SEMESTR 4

OCHRONA PRZECIWPOŻAROWA LASÓW 04.02.2002

Wykł. st. kpt. Jarosław Zarzycki tel. [phone]

Podstawy prawne - najważniejsze akty prawne:

• Ustawa o ochronie ppoż. .(24.08.91) Dz. U. Nr 81 poz 351

• Ustawa o PSP (24.08.91) Dz. U. Nr 88 poz 400

• Ustawa o lasach (28.09.91) Dz.U.Nr 101 poz 444

• Rozporządzenie Ministra (03.02.92, rozdz. 1 i 9) w sprawie ochrony ppoż. budynków, innych obiektów budowlanych (Dz. U. Nr 92 poz 460)

• Instrukcje ochrony ppoż. obszarów leśnych MOSRNiL, Wa-a 96r.

• Rozporządzenie Ministra OSZNiL (06.01.98) w sprawie określenia wzorów znaku zakazu wstępu do lasu oraz zasad jego umieszczania (Dz. U. Nr 11 poz 39)

• Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej (05.05.99) ...sposobu urządzania i utrzymywania pasów ppoż. (Dz. U. Nr 47 poz 476 z późniejszymi zmianami)

• Rozporządzenie Ministra OŚZNiL (16.08.99) w sprawie szczegółowych zasad zabezpieczania ppoż. lasów (Dz. U. Nr 73 poz 824)

Literatura:

• Ochrona lasów przed pożarami 2000 K.Willer (raczej profilaktyka).

• Wiśniewski S.A. PSP 2001 Organizacja i technologia gaszenia pożarów lasów.

• Bezpieczeństwo pożarowe lasów, Firex.

Ochrona ppoż. lasów polega na realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę obszarów leśnych przed pożarem poprzez:

• zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożarów w lesie,

• zapewnienie sił i środków do zwalczania pożaru lasów,

• prowadzenie działań ratowniczych.

Podstawowe informacje o lasach.

Definicja lasu.

Lasem w rozumieniu ustawy jest grunt:

• o zwartej powierzchni co najmniej 0,1 ha, pokryty roślinnością leśną (uprawami leśnymi) drzewami i krzewami oraz runem leśnym - lub przejściowo jej pozbawiony:

• przeznaczony do produkcji leśnej lub

• stanowiący rezerwat przyrody lub wchodzący w skład parku narodowego albo

• wpisany do rejestru zabytków;

• związany z gospodarką leśną, zajęty pod, wykorzystywane dla potrzeb gospodarki leśnej budynki i budowle, urządzenia melioracji wodnych, linie podziału przestrzennego lasu, drogi leśne, tereny pod liniami energetycznymi, szkółki leśne, miejsca składowania drewna, a także wykorzystywany na parkingi leśne i urządzenia turystyczne

Pojęcie lasu w określeniu encyklopedycznym:

Las - naturalny lub ukształtowany przez człowieka ekosystem lub kompleks ekosystemów, w którego szacie roślinnej dominującym składnikiem jest drzewostan utworzony przez zwarcie rosnącego drzewa.

Światowe formacje leśne.

W poszczególnych strefach obszaru ziemskiego można wyróżnić następujące formacje leśne:

• lasy iglaste strefy chłodnej,

• lasy mieszane strefy umiarkowanej (lasy polskie)

• lasy strefy umiarkowanej ciepłej i wilgotnej

• lasy równikowe

• lasy wilgotne tropikalne

• lasy suche.

Powierzchnia leśna (lesistość):

• ok. 30% powierzchni całego globu to powierzchnia lądowa (4,1 mld ha)

• ok. 30% powierzchni lądowej globu to powierzchnia leśna

• ok. 30% powierzchni Europy to powierzchnia leśna

• ok. 30% powierzchni Polski to powierzchnia leśna

Lesistość regionów świata:

• Ameryka Północna - 39%

• Ameryka Środkowa - 37%

• byłe ZSRR - 32%

• Europa (bez byłego ZSRR) - 30%

• Afryka - 25%

• Azja (bez ZSRR) - 19%

• Australia i Oceania - 17%

50% światowych zasobów leśnych jest w takich krajach jak: Rosja, Brazylia, Zair...

Struktura lasów.

Polska leży w klimacie umiarkowanym i strukturę lasu w tym klimacie tworzą warstwy:

• mchy i porosty

• zielna

• krzewy

• drzewa

Znaczenie lasów w materialnym i kulturalnym rozwoju społeczeństwa to:

• produkcja surowca drzewnego

• kształtowanie środowiska przyrodniczego

• obiekt zaspokojenia rekreacyjno-zdrowotnego

• obiekt zaspokajania kulturalnych potrzeb człowieka

Podział lasów ze względu na spełniane zadania:

• lasy o charakterze ochronnym

• lasy gospodarcze

• lasy rezerwatowe

Lasy to układ ekologiczny wiążący ze sobą następujące elementy:

• żywe organizmy leśne

• miejsca ich bytowania

Typy siedliskowe lasu.

Typ siedliskowy lasu-jest to jednostka określająca warunki rozwoju roślinności uwzględniając:

• żywotność gleby

• wilgotność gleby

• położenie geograficzne

Klasyfikacja siedlisk leśnych pod względem:

• żywotności gleby:

• 
  bory

62%

• bory mieszane

• 
  lasy mieszane

35,2%

• lasy

- olsy (przewaga jesionu i olszy 2,7%

gleby bagienne, torfowiska

i zabagnienia)

• wilgotność gleby:

• suche

• świeże

• wilgotne

• bagienne

• łęgowe (okresowo zalewane wodą)

• położenie geograficzne:

• tereny nizinne 89,6%

• tereny wyżynne 3,7%

• 
  tereny podgórskie

6,7%

• tereny górskie

Skróty:

Na terenach nizinnych:

• bór suchy (Bs)

• bór świeży (Bśw) -29,7%

• bór wilgotny (Bw)

• bór bagienny (Bb)

• 
  bór mieszany świeży (BMśw)

• 
  bór mieszany wilgotny (BMw) 29,6%

• bór mieszany bagienny (BMb)

• 
  las mieszany świeży (LMśw)

• 
  las mieszany wilgotny (LMw) 18,4%

• las mieszany bagienny (LMb)

