Wcześniaki:
- najniższy wiek pozwalający przeżyć to 20 tygodni(mają zwykle mniejsza wagę urodzenia)
- im niższy status społeczno - ekonomiczny tym większe ryzyko wcześniactwa
Trudności po porodzie: żółtaczka, problemy z oddychaniem, kontrolą temperatury w ssaniu i połykaniu
Skale oceny noworodków:
- skala Apgar
-skala oceny zachowania noworodka Brazelthona(ocena - zdolność habituacji, napięcie mięśniowe oraz uwaga i relacje społeczne)
- skale służące do oceny dojrzałości noworodka: skala Farra, Oubowitza, Ballarda.
Noworodek wzrok(techniki pozwalające ocenić wzrok niemowlaków):
- techniki preferencji - śledzenie uwagi wzrokowej niemowląt w kontrolowanych warunkach pozwala określić, iż dzieci wolą wzorzyste powierzchnie, silne kontury, przedmioty ruchome, obrazy symetryczne, linie załamujące się łagodnie
-technika przyzwyczajenia - pozwala ocenić, czy dziecko widzi różnicę pomiędzy dwoma obrazami
- technika ssania nie odżywczego - dzieci uczy się, że mogą wywołać interesujący je obraz lub dźwięk poprzez sposób, w jaki będą ssać wrażliwy na nacisk sztuczny sutek
- pomiar tętna i oddechu - oba pomiary zmieniają się w zależności od zainteresowania okazywanego określonym cechom otoczenia
Noworodek słuch (układ słuchowy działa od 7 miesiąca ciąży)
Preferencje noworodka wobec pewnych rodzajów dźwięków:
-na poziomie ogólnym - ludzki głos
- w obszarze głosów ludzkich - głos dorosłych kobiet (szczególnie matki) - ściślej mowa udziecinniona
Noworodek mózg
Dwa różne systemy nerwowe mózgu noworodków:
- system oczekiwania doświadczenia - odnosi się do ścieżek nerwowych, które zostały ustanowione już w momencie porodu; dotyczą funkcji, mających zasadnicze znaczenie dla przeżycia: ssanie, oddychanie, regulacja ciepłoty ciała.
- system zależności od doświadczenia - obejmuje ścieżki nerwowe, które w momencie porodu nie mają ściśle określonych funkcji. To, czym się będą zajmować, zależy od doświadczeń sensorycznych noworodka.
Plastyczność mózgu - różne partie mózgu mogą przejąć konkretne funkcje (jest to istotne przy uszkodzeniach mózgu) Plastyczność jest w dużym stopniu zależna od wieku.
Stałość przedmiotu Piaget
Kształtuje się pojęcie stałości przedmiotu ( około 12 miesiąca) - to wiedza o tym, że przedmiot istnieje niezależnie od tego, czy go postrzegamy, czy nie. Pojawia się w stadium III i wyraża w tym, że dzieci aktywnie poszukują przedmiotu, który zniknął im z oczu. Przedmioty zaczynają egzystować również poza doświadczeniem zmysłowym. Według Piageta jest to początek myślenia symbolicznego. Symbol występuje zastępczo zamiast rzeczy.
Cechy teorii Piageta
Wg Piageta rozwój intelektualny można zrozumieć jedynie dzięki analizie dynamicznego i ciągłego wzajemnego oddziaływania dziecka i otoczenia. Piaget w swoich badaniach skupiał się na prześledzeniu jak dziecko wpływa na środowisko a jak środowisko na dziecko. Przyjmował, że dziecko jest od urodzenia wyposażone w pewną prymitywną strukturę poznawczą, która pozwala mu wykorzystać wszelkie odbierane informacje. W każdym etapie rozwoju dzieci są zdolne selekcjonowania, interpretowania, przetwarzania i odtwarzania doświadczeń tak, aby dopasować je do już posiadanych struktur umysłowych (asymilacja). Dziecko używa także mechanizmu akomodacji, czyli modyfikacji istniejących struktur umysłowych w celu przyswojenia nowych informacji.
