X. ORGANY WŁADZY SĄDOWNICZEJ

Zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości

• w RP wymiar sprawiedliwości (art. 175) sprawują: Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne, sądy wojskowe

• sądy wyjątkowe lub tryb doraźny - tylko na czas wojny

• zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości - dwa elementy: podmiotowy i przedmiotowy (działalność polegająca na rozwiązywaniu sytuacji spornych powstających na gruncie obowiązujących norm prawnych, przez podmiot niezaangażowany w spór, który rozstrzyga sytuacje wykorzystując środki przymusu państwowego)

• niezbędne jest występowanie stron, reprezentujących przeciwstawne interesy oparte na prawie, podmiot rozstrzygający nie jest w sytuację zaangażowany, nie działa z własnej inicjatywy, jego rozstrzygnięcie wydane jest z upoważnienia państwa

• Zasada niezależności sądownictwa

• art.10 - idea podziału władzy - sądy (i trybunały) organami odrębnej władzy sądowniczej; niezależność potwierdza także art. 173

• niezależność organizacyjna - samodzielność i odseparowanie od innych organów państwowych; ograniczeniem na rzecz parlamentu - wymóg (konstytucyjny) ustawowego określenia ustrojów sądów (ustawa o SN, ustawa - Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawa - Prawo o ustroju sądów administracyjnych, ustawa o ustroju sądów wojskowych)

• związana z problemem wykonywania administracji wymiaru sprawiedliwości (konkretyzowanie struktury wewnętrznej, polityka etatowa, zarządzanie środkami finansowymi i rzeczowymi) - ograniczenia na rzecz Prezydenta (SN i NSA), Min. Sprawiedliwości (sądy powszechne), Min. Obrony (sądy wojskowe) - ale w żadnym wypadku nie dochodzi do przekazania organom egzekutywy całości uprawnień z zakresu administracji sądowej

• Krajowa Rada Sądownictwa - zapewnienie respektowania granic zewnętrznej ingerencji w niezależność sądów

• niezależność funkcjonalna - wyodrębnienie przedmiotu działalności sądów od sfer aktywności innych władz - niemożność przejęcia przez legislatywę i egzekutywę kontroli nad działalnością orzeczniczą sądów

• jedyną możliwością modyfikacji - prezydenckie prawo łaski

Zasada niezawisłości sędziów (gwarancje)

• ściśle personalny charakter zasady niezależności, odnoszący się do sędziów - nie mogą być narażeni na jakiegokolwiek rodzaju naciski i oddziaływania, ich decyzja winna opierać się wyłącznie na treści obowiązującego prawa i własnym przekonaniu (odnośnie oceny ustalonych okoliczności)

• niezawisłość w sprawowaniu urzędu (art. 178) - odnosi się jedynie do płaszczyzny działań orzeczniczych (jurysdykcyjnych) sędziego; nie obejmuje działań związanych z administracją sądową (ingerencja wewnętrzna i zewnętrzna w pewnych granicach dopuszczalna)

• zasada podległości sędziów tylko Konstytucji i ustawom (178) - granicą niezawisłości związanie tymi źródłami prawa

• sędziowie - nie są kompetentni w kwestii orzekania konstytucyjności ustawy - w przypadku wątpliwości: pytanie prawne do Trybunału Konstytucyjnego

• w przypadku nieusuwalnej niezgodności między ustawą a ratyfikowaną za zgodą w ustawie umową międzynarodową - pierwszeństwo ustawie (art. 91 u. 2)

• kompetencja do samodzielnej, „incydentalnej” kontroli zgodności aktów podustawowych z ustawami i Konstytucją - możliwość niezastosowania ich w konkretnej sytuacji (także tutaj - możliwość skierowania pytania prawnego do TK) - sędziowie podlegają innym aktom normatywnym pod warunkiem ich zgodności z aktami hierarchicznie wyższymi (o czym sami mogą decydować)

• art. 179 - sędziowie powoływani przez Prezydenta na wniosek KRS

• Krajowa Rada Sądownictwa - 186 - podstawowym zadaniem: stanie na straży niezależności i niezawisłości sędziów

• w skład: I prezesi SN i NSA, Minister Sprawiedliwości, osoba wskazana przez Prezydenta, 15 członków spośród sędziów wszystkich rodzajów sądów, 4 posłów, 2 senatorów