• las świeży (Lśw)

• las wilgotny (Lw)

• las łęgowy (Lł)

• ols jesionowy (OlJ)

• ols typowy (Ol)

Na terenach wyżynnych i podgórskich:

• bór mieszany wyżynny (BMwyż)

• las mieszany wyżynny (LMwyż)

• las wyżynny (Lwyż)

Na terenach górskich:

• bór wysokogórski (BWG)

• bór górski (BG)

• bór mieszany górski (BMG)

• las mieszany górski (LMG)

• las górski (LG)

• las łęgowy górski (LłG)

Dominujące gatunki:

• iglaste 77% sosna (So) -71%

świerk (Św)

modrzew (Md)

jodła (Jd)

daglezja (Dg)

• liściaste 23% buk (Bk)

brzoza (Brz)

dąb (Db)

klon (Kl)

olsza (Ol)

jawor (Jw)

jesion (Js)

wiąz (Wz)

grab (Gb)

robina akacjowa (Ak)

lipa (Lp) topola (Tp)

Największą palność ze wszystkich gatunków drzewostanów w Polsce posiada SOSNA.

Ze względu na gatunki w drzewostanach lasy dzielimy na:

• iglaste

• liściaste

• mieszane

Klasy wieku drzewostanów:

Klasa wieku drzewostanu zmienia się co 20 lat i oznacza się ją następująco:

I klasa -(1-20 lat)

II klasa-(21-40 lat)

III klasa-(41-60 lat) itd...

Zadrzewienie:

Zadrzewienie- jest to stopień pokrycia terenu przez rzut koron drzew na powierzchnie i określa się go w następującej skali:

1,0 - zadrzewienie pełne (100%)

0,9 - zadrzewienie 90%

Podział gruntów leśnych:

Ze względu na kategorie użytkowania:

1. grunty zalesione

• drzewostany

• uprawy i młodniki I klasy wieku o zadrzewieniu 0,5 i wyższym

• drzewostany II klasy wieku o zadrzewieniu 0,4 i wyższym

• drzewostany III klasy wieku o zadrzewieniu 0,3 i wyższym

• drzewostany IV klasy wieku i wyżej bez względu na stopień zadrzewienia

• plantacje drzew

b) grunty nie zalesione

• w produkcji ubocznej

• plantacje choinek

• plantacje krzewów

• poletka łowieckie

• do odnowienia

• zręby (pozbawione drzewostanu przez okres do 2 lat)

• halizny (pozbawione drzewostanu przez okres dłużej niż 2 lata i młodniki I klasy wieku o zadrzewieniu mniejszym niż 0,5)

• plazowiny (porośnięte drzewostanem II klasy wieku o zadrzewieniu do 0,3 włącznie, albo drzewami III klasy wieku i wyższych klas wieku o zadrzewieniu do 0,2 włącznie)

c) grunty związane z gospodarką leśną

• zajęte pod budynki i budowle leśne

• urządzenia melioracji wodnych

• linie podziału przestrzennego lasu

1. linie podziału powierzchniowego

2. pasy przeciwpożarowe

3. inne (np. nartostrady)

drogi leśne nie publiczne

tereny pod liniami energetycznymi

szkółki leśne

miejsca składowania drewna

parkingi leśne

urządzenia turystyczne

Własność obszarów leśnych w Polsce:

• Własność Skarbu Państwa 82,8%

• Państwowe Gospodarstwo Lasy Państwowe 79 %

1. lasy gospodarcze (50 % L.P.)

2. lasy ochronne (1250 rezerwatów przyrody w tym 50 % leśnych, 410 obszarów charakterystyczno krajobrazowych w tym 120 parków krajobrazowych)

• Parki Narodowe (22) 1,8 %

• Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa 0,9 %

• lasy będące w użytkowaniu wieczystym 0,3 %

• lasy gminne 0,8 %

• Lasy Prywatne 17,2 %

• osób fizycznych

• wspólnot gruntowych

rolniczych spółdzielni produkcyjnych

W Polsce przypada ok. 0,23 ha lasu na 1 mieszkańca.

Średni wiek drzewostanów.

• Lasy Państwowe - 57 lat

• Lasy Prywatne - 40 lat

Nadzór nad gospodarką leśną.

• Lasy Skarbu Państwa - Minister Środowiska

• Pozostałe lasy - Wojewoda lub Starosta

Organy administracji leśnej.

Ministerstwo Środowiska

Dyrekcja Generalna Krajowy Zarząd

Lasów Państwowych (1) Parków Narodowych (1)

Regionalne Dyrekcje Parki Narodowe (22)

Lasów Państwowych (17)

Nadleśnictwa Obręby Ochronne

Leśnictwa Obchody Ochronne

Obręb-kompleks leśny obejmujący 2-3 sąsiadujące leśnictwa ( 1-3 obrębów w PN)

Obrę gospodarczy - obszar leśny, na którym znajduje się jeden sposób zagospodarowania i ma określona rębnie, który ma jednakowy cel produkcyjny i jedną kolej rębu.

Mapy leśne.

Mapy leśne należą do grupy map:

- gospodarcze w skali 1:5 000

- gospodarczo-przeglądowe w skali 1:10 000

- przeglądowe w skali 1:25 000

- schematyczne w skali 1:50 000

- sytuacyjne w skali 1:100 000

Oddziały i pododdziały leśne. Oznaczenia oddziałów i pododdziałów leśnych.

Do celów administracyjno technicznych kompleksy leśne (obręby) dzieli się na tzw. oddziały.

Średnia powierzchnia oddziału:

• w terenach równinnych od 10 do 35 ha (średnio ok. 25 ha)

• w terenach górskich i podgórskich od 20 do 50 ha ( średnio ok. 35 ha)

Najczęściej oddziały mają kształt prostokątów o stosunku boków 2:3 lub1:2 rzadziej kwadraty.

Oddziały podzielone są na pododdziały (wydzielenia taksacyjne) wyróżniające się charakterystyką rosnących drzewostanów (wiek, gatunek).

Oznaczenia:

Na mapie gospodarczej w skali 1:5 000 oddział oznaczony jest następująco np.

gdzie: - liczba nad kreską (153) określa numer oddziału leśnego,

- liczba pod kreską (24.62) określa powierzchnie tego oddziału w ha.