Cechy teorii:
- inteligencja zaczyna się od prymitywnych wzorców zachowań odruchowych, obecnych od narodzin; wzorce te można modyfikować - będą się one dostosowywać, łączyć, zmieniać.
- wiedza jest konstruowana w wyniku wzajemnych oddziaływań dziecka i środowiska, powstaje w wyniku aktywnego badania przez dziecko przedmiotów (najpierw) i pojęć (później).
- rozwój inteligencji jest procesem precyzyjnej i złożonej adaptacji do środowiska, przy udziale asymilacji i akomodacji
-za każdym razem, gdy dziecko zdobędzie nowe doświadczenie niepasujące do jego dotychczasowej struktury umysłowej, wpada w stan braku równowagi. Pchane przez ciekawość, dążą do uzyskania równowagi (za pośrednictwem asymilacji i akomodacji). Jest to główną siłą sprawczą rozwoju intelektualnego, dochodzi jednak do niego tylko wtedy, gdy nowe wydarzenie nie jest zbyt rozbieżne z tym, co dziecko już zna.
Powstanie poczucia własnego „ja”
- już dwulatek zaczyna rozumieć, że sam jest również przedmiotem w otaczającym go świecie i że jego również określa szereg rozmaitych cech
-pod koniec 6 roku życia potrafi podać niemalże pełną definicję siebie samego, biorąc pod uwagę wiele cech
-między 4 a 7 rokiem życia dzieci mają pojęcie o własnych umiejętnościach w wielu dziedzinach, lecz te pojedyncze aspekty schematu własnego „ja” nie splotły się jeszcze w ogólną ocenę własnej wartości
- pojawienie się wysokiej lub niskiej samooceny nie następuje prędzej niż ok. 7 roku życia
Rozwój pojęcia płci
Trzy fazy rozwoju pojęcia płci:
- tożsamość płciowa - zdolność do określania własnego rodzaju i rozróżniania spośród innych ludzi kobiet i mężczyzn, chłopców i dziewcząt. W wieku 2,5 - 3 lat większość dzieci potrafi poprawnie nazwać i określić płeć innych osób.
-stabilność płci - świadomość, że przez całe życie pozostajemy osobnikami tego samego rodzaju (4 rok życia)
- stałość płci - uznanie, że ktoś zachowuje swoją płeć, mimo że włoży inną odzież lub będzie mieć „nietypową” długość włosów (5-6 lat)
Rola grupy rówieśniczej w życiu dziecka
Grupa a socjalizacja:
-stopniowo dziecko zaczyna liczyć się z opinią kolegów, aż do swoistego niewolnictwa w zakresie podporządkowywania się normom i ocenom koleżanek i kolegów
- rówieśnicy stają się dla dziecka modelami wzorów myślenia, spostrzegania, oceniania i reagowania, a także sposobów komunikowania się
- grupa uczy dziecko pojęcia normy oraz posłuszeństwa wobec norm
- otoczenie społeczne oddziałuje na dziecko przez system kar i nagród, oraz mechanizmy wpływu społecznego
Grupa a rozwój umiejętności społecznych:
- rozwój w tym zakresie obejmuje: lepsze rozumienie sytuacji społecznych, poszerzenie wiedzy o ludziach i zjawiskach społecznych, rozwój wnioskowania społecznego, poznawanie nowych ról
- w szkole dzieci uczą się pełnienia ról nadawcy i odbiorcy komunikatów skierowanych do całej grupy
Poczucie własnej wartości
- bardzo dobre mniemanie o sobie może nawet powodować szkodliwe skutki
- przemoc wydaje się najczęściej skutkiem zagrożonego egotyzmu - bardzo wysokiego mniemania o sobie, które jest zakwestionowane przez jakieś osoby lub okoliczności
- ludzie ceniący swoją wartość częściej siadają za kierownicą po alkoholu
- badania studentek collegu - te z nich, które mają wysokie mniemanie o sobie, częściej lekceważą ryzyko zajścia w ciążę i rzadziej stosują środki zabezpieczające.