• kadencja członków wybieranych - 4 lata

• prawo KRS kierowania do Trybunału Konstytucyjnego wniosków w sprawie zgodności z Konstytucją aktów normatywnych dot. niezależności sądów i niezawisłości sędziów

• KRS przedstawia Prezydentowi kandydatury sędziów zgłaszanych przez zgromadzenia ogólne SN, NSA, sędziów apelacji i okręgowych

• ustawowe kompetencje KRS: wypowiadanie się w sprawach etyki zawodowej, wysłuchiwanie informacji I prezesa SN, prezesa NSA, Min. Sprawiedliwości, przew. Wyższego Sądu Dyscyplinarnego o stanie kadry sędziowskiej; wyrażanie stanowiska w sprawie propozycji zmian ustroju sądów i w innych sprawach dot. warunków funkcjonowania; zapoznawanie się z projektami aktów normatywnych dot. sądownictwa

• zasada nieusuwalności sędziów - wyjątki pod wymogiem, by następowało to wyłącznie na mocy orzeczenia sądu i w przypadkach określonych w ustawie (prawo odwołania się do sądu w przypadku przeniesienia w stan spoczynku oraz przeniesienia wbrew woli sędziego do innej siedziby lub inne stanowisko)

• gwarancją niezawisłości - immunitet - o charakterze formalnym: zakaz pociągania sędziego do odpowiedzialności karnej oraz pozbawienia wolności bez zgody sądu określonego w ustawie, zakaz zatrzymania (z wyjątkiem ujęcia na gorącym uczynku - powiadomienie prezesa właściwego miejscowego sądu, który może nakazać zwolnienie zatrzymanego)

• ustawowa zasada wyłącznie dyscyplinarnej odpowiedzialności sędziów za popełnione wykroczenia

• zakaz przynależności do partii politycznych, związków zawodowych, prowadzenia działalności publicznej niedającej pogodzić się z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów; wykluczenie sprawowania mandatu poselskiego i senatorskiego

• 178 - materialne warunki pracy i wynagrodzenia powinny odpowiadać godności urzędu i zakresowi obowiązków sędziów

• Zasada wieloinstancyjności postępowania sądowego

• 176 - postępowanie co najmniej dwuinstancyjne - gwarancja dla każdej ze stron prawa do zaskarżenia orzeczeń wydanych w pierwszej instancji - wskazanie jedynie dolnej granicy instancji

• apelacja - środek odwoławczy od orzeczeń sądu I instancji (rejonowe, okręgowe)

• kasacja - wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy kwestionujący określone w przepisach proceduralnych okoliczności - ponowne rozpatrzenie sprawy jedynie pod względem zgodności podjętego rozstrzygnięcia z prawem - Sąd Najwyższy (istnieje możliwość przekazania rozpatrywania kasacji sądom apelacyjnym)

• Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości

• 182 - nie rozciąga się w sposób konieczny na całą działalność i wszystkie rodzaje sądów - określone przez ustawodawcę

• udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości - nie biorą udziału w realizacji kompetencji sądów niemieszczących się w zakresie pojęcia `wymiaru sprawiedliwości'

• powoływanie ławników sądów okręgowych i rejonowych - do właściwości rad gmin: spośród kandydatów zgłoszonych przez prezesów sądów, stowarzyszenia, organizacje, związki zawodowe lub grupy co najmniej 25 obywateli z czynnym prawem wyborczym

• kadencja ławników - 4 lata

• w zakresie orzekania - równe prawa z sędziami zawodowym, nie dysponują gwarancjami niezawisłości sędziów

Zasady wynikające z gwarantowanych lub przyznanych wolności i praw: prawo do sądu, zasada jawnego rozpatrywania sprawy, zasada nullum crimen nulla poena sine lege, prawo do obrony, zasada domniemania niewinności

• Struktura sądownictwa

• Sąd Najwyższy; sądy powszechne; sądy administracyjne; sądy wojskowe

• Sąd Najwyższy

• 183 - sprawowanie nadzoru nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania - nadzór judykacyjny

• 101, 125 - stwierdzanie ważności wyborów do Sejmu i Senatu, na urząd Prezydenta, ważności referendum ogólnokrajowego (w tym konstytucyjnego)

• I Prezesa SN powołuje Prezydent spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne SN - kadencja 6 lat

• podział na Izby: Cywilną, Karną, Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych, Wojskową