Na mapie gospodarczej w skali 1:5 000 pododdział oznaczony jest następująco np.

gdzie: - litera nad kreską (a) określa nazwę pododdziału leśnego,

- liczba pod kreską (2.02) określa powierzchnie tego pododdziału w ha.

Na mapie gospodarczo-przeglądowej w skali 1:10 000 oddział oznaczony jest następująco np.

gdzie: - liczba nad kreską (153) określa numer oddziału leśnego,

- liczba pod kreską (24.62) określa powierzchnie tego oddziału w ha.

Na mapie gospodarczo-przeglądowej w skali 1:10 000 pododdział oznaczony jest następująco np.

gdzie: - litera nad kreską (a) określa nazwę pododdziału leśnego,

- 6So określa udział sosny w tym pododdziale i wynosi on 60% (inne gat. 40%),

- So75 Określa wiek drzewostanu sosnowego 75 lat,

- 0,7 określa stopień zadrzewienia,

- liczba pod kreską (2.02) określa powierzchnie tego pododdziału w ha.

Uwaga - w małych pododdziałach umieszcza się opis skrócony bez podawania udziału gatunku i jego wieku.

Wszystkie oddziały są ponumerowane dla każdego obrębu oddzielnie.

W przypadku numeracji całego nadleśnictwa przy numerze oddziału podaje się numer obrębu.

Numeracja oddziałów biegnie od pn.- wsch. (pierwszy oddział) do pd.- zach. (ostatni oddział) w obrębie (nadleśnictwie).

Linie podziału przestrzennego.

Oddziały oddzielone są od siebie liniami podziału przestrzennego:

• liniami oddziałowymi (o przebiegu zbliżonym do kierunku pn.- pd.)

• liniami gospodarczymi (ostępowymi o przebiegu wsch.- zach.)

Na terenach podgórskich i górskich linie podziału przestrzennego są ukierunkowane układem warstwic.

Linie gospodarcze powinny posiadać charakter komunikacyjny o szerokości 4-10m. (średnio ok. 6m.).

Linie oddziałowe spełniają rolę dojazdów do linii gospodarczych i ich szerokości winny wynosić min. 4m.

Przy prostokątnym kształcie oddziałów krótsze boki są wyznaczone przez linie gospodarcze (ostępowe) wsch.- zach. a dłuższe linie oddziałowe pn.- pd.

Wiatr.

Wiatr charakteryzuje się:

• kierunkiem,

• prędkością (1m/s = 3,6 km/h)

Za kierunek wiatru uważamy tę stronę widnokręgu, z której wiatr wieje i otrzymuje on nazwę tej strony widnokręgu.

Międzynarodowy system określania kierunku wiatru:

• wiatr pn. (N) - 0⁰

• wiatr pn.- wsch. (NE) - 45⁰

• wiatr wsch. (E) - 90⁰

• wiatr pd.- wsch. (SE) - 135⁰

• wiatr pd. (S) - 180⁰

• wiatr pd.- zach. (SW) - 225⁰

• wiatr zach. (W) - 270⁰

• wiatr pn.- zach. (NW) - 315⁰

Wiatr wieje zawsze pulsacyjnie (zmiana kierunku i prędkości w jednostce czasu) na skutek:

• nierówności terenu

• turbulencji termicznej

Pogoda pożarowa.

Pogoda pożarowa - to suma niekorzystnych warunków meteo powodująca bardzo łatwe powstanie i szybkie rozprzestrzenianie się pożaru od każdego zarzewia ognia zdolnego do zapalenia występujących form roślinnych i materiałów pochodzenia organicznego.

Pogoda pożarowa dzieli się:

• statyczna

• niewielka szybkość liniowa linii pożaru

• stabilny kierunek rozprzestrzeniania się pożaru

• dynamiczna

• duża szybkość liniowa linii pożaru

• zmienny kierunek rozprzestrzeniania pożaru

Elementy meteo charakteryzujące pogodę pożarową wg wielkości wpływu na jej stan to:

• długotrwały okres bez opadów deszczu (susza),

• wilgotność względna powietrza poniżej 40% ,

• prędkość wiatru ponad 5 m/s,

• zmienny kierunek wiatru,

• zachmurzenie poniżej 5 (stopień zachmurzenia oznacza się na tzw. oko w taki sposób, że stopień 0- niebo całkowicie wolne od chmur,

stopień 10- niebo całkowicie pokryte chmurami

• temperatura powietrza

Zagrożenie lasów w Polsce.

• Choroby i szkodniki

• grzyby patogeniczne,

• szkodniki owadzie,

• zwierzęta łowne,

• gryzonie,

• Niekorzystne zjawiska klimatyczne

• silne mrozy,

• susze,

• długotrwałe opady (powodzie),

• silne wiatry,

• lawiny błotne,

• Skażenia powietrza

• zanieczyszczenia przemysłowe,

• awarie i katastrofy chemiczne,

• Pożary

Zagrożenie pożarowe lasów.

Zagrożenie pożarowe lasów kształtują następujące czynniki:

• możliwość pojawienia się zarzewia ognia zdolnego do zapalenia pokrywy gleby (czynnik najważniejszy),

• rodzaj materiałów palnych znajdujących się w miejscu pojawienia się zarzewia ognia ich ilość i rozmieszczenie na powierzchniach leśnych bądź w ich bezpośrednim sąsiedztwie,

• warunki meteo determinujące wilgotność pokryw gleby i innych materiałów znajdujących się w lesie oraz wilgotność powietrza,

O występowaniu tych czynników w lasach decydują:

• pora roku, a przede wszystkim zaleganie pokrywy śnieżnej i obfite deszcze jesienne,

• wiek i skład gatunkowy drzewostanów oraz rodzaj pokrywy gleby,

• intensywność zabiegów gospodarczych w lesie oraz sposób wykorzystania (użytkowania) drzewostanów,

• sieć dróg komunikacyjnych oraz nasilenie ruchu na tych drogach,

• atrakcyjność turystyczno-wypoczynkowa i obfitość płodów runa leśnego,

• rozmieszczenie osad ludzkich wśród lasów,

• inne warunki lokalne (np. poligony, place ćwiczeń, parkingi leśne, urządzenia turystyczne),

Zagrożenie pożarowe lasów (ZPL) w Polsce zaczyna się wczesną wiosną tuż po stopieniu się pokrywy śnieżnej i duży wpływ w tym okresie ma wypalanie użytków i traw sąsiadujących z lasem.

