PROTISTA (PROTOCTISTA)

Protista - grupa systematyczna o niejednolitym charakterze i pochodzeniu, ma charakter polifiletyczny

Pierwotna klasyfikacja:

* glony (algi) - zaliczane do roślin

* pierwotniaki - zaliczane do zwierząt

* śluzorośla (grzyby niższe) - zaliczane do grzybów

TEORIA ENDOSYMBIOZY (powstanie komórki eukariotycznej)

ODDYCHANIE

ODŻYWIANIE

ROZMNAŻANIE

RHODOPHYTA

CHLOROPHYTA

STRAMENOPILE

CHRYSOPHYTA

BACILLARIOPHYTA

DIATOMAE

OOMYCOTA

OOMYCETES

PHAEOPHYTA

ALWEOLATY

(ALVAEOLATA)

DINOFLAGELLATA

PYRROPHYTA

SPOROZOA

APICOMPLEXA

CILIATA

EUGLENOZOA

EUGLENIDA

KINETOPLASTIDA

SARKODOWE

(SARCODINA)

AMEBOZOA

FORAMINIFERA

MYXOMYCOTA

ACTINOPODA

RODZAJE GAMII:

* Izogamia - dwie gamety identyczne pod względem kształtu i ruchliwości (najbardziej pierwotna forma zapłodnienia)

* Anizogamia - gamety w pewnym stopniu zróżnicowane wielkością, zawartością materiału zapasowego itp. (większą komórkę uznaje się za żeńską)

* Oogamia - dwie gamety wyraźnie zróżnicowane na żeńską (dużą, nieruchliwą komórkę jajową) i męską (mały, ruchliwy plemnik), w tym wypadku również gametangia różnicujemy na żeńskie lęgnie i męskie plemnie

KRASNOROSTY

(Rhodophyta)

ZIELENICE

(Chlorophyta)

STRAMENOPILE

ZŁOTOWICIOWCE

(Chrysophyta)

ALWEOLATY

EUGLENOZOA

SARKODOWE

OKRZEMKI

(Bacillariophyta)

(Diatomae)

LĘGNIOWCE

(Oomycota)

(Oomycetes)

BRUNATNICE

(Phaeophyta)

ORZĘSKI

(Ciliata)

SPOROWCE

(Sporozoa)

(Apicomplexa)

TOBOŁKI/BRUZDNICE

(Dinoflagellata)

ŚWIDROWCE

(Kinetoplastida)

KLEJNOTKI EUGLENIDA

EUGLENINY

(Euglenida)

OTWORNICE

(Foraminifera)

ŚLUZOROŚLA

(Myxomycota)

PROMIENIONÓŻKI

(Actinopoda)

AMEBY

(Amebozoa)

Powstanie: około 2 miliardów lat temu

Wyjściowa komórka prokariotyczna otoczona ściana

Dochodzi do pofałdowania zewnętrznej błony komórkowej i wytworzenia systemu wewnętrznych błoniastych pęcherzyków. Powstaje siateczka śródplazmatyczna (reticulum), aparaty Golgiego, lizozosomy i wakuole.

Pęcherzyki reticulum rozwijają się wokół genoforu i doprowadzają do wyodrębnienia go od reszty cytoplazmy. Powstaje jądro komórkowe.

Niektóre bakterie tlenowe zamiast ulec strawieniu przekształciły się w wewnętrzne symbionty (endosymbionty) i z czasem stały się mitochondriami

Komórka traci ścianę komórkową (może dorastać do większych rozmiarów)

Komórka pochłania większe cząstki pokarmowe przez oblanie ich własną cytoplazmą i wytworzenie wodniczek pokarmowych

Niektóre sinice zamiast ulec strawieniu przekształciły się w wewnętrzne symbionty (endosymbionty) i z czasem stały się plastydami

(prawdopodobnie na zasadzie współpracy z sinicami niektóre pierwotne jednokomórkowce eukariotyczne stały się samożywne)

FORMY JEDNOKOMÓRKOWE

PEŁZAKI

* cienka błona komórkowa (przybierają formy ameboidalne - różne kształty)

