Uniwersytet Zielono Górski

Wydział Ekonomi i Zarządzania

Kierunek - Bezpieczeństwo Narodowe

Bezpieczeństwo energetyczne Unii Europejskiej i Polski

Sporządził i wykonał:

Werk Robert

Lubert Tomasz

BEZPIECZEŃSTWO EKONOMICZNE PAŃSTWA

W literaturze pojęcie bezpieczeństwa ekonomicznego państwa jest definiowane bardzo różnorodnie. E. Haliżak, odnosi je do pojęcia zagrożenia bezpieczeństwa gospodarki narodowej, czyli do takiej sytuacji, w której gospodarka nie może "rozwijać się, generować zysków i oszczędności z przeznaczeniem na inwestycje lub gdy zagrożenia zewnętrzne doprowadzą do zakłóceń w jej funkcjonowaniu, co narazi obywateli i przedsiębiorstwa na szwank, a być może zagrozi fizycznemu przetrwaniu państwa".

S. Michałowski definiuje bezpieczeństwo ekonomiczne jako "wyobrażenie w zakresie rzeczywistych, względnie potencjalnych zagrożeń gospodarczych kraju, kształtowane pod wpływem ogólnego stanu zależności ekonomicznych ( taki typ zewnętrznych związków gospodarczych danego kraju, przy którym istnieje możliwość efektywnego oddziaływania partnera zagranicznego na istotne wielkości gospodarcze w celu osiągnięcia określonych celów politycznych ) kraju, które określa stopień efektywności zewnętrznej integracji ekonomicznej w wewnętrzny rozwój gospodarczy, zdolność obronną i stabilność systemu społeczno-politycznego danego kraju". W związku z powyższym bezpieczeństwo ekonomiczne oznacza stopień podatności danego państwa na przeniesienie przez gospodarkę działań o charakterze politycznym.

Bezpieczeństwo ekonomiczne to szerokie pojęcie, które obejmuje kierunek polityki ekonomicznej i gospodarczej państwa zewnętrznej jak i wewnętrznej.

P. Sulmicki pisał że „ gospodarka krajowa jest regionem gospodarczym oddzielonym od innych regionów granicą państwową, na której suwerenny rząd może jeśli uzna to za stosowne kontrolować ruch ludzi i rzeczy”.

Czynniki naruszające bezpieczeństwo ekonomiczne - dotyczą problematyki produkcji, wymiany i rozdziału różnych dóbr w państwie oraz racjonalnego nimi dysponowania. np.:

• niskie tempo rozwoju gospodarczego, pogłębiające dysproporcje wrozwoju ekonomicznym w stosunku do innych państw,

• ograniczenie dostępu do rynku wewnętrznego innych państwa środków i zasobów naturalnych,

• utratę rynku zbytu,

• egoizm ekonomiczny rozwiniętych państw świata i międzynarodowych koncernów,

• niszczenie i zakłócanie pracy sieci informacyjnych,

• powstawanie stref głodu i ubóstwa,

• blokady gospodarcze i dyskryminacja gospodarcza.

Odpowiedzialność za rozwój i bezpieczeństwo gospodarki odpowiada państwo. Gospodarka krajowa, czyli wszystkie gospodarstwa indywidualne i zespołowe w sferze produkcji, usług, obrotu i konsumpcji w granicach państwa. Wszystkie gałęzie gospodarki są ze sobą powiązane i w pewien sposób oddziaływują na siebie służą one wspólnemu celowi powiększania dobrobytu państwa i jednostki. Gospodarka krajowa jest jednocześnie częścią gospodarki światowej. W dzisiejszych czasach następuje liberalizacja gospodarki, w której jednostka odgrywa większą rolę w systemie decyzyjnym, a państwo sprawuje rolę kontrolną. W zdrowej polityce ekonomicznej obserwujemy dążenie do wzrostu gospodarczego. Ważną rolę odgrywa tu położenie geograficzne i położenie geoekonomiczne.

B. Prandecka wyróżnia uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne polityki gospodarczej państwa.

Zewnętrzne

Państwo i gospodarka funkcjonują w określonym otoczeniu międzynarodowym, które ma duży wpływ i możliwości współpracy z innymi krajami. Ograniczenia polityki ekonomicznej wynikają z położenia geopolitycznego, geoekonomicznego i strategicznego kraju. Położenie geopolityczne i geoekonomiczne wymusza przynależność do określonych ugrupowań militarnych, politycznych, gospodarczych. Przynależność ta pociąga za sobą konsekwencje w postaci zobowiązań, które trzeba wypełniać przykładem jest UE, NATO, lub organizacje gospodarcze np.: Światowa Organizacja Handlu. Zewnętrzne uwarunkowania polityki ekonomicznej powodują też czasami wprowadzenie przez niektóre państwa restrykcji eksportowo-importowych. We współczesnym świecie podstawowe uwarunkowania zewnętrzne wiążą się z zadłużeniem się wobec zagranicy.

Wewnętrzne

Z wewnętrznych uwarunkowań można wymienić stan i strukturę zasobów kraju reprezentujących jego możliwości ekonomiczne czynniki tkwiące w środowisku naturalnym, czynniki ludzkie oraz czynniki materialne.

Czynniki przyrodnicze

Czyli zagospodarowanie kraju i jego regionów. Chodzi tu o surowce naturalne, które występują w ilościach ograniczonych, mają ogromny wpływ na gospodarkę i na zaspokajanie potrzeb ludzkich.