• zasada wzajemnej autonomii Izb -dot. tematycznego podziału spraw rozpatrywanych - każda z Izb sprawuje nadzór judykacyjny nad orzecznictwem w sprawach jej przypisanych, nie może wkraczać w dziedzinę innej Izby, nie może być przez którąś zastępowana

• wykonywanie nadzoru: przez rozpoznawanie kasacji i innych środków odwoławczych; podejmowanie rozstrzygających zagadnienia prawne uchwał oraz rozstrzyganie innych spraw określonych w ustawach

• kasacja - wyłoni się zagadnienie prawne budzące wątpliwości - odroczenie wydania orzeczenia i przekazanie zagadnienia do rozpatrzenia powiększonemu składowi SN (inicjatywa także sądów okręgowych, apelacyjnych rozpoznających środki odwoławcze lub sądów rozpatrujących sprawy, w których apelacja nie przysługuje) - uchwały interpretacyjne, bez waloru powszechnego obowiązywania, jeżeli nie zostały uznane za zasadę prawną, formalnie wiążą tylko w danej sprawie

• SN - właściwy w sprawach rozstrzygnięć nadzorczych samorządów zawodowych: adwokatów, radów prawnych i notariuszy - prawo zaskarżania ich uchwał: Min. Sprawiedliwości

• organy SN: I Prezes, Prezes SN, Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN, zgromadzenie sędziów izby SN, Kolegium SN

• I Prezes - kieruje pracami, reprezentuje SN, wykonuje czynności określone ustawą, regulaminem i innymi aktami normatywnymi

• Prezes SN - kieruje pracami Izby

• Zgr. Ogólne - omawianie i przyjmowanie projektów corocznych informacji (dot. całokształtu działalności sądu, istotnych problemów orzecznictwa), przedstawianie KRS kandydatów na sędziów SN;

• zgromadzenia sędziów - omawianie corocznych informacji przedstawianych przez prezesa Izby, wybieranie członków Kolegium SN

• Kolegium - ustalanie podziału czynności (przydzielanie sędziów do Izb), opiniowanie kandydatów na Prezesów SN

• w zakresie administracji sądowej - SN autonomiczny, czynności z nią związane wykonuje I Prezes

• Sądy powszechne

• wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem zastrzeżonych dla właściwości innych sądów (ustawowo) - w przypadkach spornych domniemanie właściwości

• sądy rejonowe, okręgowe, apelacyjne

• rozpatrywanie wszelkich spraw z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego, opiekuńczego, pracy i ubezpieczeń społecznych

• domniemanie właściwości sądów rejonowych, z wyjątkami spraw ustawowo przekazanych do właściwości sądów okręgowych

• sądy apelacyjne - wyłącznie odwoławczy charakter

• dodatkowe kompetencje przypisane mocą innych ustaw

• organy sądów apelacyjnych i okręgowych: prezes, kolegium sądu; w sądach rejonowych - wyłącznie prezes

• powoływanie i odwoływanie prezesa sądu apelacyjnego - Min. Sprawiedliwości (o kandydatach opinie wyraża zgromadzenie ogólne sędziów apelacji); prezesa sądu okręgowego - spośród sędziów sądu okręgowe lub sądu apelacyjnego (opinia zgromadzenia ogólnego sędziów okręgu, opinia prezesa przełożonego sądu apelacyjnego), prezesa sądu rejonowego - spośród sędziów sądu rejonowego lub okręgowego (opinia kolegium przełożonego sądu okręgowego i prezesa s. okręgowego)

• kadencja prezesa - 6 lat

• zadaniem prezesa - kierowanie pracami sądu, reprezentowanie na zewnątrz, wykonywanie administracji sądowej

• prezes sądu apelacyjnego - nadzór nad działalnością administracyjną s. okręgowych i rejonowych; prezes sądu okręgowego - nad s. rejonowymi

• prezesi sądów - w zakresie administracji sądowej - organa podległe ministrowi

• zgromadzenie ogólne sędziów apelacji - organ samorządu sędziowskiego, sędziowie apelacji; zgromadzenie ogólne sędziów okręgu - delegaci sądów rejonowych: przedstawianie KRS kandydatów na sędziów, wybieranie członków kolegium danego sądu, rozpatrywanie sprawozdań z jego działalności

