, które do nich kierował.

- objawienie słów Bożych dość często dokonywało się w związku z tzw. symbolicznymi spostrzeżeniami proroków; miało to miejsce wtedy, gdy oglądając przedmioty spotykane w czasie wędrówek po mieście, prorocy słyszeli słowa Jahwe, które pozwalały im dostrzec w nich ilustracje treści, jaką następnie przekazywali słuchaczom /Am 8,2; Jr 1,14/.

- z objawieniem słów Bożych łączyły się często wizje, czyli ekstatyczne przeżycia, podczas których prorocy oglądali obrazy nie istniejące w świecie podpadającym pod zmysły /Iz 6,1nn; Jr 1,4-10/; dzięki wizjom dokonywała się łączność proroków ze światem nadprzyrodzonym.

- czwartym sposobem przekazu objawień Bożych prorokom były sny /Za 1,8; 4,1/.

* Głosiciele słowa Bożego - głoszenie słowa Bożego było istotnym zadaniem proroków, stąd niektóre teksty nazywają proroków „ustami Jahwe” /Iz 30,2/, inni zaś stwierdzają, że Jahwe „kładzie swoje słowa” w usta proroków /Iz 51,16; Jr 1,9; Ez 3,1-11/. Z wypowiedzi proroków, spisanych przez nich samych lub przez ich uczniów, powstał starotestamentowy zbiór pism prorockich. W głoszeniu swojego orędzia prorocy pomagali sobie tzw. czynnościami symbolicznymi. Ozeasz wziął sobie np. za żonę kobietę lekkich obyczajów, która go potem opuściła. Po jakimś czasie pogodził się z nią, poddał ją próbie, by w końcu żyć z nią w prawdziwej miłości /Oz 1,2-3,5/. Te swoje przygody małżeńskie zinterpretował na polecenie Boga jako obraz zaślubin Jahwe z Izraelem.

3. HISTORYCZNY ROZWÓJ PROFETYZMU IZRAELSKIEGO

Historia profetyzmu biblijnego nie pokrywa się z treścią ksiąg biblijnych, ponieważ wielu proroków nie pozostawiło po sobie żadnej spuścizny literackiej. Najstarsze spisane księgi prorockie mówią o okresie nie wcześniejszym niż wiek VIII przed Chr., podczas gdy zjawisko profetyzmu izraelskiego sięga czasów o wiele starszych. Profetyzm izraelski oprócz pism proroków obejmuje także księgi historyczne, mówiące o działalności proroków w okresie poprzedzającym monarchię i w latach samej monarchii aż do jej upadku (w roku 721 przed Chr. upada Samaria, a w roku 586 przed Chr. upada Jerozolima). Z tego punktu widzenia proroków można podzielić na proroków pisarzy i tych, którzy nie pozostawili po sobie żadnej spuścizny literackiej.

W połowie VIII wieku przed Chr. działali czterej prorocy: Amos i Ozeasz w Izraelu oraz Micheasz i Protoizajasz (1-39) w Judzie. Pod koniec VII wieku przed Chr. notuje się wystąpienia proroków: Sofoniasza, Nahuma i Habakuka. Również w tym okresie wystąpił prorok Jeremiasz, którego działalność sięgała początków następnego wieku.

4. PROROCY VIII WIEKU

Najstarsi spośród proroków pisarzy wystąpili między połową VIII w. a r.612 przed Chr. Byli to Amos (około 750 przed Chr.), Ozeasz (około 750-723), Izajasz (740-701), Sofoniasz (około 640-630) i Nahum (629-612). W okresie tym losy narodu izraelskiego uzależnione były w mniejszym lub większym sopniu od Asyrii. Pod rządami Tiglat-Pilesera III (745-727) państwo to bowiem stało się na Bliskim Wschodzie wielką potęgą. Prorocy okresu asyryjskiego razem ze swoimi rodakami przeżywali zarówno zagrożenia ze strony potężnego imperium, jak również różnorakie nieszczęścia, które za sprawą Asyrii spadały na państwo izraelskie, a później na państwo judzkie.

A) AMOS (Jahwe nosi) - PROROK SPRAWIEDLIWOŚCI

* Kim był Amos? Wskazówki geograficzne i biograficzne w Księdze Amosa są nieliczne, lecz wystarczające, aby nakreślić jego postać. Amos pochodził z Państwa Południowego, z miejscowości Tekoa (15 km na południe od Jerozolimy). Był pasterzem, a tego oprócz trudnił się nacinaniem drzew sykomory. Ogólnie możemy powiedzieć, że zanim został powołany do misji prorockiej, był skromnym właścicielem, a zajęcia, które wykonywał wycisnęły piętno na jego mentalności, która wyraża się w upodobaniu życia wiejskiego, w gniewie przeciw przepychowi i wygodom życia miejskiego, w umiłowaniu niezależności i w chęci podróży.

* Układ treści w Księdze Amosa Księgę Amosa dzieli się na trzy części: *1-2: przeciwko niewolnictwu oraz uciskowi i wyzyskowi biednych *3-6: przeciwko postępowaniu bogatych i nadużyciom w sądach *7-9: przeciwko chciwym kupcom.

* Amos jako Prorok bezkompromisowej prawdy Księga Amosa jest najstarszym spisanym świadectwem przepowiadania prorockiego, które uwzględnia w szczególny sposób stosunki społeczne w Izraelu. Znajdujemy w niej cały szereg spostrzeżeń proroka odnoszących się do różnych przejawów relacji międzyludzkich. Chciwość, egoizm i niesprawiedliwość bezwzględnych jednostek powodowały krzywdę, ucisk i cierpienie ludzi słabych. W obronie tych pokrzywdzonych, pozbawionych pomocy, zabierał głos Amos w imię Jahwe i Jego Prawa.

* Podstawy krytyki społecznej Amosa To, co Amos pragnie zdemaskować nie polega jedynie na niesprawiediwości typu socjologicznego, lecz jest to pogwałcenie przez ludzi o tej samej wierze, braterstwa jakie powinno panować we wspólnocie. W swojej ocenie społeczeństwa, Amos nieustannie odnosi się do Bożego objawienia, zawierającego się, tak w wybraniu Izraela jak i w mądrości tego objawienia. Te dwa elementy, które mają swoje odniesienie do uniwersalizmu Jahwe i do idei przymierza, stały się czynnikiem wpływającym na kształtowanie się teologicznej mentalności proroka. Amos ma świadomość wymiaru moralnego i religijnego wszelkiej niesprawiedliwości. To co uważane było za proste pogwałcenie reguł i zasad, dla niego jest obelgą świętości Boga.