Czynniki materialne

Dużą rolę odgrywa wyposażenie kraju w majątek trwały, produkcyjny i infrastrukturalny. Wielość i stan zasobów majatku zależy od osiągalnego w danym czasie poziomu efektywnego zatrudniania zasobów pracy żywej oraz od wykorzystywania zasobów naturalnych. Stan infrastrukturalny określa poziom życia i zaspokajania podstawowych potrzeb materialnych oraz społecznych ludności.

Czynniki ludzkie

Podstawowe znaczenie ma demograficzna i społeczna liczba i struktura ludności kraju, a w państwach wielonarodowościowych również struktura narodowościowa.

Liczba i struktura ludności określa potencjał zasobów pracy żywej kraju oraz liczebność różnych grup odbiorców produkcji społecznej dla wszelkiej polityki, a więc polityki ekonomicznej.

Dbałość o uwarunkowania zapewni bezpieczeństwo, ale go nie poprawi.

BEZPIECZEŃSTOW ENERGETYCZNE UNII EUROPEJSKIEJ

„Bezpieczeństwo energetyczne to odporność gospodarki na możliwe zakłócenia w zaspokajaniu bieżącego i planowanego zapotrzebowania odbiorców na paliwa i energię przy zachowaniu wymagań technicznych i ekonomicznych oraz ochrony środowiska.”

W krajach Unii Europejskiej zużycie energii wzrasta rocznie o 1,5 % .50% surowców naturalnych i paliw energetycznych jest dostarczanych z importu, a w roku 2030 ma wzrosnąć do 70%.

• 45% importowanej ropy naftowej pochodzi z krajów Bliskiego Wschodu,

• 40% gazu ziemnego jest dostarczane z Rosji.

Prognozy przygotowane przez Komisję Europejską w 2003 roku mówią o znacznym wzroście zapotrzebowania na energię do 2030 roku (w porównaniu z rokiem 2000).

Najważniejszym nośnikiem energii są paliwa płynne (ok. 39%), tylko około 5,9% obecnej produkcji energii pochodzi ze źródeł odnawialnych. Unia Europejska postawiła sobie cel 12% udziału energii odnawialnej w bilansie energetycznym UE w 2010 roku.

Dokumenty legitymizujące Unię Europejska i jej politykę energetyczną.

• Traktat Rzymski, podpisany 25 marca 1957 r. przez reprezentantów Belgii, Francji, Niemiec Zachodnich, Włoch, Luksemburga i Holandii;

• Jednolity Akt Europejski, podpisany w 1986 r., wprowadzający poprawki do Traktatu Rzymskiego, m.in. przyjęcie ponad 300 kryteriów niezbędnych do utworzenia wewnętrznego rynku Wspólnoty;

• Traktat o Unii Europejskiej, tzw. Traktat z Maastricht, uzgodniony w grudniu 1991 r., podpisany w lutym 1992 r.; stanowił on daleko idącą rewizję Traktatu Rzymskiego i wprowadzał dwie podstawowe grupy postanowień. Pierwsza z nich dotyczyła ustanowienia unii gospodarczo-walutowej najpóźniej od 1 stycznia 1999 r. oraz określiła działania w kierunku osiągnięcia unii politycznej, obejmującej wspólną politykę zagraniczną i obronną. Druga określiła kompetencje Wspólnoty w innych dziedzinach polityki oraz zmieniała uprawnienia różnych instytucji Wspólnoty Europejskiej;

• Traktat Amsterdamski, podpisany 2 października 1997 r., wprowadził dodatkowe zmiany ukierunkowane na zrównoważony rozwój.

Cele polityki energetycznej określił Traktat z Maastricht. Jako cel ogólny Traktat wyznaczył utworzenie jednolitego rynku energii w ramach jednolitego rynku wewnętrznego, który zapewniłby swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału. Zgodnie z postanowieniami Traktatu polityka ta ma być realizowana poprzez:

• eliminację ograniczeń ilościowych w celu zapewnienia swobodnej wymiany energii, • eliminację dyskryminacji pomiędzy eksporterami we Wspólnocie w zakresie zaopatrzenia i zbytu,

• zasadę swobody i swobodnego przepływu usług w odniesieniu do spółek energetycznych i świadczących usługi w krajach Wspólnoty,

• zasady konkurencji zapewniające jednakową płaszczyznę dla konkurencji,

• harmonizację prawa, która ma zapewnić swobodny przepływ towarów i usług oraz eliminację zniekształceń konkurencji;

• normalizację, stanowiącą strategiczny instrument określający integrację przemysłową i gospodarczą, która w dziedzinie energii obejmuje wytwarzanie i przesył energii elektrycznej, sektor ropy naftowej, zaopatrzenie w gaz, odnawialne źródła energii.

Z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju polityka energetyczna obejmuje trzy zasadnicze cele:

• bezpieczeństwo energetyczne - zminimalizowanie ryzyka i wpływu możliwego załamania zaopatrzenia w energię na gospodarkę i społeczeństwo Unii Europejskiej,

• konkurencyjne systemy energetyczne - zapewnienie niskich kosztów energii dla producentów i użytkowników z punktu widzenia konkurencji przemysłowej i realizacji szeroko pojętych celów społecznych,

• ochrona środowiska przyrodniczego - zintegrowana zarówno z wytwarzaniem jak też użytkowaniem energii dla zachowania ekologicznego i geofizycznego bilansu przyrody.

Do czego dąży Wspólnota Europejska :

• rozwijanie wspólnego rynku energii,

• oczyszczanie środowiska naturalnego i klimatu

• promowanie efektywnego zużycia energii,

• zwiększenie konkurencyjności odnawialnych i alternatywnych źródeł energii,

• finansowanie i organizowanie programów badawczych,

Efektywność energetyczna - to inaczej umiejętność jej oszczędzania.