Następnie ZPL maleje dzięki rozwojowi roślin runa leśnego oraz liści drzew (duża zawartość wody w zielonej biomasie).

Klasy zagrożenia pożarowego lasów (ZPL).

Klasa ZPL uzależniona jest od procentowej ilości pododdziałów leśnych różniących się między sobą typem siedliskowym lasu oraz klasą wieku drzewostanu.

Udział powyżej 50% określa ZPL w danym oddziale klasyfikuje całą powierzchnię tego oddziału do określonej klasy ZPL (A, B, C) A-czerwona, B-żółta, C-zielona.

Podstawą klasyfikacji jest:

• wiek drzewostanu

• typ siedliskowy

• zwarcie

Brak wykonania prawidłowych zabiegów pielęgnacyjnych na BS i BMw - podnosi klasę z B do A.

Zwarcie:

• 1-silne

• 2-pełne

• 3-umiarkowane (rozluźnione)

• 4-przerywane

• 5-luźne

Rodzaje zwarcia:

• poziome

• pionowe

• schodkowe

Metody określania stopnia Zagrożenia Pożarowego Lasów.

1. Niestierowan (państwa byłego ZSRR)

2. Käsego

3. Langego

4. Szczygła

5. IBL - Instytut Badawczy Leśnictwa (w Polsce)

Metoda IBL:

Prowadzone badania od marca do września (od ustąpienia pokrywy śnieżnej do jesiennych opadów) w 34 punktach prognostycznych na terenie całego kraju o godzinie 9.00 i 13.00. Metoda opiera się na pomiarze:

• wilgotności ściółki sosnowej w III klasie wieku Bśw,

• wilgotności powietrza na wysokości 0,5m przy ścianie drzewostanu,

• opadu (współczynnik opadowy)

Rozróżniamy 4 stopnie ZPL:

• 0-brak

• I-małe

• II-duże

• III-bardzo duże

W okresie wiosennym do zazielenienia pokrywy lasu wyl. ZPL zwiększa się o 1 dla terenów o dominującym udziale traw w pokrywie gleby.

Europejskie kategorie ZPL.

Kategorie ZPL - planowanie strategicznych przedsięwzięć zmierzających do ograniczenia strat po pożarowych.

Czyli:

1. gospodarka leśna na podstawie ekologii - naturalne uodpornienie

2. uzbrojenie inżynieryjne terenu

1. monitorowanie

2. komunikacja

3. zaopatrzenie wodne

3. zapewnienie odpowiedniej ilości sił i środków interwencyjnych

4. zapewnienie odpowiedniego poziomu wyszkolenia ratowników

Kategorie ZPL w UE.

1. niski stopień zagrożenia

2. obszary o częściowo niskim i średnim stopniu zagrożenia

3. średni stopień zagrożenia

4. częściowo o średnim i wysokim stopniu zagrożenia - Polska oprócz lasów górskich

5.wysoki stopień zagrożenia - Portugalia, Hiszpania, Grecja

Kategorie ZPL w Polsce.

Przy kategoryzacji uwzględnia się:

1. warunki przyrodniczo leśne (% udział siedlisk)

2. średnie warunki występowania pożarów

3. warunki klimatyczne określone współczynnikiem hydrotermicznym Sielaniowa

4. zanieczyszczenie powietrza emisjami przemysłowymi

Kategorie ZPL ustala się dla :

• nadleśnictw

• parków narodowych

• innych lasów będących w zasięgu administracyjnym nadleśnictw i parków narodowych

Kategorie:

• I - duże ZPL

• II - średnie ZPL

• III - małe ZPL

Kategorie podnosi się o 1 wzwyż gdy:

• wartość jednego ze środków emisji przemysłowych przekroczyła próg bardzo wysokich skażeń (SO₂ - 50mg/m² na dobę, NO_x - 1 mg/m²)

• tereny o widocznych skutkach oddziaływania emisji w latach poprzednich, mimo aktualnych niższych wartości

• szczególnie zabezpieczenie ze względu na masowy ruch turystów

Klasyfikowanie do określonej ZPL:

• „puszczy”, „borów” i „lasów” w pojęciu geograficznych zbiorowisk

• kompleksy leśne znajdujące się w granicach administracyjnych powiatów, województw, Regionalnego Dyrektora Lasów Państwowych

polega na uwzględnieniu:

1. % udziału siedliskowych typów lasu i klas wieku

2. średniej liczby pożarów w roku (min. 5 lat)

3. liczby nadleśnictw, parków narodowych zaliczonych do 1 z 3 kategorii

Zaliczanie obszarów leśnych do kategorii ZPL:

• w planach urządzenia lasu

• w planach ochrony parków narodowych

Przyczyny pożarów lasów.

1. nieostrożność dorosłych: turystyka, runo leśne, palenie ognisk, prace budowlano-remontowe

2. nieostrożność nieletnich: ogniska, papierosy

3. maszyny i urządzenia, linie energetyczne, transport kolejowy i drogowy

4. wyładowania atmosferyczne

5. przerzuty z gruntów nieleśnych

6. podpalenia

7. pozostałe (katastrofy, ćwiczenia wojska)

8. nieustalone

Działanie informacji ostrzegawczych.

Propaganda w:

1. środkach masowego przekazu

2. pogadanki w placówkach publicznych

3. gry komputerowe

4. drobne materiały propagandowe

5. tablice informacyjno - ostrzegawcze

W lasach, torfowiskach, wrzosowiskach i do 100m od lasu nie wolno wykonywać czynności mogących wywołać pożar.

Zakaz wstępu gdy prze 5 kolejnych dni o 9.00 wilgotność ściółki będzie niższa od 10% (obligatoryjnie).

Pasy przeciwpożarowe.