* Podstawy przepowiadania prorockiego (Am 7,10-17)

Swoje orędzie Amos skierował więc przeciwko królowi i bogaczom królewskiego dworu. W związku z tym popadł w konflikt z kapłanem Amazjaszem /7,10-11/. Amos przepowiedział zagładę Izraela i gwałtowną śmierć Jeroboama /7,12-15/. Amos zapowiedział zagładę Samarii i tragiczny los jej mieszkańców /7,16-17/. Przepowiednia spełniła się około dwadzieścia pięć lat później (ok.722 r.): Samarię zdobyli Asyryjczycy, zaś jej mieszkańców uprowadzili na obczyznę. W swym orędziu Amos zwracał się także przeciw kapłanom. Jest znamienne, że w okresie kiedy społeczeństwo się bogaci, również kapłani ulegali pokusie bogactwa. Amos zwraca się również do tych proroków, którzy beztroscy oraz nieczuli na niesprawiedliwość społeczną i zło przepowiadali spokój i bezpieczeństwo państwa i jego mieszkańców.

* Wizje gróźb Amosa Idea wizji nie sprowadza się jedynie do opisów wizji, ponieważ w niektórych wypadkach całe życie proroka było pomyślane jako wizja. Wyrażenie „słowo, które widział”, jest użyte wyłącznie w relacji do działalności prorockiej. Nosi ono ślady doświadczenia duchowego ludzi „nawiedzonych” przez Boga. Ich posłanie jest tak pełne Bożej obecności, iż staje się wizją. Prorok, ze względu na swój stosunek do Boga, występuje jako ten, który Go widzi. Jego własne życie utożsamia się z wizją. Prorok ukazuje plany Boga względem historii, ponieważ ma dar ich widzenia. Związki z Bogiem i z rzeczywistością w życiu proroka stanowią jedność. Wizja jest szczególnym sposobem, poprzez który prorok wchodzi w łączność z Bogiem. Wizja przedstawia to wszystko, co ma już niejako miejsce w rzeczywistości, a prorok powinien przekazać dalej jej zasadniczy sens. W wizji zawartych jest wiele tajemniczych wypowiedzi i obrazów, które wymagają interpretacji. Interpretacja staje się więc nieodłącznym elementem proroctw. Na trzecią część Księgi Amosa (7-9) składa się głównie pięć wizji, które prorok otrzymał od Boga i opowiedział je sam w pierwszej osobie.

* Teologia Księgi Księga proroka Amosa porusza szereg ważnych tematów teologicznych. Wśród nich wyliczyć należy: naukę o Bogu, pogłębienie idei przymierza i problematykę związaną z tematem sprawiedliwości.

Nauka o Bogu. Księga podkreśla przede wszystkim monoteizm, tzn. mówi o J a h w e, jako o Bogu Jedynym. Jahwe jest także Bogiem uniwersalnym, tzn. Bogiem całego świata; Bogiem, któremu podlega nie tylko Izrael, ale wszystkie narody ziemi. On wyprowadził naród wybrany z niewoli. Jahwe w posłannictwie Amosa jest jednak przede wszystkim Bogiem sprawiedliwym. On gwarantuje sprawiedliwość międzynarodową. On też z uwagi na atrybut sprawiedliwości (która wypływa z Jego świętości), jako Pan wszystkich narodów - każdemu sprawiedliwie odpłaci, według ich uczynków. Kto nie zna prawdziwego Boga będzie karany za nie zachowanie prawa naturalnego, które mógł poznać własnym rozumem. Taką naukę przedstawiają w Księdze Amosa wyrocznie o narodach. Idea sprawiedliwości

Pojęcie „sprawiedliwości” rozciąga się w Księdze na wszystkie sfery życia narodu. Naród bowiem większą wagę przywiązywał do zewnętrznych praktyk religijnych, niż do wykonywania sprawiedliwości. Amos występuje więc przeciw tym, którzy mnożąc ofiary popełniają przestępstwa moralne, oddają się rozpuście i pijaństwu oraz oszukują i uciskają ubogich. Potępia też bałwochwalstwo i prostytucję sakralną. Wzywa lud do wiernego zachowania Prawa (szczególnie Dekalogu) oraz wypełniania warunków przymierza. Odnosi się to także do prawa naturalnego, tj. ogólnoludzkiego, wszczepionego w serce każdego człowieka. Bóg jako stróż wszelkiej moralności osądzi wszystkich bez względu na przynależność narodową, religijną czy pozycję społeczną. Motywem zachowania prawa moralnego jest więc odpowiedzialność przed Bogiem. Naruszanie prawa będzie przyczyną kary. Jego zaś wypełnienie zapewnia nagrodę (5,4.14). Jahwe jest więc u Amosa zarówno gwarantem sprawiedliwości międzynarodowej, prawa ludów, jak i prawa moralnego. Idea Bożej sprawiedliwości, która wysuwa się na pierwsze miejsce w proroctwie Amosa stanie się jeszcze bardziej zrozumiała w zestawieniu z pojęciem „miłości”, które stanowi dominantę proroctwa Ozeasza.

B) OZEASZ (Jahwe zbawia) - PROROK MIŁOŚCI I WIERNOŚCI

* Osoba proroka - z tytułu Księgi (1,1), który pochodzi prawdopodobnie od późniejszego redaktora, dowiadujemy się, że Ozeasz pochodził i działał na terenie królestwa północnego, za panowania królów judzkich: Ozjasza, Jotama, Achaza i Ezechiasza oraz izraelskiego króla Jeroboama II /782-753/. Z Księgi wynika bowiem, że Ozeasz przeżył zarówno śmierć syna Jeroboama II - Zachariasza /753/, jak i Jehu /841-813/. Był też zapewne świadkiem Wojny Syro-efraimskiej prowadzonej przeciw królestwu Judy (734/3). Nie wiadomo czy przeżył upadek Samarii (722/1), gdyż w Księdze nie ma żadnych aluzji do tego wydarzenia, chociaż są wzmianki o próbach nawiązania kontaktu z Egiptem (co było charakterystyczne dla ostatniego króla izraelskiego - Ozeasza /731-722/. Działalność Ozeasza przypada na czas rządów Jeroboama II, za którego królestwo izraelskie przeżywało okres rozkwitu. Ozeasz był synem Beeriego.

* Układ treści Księga Ozeasza dzieli się na trzy części: *1-3: osobiste doświadczenia proroka, które posłużyły jako obraz i symbol stanu duchowego narodu; *4-13: wyrocznie potępiające powszechne zepsucie; *14: prorok budzi nową nadzieję.