Unia Europejska założyła, że do 2020 roku o 20% zwiększy energooszczędność, o 20% zmniejszy emisję dwutlenku węgla do atmosfery, a 20% zużywanej energii będzie pochodziła ze źródeł odnawialnych.

Powstał również nowy plan bezpieczeństwa energetycznego, który ma zmniejszyć uzależnienie europejskiej energetyki od Rosji. Projekt zakłada powstanie ogólnoeuropejskiej sieci energetycznej. Połączenie wszystkich elektrowni wiatrowych w rejonie Morza Północnego, obejmujących Holandię, Niemcy, Norwegię i Wielką Brytanię w jedną sieć, co umożliwiać będzie wzajemną wymianę energii elektrycznej z elektrowni wiatrowych i uniezależnienie się tych państw od warunków atmosferycznych (siły wiatru). Idea ta stosowana jest i sprawdza się dobrze od lat między Danią i Norwegią. Jeśli w Danii słabo wieje, to jej sieć energetyczna zasilana zostaje prądem z norweskich elektrowni wodnych. Pożyczony prąd zwracany jest Norwegii z chwilą zwiększenia możliwości produkcyjnych energetycznego systemu duńskiego (wzrost siły wiatru).

Podobnie, powstanie połączenie oddzielnych obecnie systemów przesyłowych energii elektrycznej w rejonie Bałtyku z europejskimi krajami regionu śródziemnomorskiego. Co zagwarantuje bezpieczeństwo wszystkim państwom UE.

ŹRÓDŁA ENERGII UNII EUROPEJSKIEJ

Rodzaj i zastosowanie

W Ustawie o prawie energetycznym źródła energii zdefiniowano następująco:

„Odnawialne źródło energii - źródło wykorzystujące w procesie przetwarzania energię wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalną, fal, prądów i pływów morskich, spadku rzek oraz energię pozyskiwaną z biomasy, biogazu wysypiskowego, a także z biogazu powstałego w procesach odprowadzania lub oczyszczania ścieków albo rozkładu składowanych szczątek roślinnych i zwierzęcych”.

Przeciwieństwem ich są nieodnawialne źródła energii, czyli źródła, których wykorzystanie postępuje znacznie szybciej niż naturalne odtwarzanie.

• Ropa naftowa - jest podstawowym surowcem przemysłu petrochemicznego stosowanym do otrzymywania m.in. benzyny, nafty, olejów, parafiny, smarów, asfaltów, mazutów, wazelin i wielu materiałów syntetycznych.

• Gaz ziemny - wykorzystuje się do produkcji paliw, zarówno do użytku osób prywatnych jak i na skalę przemysłową, jako niezbędny składnik do produkcji detergentów, włókien sztucznych, farb, plastyku, oraz gumy syntetycznej.

• Węgiel (brunatny, drzewny, kamienny) - Węgiel i jego związki mają ogromne znaczenie jako surowce energetyczne i chemiczne. Diamenty mają zastosowanie w przyrządach szlifierskich i jako kamienie ozdobne. Z grafitu wyrabia się tygle, elektrody, ołówki. Sadza znajduje zastosowanie do produkcji farb, lakierów i tuszów, koks jest paliwem przy wytapianiu żelaza z rud i do ogrzewania pomieszczeń.

• Uran - głównym zastosowaniem jest użycie izotopu ²³⁵U jako materiału rozszczepialnego w bombach jądrowych oraz reaktorach jądrowych, które znalazły zastosowanie w elektrowniach atomowych oraz w napędzie okrętów podwodnych. Uran naturalny zawiera zbyt mało izotopu ²³⁵U by mógł być użyty jako materiał rozszczepialny i wymaga przetworzenia zwiększającego zawartość tego izotopu w procesie zwanym wzbogacaniem.

• Wiatr - może być wykorzystywany do produkcji energii za pomocą turbin wiatrowych.

• Woda - elektrownia wodna to zakład przemysłowy zamieniający energię spadku wody na elektryczną.

• Słońce - energetyka słoneczna - gałąź przemysłu zajmująca się wykorzystaniem energii promieniowania słonecznego zaliczanej do odnawialnych źródeł energii.

• Biomasa - poprzez fotosyntezę energia słoneczna jest akumulowana w biomasie, początkowo organizmów roślinnych, później w łańcuchu pokarmowym także zwierzęcych. Energię zawartą w biomasie można wykorzystać dla celów człowieka. Podlega ona przetwarzaniu na inne formy energii poprzez spalanie biomasy lub spalanie produktów jej rozkładu. W wyniku spalania uzyskuje się ciepło, które może być przetworzone na inne rodzaje energii np. energię elektryczną.

BEZPIECZEŃSTWO ENERGETYCZNE POLSKI

Bezpieczeństwo energetyczne państwa to kategoria obejmująca całość problematyki związanej z kwestiami zapewniania przetrwania państwa i swobody realizacji własnych interesów narodowych w niepewnym lub jawnie nieprzyjaznym środowisku energetycznym, głównie poprzez wykorzystywanie szans, podejmowanie wyzwań, redukowanie ryzyk i przeciwdziałanie zagrożeniom energetycznym.

Tak rozumiane bezpieczeństwo energetyczne jest jedną ze specjalistycznych dziedzin bezpieczeństwa ekonomicznego jako dziedziny z kolei bezpieczeństwa narodowego.