* nibynóżki (pseudopodia), do których przelewają swoją cytoplazmę

* ruch pełzakowy, pseudopodialny, ameboidalny

* AMEBA

NIERUCHLIWE

* większość form otoczona pancerzykiem

* występują pojedynczo lub w skupiskach

* CHLORELLA

WICIOWCE

* jedna lub kilka wici ( z przodu lub z boku komórki)

* mogą występować rzęski (wici na całej powierzchni)

* określony, mało zmienny kształt

* pogrubienie i wzmocnienie zewnętrznej powłoki komórkowej przez pofałdowanie, obecność pęcherzyków pod błoną (pellikula) lub wytwarzaniem pancerzyków (ścian komórkowych)

* pancerzyki zbudowane z celulozy, pektyny, węglanu wapnia, dwutlenku krzemu (krzemionki) i innych

* EUGLENA

KOMÓRCZAKI

* komórka z dużą liczbą jąder

*komórki osiągają znaczne rozmiary

* PEŁZATKA

KOLONIJNE

* osobniki zachowują pewną autonomiczność i funkcjonują jako niezależne organizmy

* mogą mieć kształt prostych lub rozgałęzionych nici, kul, płaskich dywaników itp.

* PANDORINA

* TOCZEK

FORMY WIELOKOMÓRKOWE

ORGANIZMY WIELOKOMÓRKOWE

* komórki łączą się tu ze sobą i zachowują ścisłą zależność

* nie tworzą tkanek

* ciała tych organizmów to plechy

* plechy w zależności od budowy dzielimy na:

- nitkowate

- plektenchymatyczne (płatowate, powstałe ze zrośnięcia nitek)

- tkankowe (zróżnicowanie grup komórek)

* MORSZCZYN

AUTOTROFY

HETEROTROFY

MIKSOTROFY

* odżywiają się na oba sposoby w zależności od sytuacji (gdy jest światło - samożywnie, gdy go brak - cudzożywnie)

CHLOROPLASTY

* rózne kształty (okrągłe, gwieździste, taśmowate)

* w wewnętrznych błonach znajdują się barwniki fotosyntetyczne:

- chlorofil a, b, c, d

- fikobiliny (niebieskie jak u sinic)

- karotenowce:

a) karoteny (pomarańczowy karoten, czerwony likopen)

b) ksantofile (żółte - fukoksantyna, luteina, flawoksantyna)

MATERIAŁ ZAPASOWY

* nadmiar materii organicznej powstający w czasie fotosyntezy magazynowany w komórkach

- wielocukry (skrobia, paramylon, chryzolaminaryna, glikogen)

- alkohol mannitol

- tłuszcze

WCHŁANIANIE

* niewielkie cząsteczki obojętne elektrycznie lub rozpuszczalne w tłuszczach przenikają bezpośrednio przez błonę komórkową zgodnie z gradientem stężeń

* jony i większe cząsteczki (aminokwasy, glukoza) przenikają przez błonę na zasadzie transportu aktywnego

* zachodzi w żywych komórkach wszystkich organizmów

ENDOCYTOZA

* wnikanie większych drobin substancji i całych organizmów

* może zachodzić na całej powierzchni lub (jeśli organizm jest otoczony grubą pellikulą lub pancerzykiem) tylko w przewidzianych do tego miejscach (cytostomach)

FAGOCYTOZA

* pobieranie całych bakterii lub innych mikroorganizmów za pomocą łączących się wypustek plazmatycznych (niejako przez oblanie cząstek pokarmowych cytoplazmą)

* tworzą się wodniczki pokarmowe wielokrotnie większe niż podczas pinocytozy

* nie ulega strawieniu błona wodniczki lecz tylko jej zawartość

* niestrawione resztki usuwane są przez włączenie się wodniczki z powrotem w błonę komórkową

PINOCYTOZA

* pobierane drobiny białek lub inne wielocząsteczkowe substancje rozpuszczalne w wodzie

* proces polega na tworzeniu kanalików zakończonych banieczkami wypełnionymi pobieraną substancją

* pęcherzyki pinocytarne (wodniczki pokarmowe) odrywają się od błony komórkowej i zaczynają wędrówkę w cytoplazmie