Uczenie się
- przyłączanie się do 2 osoby - „my” używamy tego przedmiotu „do”
- przedmioty oprócz naturalności, fizyczności, zastosowań - posiadają także inne intencjonalnie
Komunikowanie gestami
-najwcześniejsze gesty to 2-stronne rytualizacje np. podnoszenie rąk by wzięto je na ręce; są one również nakazowe - dziecko chce; zrytualizowane a nie naśladowcze są, więc sygnałami a nie symbolami
- ok. 11 - 12 miesiąca gesty trójstronne, gesty oznajmujące
- początkowe wskazywanie odbywa się bez obserwacji reakcji dorosłego, a więc gdy zaczną - uczą się konsekwencji kulturowej - wskazywana, jako wytworu człowieka - rozumieją jego znaczenie intencjonalne, jego rolę w kierowaniu uwagą
Uczenie się o sobie
- kiedy niemowlę rozumie, że inni w jakiś sposób postrzegają świat zewnętrzny i mają wobec niego zamiary to zastanawia się jak postrzegają jego osobę; jakie mają względem niego zamiary -> dziecko uczy się kontrolować te relacje
- potrafią społecznie odnieść stany innych osób do siebie
- nieśmiałość i wstydliwość
Wczesne uczenie kulturowe
Ta ludzka forma rozumienia społecznego znacząco wpływa na sposób w jaki dzieci wchodzą w interakcje z dorosłymi i innymi dziećmi - jednym z efektów jest otwarcie dzieciom drogi specyficznych ludzkich form dziedziczenia kulturowego.
Rozumienie innych jako sprawców intencjonalnych są konieczne do rozwoju poznawczego korzystania z już istniejących sp osiągania celów.
Istoty ludzkie potrzebują pewnego rodzaju śr. Społecznych zwane kulturą czyni wyjątkowa i typową dla naszego gatunku
Uczenie się w określonym środowisku:
Ludzie należący do pewnej gr. Społ. Żyją w pewnym określonym sposób porządek życia jedzenie rozrywki jest to zwyczajowość rozwoju dziecka całkowicie zależne dziecko- nabywa określone dośw.
Uczy się danego rodzaju interakcji społ.
We wszystkich społeczeństwach ludzkich są pewne sprawy co do których dorośli są przekonani ze powinni pomóc dzieciom w nauczeniu się ich
Uczenie się przez naśladowanie
Uczenie się kulturowe- w niemowlęctwie obecne przez naśladowanie zachowania w dwustronnych interakcjach w 9 miesiąca powtarzanie czynności intencjonalnych dorosłych dotyczące obiektów zewn.
Sposoby uczenia się społecznego:
- wyróżnianie bodźca -dorosły podnosi przedmiot i coś z nim robi> dziecko się interesuje
- uczenie się przez emulacje- dziecko widząc jak dorosły manipuluje przedmiotem niszczy się możliwości działania tego przedmiotu.
- naśladowanie- uczy się czegoś o interpersonalnych działaniach
Rozwój zabawy
- Zabawa jest głównym źródłem rozwoju dzieci do wieku szkolnego (Wygotski);
- Rodzaje zabaw:
*manipulacyjne - wywodzą się z zabaw funkcjonalnych; swobodne czynności podejmowane przez dziecko dla przyjemności; prowadzą do określonego stanu rzeczy poprzez oddziaływanie manipulacyjne na przedmioty, np. potrząsanie grzechotką, przenoszenie klocków, wkładanie przedmiotów do pudełek;
*konstrukcyjne - ich podstawą są zabawy manipulacyjne; dziecko planuje swoje działania, dąży do uzyskanie jakiegoś wytworu, dostrzega efekt swojej pracy, np. budowanie wieży z klocków, rysowanie, zabawy z plasteliną, u starszych - sklejanie modeli);
*symboliczne - zabawy w udawanie; relacja między podmiotem (dziecko), podstawową reprezentacją (I rzędu) i rozkojarzoną reprezentacją (II rzędu); zdolność do udawania pojawia się między 18. a 24. miesiącem życia
Rozwój umiejętności chwytania:
Wiek (miesiące) |
Droga ręki do przedmiotu |