* Środowisko religijne Księgi Ozeasza W ziemi Kanaan wielbiono ba'alim lokalne bóstwa płodności. Była to rzeczywistość, którą Izraelici spotkali wchodząc do ziemi Kanaan, rzeczywistość stojąca w opozycji do JAHWE, Boga historii. Osiedliwszy się w tym kraju jako lud rolniczy, Izraelici praktykowali rodzaj synkretyzmu religijnego: z jednej strony JAHWE, jako czynnik jedności etnicznej, opartej na pamięci historycznej, a z drugiej ba'alim bóstwa ziemi, które opiekują się rolnictwem (ba'al jest władcą danego terenu; czuwa nad cyklem pór roku i zapewnia zbiory). Lud żyje w tym synkretyzmie religijnym, który pozwala mu zamiennie traktować kult JAHWE i kult ba'alim. JAHWE jest Panem historii, uznawanym za takiego w czasie świąt narodowych; ba'alim są panami lokalnymi.

Jednakże synkretyzm religijny nie jest tolerowany przez prawodawstwo Izraela. Bóg nie zgadza się na rywali, ani przed Nim, ani obok Niego. Chce być jedynym Panem swego ludu. A jeśli lud dopuszcza inne bóstwa, narusza poważnie pierwsze przykazanie i zdradza swego Boga. Niewierność wobec Boga może być przedstawiona jako złamanie przysięgi wasala wobec pana, czy poprzez metaforę małżeństwa: jako niedotrzymanie wierności małżeńskiej. Przeciw takiej rzeczywistości czuli się zobowiązani wystąpić prorocy. Była ona dla nich ustawicznym problemem, ponieważ prosty lud rolniczy z trudem wyrzekał się wiary w przesądy, bóstwa i amulety Przyzwyczajenia tego nie udało się wykorzenić aż do czasów wygnania.

Księga Ozeasza powstaje w takim właśnie kontekście kulturalnym i dokonuje takiej oto identyfikacji: ba'alim to kochankowie, a Pan jest mężem posiadającym niezaprzeczalne prawo do wierności żony. Ważnym elementem jest tu również motyw „kary Bożej”. Ponieważ lud zabiega o dar urodzaju u bożków, Bóg wstrzymując deszcze, zsyłając epidemie wykazuje, iż On jest prawdziwym Panem płodności i że ba'alim nic nie dają i nie mogą dać jego ludowi. Odbierając swe dary, Bóg przymusza lud do zrozumienia, że jest nie tylko Bogiem historii, ale też Bogiem płodności.

* Poemat o dobrej miłości (Oz 2)

To historia męża do szaleństwa zakochanego w swej żonie i przez nią zdradzonego. Szarpany miłosnymi cierpieniami, czuje on głęboki ból, a razem z nim oczywiste upokorzenie. Nie mogąc znieść takiej sytuacji, chce wyrwać ten cierń i położyć kres cierpieniom. Poemat Ozeasza przedstawia zatem motyw znieważonego męża, jego nie odwzajemnionej miłości. Nie wiemy, czy chodzi tu o autentyczne przeżycie proroka, czy jest to tylko fikcja poetycka i liryczna. W każdym razie niczego to nie zmienia. Nawet jeśli Ozeasz osobiście tego nie przeżył, jest to doświadczenie znane wielu ludziom, a on, jako poeta, potrafi przetworzyć je w swej wyobraźni i nadać mu wielką moc. Możemy jednak też przypuszczać, że chodzi o autentyczne przeżycie. Ozeasz jest do szaleństwa zakochany w swej żonie, ona natomiast go zdradza i oszukuje.

Poeta żyje, zmagając się z bólem i cierpieniem, aż pewnego dnia nagle doznaje olśnienia, które odkrywa mu sens jego bólu. Postrzega on w nim odbicie innego bólu. W swym osobistym doświadczeniu Ozeasz dostrzega odbicie cierpienia innego Małżonka, który mimo wszystko wciąż kocha i nie może obejść się bez swej miłości, ani nie umie zobojętnieć. Odkrywa Ozeasz miłość Boga do swego ludu. Małżonek (Bóg) nie może przestać kochać; jest całkowicie owładnięty miłością. Dlatego wymyśla coraz to nowe sposoby, aby odzyskać żonę (ludzkość).

* Poemat o miłości ojcowskiej ( Oz 11,1 - 11)

Schematem jest - miłość przede wszystkim i pomimo wszystko. Efraim na łaski Boga odpowiedział nieposłuszeństwem i buntem. Nie ma więc innego sposobu, jak ukarać go. Będzie musiał przebywać w samotności na pustyni, daleko od Boga. Jest to wyrok potępienia i kary. Ale nagle, kiedy już wyrok został wydany, u Boga następuje jakby moment refleksji - żałuje decyzji i myśli: „Nie mogę tego uczynić! Miłość jest ode mnie silniejsza!”. Podobnie dzieje się, gdy rodzice skrzyczą niegrzeczne dziecko, grożąc mu, a potem czują się całkowicie rozbrojeni słysząc jego płacz. W ten sam sposób został rozbrojony Bóg. W poemacie zachodzi zmiana tonacji. Powraca miłość i dokonuje się nawrócenie. Efraim powraca, a Bóg go przygarnia. We fragmencie tym pojawia się też postać lwa jako groźba (w.10). Efraim, miotając się między strachem i nadzieją, pokonuje strach i powraca pełen nadziei do Boga.

* Ozeasz - Prorok miłości i wierności

W prorokowaniu Ozeasza występuje nowy element: przeniesienie osobistych doświadczeń na myślenie i nauczanie o Bogu. W Bogu widział kochającego męża, w Izraelu - niewierną żonę. Tak po raz pierwszy w Piśmie Świętym pojęcie cudzołóstwa zostało odniesione do całego narodu. Ozeasz stwierdził, że naród cudzołoży wtedy, gdy odchodzi od prawdziwego Boga i oddaje część obcym Bogom. Kiedy lud sprzeniewierza się Bogu, wówczas Bóg jest o ten lud zazdrosny, tak jak kochający mąż jest zazdrosny o żonę. Prorok wprowadził do myślenia o Bogu nowe pojęcia - wierności i miłości. W ten sposób Ozeasz bardzo mocno podkreślił osobową relację między Bogiem a człowiekiem. Bóg to osoba, której zależy na każdym człowieku. Na tym intymnym pojmowaniu Boga Ozeasz buduje swoje nauczanie.

C) PROTOIZAJASZ (hebr.Jeszajahu = Jahwe jest zbawieniem)

* EWANGELISTA I APOSTOŁ STAREGO TESTAMENTU

Księga Izajasza to Ewangelia Starego Testamentu. Szczególnie wyraźnie pojawiają się w niej zapowiedzi zbawienia, odkupienia - zrealizowanego w Jezusie Chrystusie. Dlatego Izajasz jest postacią tak bardzo niezwykłą i przysługuje mu wyjątkowe miejsce wśród wielkich postaci Starego Testamentu.