Energetyka należy do najważniejszych dziedzin gospodarki kraju. Wytwarzaniem, gromadzeniem i przesyłaniem energii elektrycznej zajmuje się przemysł paliwowo - energetyczny, który w Polsce jest bardzo dobrze rozwinięty. Powszechnie uznaje się go za gałąź strategiczną, gdyż wpływa na wiele dziedzin życia i działalności człowieka. Produkcja energii elektrycznej jest jednym z najważniejszych mierników rozwoju gospodarczego.

System energetyczny naszego kraju musi odpowiadać współczesnym wymogom gospodarki i powinien być odporny na różnego rodzaju zmiany cenowe oraz gwałtowne wahania dostaw surowców energetycznych. Ma to istotne znaczenie dla stabilności gospodarki.

Bezpieczeństwo energetyczne jest jednym z kluczowych zagadnień gospodarki. Obejmuje ono:

1. przemysł paliwowo - energetyczny,

2. rynek produktów energetycznych,

3. infrastrukturę techniczną,

4. właściwą politykę państwa związaną z zapewnieniem dostaw surowców energetycznych,

5. rozwojem nowych technologii

6.ochroną środowiska.

Najprostszym wskaźnikiem bezpieczeństwa energetycznego państwa jest samowystarczalność energetyczna, rozumiana jako stosunek ilości energii pozyskiwanej do energii zużywanej. W Polsce wskaźnik ten do połowy lat 90 - tych ubiegłego wieku wynosił 0,98 , co zapewniało naszemu krajowi wysoki stopień bezpieczeństwa i suwerenności energetycznej. Od roku 1996 wartość tego wskaźnika maleje. Wynika to z nieustannie wzrastającego udziału importowanej ropy naftowej, gazu ziemnego oraz produktów ropopochodnych przy znacznym spadku ilości zużywanego węgla.

Zaopatrzenia w ropę naftową.

W 2005 r. w Polsce wydobyto 849 tys. ton ropy naftowej, z czego najwięcej na Niżu Polskim (65% krajowego wydobycia). W tym samym roku zużyto (przerobiono w rafineriach) 18,1 mln ton ropy, przy czym surowiec importowany stanowił 95% krajowego zużycia. Ogromna większość importowanej ropy naftowej pochodzi z Rosji. Dostarczana jest ona tranzytowym rurociągiem (Przyjaźń) do Płocka, w którym znajduje się największa polska rafineria i zakłady petrochemiczne petrochemiczne(PKN Orlen), a następnie- dwukierunkowym rurociągiem (Pomorski) do rafinerii w Gdańsku (Lotos), w której przerabia się również surowiec wydobywany w polskiej strefie ekonomicznej Morza Bałtyckiego (29% krajowego wydobycia). Integralną częścią obu rurociągów są naziemne magazyny ropy naftowej w Adamowie (przy granicy z Białorusią), w Płocku i Gdańsku. W 2005 r. mogły one pomieścić 2,3 mln ton ropy naftowej. Krajowe udokumentowane zasoby ropy naftowej szacowane są na zaledwie 19,5 mln ton [2005 r.]. Dlatego w ramach dywersyfikacji struktury geograficznej zaopatrzenia w ropę naftową, alternatywą dla dostaw z Rosji, mogą być dostawy z krajów basenu Morza Kaspijskiego: Kazachstanu i Azerbejdżanu. Wymaga to jednak przedłużenia o 540 km ukraińskiego rurociągu Odessa-Brody do Płocka. Do Odessy surowiec może być dostarczany tankowcami z Noworosyjska - rosyjskiego portu nad Morzem Czarnym, który w 2001 r. został połączony rurociągiem (Noworosyjsk--Tengiz) z Kazachstanem. Mimo, że zależność od rosyjskiej ropy naftowej jest bardzo duża, zapewnienie bezpieczeństwa dostaw jest stosunkowo proste.

Baza przeładunkowa ropy naftowej i produktów ropopochodnych w Gdańsku (Naftoport- o zdolnościach przeładunkowych 34 mln ton ropy naftowej rocznie oraz wspomniany dwukierunkowy rurociąg Gdańsk-Płock stanowią alternatywną drogę zaopatrzenia w surowiec największych polskich rafinerii. Można nią przesłać ropę naftową dostarczaną do Gdańska tankowcami z innych regionów świata. Zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego służy również zastępowanie części

importowanej ropy naftowej krajową produkcją biopaliw: bioetanolu (otrzymywanego z biomasy oraz odpadów) i biodiesla (otrzymywanego z olejów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego biodegradowalnych frakcji oraz z odpadów tłuszczów i olejów pochodzących z recyklingu). Są one stosowane jako biokomponenty o niewielkim stężeniu z paliwami pochodzenia naftowego i mogą być dystrybuowane z wykorzystywaniem istniejącej infrastruktury. W 2006 r. biopaliwa na skalę przemysłową (biodiesel) produkowała rafineria w Trzebini.