Sposób uchwycenia przedmiotu |
Zaangażowanie obu rąk |
Zajmowanie się przedmiotem |
4-5 |
ruch wahadłowy; ruch stawu barkowego |
chwyt prosty, całą dłonią od góry, palce owijają przedmiot, dłoń ułożona poziomo do podłoża |
symetryczne ruchy obu rąk w kierunku przedmiotu |
zbliżanie do ust; wypuszczanie |
5-6 |
ruch łukowaty; ruch stawu łokciowego |
chwyt dłoniowo-łokciowy; chwytanie całą dłonią (z wyłączeniem kciuka) |
ruch jednej ręki w kierunku przedmiotu |
postukiwanie, potrząsanie; brak zdolności utrzymania dwóch przedmiotów jednocześnie |
6-8 |
pochylanie całego ciała; ruch łukowaty |
chwyt nożycowy; przywodzenie kciuka do pozostałych palców |
ruch jednej ręki; zaznacza się przewaga jednej ręki |
jednoczesne utrzymanie dwóch przedmiotów; oglądanie, przekładanie z ręki do ręki |
8-9 |
zbliżanie bezpośrednie ręki ku przedmiotowi |
chwyt pęsetkowy; przeciwstawienie kciuka i palca wskazującego; chwytanie opuszkami palców |
jednoczesne chwytanie kilku przedmiotów; zaangażowanie obu rąk; |
manipulacja przedmiotem przy użyciu obu rąk |
Rozwój manipulacji powiązany jest z koordynacją wzrokowo-ruchową
- koniec 1. rok życia - kształtuje się manipulacja specyficzna (doskonali się w 2. i 3. roku życia) - dziecko poznaje sposoby używania przedmiotów i ich funkcje;
„Droga dziecka do przedmiotu i od przedmiotu do dziecka prowadzi przez drugiego człowieka” - L.Wygotski
Natura i funkcje języka
Język jako środek:
*Komunikacji - znajomość leksykonu pojęć oraz gramatyki danego systemu symboli oczywiście nie wystarcza (potrzebne są również odpowiednie kompetencje społeczne), ale bez wymiana komunikatów jest praktycznie niemożliwa;
*Myślenia - „zderzenie” koncepcji Piageta i Wygotskiego (moim skromnym zdaniem obie mogę się całkiem trafnie uzupełniać): Piaget - pierwotność myśli względem języka, którego pojawienie się wynika z rozwoju myślenia za pomocą reprezentacji; Wygotski - absolutna nadrzędność języka względem myślenia - zdolny do przekształcania struktury funkcji umysłowych. Panowie różnili się również w kwestii postrzegania tzw. mowy egocentrycznej dziecka: wg Piageta monologi wewnętrzne nie mają żadnej funkcji względem myślenia oraz zanikają wraz z pojawieniem się w pełni wykształconej komunikacji uspołecznionej; wg Wygotskiego monologi wewnętrzne spełniają funkcję bieżącego komentarza, który wspomaga myśl dziecka w danej sytuacji (ukierunkowuje). Późniejsze badania (Bivens, Berk, 1990) wykazały, że w miarę rozwoju dziecka częstotliwość mowy do siebie nie maleje, ale zmienia swój charakter - coraz bardziej uwewnętrznia się i nakierowuje na wykonywane zadanie (ostatecznym „produktem” tego procesu rozwojowego jest tzw. ukryte myślenie).
*Autoregulacji - zdolność do kierowania własnym zachowaniem za pomocą języka rozwija się w trzech etapach: 1.- 3. r.ż. : słowne instrukcje pobudzają dziecko do działania, ale nie hamują go; 4. - 5. r.ż. : dziecko reaguje w sposób impulsywny; > 5. r.ż. : wykorzystanie treści polecenia zarówno do podjęcia jak i zatrzymania działania.
Rozwój poszczególnych aspektów języka
*Fonologia - rozwój fonologiczny ma miejsce już od 5-6 miesiąca (pierwsze rozróżnienia między wokalizacjami), ale pełnię kompetencji fonologicznej dziecko uzyskuje dopiero w wieku wczesnoszkolnym.
*Semantyka - mniej więcej w 2. r.ż. dziecko zauważa, że niektóre wyrazy coś znaczą; rozwój semantyczny jest długotrwały, co wynika z dużego zakresu słów, jaki dziecko ma do opanowania.