Zadania:

1. samoistne ograniczenie pożaru

2. wyraźne opóźnienie rozprzestrzeniania pożaru

Zabezpieczeniu przeciwpożarowemu lasów służą pasy w lasach położonych przy obiektach mogących stanowić ZPL.

Rodzaje pasów przeciwpożarowych i sposoby ich wykonania:

• pas kategorii A - oddzielający drogą niepubliczną prowadzący do magazynu lub zakładu - 50m oczyszczonego lasu

• pas kategorii B - A+1 bruzda - droga publiczna + bruzda 2:5m od granicy lasu bruzda 2m do warstwy mineralnej

• pas kategorii C „Keniza” - dwa równoległe do linii kolejowej pasy terenu o szerokości minimum 2 m odległe od siebie 10:15m i połączone ze sobą co 25:50m tej samej szerokości pasami poprzecznymi, 1 powinien być urządzony w odległości 2:5m od dolnej krawędzi nasypu lub górnej krawędzi przekopu linii kolejowej, na torfie posypane piaskiem 0,01 do 0,02m, 2 bruzda winna być tak przygotowana by mogły po niej jeździć lekkie i średnie pojazdy ratowniczo-gaśnicze z napędem terenowym, między pasami najlepiej liściaki

• pas kategorii D biologiczny-stanowi bazę żywieniową dla fauny, urządzony jako pas terenu porośnięty drzewostanem liściastym poprzez wprowadzanie domieszek gatunków drzew i krzewów liściastych w dużych monokulturach iglastych wzdłuż:

1. linii oddziałowej (drogi leśnej dojazdowej o szerokości 4m) o kierunku N-S i zbliżony tym również na terenach po klęskowych,

2. linii gospodarczej (ostępowej-drogi leśne komunikacyjne o szerokości minimum 6m) o kierunku E-W i zbliżonych,

3. linii kolejowej (bez względu na kierunek przebiegu)

• pas kategorii E pas górski - przeznaczony dla terenów górskich, który zakłada się wzdłuż szlaków turystycznych, dróg urządzony podobnie jak pas typu A ale o szerokości 4-10m

• pas kategorii F specjalistyczny - pas oddzielający las od obiektów o szczególnym zagrożeniu pożarowym (np. pola robocze poligonów wojskowych) wykonuje się jako kombinację wszystkich wyżej omówionych wyżej pasów, formę i sposób wykonania tego typu pasów ustalają wspólnie następujące osoby:

1. zarządca (właściciel) lasu

2. użytkownik (właściciel) obiektu

3. Komendant Powiatowy (Miejski) Państwowej Straży Pożarnej

Urządzanie i utrzymywanie pasów ppoż.

Pasy ppoż. należy utrzymywać w stanie zapewniającym ich użyteczność przez cały rok.

Obowiązek urządzania i utrzymywania pasów ppoż. ciąży na:

• kierownikach lub właścicielach zakładów przemysłowych obiektów magazynowych i użyteczności publicznej

• właścicielach linii kolejowych

• komendantach poligonów

• właścicielach lub zarządcach lasów położonych przy drogach publicznych

• właścicielach dróg zakładowych

Komendant Powiatowy (Miejski) Państwowej Straży Pożarnej w porozumieniu z nadleśniczym może zwolnić ww. osoby z obowiązku utrzymywania pasów ppoż. lub ustalić odrębny sposób ich wykonania.

Obowiązek utrzymania pasów ppoż. nie dotyczy:

• lasów zaliczonych do III kategorii ZPL

• drzewostanów starszych niż 30 lat położonych przy drogach publicznych i parkingach oraz drzewostanów położonych przy drogach o nawierzchni nieutwardzonej z wyjątkiem dróg poligonowych i między poligonowych

• lasów o szerokości mniejszej niż 200 m.

Przygotowanie terenów leśnych do prowadzenia działań gaśniczych.

Przygotowanie terenów do prowadzenia działań gaśniczych polega na:

• zakładaniu upraw pod kątem ochrony ppoż.

• zapewnieniu dróg dojazdowych do kompleksu leśnego, drogą pożarową wewnątrz tego kompleksu, w tym dróg dojazdowych do punktów czerpania wody do celów gaśniczych

• zapewnieniu wody do gaszenia pożaru

• stworzeniu linii obrony (czynnik psychologiczny-ogranicza lęk ratowników przed zbliżającą się nawałnicą ognia)

• zorganizowaniu baz sprzętu ppoż.

• stworzeniu sieci lądowisk operacyjnych

• zapewnieniu systemu wykrywania i alarmowania

a) Zakładanie upraw pod kątem ochrony przeciwpożarowej.

• mieszanie gatunków iglastych (palnych) i liściastych (trudno zapalnych)

• zabudowa dróg i linii oddziałowych rzędem gatunków liściastych o krótkich koronach (np. brzoza)

• przygotowanie wewnętrznej komunikacji w oddziałach tzw. „szlaków zrywkowych” o szerokości od 2 do 3 m, które w I i II klasie wieku umożliwiają łatwe rozwijanie linii gaśniczej, a w okresie późniejszej wjazd pojazdów gaśniczych

• zabudowa stałych zagrożeń powstania pożaru około szlaków komunikacyjnych i terenów zurbanizowanych, pasem krzewów i drzew liściastych o szerokości 50m, które mogą ograniczyć rozprzestrzenianie się pożaru oraz utrudniać wstęp do lasu

• zabudowa powierzchni oddziałów leśnych w formie zmieszania gatunków łatwopalnych i mniej palnych

b) Drogi pożarowe i dojazdowe.

Drogi leśne wykorzystywane jako dojazdy pożarowe powinny:

• być utrzymywane w sposób zapewniający ich przejezdność

• być oznakowane i ponumerowane

• umożliwiać dojazd jednostek ratowniczych do miejsca pożaru, punktów czerpania wody oraz dróg publicznych

Drogi leśne powinny posiadać:

• nawierzchnię gruntową lub utwardzoną o nośności co najmniej 100 kN i nacisk na oś 50 kN

• promienie zewnętrzne łuków o długości co najmniej 11m

• odstęp pomiędzy koronami drzew do wysokości 4m liczonej od nawierzchni jezdni co najmniej 6m

• szerokość jezdni co najmniej 3m

• plac manewrowy o wymiarach co najmniej 20x20, w przypadku drogi nieprzelotowej

• mijanki o szerokości co najmniej 3m i długości 23m położonych od siebie w odległości nie większej niż 300m z zapewnieniem z nich wzajemnej widoczności w przypadku dróg jednopasmowych

Odległość od dowolnego punktu położonego w lesie do najbliższej drogi leśnej wykorzystywanej jako dojazd pożarowy, nie powinien przekraczać:

• 750m dla lasów I kategorii ZPL

• 1500m dla lasów II kategorii ZPL

c) Zaopatrzenie wodne.