• kolegium sądu apelacyjnego i okręgowego - wybierane przez zgromadzenia ogólne spośród członków; przewodniczącym - prezes sądu; 2-letnia kadencja; zadania: ustalanie podziału czynności w sądach, przedstawianie zgromadzeniu ogólnemu opinii o kandydatach, powoływanie i odwoływanie przew. wydziałów, rozpatrywanie wniosków z wizytacji i lustracji

• Sądy administracyjne

• bezpośrednie zakotwiczenie konstytucyjne - NSA

• podstawowa funkcja sądów administracyjnych: kontrola działalności administracji publicznej

• podmiotowo podlega działalność: organów administracji rządowej, samorządów (terytorialnych i zawodowych), inne podmioty z mocy prawa załatwiające spraw z zakresu administracji publicznej

• orzekanie o zgodności z ustawami prawa miejscowego - kontrola abstrakcyjna, w oderwaniu od konkretnego postępowania, cel: stwierdzenie nieważności wadliwego aktu bądź przepisów w nim zawartych - dopełnienie kompetencji TK

• 185 - Prezesa NSA powołuje Prezydent na 6-letnią kadencję, spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA; Prezydent powołuje również wiceprezesów NSA

• sądy administracyjne: NSA, WSA

• NSA - w Warszawie; organy: Prezes, Zgromadzenie Ogólne, Kolegium

• Izby: Finansowa, Gospodarcza, Ogólnoadministracyjna

• WSA - dla jednego lub więcej województw

• kontrola zgodności z prawem władczych rozstrzygnięć podejmowanych wobec jednostki (strony) przez organy administracji publicznej - badanie legalności podejmowanych przez organy administracji publicznej rozstrzygnięć w indywidualnych sprawach

• rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i o właściwości między organami jednostek samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegiami odwoławczymi i organami administracji rządowej - uzupełnienie funkcji TK na niższych szczeblach

• kontrola legalności rozstrzygnięć nadzorczych organów administracji rządowej wobec organów samorządu terytorialnego - gwarant samodzielności i samorządności gmin

• Sądy wojskowe

• na stanowisko sędziego - wyłącznie oficer pełniący zawodową służbę stałą

• system sądów: wojskowe sądy garnizonowe i wojskowe sądy okręgowe

• nie jest sądem wojskowym Izba Wojskowa SN - jedynie kompetencje nadzorcze nad działalnością orzeczniczą sądów wojskowych

• nadzór nad wykonywaniem administracji - Minister Obrony Narodowej (kompetencje analogiczne do komp. Min. Sprawiedliwości wobec sądów powszechnych)

• TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY

• podstawa prawna: Konstytucja (rozdział VII, 188-197), ustawa o TK, uchwały Zgromadzenia Ogólnego Sędziów TK z 22.10.1997 w sprawie Regulaminu TK

• 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą (wg TKU) - mających kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego SN lub NSA

• przedstawianie kandydatur - 50 posłów, Prezydium Sejmu - wybór (uchwała) bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów

• zakaz reelekcji sędziów TK

• niezawisłość w sprawowaniu urzędu - immunitet formalny, zakaz przynależności do partii politycznych, związków zawodowych, prowadzenia działalności niedającej się pogodzić z zasadami niezależności i niezawisłości; niepołączalność stanowiska sędziego z mandatem parlamentarnym; gwarancje materialne - zobowiązanie władz publicznych do zapewnienia należytych, odpowiadających godności urzędu i zakresowi obowiązków, warunków pracy i wynagrodzenia

• zasada podległości sędziów TK wyłącznie Konstytucji - umożliwienie legitymowanego prawnie badania zgodności ustaw z Konstytucją

• zapewnienie prawa powrotu na poprzednio zajmowane (lub równorzędne) stanowisko

• enumeratywne wyliczenie przesłanek wygaśnięcia mandatu sędziowskiego: zrzeczenie się stanowiska, stwierdzenie orzeczeniem komisji lekarskiej trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków, skazanie prawomocnym wyrokiem sądu, prawomocne orzeczenie sądu dyscyplinarnego o skazaniu na karę usunięcia ze stanowiska sędziego TK (orzekanie w kwestii dyscyplinarnej należy do samego TK: odpowiedzialność za uchybienie godności urzędy, inne nieetyczne zachowanie podważające zaufanie do jego osoby

• Organy: Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK, Prezes TK

• Zgromadzenie Ogólne: wyrażanie zgody na pociągnięcie sędziego TK do odpowiedzialności karnej lub pozbawienie wolności; uchwalanie regulaminu TK, wybór kandydatów na Prezesa i Wiceprezesa TK