*Składnia - w teorii dziecko powinno wiedzieć, jak konstruować poprawne składniowo zdania, w wieku szkolnym; w praktyce, niektórym nie udaje się posiąść tej wiedzy przez całe życie.
*Pragmatyka - dot. praktycznego stosowania języka, w kontekście społecznym; obejmuje zasady prowadzenia konwersacji - dziecko uczy się „dogadywać” z innymi ludźmi oraz uzyskiwać korzyści z prowadzonym rozmów.
Proces przyswajania języka - wyjaśnienie
a)Podejście behawiorystyczne (B.Skinner) - dzieci uczą się języka poprzez warunkowane instrumentalne - wzmocnieniem jest pochwała ze strony rodziców lub okazanie przez nich zrozumienia wypowiedzi dziecka; dzieci spontanicznie naśladują mowę dorosłych - proces uczenia się następuje wtedy, gdy spotykają się ze wzmocnieniem;
Argumenty przeciw:
*Nie ma dowodów na to, że rodzice są nauczycielami dziecka - częste błędy, opierające się np. na nadmiernej regularności, nie utrwalają się w języku dziecka na zawsze, mimo że rodzice ich nie poprawiają;
*Ingerencja rodziców w naturalne wypowiedzi dziecka spowalnia jego rozwój językowy;
*Naśladowania nie wystarcza w procesie przyswajania struktur gramatycznych; dzieci tworzą własne zdania w sposób właściwy dla stadium swojego rozwoju;
*Dzieci nie są biernymi odbiorcami działań rodziców; do nauki języka podchodzą twórczo: same szukają okazji do komunikowania się, samodzielnie tworzą nowe konstrukcje gramatyczne, poznają zasady rządzące językiem;
b)Podejście natywistyczne (N.Chomsky) - proces rozwoju języka uzależniony jest przede wszystkim od wrodzonych zdolności dziecka, a nie od czynników środowiskowych.
-Produktywność językowa - wykorzystywanie każdego nowopoznanego słowa poprzez łączenie go z innymi na różne sposoby, prowadzące do tworzenia zdań nigdy wcześniej nie słyszanych - zupełne zaprzeczenie koncepcji warunkowania instrumentalnego.
-Dwa aspekty języka:
Struktura powierzchniowa - mowa słyszana w wypowiedziach rodziców i innych dorosłych; sama w sobie nie daje dziecku odpowiednich informacji na temat zasad, na których się opiera
Struktura głęboka - system określający sposób łączenia słów w celu uzyskania zrozumiałej wypowiedzi; Chomsky zakłada istnienie wrodzonego mechanizmu, który reguluje rozwój kompetencji językowej na tym poziomie:
LAD (language aquisition device) - wewnętrzny mechanizm przyswajania języka; wyłapuje z otoczenia te wypowiedzi, z których można wyabstrahować zasady tkwiące u podstaw języka - proces ten odbywa się dzięki wrodzonej znajomości gramatyki uniwersalnej, czyli aspektów języka wspólnych dla wszystkich języków świata;
Argumenty przeciw:
*przesadne oddalenie się od koncepcji wychowania (czynniki środowiskowe);
*założenie zbyt małego zróżnicowania języków świata (Slobin, 1986);
c)Podejście społeczno-interakctyjne (J.Bruner) - szczególna rola kontaktów społecznych dzieci w najwcześniejszym okresie ich życia; uwzględnienie biologicznego przystosowania do nabywania kompetencji językowej;
Epizody wspólnej uwagi - sytuacje, w których dzieci i dorośli zajmują się tym samym obiektem; tworzenie ich przez rodziców stwarza kontekst dla rozwoju różnych funkcji poznawczych dziecka; prawdopodobnie mają istotny wpływ na proces opanowywania języka przez dziecko
Wspólna uwaga jest okazją do dostarczenia dziecku nowych informacji werbalnych w czasie spontanicznego zainteresowania dziecka - nauka języka w połączeniu ze zrozumiałym doświadczeniem;
Ogólny czas spędzany na epizodach wspólnej uwagi wpływa wymiernie na zakres poznawanego przez dziecko słownictwa;
Opóźnienie językowe bliźniąt - wynika z mniejszej ilości indywidualnych epizodów wspólnej uwagi (rodzic - dziecko);
Strategia „śledzenia uwagi” podczas wspólnej zabawy o wiele bardziej wpływa na postęp w nauce języka niż strategia „przekierowywania uwagi”; samodzielne skupienie uwagi przez dziecko na danym obiekcie pozwala mu lepiej zapamiętać jego nazwę niż w przypadku wskazania go przez matkę;
- Model intencjonalności (L.Bloom) - dziecko CHCE się komunikować z innymi, określić swoje miejsce w otaczającym go świecie społecznym poprzez wyrażanie swoim stanów emocjonalnych przy użyciu coraz bardziej wyszukanych form językowych; rozwój językowy jest w dużej mierze uwarunkowany przez WEWNĘTRZNY POTENCJAŁ dziecka;
Podstawowe pojęcia
- Rozwój intelektualny można zrozumieć jedynie dzięki analizie dynamicznego i ciągłego wzajemnego oddziaływania dziecka i otoczenia.