Właściciele, zarządcy lub użytkownicy lasów, których lasy samoistnie lub wspólnie tworzą kompleks leśny o powierzchni ponad 10 ha są obowiązani:

• zapewnić zasoby wody dla celów gaśniczych w ilości minimum 50m³ zgromadzone najwyżej w dwóch zbiornikach w obrębie chronionej powierzchni lub wydajność minimum 15 dm³/s dla terenów o promieniu:

1. 3 km w lasach I kategorii ZPL

2. 5 km w lasach II kategorii ZPL

3. uzgodnionym z Komendantem Powiatowym (Miejskim) Państwowej Straży Pożarnej w lasach III kategorii ZPL

• utrzymywać drogi dojazdowe do stanowisk czerpania wody

• oznakować stanowiska czerpania wody pożarniczymi tabliczkami informacyjnymi

W bilansie wodnym należy uwzględnić:

• zasoby usytuowane do 1,5 km od granic lasu w porozumieniu z właścicielem lub zarządcą tych zasobów

• inne naturalne zasoby wodne znajdujące się w lesie, które mogą być wykorzystywane do celów gaśniczych

Sztuczne zbiorniki wodne należy budować:

• przy skrzyżowaniu z drogami pożarowymi

• przy pasach biologicznych (liniach obrony)

Przy ujęciu wody należy wykonać:

• dwa punkty poboru wody

• duży plac manewrowy

• drogę pozwalającą na ruch dwukierunkowy o szerokości ok. 6m przy punkcie poboru wody

• dojazd pętlicowy przy punkcie poboru wody

• miejsce wypoczynku na terenie zamkniętym tym dojazdem pętlicowym

W punktach poboru wody można wykonać ujęcie wody:

• ze stałą linią ssawną

• ze studzienką czerpalną usytuowaną w zbiorniku wodnym

• ze studni głębinowej

Z otwartych zbiorników wodnych powinien być umożliwiony pobór wody przez śmigłowce z podwieszonymi zbiornikami typu „bambi bucket”.

Należy wykonać zastawki do spiętrzania wody na:

• rzekach

• potokach

• kanałach i melioracyjnych rowach zbiorczych

d) Linie obrony (przerwy ogniowe).

W kompleksach leśnych zaliczanych do I i II kategorii ZPL należy zaplanować i wykonać linie obrony (mini przerwy ogniowe) na wypadek:

• wymknięcia się pożaru spod kontroli,

• niemożliwości skierowania większych sił i środków ratowniczo-gaśniczych do jego likwidacji,

Linia obrony powinna umożliwiać:

• sprowadzenie pożaru do tzw. „parteru” (z pożaru całkowitego drzewostanu do pożaru pokrywy gleby),

• łatwe położenie pasów piany gaśniczej na drzewach i pokrywie gleby,

• przejrzystość sytuacji komunikacyjnej (dobra jakość drogi z możliwością ruchu w obu kierunkach),

• wypalanie pasów drzewostanów przed czołem pożaru,

• dostęp do drzewostanów za tzw. „plecami” w celu likwidacji przerzutów ognia,

• zaopatrzenie wodne w bezpośrednim sąsiedztwie,

Przebieg linii obrony powinien uwzględniać kierunek ewentualnego w przyszłości pożaru:

• od wschodu (E)

• od południowego wschodu (SE)

• od południa (S)

• od południowego zachodu (SW)

• od zachodu (W)

Projektując linie obrony należy uwzględnić istniejące:

• naturalne przerwy (szerokie drogi publiczne, cieki wodne z przyległymi drzewostanami liściastymi, linie kolejowe, przerwy pod liniami energetycznymi itp.)

• pasy ppoż. typu D (biologiczne) i typu F (specjalne)

• gęste sieci tzw. „szlaków zrywkowych” założonych prostopadle do drogi, o którą oparta jest linia obrony

„Szlaki zrywkowe” pozwalają na wjazd pojazdom gaśniczym i stworzenie trzech odcinków bojowych (lewy i prawy bok pożaru oraz czoło) w przypadku przesuwania się linii ognia na założoną i przygotowaną linię obrony.

e) Linie obrony a taktyka działań gaśniczych.

Na liniach obrony powinny być koncentrowane siły i środki ratowniczo-gaśnicze, gdyż będą miały dostatecznie dużo czasu aby:

• zapoznać się z terenem przyszłych działań gaśniczych,

• ustawić sprzęt i rozwinąć linie gaśnicze,

• położyć pas ze środków gaśniczych,

• zorganizować zaopatrzenie wodne,

f) Pasy sprzętu ppoż.

Właściciele, zarządcy lub użytkownicy lasów, których lasy samoistnie lub wspólnie tworzą kompleks leśny o powierzchni od 100 do 10 000 ha są obowiązani urządzić i utrzymać w miejscach wyznaczonych w porozumieniu z Komendantem Powiatowym (Miejskim) PSP co najmniej jedną bazę sprzętu ppoż.

Wyposażenie bazy sprzętu ppoż. stanowi w szczególności:

1. dla lasów I kategorii ZPL

• 10 gaśnic uniwersalnych,

• 50 łopat,

• 2 pługi do wyorywania pasów ppoż.,

• samochód gaśniczy średni lub lekki albo przyczepa ze zbiornikiem na wodę o pojemności minimum 400 dm³, z możliwością podawania środka gaśniczego,

2. dla lasów II kategorii ZPL

• 10 gaśnic uniwersalnych,

• 30 łopat,

• 1 pługi do wyorywania pasów ppoż.,

• samochód gaśniczy lekki lub średni dostosowany do przewozu co najmniej 200 dm³, oraz palet z gaśnicami uniwersalnymi,

3. dla lasów III kategorii ZPL

• - 10 gaśnic uniwersalnych,

• 50 łopat,

• 1 pługi do wyorywania pasów ppoż.,

Lotniska i lądowiska dla samolotów gaśniczych.