* HISTORYCZNY KONTEKST DZIAŁALNOŚCI PROROKA

Izajasz, prorok z Bożego posłania /Iz 6/ rozwinął swą działalność prorocką w Jerozolimie, stolicy Królestwa Południowego, na przestrzeni około pięćdziesięciu lat od ostatnich dni Ozjasza (739), aż do śmierci Ezechiasza (687). W tym okresie następowały po sobie kolejno czasy spokoju i burz dziejowych, chwile politycznej niezależności i poddaństwa Asyrii.

- Egzegeza szczegółowa tekstu: Księga Emmanuela (Iz 7,1-12,6)

Najważniejszym zbiorem pierwszej części Księgi Proto-Izajasza jest tzw. Księga o Emmanuelu (rozdziały 7-12). Zawiera ona przepowiedznie proroka o narodzinach i niezwykłych przymiotach tajemniczej postaci nazwanej w 7,14 imieniem Emmanuel. Wygłaszał je Izajasz w okresie panowania króla Achaza, kiedy coraz bardziej wzrastało zagrożenie ze strony Asyrii.

+ PRZEPOWIEDNIA O EMMANUELU (7,1-25)

a/ 7,1-2: Zagrożenie Jerozolimy i dynastii Dawida -podłożem konfliktu stała się odmowa Achaza przystąpienia do koalicji b/ 7,3-9: Interwencja Boża przez Izajasza

W pełne niepokoju dzieje Judy ingeruje Bóg. Z Jego woli Izajasz wychodzi naprzeciw strwożonego króla, wkraczając tym samym na arenę dyplomacji i polityki. Ale chodziło głównie o religię, która znalazłaby się w poważnym niebezpieczeństwie, gdyby spełniły się zamierzenia wrogów.

c/ 7,10-16: "Znak Emmanuela"

- Obłuda Achaza: 7,10-12

Na wszystkie dotychczasowe wywody Izajasza król nie dał odpowiedzi. Milczał i zapewne nie chciał odpowiedzieć. Miał własny plan działania i z tego nie chciał zrezygnować. Z braku wiary w Boga (por. w.9), nie umiał docenić uprzednich zapewnień proroka. Pan Bóg jednak również nie rezygnuje ze swoich planów ratowania swego ludu i dlatego wychodzi naprzeciw niedowiarstwu Achaza.

- Zapowiedź znaku: 7,13-14a

Przewrotna odpowiedź Achaza musiała wywołać oburzenie Proroka. Stawia więc on sprawę otwarcie i daje do zrozumienia, że odpowiedź króla była aktem wzgardy wobec Boga. Przez swoją obłudną postawę Achaz doprowadził jednak do kresu cierpliwość proroka a także przychylność Boga i będzie musiał ponieść zgubne konsekwencje swego zuchwałego kroku.

- Przepowiednia narodzenia Emmanuela znakiem ocalenia: 7,14b

Oto Panna poczynająca i rodząca syna! I nazwą go imieniem Emmanuel.

Uroczysta natomiast zapowiedź znaku wskazuje na to, że chodzi tu o coś nadzwyczajnego, o czym Izajasz głosi na podstawie wizji prorockiej. Z podanych słów wynika, że widzi on poczęcie i narodzenie dziecka przez niewiastę, którą określa mianem „Almah” oraz nadanie temu dziecku niezwykłego imienia: Bóg z nami. Wszystko to otoczone jest jakąś tajemnicą, gdyż nie wiadomo ani tego, kim jest matka i dziecko, ani też w jakim czasie to się dzieje.

- Zapowiedź spustoszenia ziemi wrogów: 7,15-16

Bezpośrednio po przepowiedni o narodzeniu Emmanuela zapowiada Izajasz rychłą karę dla Syrii i królestwa izraelskiego (Efraima). Spustoszenie ziemi wrogów królestwa judzkiego nastąpi w niedługim czasie, który Izajasz oblicza według wieku życia Emmanuela (w.16). Z taką bowiem intensywnością przeżywa on wizję z 7,14b, że osoba Emmanuela staje się dla niego najbardziej realną rzeczywistością. Widzi on rozmaite przyszłe wydarzenia jakby w jednym panoramicznym obrazie pozbawionym perspektywy czasowej.

- Zapowiedź ukarania Achaza i Judei: 7,17-25

Od w.17 do 25 zapowiada Izajasz wielkie klęski, jakie spadną na królestwo judzkie na przestrzeni następnych dziesięcioleci. Gorzka ironia mieści się w tej zapowiedzi. Okazuje się bowiem, że prawdziwym niebezpieczeństwem dla Judei i Achaza nie byli sprzymierzeni, których Achaz się lękał, lecz Asyria, którą on wbrew upomnieniom Bożym wezwał na pomoc. Asyryjczycy, z racji gwałtowności ich ataku przyrównani do pszczół w w.18 wraz z Egipcjanami wyniszczą kraj doszczętnie. Prorok przyrównuje ich z ironią do brzytwy wynajętej za drogie pieniądze przez Achaza (w.20). Ogolenie włosów to obraz zniszczenia kraju, ale także wyraz największego upokorzenia i hańby.

* TEOLOGIA KSIEGI

1. Nauka o Bogu. Jest On trzykroć Święty (czyli absolutnie święty). Świętość Boga jest nieprzezwyciężoną siłą moralną, nakazującą podporządkowanie się człowieka i przypominającą mu jego grzeszność (6,3-7). Ze świętości Boga wynika także Jego absolutna wszechmoc wobec świata. To, co prorok specjalnie akcentuje u Boga - to Jego władztwo nad światem. Jahwe jest królem w ręce którego są i Egipt i Asyria - stanowiące niejako narzędzia posłusznie spełniające Jego wolę. Ktokolwiek sprzeciwia się planom Bożym popadnie pod Jego sąd. Sąd ten spotka niezawodnie Asyrię, a także będzie udziałem Judejczyków, za wykroczenia przeciw Bożemu prawu.

2. Wyrocznie o narodach. Wyrocznie te podkreślają przede wszystkim, że Jahwe jest Panem wszystkich narodów. Wszyscy też odpowiadać będą przed Bogiem za swoje grzechy. Izrael, jako naród wybrany - będzie sądzony i karany za niezachowanie przykazań (tj. danego pod Synajem pozytywnego prawa Bożego); narody obce będą karane - za grzechy przeciw prawu naturalnemu. Pewną nowością nauki Izajasza w wyroczniach o narodach obcych (zwłaszcza gdy chodzi o sąsiadów Izraela) jest podkreślenie złego wpływu, jaki wywierają one na naród wybrany. W skutek tego Izrael staje się gorszym w swym postępowaniu i nie jest w stanie wypełnić powierzonego mu przez Boga zadania.