ASYMILACJA - przyswajanie informacji przy użyciu istniejących struktur umysłowych;
AKOMODACJA - modyfikacja struktur umysłowych w celu przyswojenia nowych informacji;
- Przyswajanie wiedzy oparte jest na działaniu i nigdy nie jest procesem biernego gromadzenia informacji (dziecko - naukowiec - odkrywca; aktywna eksploracja);
INTELIGENCJA - pojęcie odnoszące się do procesów umysłowych, dzięki którym jednostka w sposób precyzyjny i złożony przystosowuje się do środowiska; nie odnosi się do różnic między jednostkami pod względem ich kompetencji poznawczych;
ADAPTACJA - wrodzona tendencja do dostosowania się do wymagań środowiskowych;
SCHEMAT - Podstawowa struktura poznawcza oparta na czynnościach sensoryczno- motorycznych lub na myśli, którą jednostki wykorzystują celem zrozumienia swoich doświadczeń;
RÓWNOWAGA - stan, w którym schematy jednostki pozostają w równowadze ze środowiskiem; uzyskiwany dzięki asymilacji i akomodacji; w przypadku braku równowagi, musi nastąpić restrukturyzacja schematów;
- Szukanie równowagi jest napędem dla rozwoju intelektualnego, jednak dochodzi do niego tylko wtedy, gdy napotkane wydarzenie nie jest zbyt rozbieżne z tym, co dziecko już zna (rola rodziców i nauczycieli - dostarczenie dziecku nowych doświadczeń na optymalnym dla niego poziomie znajomości i nieznajomości przedmiotu).
2. Stadia rozwoju poznawczego
STADIUM SENSORYCZNO - MOTORYCZNE (do 2. r.ż.)
- Wiedza uzyskiwana poprzez czynności wykonywane na obiektach;
1) Od sztywnych do elastycznych wzorców czynności (początki zachowań inteligentnych)
- Dziecko stopniowo staje się zdolne do prezentowania tych samych zachowań w reakcji na coraz większą liczbę bodźców;
- Dziecku w pewnym momencie wystarcza obraz przedmiotu, aby wywołać reakcję odruchową (np. dla odruchu ssania - widok butelki);
2) Od pojedynczych do skoordynowanych wzorów czynności
- Dziecko uczy się, że jednocześnie, w sposób skoordynowany na tym samym przedmiocie można dokonywać całej serii różnych działań (np. utrwalanie wzorca wzrokowo-ruchowego - chwytanie i obserwacja przedmiotu); repertuar zachowań staje się bardziej efektywny;
3) Od zachowania reaktywnego do intencjonalnego
- Przejście od działań przypadkowych, bezrefleksyjnych do działań zaplanowanych, sensownych;
4) Od zewnętrznych czynności do reprezentacji umysłowych
STAŁOŚĆ PRZEDMIOTU - termin opisujący uświadomienie sobie, że przedmioty są bytami niezależnymi, które nie przestają istnieć nawet, gdy jednostka nie jest świadoma tego istnienia
brak poczucia stałości przedmiotu brak poczucia własnego Ja
Proces budowania pojęcia stałości przedmiotu:
Do 4 m.ż. - bierność; dziecko przez chwilę obserwuje miejsce, w którym przedmiot lub osoba „znikły”, ale jest to tylko przedłużenie ostatniej reakcji;
9.-10.m.ż. - dziecko wzrokowo poszukuje nowej lokalizacji przedmiotu; umiejętność przewidzenia przyszłej pozycji poruszającego się przedmiotu; dziecko popełnia tzw. błąd A/B, powtarza poprzednie skuteczne działanie - naiwne wnioskowanie; przedmiot nadal związany jest z zachowaniem/czynnością (nie jest odrębnym bytem);