Zaopatrzenia w gaz ziemny

W 2005 r. w Polsce wydobyto 5306,4 mln m3 gazu ziemnego, najwięcej na Niżu Polskim (67% krajowego wydobycia)5) oraz na Przedgórzu Karpackim (32% krajowego wydobycia). W tym samym roku zużyto12,4 mld m3 tego surowca, przy czym pochodzący z importu stanowił 57,3 % krajowego zużycia. Większość importowanego gazu ziemnego pochodzi z Rosji. Jest on dostarczany tranzytowym gazociągiem oraz poprzez połączenia z gazociągami (Jamalski)6) na Białorusi (Wysokoje, Tietierowka) i Ukrainie (Drozdowicze)7). Tą ostatnią drogą dostarczany jest również gaz ziemny z krajów basenu Morza Kaspijskiego: Kazachstanu, Turkmenistanu i Uzbekistanu. Niewielkie ilości gazu ziemnego docierają do nas także poprzez połączenia z gazociągami w Niemczech (Lasów k. Zgorzelca). Krajowe udokumentowane złoża gazu ziemnego szacuje się na 110-120 mld m3 [2005 r.]. Trwają poszukiwania nowych złóż w zachodniej części Polski (obszar geologiczny zwany basenem czerwonego spągowca). W większości złóż na Niżu Polskim występuje gaz ziemny zaazotowany. Eksploatacja nowych złóż w tym regionie powoduje konieczność budowy drugiego (obok już istniejącego w Odolanowie Wielkopolskim) zakładu odazotowania w Grodzisku Wielkopolskim. W ramach dywersyfikacji struktury geograficznej zaopatrzenia w gaz ziemny alternatywą dla dostaw z Rosji mogą być dostawy gazu ziemnego z Norwegii i import gazu skroplanego (LNG) z innych regionów świata8). Pierwsza z tych dróg wymaga budowy gazociągu na dnie Morza Bałtyckiego, będącego przedłużeniem gazociągu Korstoe (Norwegia)-Goeteborg (Szwecja), natomiast druga - budowy gazoportu w Świnoujściu. Poważnymi utrudnieniami w realizacji tych projektów mogą być: niedostatecznie rozwinięta sieć gazociągów W 2005 r. istniejące magazyny mogły pomieścić1,63 mld m3 gazu ziemnego, tj. dwa razy mniej niż wynoszą potrzeby.

W 2005 r. wyprodukowano w Polsce156,9 TWh energii elektrycznej, natomiast zużyto 144,8 TWh11). Saldo obrotów handlowych z zagranicą było dodatnie i wyniosło11,1 TWh. Ogromną większość krajowej produkcji energii elektrycznej dostarczają elektrownie opalane węglem.

Dlatego też, nie zarzucając starań o dywersyfikację źródeł dostaw gazu i ropy nie można - planując strategię bezpieczeństwa energetycznego Polski - pomijać węgla. Surowiec ten ma w Polsce sytuację wyjątkową, rzadko spotykaną w innych krajach - praktycznie całość wytwarzanej u nas ener­gii elektrycznej oparta jest na węglu. Jest to rozwiązanie dobre z punktu widzenia bezpieczeństwa energetycznego, ale złe z punktu widzenia ochro­ny środowiska. W krajach „starej” Unii Europejskiej większość elektrowni oparta jest na gazie, część na paliwie jądrowym, bądź energii pochodzenia naturalnego (wiatr, woda).

Polska posiada znaczne zapasy węgla - ok. 4 proc. światowych zapa­sów. W 2005 r. w Polsce wydobyto 98,3 ton węgla kamiennego (w 2000 r. - 103,3 mln ton) - najwięcej w Zagłebiu Górnośląskim(95% krajowego wydobycia), oraz 61,6 mln ton węgla brunatnego - najwięcej w Zagłębiu Bełchatowskim (57% krajowego wydobycia). W tym ostatnim uruchamiana jest nowa odkrywka (Szczerców). Węgiel kamienny jest również wydobywany w Bogdance k. Łęcznej w Zagłębiu Lubelskim12), natomiast węgiel brunatny w zagłębiach: Turoszowskim i Konińskim. Duże złoża węgla brunatnego, dotychczas nie eksploatowane, występują w rejonie Legnicy oraz w tzw. rowie poznańskim (Gostyń-Czempin- Krzywin). Te ostatnie, ze względu na wartości przyrodnicze regionu (zwłaszcza rolniczej przestrzeni produkcyjnej), nie powinny być eksploatowane. W 2005 r. 63,4 % krajowego zużycia węgla kamiennego oraz 99,1% węgla brunatnego- przypadło na elektroenergetykę. Obecna struktura paliw wykorzystywanych w elektroenergetyce, którą to dziedzinę gospodarki można określić jako monokulturę węgla, nie jest właściwa ze względu na ochronę środowiska, w tym szczególnie powietrza atmosferycznego. Elektrownie opalane węglem są odpowiedzialne za większość emisji gazów cieplarnianych, zwłaszcza CO2.

Niemniej, przy utrzymaniu dotychczasowego tempa wydobycia z obecnych kopalń, skończą się one w przeciągu 30-40 lat. Budowa nowych wydłużyłaby okres wydobycia do 100 lat, ale nie można zapominać, że wraz z upływem czasu będziemy ograniczani w jego użyciu przez restrykcje do­tyczące emisji dwutlenku węgla do atmosfery. W dłuższej perspektywie czasowej zmusi to nas do zastępowania węgla innymi źródłami energii. Aby być na to przygotowanym już dziś należy podjąć odpowiednie decyzje. Zwłaszcza, że choć dziś Polska jest w czołówce krajów wydobywających węgiel, a poziom jego eksportu utrzymuje się od lat na tym samym - dość dobrym poziomie - to jednak wydobycie węgla kamiennego stale maleje. Niewykluczone też, że niedługo Polska może mieć problemy w konkurencji z tańszym węglem z innych krajów. W naszym kraju koszty stałe wydobycia węgla stanowią ok. 75 proc., czego przyczyną jest między innymi fakt, że węgiel znajduje się na relatywnie dużych głębokościach. Obecna wysoka cena węgla utrzymuje się głównie za sprawą przeżywających roz­kwit gospodarczy Chin. W przypadku spowolnienia tempa rozwoju chiń­skiej gospodarki, zarówno produkcja, jak i eksport węgla, nie będą już tak opłacalne jak obecnie.