Usługi lotnicze dla Lasów Państwowych świadczą firmy posiadające:

• aktualny certyfikat Głównego Inspektora Lotnictwa cywilnego

• pozytywną opinię dotyczącą statków powietrznych o ich przydatności do wykonywania zadań na rzecz Lasów Państwowych w tym przydatność w ochronie ppoż. lasu wydaną przez ZOPIBL

Lądowiska LBL to obszar obejmujący:

• pas startowy ze strefami wznoszenia i podejścia

• drogę startową

• boczne pasy bezpieczeństwa

• boczne pasy kołowania

• miejsca postojów samolotów

• infrastrukturę techniczną

• magazyn paliw i smarów (MPS)

• magazyn techniczny i środków chemicznych

• stałe zaopatrzenie wodne (o zapasie 10 tyś l/samolot umożliwiające jednoczesne tankowanie 3 samolotów z wydajnością nie mniejszą niż 1000 l/min)

• pomieszczenie dla personelu lotniczego

Lądowiska LLO to obszar obejmujący:

• pas startowy ze strefami wznoszenia i podejścia

• drogę startową

• boczne pasy bezpieczeństwa

• zaopatrzenie wodne (oparte na sztucznych zbiornikach wodnych do których jest przesyłana woda z najbliższych naturalnych zbiorników naturalnych lub z sieci hydrantów metodą przepompowywania, przetaczania, dowożenia lub metodą mieszaną

Lądowiska dla gaśniczych statków powietrznych dzielimy na:

• lotniska (lądowiska) Leśnych Baz Lotniczych (LBL)

• dla samolotów gaśniczych

• dla śmigłowców gaśniczych

• dla samolotów i śmigłowców gaśniczych

• w oparciu o miejscowe lotniska

• aeroklubów RP

• przedsiębiorstw lotniczych

• LP

• innych właścicieli

• Leśne Lądowiska Operacyjne (LLO)

• dla samolotów gaśniczych

• dla śmigłowców gaśniczych

• dla śmigłowców i samolotów gaśniczych (na terenach leśnych)

Sieć LBL - promień działania LBL to około 30-35 km (ok. 10-12 min lotu)

Sieć LLO - promień działania LLO to około 15-45 km (ok. 5-15 min lotu)

Jedno lądowisko powinno sprawnie obsłużyć 3 samoloty.

Długość i szerokość drogi startowej dla polskich samolotów gaśniczych:

• dla An-2R - długość 500 m, szerokość 30 m,

• dla M-18 , M-18A, M-18B (Dromadery) - długość 1000 m, szerokość 30 m,

Szerokość pasa bezpieczeństwa - po 10 m

Lądowiska dla śmigłowców gaśniczych.

Śmigłowce wyposażone w podczepiane zbiorniki na środek gaśniczy typu „bambi bucket” pobierają wodę z najbliższego miejsca pożaru sztucznego lub naturalnego zbiornika wodnego. Kształt Lądowiska 15x15 m. Wokół strefa bezpieczna o szerokości 35m. Lądowisko wraz ze strefą bezpieczną 50x50m.

Wykrywanie pożarów lasów.

Obserwacja lasów.

Właściciele, zarządcy lub użytkownicy lasów, których lasy samoistnie lub wspólnie tworzą kompleks leśny o powierzchni ponad 100 ha, są obowiązani zorganizować w okresie I, II i III stopnia ZPL obserwację i patrolowanie lasów w celu wczesnego wykrycia pożaru, zawiadomienie o jego powstaniu, a później podjęcie innych działań zmierzających do ugaszenia pożaru.

Formy obserwacji lasów:

• stałe punkty obserwacji naziemnej (wysokość 10-15m)

• naziemne patrole ppoż.

• patrole lotnicze

Punktami obserwacji są wieże obserwacji lub stanowiska obserwacyjne na obiektach lub wcześniej wzniesieniach pozwalające na obserwacje w promieniu ≥ 10 km.

Punkty obserwacji wyposaża się w:

• urządzenia umożliwiające wykrycie pożaru przez określenie miejsca i czasu jego wystąpienia

• środki łączności

• książkę meldunków

• instrukcję postępowania

Położenie punktów obserwacyjnych lasu zaliczonego do I kategorii ZPL powinno zapewnić możliwość obserwacji lasu z co najmniej 2 punktów.

Nie jest wymagana obserwacja z punktu obserwacyjnego:

• dla lasów zaliczanych do I kategorii ZPL o powierzchni < 1000 ha

• dla lasów zaliczanych do II kategorii ZPL o powierzchni < 2000 ha

• jeżeli zapewniono inne sposoby obserwacji

Obserwacja III kategorii ZPL prowadzona w uzgodnieniu z KP PSP.

Podczas 100 m² pożaru pokrywy gleby produkty spalania tworzą obłok o kubaturze około 1000-1500 m³, który jest zauważony przez element systemu obserwacji:

• dostrzegalnie pożarowe

• zastępcze punkty obserwacji

• wieże kościelne

• wieże ciśnieniowe

• wieże przekaźników telewizyjnych

• kamery telewizji przemysłowej

• kamery telewizyjne na stokach gór o pochyleniu . 30^o

• patrole lotnicze, w tym z udziałem urządzeń kamer termowizyjnych

Naziemne patrole ppoż. organizuje się w razie braku innych form obserwacji.

Patrole:

• piesze

• rowerowe

• motocyklowe

• samochody terenowe

Alarmowanie o powstaniu pożaru.

W jednostkach administracyjnych zarządzających lasami organizowane są punkty alarmowe.

• nadleśnictwa, parki narodowe - punkty alarmowania (PA)

• regionalne dyrekcje LP - punkty alarmowo - dyspozycyjne

Zadania PA

• monitorowanie ZPL

• przyjmowanie informacji o zdarzeniach

• przetwarzanie informacji

• dysponowanie własnych sił i środków

• wzywanie sił i środków PSP

• współdziałanie z KDR oraz z właścicielem, zarządcą lub użytkownikiem lasu

• dokumentowanie przebiegu działań rat - gaś

Systemy łączności:

• telefoniczna

• radiotelefoniczna

Czasami występują wspólne.