• Prezes i Wiceprezes - powoływany przez Prezydenta (prerogatywa) spośród kandydatów wskazanych przez Zgromadzenie Ogólne; reprezentowanie TK na zewnątrz, zapewnienie organizacyjnych i administracyjnych warunków pracy

• Pozycja ustrojowa

• organ stanowiący (wraz z sądami) odrębną i niezależną władzę sądowniczą

• nie jest sądem, wykazuje wiele cech wspólnych z sądami, ale traktowany jest jako osobny rodzaj organu państwowego

• Funkcje TK

• przepisy - dekoncentracja w Konstytucji

Pięć podstawowych funkcji:

• orzekanie w sprawach konstytucyjności i legalności aktów normatywnych

• orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych

• orzekanie w sprawach konstytucyjności celów lub działalności partii politycznych

• rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa

• rozstrzyganie w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta

Orzekanie w sprawach konstytucyjności i legalności aktów normatywnych

• TK jako podstawowa gwarancja szczególnej mocy Konstytucji, spójności i niesprzeczności systemu

• orzekanie w sprawie zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją (188)

• kontrola umów - z powodu jednoznacznego włączenia do źródeł prawa powszechnie obowiązującego

• przedmiotem - wszystkie umowy, nie tylko ratyfikowane;

• także - zgodność ustaw z ratyfikowanymi za zgodą wyrażoną w ustawie czy poprzez referendum ogólnokrajowe umowami - nie dot. umów, których ratyfikacja nie wymagała takiej zgody, a jedynie zawiadomienia obu izb parlamentu

• kontrola przepisów prawa (o charakterze normatywnym) wydawanych przez organy państwowe - w odniesieniu do Konstytucji, ratyfikowanych umów (wszystkich), ustaw

• wyłączenie spod kontroli prawa miejscowego - do właściwości sądów administracyjnych

• brak ograniczeń czasowych obowiązywania aktów podlegających kontroli - niemożliwa badanie aktu, który utracił moc obowiązującą - nie dot. sytuacji, gdy akt formalnie uchylony nada jest stosowany wobec zdarzeń, które wystąpiły w czasie jego obowiązywania oraz gdy jest to konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw

• represyjny charakter kontroli - możliwa jest dopiero po ustanowieniu kwestionowanego aktu - wyjątkiem: kontrola prewencyjna wyłącznie na wniosek Prezydenta (dot. ustaw i umów międzynarodowych) - z chwilą wystąpienia: wstrzymanie 21-dniowego terminu do podpisania ustawy

• wszczęcie postępowania: wniosek lub pytanie prawne

• wykluczona inicjatywa własna TK

• WNIOSKI mogą kierować: Prezydent, Marszałkowie: Sejmu i Senatu, Prezes RM, 50 posłów, 30 senatorów, I prezes SN, Prezes NSA, Prokurator Generalny, Prezes NIK, RPO - mogą kwestionować każdy akt prawny

• także: organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego, ogólnokrajowe organy związków zawodowych, ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i zawodowych, Kościoły i związki wyznaniowe - wyłącznie te akty normatywne, które dotyczą spraw objętych zakresem ich działania

• Krajowa Rada Sądownictwa - zgodność aktów w zakresie, w jakim dotyczą niezalezności sądów i niezawisłości sędziów

• wymogi formalne: wskazanie organu, który wydał dany akt; określenie aktu lub jego części; sformułowanie zarzutu niezgodności z Konstytucją, umową lub ustawą; uzasadnienie zarzutu z powołaniem dowodów na jego poparcie

• procedura wstępnej kontroli wniosków - 1 sędzia TK na posiedzeniu niejawnym - odrzucenie, jeżeli wniosek oczywiście bezzasadny lub zawiera braki formalne (nieusunięte w ciągu 7 dni) - na postanowienie: zażalenie rozpoznawane w składzie 3 sędziów

• wniosek - jako środek abstrakcyjnej kontroli konstytucyjności i legalności prawa - kontrola przeprowadzana w oderwaniu od konkretnych zdarzeń, okoliczności faktycznych stosowania prawa - in abstracto

• orzeczenie o uchyleniu aktów/przepisów w zakresie, w jakim zawierają wadliwe normy - skutki erga omnes, wykluczenie stosowania przepisów pro futuro