Z tego powodu myśląc o bezpieczeństwie energetycznym Polski nie można ignorować istnienia energii atomowej. Mimo często wyrażanych obaw wydaje się, że nie ma dla niej dobrej alternatywy. Znanych światowych zasobów gazu wystarczy tylko na 70 lat. Wraz z upływem czasu będzie więc on drożał. Wydobycie węgla będzie eliminowane narastającymi restrykcja­mi ekologicznymi. Cena ropy naftowej jest bardzo podatna na konflikty o charakterze regionalnym, zwłaszcza na Bliskim i Środkowym Wschodzie, co nie pozostanie bez wpływu na strukturę światowej podaży i popytu na ten surowiec.

Obecna polska struktura wytwarzania energii elektrycznej jest niewłaściwa z punktu widzenia ochrony środowiska. Jak już wspomniano, stosując obecną technologię nie jest możliwe przekroczenie wielkości rocznej produk­cji elektrycznej w wysokości 200 TWh. Podczas Konferencji Klimatycznej w Kioto Polska przyjęła na siebie zobowiązania redukcji emisji szkodli­wych substancji, w tym gazów cieplarnianych, zwłaszcza dwutlenku węgla. Energetyka oparta na paliwach kopalnych (również na gazie ziemnym) z konieczności produkuje CO2. Jeśli rosnące zapotrzebowanie na energię elektryczną będziemy pokrywali z elektrowni opartych na węglu (lub ga­zie), wywiązanie się z przyjętych zobowiązań międzynarodowych będzie niemożliwe. Z dostępnych dzisiaj technologii oba te nośniki energii może zastąpić jedynie energia atomowa. Tylko elektrownie atomowe są w stanie, nie tylko zapełnić lukę po węglu i gazie, ale i zaspokoić gwałtownie rosnące zapotrzebowanie na energię elektryczną.

Wiedzą o tym dobrze inne kraje. Polska, Białoruś i Słowacja są jedynymi państwami regionu, które nie posiadają własnych elektrowni atomowych. Ich budowa (wraz ze stworzeniem całej bazy prawnej i technologicznej) będzie trwała około 15 lat. Dlatego decyzje o jej rozpoczęciu należy podej­mować już dziś, nie bagatelizując wad wyboru takiego rozwiązania, do któ­rych zaliczyć trzeba konieczność zagwarantowania odpowiednich środków finansowych w perspektywie kilkunastu lat, rozwiązania problemu skła­dowania i zagospodarowywania radioaktywnych odpadów, powstających z reaktora jądrowego, możliwość skażenia ludzi, wód, powietrza i gleby w rejonie składowania odpadów, zagrożenie skażeniem radioaktywnym ­ w przypadku awarii czy wreszcie fakt, że elektrownie jądrowe mogą być potencjalnym celem ataków terrorystycznych.

Od decyzji władz kraju powinno jednak zależeć czy Polska zdecyduje się na taki sposób pozyskiwania energii, który nie łączy się z emisją py­łów oraz szkodliwych gazów, przez co w minimalnym stopniu degraduje środowisko, eliminuje problemy usuwania i składowania lotnych popiołów, wielokrotnie zmniejsza wielkość odpadów i powierzchni ich składowania i wreszcie ogranicza eksploatację paliw kopalnych.

Długotrwały cykl inwe­stycyjny w energetyce wymusza tworzenie długookresowej strategii bez­pieczeństwa energetycznego. Dlatego też - wychodząc od analizy bieżącej sytuacji energetycznej RP, prognozowanej koniunktury gospodarczej w okresie dwóch, trzech dekad i związanych z tym potrzeb gospodarki oraz wpływu na nią podjętych decyzji - do kwestii kreowania założeń długookre­sowego bezpieczeństwa energetycznego należy podchodzić przyjmując trzy horyzonty czasowe.

Pierwszy - krótki, obejmujący okres najbliższych kilkunastu miesięcy - to czas, w którym nie są możliwe żadne poważne inwestycje. Pozwala on na dostosowanie zasobów do potrzeb wyłącznie na zasadzie do­raźnych zakupów interwencyjnych nośników energii i wykorzystaniu do ich przesyłu doraźnych dodatkowych środków transportu. Jest za to okresem wypracowania i podjęcia decyzji strategicznych, które będą realizowane w latach następnych.

Drugi - średni, prognozowany na około 5-10 lat, w zależności od nośnika energii - pozwala już na realizację pewnych inwestycji transportowych, takich jak rurociągi czy terminale oraz na inwestycje zapewniające gro­madzenie zapasów.

Trzeci - długi, liczony do 30 lat - to okres w którym możliwe jest całkowite przestawienie gospodarki na zmianę struktury stosowanych nośników energii pod warunkiem, że w okresie pierwszym podjęte zosta­ły decyzje strategiczne. Pozwoli to na uniknięcie kosztownych i docelowo niepotrzebnych inwestycji, a zarazem stworzy podstawy do traktowania działań średnioterminowych jako etapów dochodzenia do pożądanego sta­nu bezpieczeństwa energetycznego w perspektywie długoterminowej. Tylko tak prowadzona polityka w zakresie bezpieczeństwa energetycznego kraju zaskutkuje rozwiązaniami realnie zwiększającymi bezpieczeństwo Polski w tym zakresie.