* w trakcie wędrówki pęcherzyki zostają w całości enzymatycznie rozłożone przy udziale lizosomów i rozproszone w cytoplazmie

TLENOWE

* wymiana gazowa całą powierzchnią komórki

BEZTLENOWE

* formy pasożytnicze

OSMOREGULACJA I WYDALANIE

* osmoza - polega na przechodzeniu wody z roztworu o niższym stężeniu (hipotonicznego) do roztworu o stężeniu wyższycm (hipertonicznego) przez błonę półprzepuszczalną (błonę komórkową)

* wydzielanie zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii powiązane jest funkcjonalnie z osmoregulacją

PROTISTY MORSKIE

* stężenie elektrolitów i innych rozpuszczonych substancji wewnątrz komórki jest takie samo jak stężenie wody morskiej

* protesty morskie są izotoniczne z otaczającą wodą i nie przeprowadzają osmoregulacji

* wydalanie odbywa się bezpośrednio przez powłoki komórkowe

PROTISTY PASOŻYTNICZE

* izotoniczne ze swoim środowiskiem

* nie przeprowadzają osmoregulacji

PROTISTY SŁODKOWODNE

* cytoplazma ma wyższe stężenie niż otaczająca woda

* są hipertoniczne do swego środowiska

* woda napływa do wnętrza komórki i dochodzi do wyrównania stężeń

* zmusza to komórkę do ciągłego usuwania nadmiaru wody co odbywa się za pośrednictwem specjalnych wakuoli zwanych wodniczkami tętniącymi, które zbierają nadmiar wody z otaczającej cytoplazmy

* po napełnieniu wodniczki jej zawartość jest usuwana na zewnątrz (pęcherzyk się kurczy), potem napełnianie rozpoczyna się od nowa (pęcherzyk pęcznieje)

* skurcze i pęcznienia powtarzają się regularnie i stąd nazwa wodniczki

* wydalanie odbywa się również za pomocą wodniczek tętniących

WRAŻLIWOŚĆ NA BODŹCE

ZMIANA POLARYZACJI

BŁONY

* zewnętrzna błona każdej komórki jest spolaryzowana (między jej wewnętrzną i zewnętrzną powierzchnią występuje niewielkie napięcie elektryczne spowodowane nierównomiernym rozmieszczeniem jonów obdarzonych ładunkami: na zewnątrz jony dodatnie a wewnątrz ujemne)

* bezpośrednie zetknięcie z jakimś obiektem prowadzi do przemieszczenia jonów i zmiany polaryzacji (depolaryzacji) błony co wywołuje reakcję organizmu:

- lokalna depolaryzacja (dotknięcie czegoś małego „zjadać)

- rozległa depolaryzacja (dotknięcie czegoś dużego „uciekać”

PORUSZANIE SIĘ

NIBYNÓŻKI

* umożliwiają poruszanie się jednokomórkowcom (czasem formom kolonijnym)

* ruch pseudopodialny, ameboidalny, pełzakowy

WICI

* identyczna budowa z rzęskami

* dłuższe od rzęsek

* ruch undulipodialny

RZĘSKI

* identyczna budowa z wiciami

* krótsze od wici

* pod powierzchnią błony komórkowej mają dodatkowo system włókienek białkowych, które umożliwiają synchronizację ich ruchów

* ruch undulipodialny

Jednokomórkowce pozbawione organelli ruchu oraz niektóre protesty kolonijne mogą być przenoszone biernie przez wodę.

BEZPŁCIOWE

* podziały mitotyczne

* w sprzyjających warunkach umożliwia szybkie zwiększenie liczebności gatunku

* wszystkie powstające osobniki są tu jednak identyczne genetycznie

* jedynym rodzajem zmienności jest tu zmienność spowodowana mutacjami w materiale genetycznym

* większoś mutacji jest jednak dla danego organizmu niekorzystna, a w komórkach haploidalnych z pojedynczym zestawem genów od razu się uwidacznia i powoduje eliminację osobnika

* model rozmnażania bezpłciowego całkowicie wystarcza w stabilnych warunkach środowiskowych