• PYTANIE PRAWNE - każdy sąd, jeżeli od odpowiedzi zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przez sądem

• konieczne, aby wątpliwości zaistniały w toku postępowania w konkretnej sprawie zawisłej przed sądem; wątpliwość dotyczyć ma przepisu, który miałby być podstawą rozstrzygnięcia sprawy

• pytanie prawne - jako forma kontroli konkretnej, prowadzonej przez organ - funkcjonalnie związanej z jednostkowym postępowaniem, w którym udzielenie odpowiedzi warunkuje podjęcie rozstrzygnięcia; przedmiotem - każde zagadnienie z zakresu właściwego TK

• niedopuszczalna samodzielna kontrola zgodności ustaw z Konstytucją przez sądy oraz brak możliwości odmowy zastosowania w konkretnym przypadku

• niższe akty urzędowe - mogą być przedmiotem pytania prawnego; możliwa jest samodzielna kontrola i niezastosowanie w danej sprawie - z wyłączeniem uchylenia

• w wyniku kontroli - uchylenie jego mocy obowiązującej erga omnes - przebieg kontroli o charakterze abstrakcyjnym

• przedmiotem badania - całe zdarzenie prawotwórcze: procedura ustanowienia aktu normatywnego o określonej treści przed odpowiedni podmiot działający w uregulowanej prawnie procedurze (kompetencję oraz dochowanie trybu wymaganego przepisami prawa)

• w sprawach nieuregulowanych w ustawie o TK - przebieg postępowania z przepisów Kpc

• wnioski i pytania prawne - na jawnej rozprawie (ew. wyłączenie); uczestnikami mogą być: podmiot, który złożył wniosek lub skargę, organ, który wydał akt objęty wnioskiem lub skargą, sąd, który przedstawił pytanie prawne), Prokurator Generalny, przedstawiciele Sejmu, Prezydenta i MSZ w sprawach, w których orzeka się o umowach międzynarodowych

• zasada kontradyktoryjności i równości stron; TK związany granicami wniosku lub pytania prawnego - pozbawiony prawa samodzielnego inicjowania kontroli aktów prawnych

• zasada prawdy materialnej - brak związania TK wnioskami dowodowymi uczestników postępowania, prawo dopuszczania dowodów z urzędu

• orzeka w pełnym składzie (najmniej 9) w sprawach z wniosku Prezydenta o kontrolę prewencyjną, w sprawach o szczególnej zawiłości (inicjatywa prezesa TK lub z wniosku rozpoznającego składu lub gdy wiążą się z nakładami finansowymi nieprzewidzianymi w ustawie budżetowej) oraz gdy skład zamierza odstąpić od poglądu wyrażonego wcześniej

• 5 sędziów - konstytucyjność ustaw lub umów, zgodność ustaw z umowami

• 3 sędziów - konstytucyjność i legalność innych aktów normatywnych oraz zażaleń na oddalenie wniosku

• zasada ostateczności i powszechnie obowiązującej mocy wszystkich orzeczeń

• skutki kontroli: zgodność: prewencyjna - albo Prezydent jest zobowiązany do podpisania ustawy lub może ratyfikować umowę; represyjna - wykluczenie możliwości ponownego orzekania w tej samej sprawie z wniosku innego podmiotu (res iudicata), a w ramach pytania przesądzenie dopuszczalności zastosowania kontrolowanego przepisu w postępowaniu

• niezgodność: prewencyjna - obowiązek odmowy podpisania ustawy lub podpisanie z pominięciem wadliwych przepisów; wykluczenie możliwości ratyfikacji umowy; represyjna - wchodzą w życie z dniem ogłoszenia lub termin utraty mocy określa TK (nie może przekroczyć 18 miesięcy w przypadku ustawy i 12 w odniesieniu do innych aktów) - obowiązek zapoznania RM w przypadku orzeczeń wiążących się z nakładami finansowymi

• generalna zasada wznawiania postępować, uchylania ostatecznych decyzji, prawomocnych orzeczeń i innych rozstrzygnięć, jeśli wydane zostały na mocy aktu wadliwego

• funkcja sygnalizacyjna - sygnalizowanie organom stanowiącym prawo o stwierdzonych uchybieniach i lukach w prawie

• SKARGA KONSTYTUCYJNA - jako środek ochrony konstytucyjnych praw i wolności jednostki, pozostający w dyspozycji jednostki

• wnosi - każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone; akt, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach

• przedmiotem - naruszenie każdej z konstytucyjnych wolności, praw lub obowiązków z wyjątkiem art. 56 - prawa azylu

• przedmiotem - akt, na podstawie którego wydano rozstrzygnięcie, nie zaś samo rozstrzygnięcie

• 3 miesiące od doręczenia prawomocnego wyroku/decyzji/rozstrzygnięcia; wymóg sporządzenia przez adwokata/radcę prawnego, chyba że skarżący jest sędzią, prokuratorem, notariuszem, prof. lub dr hab. nauk prawnych - przymus adwokacki

• rozpatrywanie - w trybie rozpatrywania wniosków; możliwość tymczasowego zawieszenia lub wstrzymania wykonania orzeczenia (nieodwracalne skutki, uszczerbek dla skarżącego, ważny interes publiczny lub skarżącego)

• w postępowaniu: skarżący, organ, który wydał akt, Prokurator Generalny; może być RPO, jeśli zgłosi swój udział

• skutki: erga omnes + wznowienie postępowania/uchylenie ostatecznego rozstrzygnięcia

Orzekanie w sprawach konstytucyjności celów lub działalności partii politycznych

• kontrola celów - przed wpisem do ewidencji - kontrola prewencyjna; podmiotem wyłącznie upoważnionym - Sąd Okręgowy w Warszawie; orzekanie w trybie rozpatrywania wniosków

• kontrola represyjna - w czasie bieżącej działalności; podmiotami uprawnionymi - podmioty ze 191; zastosowanie przepisów Kpk; ciężar dowodu - na wnioskodawcy

• Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych

• spór kompetencyjny - sytuacja, w której przynajmniej dwa organy państwa uznały się za właściwe do rozstrzygnięcia tej samej sprawy lub uznały się za niewłaściwe do rozstrzygnięcia

• nie dotyczy - organów terenowych oraz centralnych, niemających zakotwiczenia w Konstytucji

• wnioski: Prezydent, Marszałkowie, Prezes RM, I Prezes SN, Prezes NSA, prezes NIK

• rozpatrywany w pełnym składzie, ma postać postanowienia, jest ostateczne i ma moc powszechnie obowiązującą

Rozstrzyganie w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta

• inicjatywa: Marszałek Sejmu

• pełny skład sędziów TK

• TRYBUNAŁ STANU

• odpowiedzialność konstytucyjna - obejmuje działania urzędowe osób piastujących stanowiska państwowe; dot. jedynie „najwyższych” urzędników państwowych

• ściśle indywidualny charakter odpowiedzialności

• zakres przedmiotowy: takie zachowania, których skutkiem jest złamanie obowiązującego prawa

• funkcjonalnie związana z realizacją funkcji kontrolnej przez parlament; jej adresatem są przede wszystkim organy władzy wykonawczej

• sankcje o charakterze polit. i karnym; dotyczy także osób niesprawujących już urzędu

• TS - do władzy sądowniczej

• w składzie: przewodniczący (z mocy prawa I Prezes SN), 2 zastępców, 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na okres kadencji Sejmu

• kandydatury - marszałek sejmu, grupa co najmniej 35 posłów; wybór - bezwzględną większością głosów w obecności najmniej połowy ustawowej liczby posłów

• zakaz łączenia z mandatem poselskim; wymóg, by zastępcy i co najmniej połowa członków posiadali kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego

• w sprawowaniu funkcji sędziego - niezawiśli, podlegają Konstytucji i ustawom; immunitet formalny (procesowy)

• zakres podmiotowy: Prezydent, Prezes RM, członkowie RM, Prezes NBP, Prezes NIK, członkowie KRRiT, osoby, którym prezes RM powierzył kierowaniem ministerstwem, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych, posłowie i senatorowie - zamknięty katalog urzędów

• zakres przedmiotowy:

• Prezydent - naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie urzędowania; popełnienie przestępstwa (TS jedynym organem sądzącym)

• Prezes i członkowie RM - naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku..., popełnienie przestępstwa w związku z zajmowanym stanowiskiem (niewykluczona możliwość wszczęcia postępowania przed sądem powszechnym) - traktowane jako wyjątek od zasady rozpatrywania przez sąd powszechny

• Prezes NBP, Prezes NIK, członkowie KRRiT, osoby, którym powierzył premier kierowanie ministerstwem, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych - jedynie za naruszenie Konstytucji lub ustawy