3. Odrodzenie mesjańskie. Temat ten podejmują obietnice. Ich spełnienie zależy wyłącznie od postawy narodu nacechowanej wiarą. Obietnice odnoszą się przede wszystkim do „Reszty”, która ostanie się po karach zsyłanych na naród wybrany. Punktem centralnym tych zapowiedzi jest „Księga Emmanuela” (rozdz. 7-12).

Zauważamy, że w Księdze Emmanuela mamy do czynienia z mesjanizmem królewskim. Mesjasz będzie rządcą z pokolenia Dawida, co jest kontynuacją zapowiedzi o wiecznym tronie Dawidowym (2Sm 7). Będzie On miał naturę ludzką (narodzi się z niewiasty - Dziewicy), ale też cechy natury Boskiej. Przy czym argumentacja za naturą Boską jest typowo starotestamentalna: urodzi się w ziemi obiecanej patriarchom; jego imiona i pełnia darów Ducha Jahwe przekraczają doskonałością naturę ludzką; środkami duchowymi zapewni on sobie i Bogu wieczne panowanie, które obejmie również ziemie pogańskie /8,23b-9,1/; wraz z jego przyjściem nastanie królestwo Boże na ziemi i pełne poznanie Jahwe.

* MAŁA I WIELKA APOKALIPSA

MAŁA: Iz 34,1-35,10 Zależna jest od Deuteroizajasza i Trytoizajasza i dlatego nie ulega wątpliwości, że została opracowana w okresie po niewoli babilońskiej. Bardzo wrogie nastawienie autora do Edomu pozwala wnioskować, że żył w czasie, gdy żywa była jeszcze pamięć o niechlubnej roli, jaką ten kraj odegrał, napadając na Judę po zniszczeniu Jerozolimy w 587 r. Ponieważ w okresie działalności Malachiasza, czyli około 428 r. przed Chr., zniszczenie Edomu należało już do przeszłości, stąd wniosek, że utwór ten powstał w początkach V wieku przed Chr. W Iz 34,1-35,10 występują pewne cechy pism apokaliptycznych, dlatego też utwór ten nazwano Małą Apokalipsą. Należy jednak zaznaczyć, że nie jest on jeszcze apokalipsą w pełnym tego słowa znaczeniu, ponieważ nie znajdujemy w nim takich cech pism apokaliptycznych jak: symbolika, liczby o ukrytym znaczeniu, pseudonimia.

WIELKA Rozdziały 24-27 nazwano Wielką Apokalipsą, ponieważ występujące w nich zapowiedzi powszechnego sądu Bożego, założenia królestwa Jahwe na Syjonie i wstrząsów kosmicznych są znamienne dla piśmiennictwa apokaliptycznego. Jednak i tutaj brakuje jeszcze wielu cech właściwych pismom apokaliptycznym. Na podstawie analizowanej treści wydaje się, że Wielka Apokalipsa została napisana po niewoli babilońskiej. Jest ta raczej zbiór utworów o różnym pochodzeniu, choć daje się w niej dostrzec myśl przewodnią, którą jest idea przyszłego zbawienia Izraela, wzbogacona w 25,6-8 ideą zbawienia wszystkich narodów. Utwory wchodzące w skład Wielkiej Apokalipsy są dziełem ludzi, którzy żyli głównie w V wieku przed Chr., choć są fragmenty pochodzące sprzed 722 r. przed Chr., a także i takie z II w. przed Chr.

* POWOŁANIE IZAJASZA (Iz 6,1-13)

Po raz pierwszy właśnie u Izajasza pojawia się obszerna relacja o powołaniu, którą egzegeci nazywają i chyba słusznie WIZJĄ INAUGURACYJNĄ. Rzecz charakterystyczna - znajdujemy ją dopiero w rozdz. 6. Zwykle opis wizji inauguracyjnej znajduje się na początku pisma prorockiego (tak jest w Księdze Jeremiasza czy Ezechiela). Powołanie Izajasza zostało zamieszczone dopiero w rozdziale 6 i nic wiemy, co zadecydowało o aktualnym układzie pisma. Być może, że opowiadanie o powołaniu zostało spisane dopiero wtedy, gdy groźby zawarte w ostatnich jego wierszach się spełniły. W obecnym miejscu rozdział 6 służy jako majestatyczny prolog do „Księgi Emmanuela” (Iz 7,1-12,6). To, co Izajasz mówi w tym wspomnieniu o swoim spotkaniu z Bogiem, jest istotne dla zrozumienia całego jego życia i posłannictwa. Na podstawie opisu powołania Izajasza można wnosić, że do istoty powołania należą następujące elementy: - wezwanie Boga - w której Bóg przedstawia swoją wolę; - odpowiedź człowieka - tj. wyrażenie zgody na wolę Bożą; - misja - ujęta w postaci imperatywu: „Idź i mów”.Całość opisu możemy podzielić na trzy fragmenty: 1-4: teofania (widzenie Boga); 5-7: konsekracja na proroka; 8-12(13): powołanie.

D) MICHEASZ (hebr. Mika lub Mikajahu= Kto jest jak Jahwe)

*PROROK SĄDU I NADZIEI DLA JUDY

* Tło historyczne i osoba proroka (na podstawie danych wewnętrznych)

W końcu VIII wieku przed Chr., na skutek przemian społeczno-politycznych jakie zachodziły w Judzie, lud Boży utracił już sporo z owego bohaterstwa jakie charakteryzowało jego początki. Hierarchia społeczna rozwinęła się do tego stopnia, iż powstawały pewne warstwy, które rościły sobie pretensje do władz i dążyły jedynie do dominacji w społeczeństwie. W tej sytuacji zabrał głos prorok Micheasz (niemal równocześnie z Izajaszem za królów: Jotama, Achaza i Ezechiasza), aby wziąć w obronę ubogich i wyzyskiwanych przez chciwych właścicieli. Nie pozostawił on zbyt wiele danych o sobie i swoim powołaniu prorockim, jednak treść jego literackiej spuścizny ukazuje go jako proroka nowego stylu.