PŁCIOWE

* sprawdza się w środowisku zmiennym i nieprzewidywalnym

* polega na łączeniu się haploidalnych komórek różnych osobników (gamet) i umożliwia wymieszanie cech

JEDNOKOMÓRKOWCE

WIELOKOMÓRKOWCE

* organizmy mogą składać się zarówno z komórek haploidalnych , jak i diploidalnych a do rozmnażania nadal używane są tylko pojedyncze komórki

* w niesprzyjających warunkach pierwotne eukarioty próbowały zmniejszyć swoją liczebność przez łączenie się w komórki podwójne (gamia)

* gdy doszło do połączenia jąder tych komórek, powstały organizmy mające podwójną ilość materiału genetycznego i podwójny zestaw chromosomów (diploidalny)

* gdy następuje poprawa warunków zewnętrznych taka komórka mogła przejść podział redukcyjny (mejozę), wytwarzając z powrotem komórki haploidalne

* podczas mejozy doszło do wymieszania się (rekombinacji) materiału genetycznego

* w ten sposób powstał jeszcze jeden rodzaj zmienności - zmienność rekombinacyjna

* jednocześnie powstała też najprostsza forma przemiany pokoleń i przemiany faz jądrowych (organizmy haploidalne wytwarzały w procesie płciowym organizmy diploidalne, te z kolei tworzyły bezpłciowo komórki haploidalne itd.

* pojęcie przemiany pokoleń odnosi się do rozmnażania niektórych organizmów, a pojęcie przemiany faz jądrowych do liczby chromosomów w materiale genetycznym (wyjściowe pokolenie płciowe jest haploidalne w haplofazie a pokolenie bezpłciowe jest diploidalne w diplofazie

PRZEMIANA POKOLEŃ

CYKL ROZWOJOWY Z MEJOZĄ POSTGAMICZNĄ

* formy prymitywniejsze

* podstawową formą życiową (troficzną - zdolną do odżywiania) są tu komórki haploidalne, u których co pewien czas dochodzi do gamii)

* łączące się komórki to gamety, a powstająca komórka diploidalna to zygota (krótkotrwała forma życiowa)

* zygota dzieli się mejotycznie i daje cztery haploidalne komórki potomne, które dojrzewając stają się normalnymi organizmami zdolnymi do samodzielnego życia i rozmnażania płciowego

CYKL ROZWOJOWY Z MEJOZĄ PREGAMICZNĄ

* długotrwałą formą życiową jest tu postać diploidalna

* aby mogło dojść do gamii i wymiany materiału genetycznego musi najpierw zajść podział redukcyjny czyli mejoza

* po mejozie powstają krótko żyjące organizmy haploidalne (gamety)

* gamety łączą się, tworząc zygotę. która przekształca się w dojrzały organizm

PŁCIOWE

BEZPŁCIOWE

PRZEMIANA POKOLEŃ

* wielokomórkowy organizm haploidalny produkuje haploidalne gamety przez podziały mitotyczne

* gamety łączą się w zygotę, z której wyrasta wielokomórkowy organizm diploidalny

* organizm ten w procesie sporulacji wytwarza mejotycznie pojedyncze haploidalne komórki (spory/zarodniki), z których wyrasta wielokomórkowiec haploidalny produkujący haploidalne komórki itd.

* rodzaje przemian:

IZOMORFICZNA - gametofity i sporofity podobne do siebie pod względem kształtu i budowy

WATKA (zielenice)

HETEROMORFICZNA Z PRZEWAGĄ GAMETOFITU - gametofit jest okazalszy, bardziej złożony i najczęściej dłużej żyje

KALTERIA (brunatnice)

HETEROMORFICZNA Z PRZEWAGĄ SPOROFITU - dominuje sporofit

LISTOWNICA (brunatnice)

* w botanice zarodniki nazywane są mejosporami (dla podkreślenia, że tworzą się po mejozie i są haploidalne)

* dzielimy je na:

- zoospory (pływki) - ruchliwe, poruszające się za pomocą wici

- aplanospory - nieruchliwe, często o postaci przetrwalnikowej

* wielokomórkowce haploidalne produkujące gamety to gametofity a wielokomórkowce diploidalne tworzące spory to sporofity