2.r.ż. - 2 etapy: 1) dziecko potrafi znaleźć przedmiot w punkcie B pod warunkiem, że widzi proces przemieszczenia; niewidoczne przemieszczenie wykracza poza zdolności dziecka (brak obrazów umysłowych; dziecko szuka przedmiotu w punkcie A); 2) dziecko potrafi odgadnąć położenie przedmiotu przemieszczonego w ukryciu na podstawie obrazu umysłowego - w pełni wykształcone pojęcie stałości przedmiotu;
STADIUM PRZEDOPERACYJNE (2 - 7 lat)
- Dziecko staje się zdolne do myślenia opartego na reprezentacjach, które umożliwiają mu umysłowe manipulowanie obrazami przedmiotów, reprezentowanie przedmiotów i osób słowami; zamiast bezpośrednich kontaktów z otoczeniem, dziecko może korzystać z reprezentacji umysłowych tegoż otoczenia i kontaktować się z nimi.
OPERACJA - uwewnętrznione działania, dzięki któremu docierającymi z otoczenia informacjami można manipulować według indywidualnego uznania; każda procedura umysłowego działania na przedmiocie;
- Rozwój intelektualny - proces zależny od przyswajania różnych operacji;
EGOCENTRYZM - naturalna niezdolność dziecka do zrozumienia, że inni mogą postrzegać rzeczy z innego punktu widzenia (patrz: krajobraz z trzema górami);
Kolektywne monologi - wymiana zdań między dziećmi nie będąca prawdziwą komunikacją; brak porządku tematycznego w relacji zdanie - odpowiedź; niezdolność wyzbycia się własnej perspektywy;
ANIMIZM - próba przypisania przedmiotom martwym cech istot żywych; Fazy budowania rozróżnienia „ożywione/nieożywione” :
każdy przedmiot uważany jest za obdarzony świadomością;
tylko poruszające się rzeczy uważane są za żywe;
życie przypisywane jest przedmiotom poruszającym się spontanicznie;
dziecko zdaje sobie sprawę, że życie to tylko cecha ludzi i zwierząt - zasadnicza różnica między rzeczami ożywionymi i nieożywionymi tkwi w ich naturze;
SZTYWNOŚĆ MYŚLENIA - jej przejawami są m.in.:
Nieodwracalność myślenia - tendencja do myślenia o przedmiotach i wydarzeniach tak, jak wskazuje pierwsze doświadczenie; dzieci nie potrafią „ w myślach” odwrócić biegu zdarzeń;
Niezdolność do przystosowania się do zmian w wyglądzie zewnętrznym przedmiotów; prawdopodobnie wynika z niedoskonałości procesu kategoryzacji (patrz: eksperyment z psem w masce);
ROZUMOWANIE PRZEDLOGICZNE - dzieci są niezdolne do myślenia indukcyjnego i dedukcyjnego - ich rozumowanie opiera się na transdukcji - zakłada związek przyczynowy pomiędzy dwoma konkretnymi elementami, podczas gdy faktycznie takiego związku nie ma - po prostu te dwa elementy występują jednocześnie; błędne pojmowanie kolejności przyczyny i skutku;
STADIUM OPERACJI KONKRETNYCH (7 - 11 lat)
- Dziecko wyzbywa się egocentryzmu;
- Staje się zdolne do operacji umysłowych - zaczyna myśleć w sposób systematyczny;
- Próbuje rozwiązywać problemy logiczne;
- Odwracalność myślenia;
- Operacje umysłowe muszą być oparte na konkretnych wydarzeniach i obiektach;
Osiągnięcia rozwojowe:
SZEREGOWANIE - zdolność umysłowego porządkowania obiektów pod względem pewnej wielkości - umiejętność wnioskowania na podstawie relacji;