Tytuł księgi mówi, że Micheasz pochodził z Moreszet (na równinie nadmorskiej zwanej Szefelą w Judei). Miejscowość ta stanowiła część systemu obronnego i tam stacjonowali wojskowi, urzędnicy i kupcy z Jerozolimy a przez to wywierali wpływ na życie religijne i społeczne wsi. Ich obecność być może, znalazła swój oddźwięk w samym orędziu proroka. Surowość jego sądu wobec miasta, wobec zwierzchników, panujących proroków, kapłanów i kupców zakłada znajomość sytuacji w Jerozolimie /3,1-12/. Najprawdopodobniej to jego wiejskie pochodzenie i bezkompromisowość, z jaką krytykuje wielkich właścicieli ziemskich, świadczą że był on człowiekiem ubogim, cierpiącym z powodu niesprawiedliwości społecznej. Pewnego dnia zdecydował się pójść do Jerozolimy, by głosić słowo potępienia wobec winnych takiej sytuacji. Micheasz niewiele pozostawił wskazówek, które mogłyby coś bliżej powiedzieć o szczegółach jego powołania prorockiego. Jego osobowość jako proroka ukazują przede wszystkim wyrocznie. Dwa wiersze 1,1 i 3,8 odnoszą się bezpośrednio do samego faktu powołania prorockiego Micheasza z Moreszet. Wiersz 1,1 mówi o słowie Pana skierowanym do Micheasza. Prorok ma być człowiekiem słowa. Wyrażenie dabar (słowo) prorockie zawiera w sobie fakt jego proklamacji. Działanie słowa zostaje podkreślone przez wyrażenie hayah (być), które wyraża sens dynamiczny, jaki język hebrajski nadaje temu czasownikowi. Aby ułatwić poznanie własnego słowa i działania, Bóg odwołuje się do człowieka.

* UKŁAD TREŚCI

Księga składa się z dwu jakby symetrycznie i według określonej struktury logicznej połączonych części obejmujących rozdziały: 1-5 i 6-7. Podział ten wynika z analizy treściowej i językowej dzieła.

część A część B

a. Proces przeciwko Judzie /1-3/ a. Proces przeciwko Judzie /6,1-7,7/

b. Wyrocznia nadziei /4-5/ b. Wyrocznia nadziei /7,8-20/

* KRYTYKA ŻYCIA SPOŁECZNEGO W JUDZIE - PRZECIW WYNATURZENIOM WŁADZY I PRZECIW FAŁSZYWYM PROROKOM

Język proroka Micheasza jest cięty i dosadny. Micheasz zamyka swe przesłanie w zdaniach zwięzłych, celnych i pełnych znaczenia. Język Micheasza nie ma w sobie nic podniosłego. Micheasz żyje w monarchii teokratycznej, gdzie władza panującego powinna służyć ludowi, a przede wszystkim najsłabszym członkom wspólnoty, za których władca jest odpowiedzialny przed Bogiem. Jak inni prorocy, Micheasz widzi w swym społeczeństwie zmowę rządzących, która udaremnia plan sprawiedliwości przedstawiony przez Boga. Micheasz krytykuje : zachłanność i grabież, chciwość aktywną która daje początek działaniu; Micheasz wspomina o polach, domu i dziedzictwie. W społeczeństwie rolniczym pole jest typowym środkiem utrzymania rodziny. Może być ono również „dziedzictwem”, to znaczy rodzinnym dobytkiem, przekazywanym z pokolenia na pokolenia, które przedłuża idealny podział ziemi i które należy szanować. Micheasz jednak, działając z nakazu Bożego, nie może milczeć na widok tak wielkiego nadużycia władzy. Kara zapowiadana przez Micheasza jest na tym samym poziomie, co występek, jest zastosowaniem prawa odwetu. Jeśli oni „planują”, również Bóg może to czynić, ale w perspektywie dalszej, ponieważ Bóg kieruje historią. Jeśli oni „kradną” pola i dziedzictwo - to cudzoziemcy ukradną ich posiadłości, a oni nie będą uczestniczyć w tym nowym podziale.

Jednym z koszmarów prześladujących proroka była sprawa fałszywych proroków. Proroków, których nie wysłał Bóg, lecz którzy wymyślają w swej fantazji skandaliczne proroctwa, aby przypodobać się ludowi i rządzącym, by zdobyć prestiż i pieniądze. Micheasz zatrzymuje się nad pewnym szczególnym aspektem ich działalności, rozważając go bardzo drobiazgowo. Fałszywy prorok jest interesowny i tchórzliwy; ulega pragnieniom i kaprysom swej publiczności. Prawdziwy prorok natomiast jest bezinteresowny i odważny, ponieważ stoi za nim wyższa moc. Bezinteresowność jest warunkiem jego wartości. Bóg nie chce nikomu pochlebiać, lecz piętnuje występki oczekując nawrócenia. W tym punkcie Micheasz rzuca wyzwanie tak zwanym „prorokom”: prorok przeciw prorokowi, prawdziwy prorok przeciw prorokom fałszywym. Zwraca uwagę na główne narzędzie proroka: usta służące do mówienia i nawoływania. Fałszywym prorokom służą one przede wszystkim do kąsania i połykania. U nich usta stają się narzędziem własnej korzyści, a nie narzędziem Słowa. Jeśli już wypowiadają słowo - czynią to dla własnej korzyści. Ośmielimy się jednak dodać, że słowem naprawdę „kąsającym” nie jest słowo fałszywych proroków, tylko słowo Micheasza.

* PRZECIWKO POWSZECHNEMU ZEPSUCIU (7,1-6)

Prorok dokonuje oceny tragicznej sytuacji wspólnoty posługując się formą lamentacji. Forma ta była używana przy okazji pogrzebu jako pieśń bólu z powodu czyjejś śmierci. Lamentacja uwypukla tragiczny aspekt śmierci. Wspaniałość życia i miniona perspektywa stanowiły kontrast z nędzą śmierci. Stopniowo lamentacja stała się wyrzutem sumienia i krzyku żalu, wołaniem o miłosierdzie, prośbą o przebaczenie. Micheasz poprzez podwójną przenośnię, wziętą ze środowiska wiejskiego, ukazuje czytelnikowi powszechne zepsucie społeczeństwa (7,1). Kiedy Micheasz idzie szukać owoców, nie ma już na nie pory i znajduje jedynie `opustoszałe pola. Spodziewanych owoców już nie ma. Lud, który powinien być płodny w ludzi uczciwych jest całkowicie różny od tego upragnionego przez Boga, ponieważ człowiek sprawiedliwy i człowiek pobożny zniknęli z ziemi jak winne grona i figi (7, 2).

Chaos panuje nie tylko w wysokich sferach, lecz także w rodzinach, gdzie panuje pogarda, nieufność i podejrzenia Rodzina jest ważnym czynnikiem dla trwałości i integralności wewnętrznej struktury społecznej. Jednak największa odpowiedzialność za nieporządki społeczne spada na książąt, sędziów i dostojników, którzy powinni dawać przykład uczciwości i poszanowania prawa. Życie bez Boga, który przecież pozwala się poznać dzięki Przymierzu, prowadzi do przesadnego indywidualizmu i egoizmu, co prowadzi do naruszenia poprawnych relacji społecznych i rodzinnych.