Łączność ma zapewnić:

• terminowe przekazywanie informacji

• utrzymywanie współdziałania

Systemy łączności pod względem zadań:

• łączność wykrywania i alarmowania

• łączność organizowania działań rat - gaś

• łączność współdziałania na terenie działań rat - gaś

Łączność wykrywania i alarmowania.

• zbieranie informacji o zdarzeniu:

• stałych punktów obserwacji naziemnej

• naziemnych patroli ppoż.

• patroli lotniczych

• przypadkowych osób

• ustalenie jego położenia

• ustalenie dróg dojazdowych do miejsca zdarzenia

• zaalarmowanie sił i środków

• własnego nadleśnictwa

• nadleśnictw sąsiednich

• innych patroli gaśniczych (jednostek ochrony ppoż.)

• LBL

• komend poligonów wojskowych

Łączność organizowania działań rat - gaś.

Powinna być realizowana na wydzielonym kanale łączności aby dysponować siły i środki do:

• punktów przyjęcia sił i środków (PPSiŚ)

• rejonów koncentracji sił i środków (RKSiŚ)

• miejsca zdarzenia

Powinna zapewnić łączność pomiędzy PA nadleśnictwa, a stanowiskami kierowania innych podmiotów ratowniczych zaangażowanych w działania rat - gaś w tym z PD, LBL.

Łączność współdziałania na terenie działań.

Powinna zapewnić porozumiewanie się pomiędzy KDR a:

• DOB

• podmiotami ratowniczymi

• sztabem działań rat - gaś (SDRG)

Podczas dużych działań rat - gaś KDR:

• organizuje SDRG

• wyznacza oficera łączności lub szefa zespołu łączności

Zapewnienie sił i środków do zwalczania pożaru lasu.

Siły i środki do zwalczania pożarów lasów są ujęte w „sposobach postępowania na wypadek pożaru lasu” oraz w „planach ratowniczych dla obszarów leśnych” na podstawie wcześniejszych porozumień, uzgodnień oraz umów i opierają się na siłach i środkach:

• właścicieli, zarządców lub użytkowników lasów (bazy sprzętu ppoż.)

• LBL

• jednostki ochrony ppoż.

• stanowiących własność osób fizycznych i prawnych

Sprzęt do gaszenia pożarów lasów.

Sprzęt do gaszenia pożarów lasów można podzielić na:

• podręczny sprzęt gaśniczy

• sprzęt gospodarczy

• pojazdy gaśnicze

• gaśnicze statki powietrzne

• materiały wysokoengergetyczne (materiał wybuchowe) - nie stosowane w Polsce

• sztuczne odpady atmosferyczne - nie stosowane w Polsca

Podręczny sprzęt gaśniczy służy do:

• gaszenia pożarów w zarodku

• gaszenia pożarów pokrywy gleby

• dogaszania i dozorowania pożarzysk

Podział na:

• tłumice i gałęzie

• szpadle i łopaty

• siekiery i piły do cięcia drewna (ręczne i mechaniczne)

• hydronetki

• pianowe gaśnice uniwersalne

• nasobny sprzęt gaśniczy typu „IGŁA” (nie stosowany w Polsce)

Sprzęt gospodarczy:

• pługi do wyorywania pasów ppoż.

• glebogryzarki i brony talerzowe

• równiarki drogowe

• szatkarki (rozdrabniacze)

• spycharko - koparki kołowe

• spychacze gąsienicowe

• wojskowy sprzęt zabezpieczeniowo techniczny:

• spycharka samobieżna

• spycharka ciężka

• spycharko ładowarka

Pojazdy gaśnicze (napęd terenowy):

• samochody gaśnicze lekkie (do 3,5 tony)

• samochody gaśnicze średnie (3,5 - 12 ton)

• samochody gaśnicze ciężkie (>12 ton)

• samochody z kontenerami gaśniczymi

• przyczepy ze zbiornikami na wodę z możliwością podawania środka gaśniczego

• gaśnicze pojazdy kołowe na podwoziu SCOT - a

• gaśnicze pojazdy gąsienicowe GPG 10/M2

Gaśnicze statki powietrzne:

• samoloty gaśnicze

• śmigłowce gaśnicze

• pożarnicze drużyny desantowe (nie stosowane w Polsce)

Śmigłowce gaśnicze:

• śmigłowce z podczepianymi zbiornikami typu „bambi - bucket' o pojemności 365 - 9840 l

• śmigłowce ze zbiornikiem i pompą na pokładzie

Mi - 2, Mi - 4, Mi - 6, Mi - 8, PZL „Sokół”

Materiały wybuchowe mogą być stosowane w Polsce w postaci:

• wydłużonych lontów zakopywanych w rowku o głębokości 20 - 30 cm

• pojemników wybuchowy ze środkiem gaśniczym o pojemności 5 l

• węży wybuchowych ze środkiem gaśniczym o przekroju 30 - 40 cm

Pożar (lasu) - jest to niekontrolowany proces spalania w miejscu do tego nie przeznaczonym przenoszącym straty środowiskowe, materiałowe.

Rozprzestrzenianie się pożarów lasu.

Specyfika pożarów leśnych to przede wszystkim:

• trudne warunki terenowe

• brak możliwości dojazdu do linii ognia

• duże rozmiary obwodu pożaru

• szybko przemieszczająca się linia ognia o różnych kierunkach

• ograniczone możliwości uzyskania wody na miejscu działań ratowniczo - gaśniczych

Pożary lasów należą do grupy pożarów terenowych zewnętrznych. Rozprzestrzeniają się zgodnie z kierunkiem panującego wiatru. Średnia temperatura zapalenia materiałów leśnych wynosi 260 - 280 ^oC. Składniki pokrywy gleby ulegają łatwemu zapaleniu gdy ich wilgotność wynosi <20%, a staje się praktycznie niepalne przy wilgotności >27%. Zawarta w drewnie lignina rozkłada się na produkty gazowe już w temperaturze 128 ^oC, a celuloza już w 200 ^oC.

2

---