KLASYFIKACJA - zdolność do grupowania przedmiotów pod względem określonego kryterium; dzieci dostrzegają relację całość/część - rozumieją hierarchię konstrukcji klas pojęciowych;
POJĘCIA LICZBOWE - dziecko wyzbywa się myślenia liczbie jako o „cesze” przedmiotu - dziecko zaczyna liczyć już w poprzednim stadium, ale robi to mechanicznie, na pamięć; dziecko rozumie, że liczenie to procedura arbitralna, a cyfry można stosować zamiennie i można łączyć je w grupy; Pojęcie niezmienności liczby;
ZASADA ZACHOWANIA STAŁOŚCI - pewne podstawowe cechy przedmiotu, takie jak np. waga i objętość, pozostają niezmienne nawet wtedy, gdy ich wygląd w aspekcie percepcyjnym uległ zmianie;
- Myślenie na temat świata przechodzi od poziomu percepcji do poziomu logiki;
STADIUM OPERACJI FORMALNYCH ( od 11 - 12 lat)
Rozumowanie abstrakcyjne - dziecko rozumuje na temat rzeczy, których bezpośrednio nie doświadczyło; myśl nie jest ściśle związana z prawdziwymi przedmiotami i zdarzeniami; dziecko radzi sobie z problemami hipotetycznymi, abstrakcyjnymi; dziecko jest zdolne do twórczego myślenia o przyszłości (planowanie, uwzględnianie różnych możliwości, punktów widzenia); dziecko zdaje sobie sprawę, że rzeczywistość jest dużo bardziej złożona i posiada wiele wariantów (istnienie innych możliwych światów);
Stosowanie logiki - możliwe staje się rozumowanie dedukcyjne, tzn. dziecko potrafi przyjąć ogólne założenie i wyobrazić sobie jego skutki na zasadach implikacji „Jeżeli...to...”; potrafi uznać możliwość przewidzenia danego zjawiska w przyszłości, ponieważ wynika to z ogólnej teorii;
Zaawansowany poziom rozwiązywania problemów - chaotyczna metoda prób i błędów zostaje zastąpiona przez uporządkowane strategie radzenia sobie z problemem: hipoteza opracowanie różnych rozwiązań (w umyśle) sprawdzenie
Rozwój poznawczy wg Szumana
Etapy rozwoju |
|||
Faza aktu spostrzeżeniowego |
Monosensoryczny pierwotny |
Polisenoryczny |
Monosensoryczny |
Inicjująca Nastawiająca Aktywizująca |
Pobudzenie peryferycznej części receptora, np. obrzeża siatkówki zewn. Część dłoni |
Pobudzenie jednego zmysłu np. wzroku, słuchu |
Pobudzenie jakiegoś zmysłu lub odbiór znaku(np. słowa) |
Finalizująca Uspokajająca Odprężająca |
Pobudzenie centralnej części receptora np. plamki żółtej wewn. Części dłoni |
Zaangażowanie innego zmysłu zwykle dotyku |
Aktualizacji notacji przedmiotu |
Efekt poranny |
Mozaika pojedynczych wrażeń |
Seria wiadomości wokół spostrzeganego obiektu kompleks(wrażeń, notacja przedmiotu identyfikacja przedmiotu |
Powstanie umysłowego obrazu przedmiotu |
Kształtowanie się światopoglądu w okresie dorastania
Trzy główne fazy:
1 faza identyfikacji- wzorowanie się na osobie która jest dla niego ważna. Przedmiotem naśladowania są zachowania, poglądy
2 faza komiczna- definiowanie problemu sensu życia jest już wyraźne chociaż koncepcje mogą być jeszcze bardzo mgliste i oderwane od rzeczywistości
3 faza dojrzałego sensu życia- tworzenie koncepcji siebie oraz własnego życia