* TEOLOGIA KSIĘGI

Wypowiedzi dotyczące powołania. Temat ten wiąże się z ważnym problemem, a mianowicie: w jaki sposób prorocy ST potrafili przekonać swoich słuchaczy o tym, że spełniają misję Bożą? Wiemy, że wszyscy „prawdziwi” prorocy byli przekonani, że posiadają misję Bożą. Rzecz ta nie byłaby dziwna gdyby w narodzie nie było innych proroków - ale wiemy, że byli również prorocy fałszywi - mimo to wśród różnych proroków naród potrafił odróżnić tych, którzy posiadali Ducha Bożego.

Postępowanie narodu. Micheasz należy do tych proroków, u których (po Amosie) znajdujemy dużo wypowiedzi dotyczących niesprawiedliwości społecznej. Wypowiedzi proroka utożsamiają niesprawiedliwość społeczną z niewiernością względem Boga. Prorok podkreśla, że w kontekście wybraństwa i przymierza (tj. w oparciu o pozytywne prawo Boże) naród powinien szanować prawa bliźniego, wszystko co prowadzi do podziałów w rodzinie ludu Bożego jest w ujęciu proroka świętokradztwem.

Perspektywa sądu Bożego. Grzechy narodu są przyczyną sądu i kary Bożej. W sądzie tym, jako świadek po stronie Boga staje również świat materialny.

Prawdziwa religijność. Micheasz nie jest jednak pesymistą zwiastującym wyłącznie sąd i karę. W jego wyroczniach znajdujemy także wskazówki jak naród ma postępować, aby uniknąć kary Bożej i wzbudzić Boże miłosierdzie.

*MESJASZ I JEGO KRÓLESTWA (MI 5,1-4)

Betlejem było małą mieściną i stąd zdarzało się, że pomijano je przy wyliczaniu miast judzkich. Zwracając uwagę, że jest ono „najmniejsze”, prorok chce prawdopodobnie podkreślić wielkość władcy, którego przyjście zapowiada. Bezpieczeństwo rządów zapowiadanego króla jeszcze mocniej uwydatnia w. 4a, utożsamiając je z pokojem. Prorok chce przez to powiedzieć, że będzie on odznaczał się tak wielką troską o pokój, jakby sam był wcieleniem pokoju. Autor chciał Izraelitom powiedzieć, że ich niedola musi się skończyć, skoro ma przyjść władca zapowiedziany. Na uwagę zasługuje wzmianka o matce Mesjasza. Autor dodatku nazywa ją „tą, która ma urodzić”, czyniąc wyraźną aluzję do proroctwa Izajasza o pannie, która „pocznie i urodzi syna”.

5. PROROCY VII WIEKU

A) SOFONIASZ (= Ten, kogo Jahwe chroni) - PROROK DNIA JAHWE

* OSOBA PROROKA (NA PODSTAWIE DANYCH WEWNĘTRZNYCH) O życiu Sofoniasza zachowały się bardzo skąpe wiadomości. Był synem Kusziego i praprawnukiem Ezechiasza (1,1), o których nic więcej nie wiemy. Działalność prorocką rozwinął Sofoniasz przypuszczalnie w Jerozolimie, jako że liczne jego wypowiedzi właśnie do niej się odnoszą. Wystąpił za dni Jozjasza, syna Amona, króla judzkiego (1,1), czyli między r.640 a 609.

* UKŁAD TREŚCI W KSIĘDZE SOFONIASZA Wydaje się, że księga w swej obecnej formie czerpie poważną część materiału z poprzednich proroków, chociaż większość przepowiedni pochodzi od samego Sofoniasza. Sofoniasz zna Amosa i Izajasza, ale nie jest jedynie ich naśladowcą. Pisze językiem jasnym i konkretnym, nie lubi analiz, woli obrazy krótkie, ekspresywne. Okazuje się dobrym znawcą sztuki poetyckiej.

W Księdze Sofoniasza prócz tytułu (1,1), w którym znajduje się genealogia proroka, można wyróżnić cztery części: 1,2-2,3: zbiór gróźb przeciw państwu judzkiemu i Jerozolimie

- 1,2-6: potępienie kultu bóstw pogańskich

- 1,7-13: wystąpienie przeciw książętom i bogaczom, którzy ulegają wpływom obcych obyczajów oraz dopuszczają się oszustw i gwałtów

- 1,14-2,3: zapowiada „dzień Jahwe”, w którym występni zostaną przez Boga surowo ukarani.

2,4-15: zbiór gróźb przeciw narodom pogańskim

- 4-7: przeciw Filistynom

- 8-11: przeciw Moabitom

- 12-15: przeciw Etiopczykom i Asyryjczykom

3,1-8: prorok występuje przeciw Jerozolimie,

- 1-5: piętnuje grzechy warstw rządzących

- 6-8: wypowiada wyrocznię, iż Jahwe wyleje swój gniew na wszystkie narody, także na Jerozolimę

3,9-17: zbiór obietnic zbawienia dla pogan i dla Izraela

- 9-10: narody pogańskie nawrócą się

- 11-13: reszta Izraela będzie wierna Bogu

- 14-17: hymn wzywający Jerozolimę do radości z powodu wybawienia, jakie stanie się jej udziałem

- 18-20: Jahwe położy kres ciemięzcom Izraela; powrót do ojczyzny

* IDEE TEOLOGICZNE DZIEŃ PAŃSKI

Przyczyną powstania mowy Sofoniasza była pycha Judejczyków. To ona właśnie wiodła do zapomnienia o Jahwe i przyjęcia kultów bałwochwalczych, wprowadziła wśród książąt ludu obce obyczaje (1,8), wśród kapłanów profanację sanktuarium (1,9; 3,4), wśród sędziów przekupstwo, a wśród proroków usypianie czujności ludu. Pycha jest grzechem, za który zostaną ukarani również poganie. Sprowadzi ona - według proroka - rychły sąd przeciwko Jerozolimie, Judei i sąsiednim narodom, który jest opisany w różnych obrazach jako czas wyniszczenia narodów, zniszczenia miast, wojen i zagłady (1,14-18). Tytuł nadany przez Sofoniasza czasowi sądu Bożego, Dzień Jahwe (1,14-16), był znany już wcześniej, ale w nieco innym wymiarze. U tego proroka sąd ów przybiera wymiar powszechny i dotyczy nie tylko Judy i Jerozolimy, ale również narodów, oznacza usunięcie wszystkiego (co nieczyste) z powierzchni ziemi. W czasie sądu ocaleje RESZTA, tak z narodu wybranego, jak również z innych narodów. W Księdze Sofoniasza mamy jeden z przebłysków uniwersalizmu prorockiego.