POPRAWA KSZTAŁTOWANIA SIĘ BEZPIECZŃSTWA ENERGETYZNEGO POLSKI

Dlatego w ramach dywersyfikacji struktury wykorzystywanych nośników energii, alternatywą dla węgla może być uran. Przemawia za tym jego wysoka wartość energetyczna wyrażona w MJ/kg - 500 (dla porównania: węgiel

brunatny - 9, węgiel kamienny - 24-30) oraz niewielka emisja gazów cieplarnianych wyrażona w gCeq/kWh (w zależności od wykorzystywanych technologii - 2,5-5,7 (dla porównania: węgiel brunatny - 228-366, węgiel kamienny - 206-357). Jednocześnie pewność dostaw paliwa dla elektrowni jądrowych jest nieporównywalnie wyższa niż importowanego paliwa dla elektrowni konwencjonalnych. Decyzja o rezygnacji z rozwoju energetyki jądrowej w Polsce została podjęta w 1990 r., z chwilą zaprzestania budowy pierwszej elektrowni, która miała powstać nad Jeziorem Żarnowieckim. Zainteresowanie powrotem do niej pojawiło się po 2000 r. Na ostateczną decyzję znaczący wpływ będzie miała akceptacja społeczeństwa.

W 2005 r. zaledwie 26% Polaków popierało jej rozwój, natomiast sprzeciwiało się aż 66%. Brak akceptacji wynika z obawy przed skutkami awarii elektrowni jądrowej oraz skutkami transportu i składowania wypalonego paliwa. Wstępnym etapem rozwoju energetyki jądrowej może być uczestnictwo Polski w budowie nowych bloków energetycznych.

Alternatywne źródła energii.

Od przeszło ćwierćwiecza zastanawiamy się nad tym, czy są u nas korzystne warunki do rozwoju energetyki odnawialnej, a tym czasem na całym świecie energie tę po prostu się wykorzystuje i to w coraz większym stopniu. Energia wiatru, geotermalna, Słońca, biomasy oraz innych odnawialnych źródeł systematycznie zwiększa swój udział w strukturze zużycia paliw pierwotnych. Znaczenie energetycznych surowców odnawialnych oraz związanych z ich wykorzystaniem nowych technik rośnie w świecie z roku na rok. W Polsce powołano Radę do spraw Rozwoju Wykorzystywania Odnawialnych Źródeł Energii. Jej celem jest wspomaganie procesu tworzenia warunków dogodnych do rozwoju "zielonej energetyki" - tak bowiem coraz częściej zaczyna się określać niewyczerpywalne i ekologicznie czyste odnawialne źródła energii (OZE).

Odnawialne źródła energii - aktualny stan ich wykorzystywania.

Obecnie w Polsce zużywa się w ciągu roku prawie 4200PJ energii, w tym jedynie 1 - 1,5 % przypada na OZE. Europa promuje gównie wiatr, Słońce i małą energetykę wodną. Uważa się bowiem, iż zbliżająca się epoka zrównoważonego rozwoju będzie polegała na odrzuceniu wielu pomysłów technicznej przebudowy świata, a pozostawieniu tylko tych, które równocześnie służą człowiekowi i środowisku. Zapowiada się "ograniczone ujarzmienie rzek" oraz opracowuje krajowe programy energetyki odnawialnej. Nie doceniamy w pełni możliwości wykorzystania OZE, czego wyrazem są "Złożenia Polityki Energetycznej Polski do 2010r.”, w których nie przewiduje się większego znaczenia energetyki odnawialnej w udziale dostaw energii elektryczne j jak i cieplnej.

Woda

Zasobność rzek w energię związana jest z ich spadkiem oraz wielkością przepływu ich wód. Polskie rzeki wykazują bardzo zróżnicowane zasoby energetyczne. Jak dotychczas, wykorzystanie sił wodnych w Polsce jest niewielkie, a udział hydroenergetyki w krajowej produkcji energii elektrycznej wynosi tylko 2,6 %. W Polsce pracuje 126 elektrowni wodnych zawodowych oraz ok. 300 małych, prywatnych mini elektrowni, w większości reaktywowanych w ostatnich latach. Odżywa u nas idea małych elektrowni wodnych (MEW), chociaż sprzedane przez nie dystrybucyjnym zakładom energetycznym nadwyżki energii stanowiły w 1996 r. Zaledwie 0,08 % całej wyprodukowanej energii elektrycznej. Towarzystwo Rozwoju Małych Elektrowni Wodnych działa 20 lat i liczy 250 członków. Są to zarówno osoby prywatne, spółki, jak i spółdzielnie. Z inicjatywy tego towarzystwa uruchomiono 230 pracujących MEW, a blisko 100 jest remontowanych. Ze względów ekonomicznych na ogół nie buduje się od podstaw małych prywatnych elektrowni, ponieważ zainwestowane środki finansowe zwracają się dopiero po ok.. 30 latach. Aż 68% hydroelektrowni zawodowych ma ponad 50 lat, z tej liczby 16% osiągnęło wiek 70 - 80 lat, co dobrze świadczy o żywotności tych obiektów, natomiast gorzej o ich stanie technicznym.

Biomasa

Znaczne korzyści krajowej gospodarce przynosić może wykorzystanie biomasy. Zasoby dyspozycyjne biomasy w kraju oceniane są na ok. 30 mln ton rocznie, co jest równoważne 15 -20 min ton paliwa umownego. Z 2 ton słomy lub suchego drewna otrzymuje się tyle ciepła, co z 1 tony węgla kamiennego. Ze zbioru słomy z 2 ha uzyskuje się ciepło do ogrzania domu mieszkalnego o powierzchni 70 m2. w Polsce co roku "marnuje się" na polach 8 -12 mln ton słomy. Można ją zużyć np. w małych kotłowniach, tak jak czyni się to już powszechnie w Danii.