• posłowie i senatorowie - złamanie wynikających z ustawy zakazów prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego; również nabywanie tego majątku

• delikt konstytucyjny: czyn osoby (wymienionej w art. 198 ust. 1 i 2) popełniony w zakresie urzędowania albo w związku z zajmowanym stanowiskiem, zawiniony, naruszający przepisy Konstytucji lub ustawy, które nie mają jednak charakteru karnego

• przedmiotem orzekania jest zawsze czyn konkretnej osoby, nie zaś grupy

• w zakresie urzędowania - działania, w których urzędnik realizuje przyznane mu prawem kompetencje (czyniąc to w sposób wadliwy)

• ściganie - w okresie 10 lat, chyba że przestępstwo o dłuższym okresie przedawnienia

• Postępowanie przed TS

• wstępne i zasadnicze (przed samym TS)

• wstępne: wniesienie wniosku wstępnego - rodzaj zawiadomienia o złamaniu prawa przez wskazanego w nim urzędnika państwa; w przypadku Prezydenta - min. ¼ członków ZN (inicjatywa samych senatorów niemożliwa z racji liczebności Izby); w przypadku RM: Prezydent, 115 posłów; posłowie - Marszałek Sejmu, senatorowie - Senatu; pozostałe osoby: Prezydent (ale nie prerogatywa), 115 posłów, sejmowa komisja śledcza (większość 2/3)

• wniosek wstępny - do Marszałka Sejmu - do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej (ta powiadamia daną osobę, może przesłuchiwać świadków, biegłych, badać treść akt i dokumentów, korzystać z pomocy Prok. Gen. i NIK; osoba, wobec której złożono wniosek, może składać wyjaśnienia i wnioski, ma prawo do korzystania z pomocy obrońcy)

• wniosek dot. Prezydenta - adresatem ZN; inne osoby - sprawozdanie i wniosek końcowy na posiedzenie plenarne Sejmu; wniosek w takiej formie, aby odpowiadał wymogom przewidzianym w Kpk dla aktu oskarżenia; konkluzje we wniosku - nie są wiążące, jedynie opinie kierowane do organów upoważnionych do podjęcia decyzji

• Prezydent - decyzja w sprawie postawienia w stan oskarżenia przez ZN większością 2/3 ustawowej liczby członków; niepodjęcie uchwały = umorzenie postępowania

• podjęcie uchwały - zawieszenie sprawowania urzędu (zastępstwo Marszałka Sejmu i Senatu)

• ZN - wyłonienie dwóch oskarżycieli (kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego, nie muszą być z obydwu izb)

• RM - uchwała poparta większością 3/5 ustawowej liczby posłów

• pozostałe podmioty: bezwzględna większość głosów, w obecności przynajmniej połowy

• bezpośrednim skutkiem - zawsze zawieszenie w czynnościach; nie dot. posła lub senatora, jedynie uchwała = uchylenie immunitetu

• jeśli wniosek przyjmuje Sejm - aktem oskarżenia uchwała KOK lub sformułowany w jej sprawozdaniu wniosek mniejszości; w przypadku odpow. RM - przesądzenie dopuszczalności i celowości łącznego rozpatrywania kwestii odpow. karnej; również Sejm wybiera 2 oskarżycieli o kwalifikacjach prawniczych

Postępowanie:

• dwuinstancyjność: w I - przewodniczący i 4 członków; w II - przewodniczący i 6 członków (z wyłączeniem tych, którzy już orzekali); zastosowanie przepisów Kpk

• w przypadku stwierdzenia deliktu: utrata stanowiska (mandatu - jedyna sankcja wobec parlamentarzystów), pozbawienie praw wyborczych, utrata orderów, odznaczeń, tytułów honorowych, zdolności do ich uzyskania, kara zakazu zajmowania stanowisk kierowniczych, pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych lub organizacjach społecznych; kary od 2 do 10 lat

• naruszenie prawa - TS orzeka złożenie Prezydenta z urzędu, utratę stanowisk przez inne osoby

• przestępstwo - kary przewidziane w Kpk; osoby skazane przez TS nie mogą skorzystać z prezydenckiego prawa łaski

• brak możliwości wniesienia kasacji od wyroku TS; ustawy amnestyjne - nie dot. odpowiedzialności konstytucyjnej

• obowiązek wykonania orzeczeń TS - Sąd Okręgowy w Warszawie