„Dzień Pański”. „Dzień Jahwe” w ujęciu proroka ma dwa oblicza:

negatywne - sądu i kary Bożej; to wizja powszechnego sądu Jahwe, stanowiącego jakby rozrachunek Boga z narodami.

pozytywne - odrodzenia wewnętrznego. Dzień Jahwe będzie momentem odnowienia wewnętrznego. Po definitywnym usunięciu zła i grzeszników, Jahwe odrodzi swój lud i z „reszty Izraela” powstanie nowy lud Boży.

B) NAHUM (= Jahwe pocieszył) - PIEWCA KOŃCA NINIWY

* Tło historyczne i osoba proroka

Okres działalności proroka przypada na czasy upadku Asyrii; w jego Księdze jest mowa o upadku Teb (663) i Niniwy (612). Nadzieje rozbudzone wówczas w Judzie szybko jednak wygasły po klęsce króla Jozjasza pod Megiddo (609). Władza neobabilońska w osobie Nabuchodonozora (605-562) zajęła miejsce asyryjskiej i niebezpiecznie zbliżyła się do granic Judy, aby w 598 i 586 r. bezpośrednio zagrozić Jerozolimie.

Z zainteresowania królestwem południowym wnioskuje się, że Elkosz (1,1) mogło znajdować się raczej w Judzie. Z treści księgi wynika też, że Nahum był częściowo współczesny Jeremiaszowi.

Rodzaj literacki Księgi został określony w tytule jako wyrok na Niniwę, co zawiera w sobie pojęcie surowego upomnienia. Obok tego jest drugie określenie: widzenie, które określa utwór, jako przepowiednię natchnioną przez Boga. Jest ona arcydziełem poetyckim pełnym z jednej strony powabu i namaszczenia, a z drugiej niesamowitej siły wyrażania.

* Układ treści Księgi Nahuma

1,1: Wstęp. Tytuł; 1,2-2,3: Hymn na cześć Jahwe; 2,4-14: Oblężenie i zdobycie Niniwy; 3,1-19: Skarga żałóbna nad Niniwą. Po słowach wstępu autor sławi najpierw niezmierzoną potęgę Boga mściciela, stanowiącą groźbę dla Niniwy, a nadzieję wybawienia dla Judei. Następnie w żywych, plastycznych obrazach opisuje atak na Niniwę i jej zniszczenie, podając zarazem przyczyny kary Bożej: bałwochwalstwo, rozwiązłość, niesprawiedliwość (grabież) i nieludzkie okrucieństwo wobec innych narodów. Zamyka Księgę „skargą żałobną” nad krwiożerczym miastem.

*Problem "NACJONALIZMU" proroka Nahuma

Misja proroka Nahuma skupia się wokół jednego faktu tj. upadku okrutnego imperium asyryjskiego. Prorok ogląda w tej wizji potęgę i majestat Boga i Jego wmieszanie się w dzieje ówczesnego świata. Wyrok Bożej Opatrzności jest nieodwołalny: znienawidzona przez wszystkie narody Niniwa legnie w gruzach. Serce proroka przepełnia radość, a język żywo wyraża triumf sprawiedliwości i potęgi Bożej, która właśnie przejawia się w tym fakcie. Nahum nie kieruje się też szowinizmem patriotycznym, gdyż o swojej Ojczyźnie wspomina tylko raz w rozdziale 2,1, a mianowicie z okazji zwiastowania jej przez Jahwe wolności religijnej po upadku Asyrii. Uwydatniając zaś klęskę Asyrii, jako karę Bożą, wykazuje Nahum postawę uniwersalizmu religijnego, gdyż podkreśla w ten sposób panowanie Jahwe nad wszystkimi narodami. Występuje zatem jako rzecznik Bożej Opatrzności, dla której nie jest obojętny los człowieka słabego i krzywdzonego.

6. PROROCY OKRESU BABILOŃSKIEGO

A) HABAKUK - TAJEMNICZY PROROK

* Tło historyczne i osoba proroka

Habakuk, o którym wiadomo bardzo mało, prorokował około 600 roku przed Chr. Późna tradycja żydowska wspomina Habakuka we fragmentach greckich Księgi Daniela jako tego, który odwiedza Daniela w jaskini lwów (Dn 14,33-39). Jednak wydaje się mało prawdopodobne, ze względów chronologicznych, by prorok Habakuk był identyczny z Habakukiem, o którym wspomina Księga Daniela. Opowiadanie Dn 14,33-38 jest midraszem i stąd nie może być źródłem wiadomości historycznych.

Z Księgi wynika, że Habakuk pełnił posługę prorocką z końcem VII wieku przed Chr. Był zatem współczesny Jeremiaszowi, Sofoniaszowi i Nahumowi. Niektóre fragmenty Księgi wykazują podobieństwa z Księgami Izajasza, Micheasza i Jeremiasza. W dziele widać także wpływ Księgi Powtórzonego Prawa (Ha 3,3.6).

* Układ treści Księgi Habakuka

Tytuł: 1,1 i trzy części: Część pierwsza 1,2-2,4: stanowi dialog między prorokiem a Bogiem. Druga część 2,5-20: obejmuje pięć gróźb przeciw ciemięzcom - przeciw babilończykom. Prorok oskarża ich za ucisk narodów i bałwochwalstwo, przepowiadając im kary Boże. Trzecia część 3,1-19: jest hymnem, w którym po modlitwie o interwencję jahwe na rzecz uciemiężonego narodu następuje pełen liryzmu opis oczekiwanego dnia utrapienia, połączony z wyrazami nadziei na wybawienie.

* Problem odpłaty Bożej u Habakuka

Księga Habakuka odbiega częściowo od tematyki omawianych dotąd ksiąg prorockich. Interesuje ją bowiem problem cierpienia i niesprawiedliwości, jaka ma miejsce na ziemi. Problem ten próbuje uzgodnić z zasadą sprawiedliwej odpłaty Bożej, która mówi, że Bóg już tu na ziemi „za dobro wynagradza a za zło karze”. Doświadczenie życiowe (realizm historyczny) pokazuje coś wręcz przeciwnego: bezbożnemu lepiej się wiedzie, aniżeli sprawiedliwemu. Również nieszczęście, które spada na Judę (mimo, iż zasłużone), nie da się pogodzić ze sprawiedliwością Boga. Jest bowiem sprzeczne z zasadą sprawiedliwej odpłaty, ponieważ ci, których Bóg wybrał za narzędzie kary dla Judy, są jeszcze większymi złoczyńcami i bezbożnikami aniżeli ten, którego mają ukarać.

6

---