W niektórych krajach powszechnie wykorzystuje się biogaz, czyli gaz biologiczny uzyskiwany ze ścieków miejskich lub obornika. Najbardziej zaawansowane są u nas przedsięwzięcia mające na celu odzyskanie ciepła z wysypisk komunalnych oraz z oczyszczalni ścieków. Przy oczyszczalniach ścieków w 1996 r. funkcjonowało w Polsce 12 elektrowni biogazowych. Stanowią one nowy "element" w polskiej elektroenergetyce. Są niewielkie, wytwarzają energie na lokalne potrzeby, a nadwyżkę przekazują do sieci. Największa z elektrowni biogazowych ulokowana jest w Kosarzynie , przy ujściu Nysy Łużyckiej do Odry. W 16 r. Dostarczyła ona aż 67% energii elektrycznej wytwarzanej przez elektrownie biogazowe. Sądzić należy, iż liczba elektrowni biogazowych będzie wzrastać, jako ze plany budowy tego wybitnie ekologicznego sposobu uzyskiwania energii ma kilka dużych i średnich miast przy swoich nowo zbudowanych bądź zmodernizowanych oczyszczalniach.

Wiatr

Na 2 mln paliwa umownego ocenia się potencjał energetyczny wiatru w Polsce. Na naprawie 2/3 obszaru Polski można rozwijać energetykę wiatrową. Elektrownia wiatrowa może produkować energię przy wietrze stałym wiejącym z prędkością 5 m/s i większą. Najbardziej korzystne warunki do budowy profesjonalnych, sieciowych elektrowni wiatrowych maja w Polsce: Pomorze Zachodnie i tereny górskie. W innych częściach polski montaż elektrowni wiatrowych jest opłacalny jedynie na niektórych wysokich wzniesieniach w pofałdowanej, otwartej okolicy. Pod koniec 1996 r. Działało w naszym kraju 6 profesjonalnych, podłączonych do sieci elektrowni wodnych oraz ok. 100 znacznie mniejszych. Te większe odprowadzają energie do sieci, małe zaś zasilają pojedyncze gospodarstwa domowe.

Energia geotermalna

Spośród wszystkich źródeł energii odnawialnej w naszym kraju największy potencjał do pozyskiwania w ciągu roku maja zasoby wód geotermalnych. Na znacznym obszarze kraju występują wody geotermalne nisko- (20-500C) i średniotemperaturowe (50 - 1000C). Korzystne warunki do budowy instalacji wykorzystujących ciepło ziemi istnieją na ok. 25% powierzchni Polski, gdzie do głębokości 2,5 km zalegają w zbiornikach z wodami geotermalnymi o temperaturze powyżej 600C i wydajności 100 - 200 m3/h. Najwięcej zbiorników z wodami geotermalnymi znajduje się na Niżu Polskim.

Energia Słoneczna

Źródłem energii którą ludzkość wykorzystuje od wielu wieków, jest słońce. Do spożytkowania jego energii Polska jest predysponowana najsłabiej. Ilość energii promienistej Słońca, która otrzymuje dany obszar, zależy od natężenia promieniowania słonecznego i czasu trwania nasłonecznienia. W Polsce nasłonecznienie trwa 1600 godzin. Na budowę helioelektrowni i elektrociepłowni nie mamy wiec odpowiednich warunków. Powstały już pierwsze, należące do właścicieli prywatnych, obiekty, w których energia słoneczna wykorzystywana jest do podgrzewania wody w basenach kąpielowych i ogrzewania budynków w okresie przejściowym.

Perspektywy i możliwości wykorzystywania OZE w Polsce

Energia przyjazna środowisku naturalnemu i niewyczerpalna jest u nas wykorzystywana w stopniu nieznacznym. Instytucje międzynarodowe znaczne większe możliwości rozwoju energetyki odnawialnej. Zastępowanie węgla biomasą spowodowałoby zmniejszenie zasiarczania środowiska, jako że węgiel zawiera 0,5 - 5% siarki, natomiast biomasa roślinna - tylko ok. 0,01 - 0,1%. Za biomasą jako "czystym" surowcem energetycznym przemawia również fakt, ze emisja dwutlenku węgla z tego paliwa jest zerowa, bowiem do atmosfery ulatuje go tyle, ile rośliny pobierają z atmosfery w procesie fotosyntezy. Jedną z głównych barier są bardzo wysokie koszty niektórych technologii wytwarzania energii z odnawialnych źródeł energii.

Podsumowując wypada podkreślić konieczność traktowania bezpieczeństwa energetycznego jako integralnej części bezpieczeństwa narodowego. Wszelkie strategiczne analizy, ustalenia koncepcyjne i planistyczne, a także praktyczna realizacja winny odbywać się w ramach zintegrowanego podejścia do bezpieczeństwa. Bezpieczeństwo energetyczne nie może być pozostawione wyłącznie w gestii specjalistów od energetyki. Jego najbardziej generalnymi problemami zajmować się muszą struktury ponadresortowe, zintegrowane, ogólnorządowe.

Bibliografia:

• A. Ciupiński, K. Malak, „Bezpieczeństwo polityczne i wojskowe "; AON Warszawa 2004.

• R. Jakubczak, J. Flis, „Bezpieczeństwo narodowe Polski w XXI wieku”; Bellona 2006.

• „Traktat o Unii Europejskiej”.

• Internet.

---