* struktury produkujące gamety to gametangia, a zarodniki (spory) to zarodnie (sporangia)

FRAGMENTACJA

* fragmentacja (rozerwanie organizmu na fragmenty)

* podziały mitotyczne służą so wzrostu i powiększania rozmiarów ciała

* liczebność: 5 tysięcy gatunków

* środowisko życia: głównie morskie organizmy

* plecha: różnie ukształtowana (od jednokomórkowych do bardzo skomplikowanych)

* odżywianie: autotrofy

* barwniki: chlorofil a i d, fikoerytryna i fikocyjanina (jak sinice)

* barwa: czerwonawa

* materiał zapasowy: skrobia krasnorostowa

* cykl rozwojowy: wyżej uorganizowane krasnorosty mają skomplikowany cykl rozwojowy z dwoma postaciami pokolenia diploidalnego (sporofitu

* charakterystyczne cechy:

- brak stadiów rozwojowych opatrzonych wiciami (nawet plemniki nie mają wici)

- brak centroli (drobnych struktur komórkowych biorących udział w tworzeniu wrzeciona podziałowego w trakcie podziałów komórkowych

* przedstawiciele: RURECZNICA (Polypsiphonia), WIDLIK (Furcellaria)

* znaczenie:

- w ekosystemach morskich stanowią ważną grupę osiadłych producentów

- biorą udział w tworzeniu raf koralowych

- wytwarza się w nich na skalę przemysłową substancje żelujące (agar)

- niektóre są jadalne (zakłada się ich całe podwodne plantacje, szczególnie u wybrzeży Japonii)

* liczebność: 10 tysięcy gatunków

* środowisko życia: wody słodkie i słone, na powierzchni gleby i na korze drzew (np. pierwotek Pleurococcus tworzący zielony nalot na korze po zacienionej stronie pnia)

* plecha: różnie ukształtowana (od ruchliwych jednokomórkowców, przez kolonie, aż po złożone i osiadłe, zdarzają się komórczaki)

* odżywianie: w większości autotrofy

* barwniki: chlorofil a i b, mało barwników karotenowcowych

* barwa: zielona

* materiał zapasowy: skrobia

* ściana komórkowa: celuloza i pektyny

* cykl rozwojowy: klasyczna przemiana pokoleń (izo- i heteromorficzna), przemiana faz jądrowych, wszystkie rodzaje gamii

* przedstawiciele: RURECZNICA (Polypsiphonia), WIDLIK (Furcellaria)

* znaczenie:

- wywodzą się z nich przypuszczalnie wszystkie rośliny lądowe

- w wodach słodkowodnych są najważniejszym elementem poziomu troficznego producentów

- jednokomórkowe zielenice planktoniczne, tworzące tzw. fitoplankton, są podstawowym pożywieniem zooplanktonu (planktonu zwierzęcego), a ten z kolei jest pożywieniem ryb planktonożernych

- niektóre są jadalne (Daleki Wschód, Basen Morza Śródziemnego - WATKI są składnikiem sałatek)

- negatywnie wpływają na zbiorniki wodne powodując wraz z sinicami zakwity wód

* plecha: różnie ukształtowana (formy jednokomórkowe, kolonijne, komórczakowe, bardzo złożone wielokomórkowe wytwarzające prymitywne „tkanki”)

* odżywianie: w większości autotrofy i heterotrofy

* barwniki: chlorofil a i c, dużo barwników karotenowcowych

* barwa: złocista lub brunatna

* materiał zapasowy: cukry (laminaryna, glikogen), alkohol mannitol NIGDY skrobia

* ściana komórkowa: celuloza

* charakterystyczne cechy:

- wytwarzanie dwóch wici o nierównej długości (u postaci mających wici), przynajmniej jedna wić pokryta jest delikatnymi, rurkowatymi „włoskami” zwanymi mastygonemami

* przedstawiciele: DINOBRYON (kolonijny)

* plecha: jednokomórkowe

* forma: ruchliwe wiciowce

* barwa: złocista

* plecha: najczęściej małe jednokomórkowce

* cechy charakterystyczne:

- budowa ściany komórkowej (składa się z dwóch połówek - wieczka i denka - zachodzących na siebie brzegami i tworzących perforowaną puszkę)

* znaczenie:

- tworzą uciążliwe osady na ściankach akwariów

* przedstawiciele: OKRZEMKA (Pinnularia)

* zaliczane jeszcze niedawno do grzybów

* środowisko życia: morskie organizmy

* plecha: wielokomórkowe (na zewnątrz mogą przypominać rośliny, gdyż bywają zróżnicowane na część łodygokształtną i liściokształtną, a nawet korzeniokształtną)

* odżywianie: autotrofy

* barwa: brunatna

* charakterystyczne cechy:

- największe samożywne Protisty (występujący u zachodnich wybrzeży Ameryki Północnej wielkomorszcz (Macrocystis) może dorastać nawet do 100m długości)

- mają złożoną budowę wewnętrzną (często tworzą pseudotkanki przypominające tkanki roślinne)

* przedstawiciele: MORSZCZYNY(Fucus) występujące w Bałtyku, LISTOWNICE (Laminaria) występujące w morzach pełnosłonych półkuli północnej), KALTERIA (Cutleria)

* znaczenie:

- pasza dla zwierząt

- LISTOWNICA CUKROWA na Dalekim Wschodzie używana jest do celów kulinarnych

- galaretowate składniki ścian komórkowych brunatnic są wykorzystywane w przemyśle tekstylnym, kosmetycznym (dodatek do pomadek, kremów i maseczek z alg), papierniczym itd.

* charakterystyczne cechy:

- złożona powłoka zewnętrzna (pellikula), wzmocniona skomplikowanym systemem komór i pęcherzyków zwanych alweolami

* odżywianie: autotrofy

* barwniki: chlorofil a i c

* charakterystyczne cechy:

- wewnątrz alweoli tworzą się celulozowe płytki, które najczęściej przybierają formę dość szczelnego pancerza, w którym występują dwie bruzdy (stąd inna nazwa tobołków: bruzdnice), a w nich ułożone są dwie wici służące do poruszania

* środowisko życia: komórki kręgowców i bezkręgowców (wyspecjalizowane pasożyty)

* plecha: prawie wyłącznie jednokomórkowe

* odżywianie: pasożyty

* cykl rozwojowy: złożony, często ze zmianą żywiciela

* cechy charakterystyczne:

- uproszczona budowa

- schizogonia (charakterystyczny typ podziału komórki): kilkakrotny podział jądra pasożyta i dopiero późniejszy podział cytoplazmy, tak że jednocześnie powstaje wiele komórek potomnych

* przedstawiciele: ZARODZIEC MALARII (Plazmodium)

* zarodziec malarii wywołuje malarię (zimnicę)

* żyje w czerwonych krwinkach człowieka, a przenoszony jest przez komara widliszka

* człowiek jest tu żywicielem pośrednim (tu pasożyt rozmnaża się bezpłciowo) a komar jest żywicielem ostatecznym (tu pasożyt rozmnaża się płciowo)

CYKL ROZWOJOWY ZARODŹCA MALARII

* Komar (samica) w czasie ukłucia wprowadza do krwi inwazyjne postacie zarodźca (tzw. sporozoity)

* sporozoity z krwią dostają się do komórek wątroby i węzłów chłonnych, gdzie dojrzewają (przekształcają się w schizonty) i dzielą się schizogenicznie na liczne drobne merozoity

* Merozoity atakują czerwone krwinki, w których znowu przekształcają się w schizonty, produkujące następne pokolenie merozoitów, a te po rozerwani krwinki atakują kolejne erytrocyty itd.

* rozwój zarodźca jest zsynchronizowany - rozrywanie wszystkich zaatakowanych krwinek odbywa się w tym samym czasie i powoduje silne zatrucie organizmu szczątkami erytrocytów i uwolnionymi produktami metabolizmu pasożyta

* jest to tzw. atak malarii objawiający się wysoką gorączką i dreszczami

* ataki powtarzają się co trzy/cztery dni (w zależności od gatunku zarodźca)

* po kilku cyklach rozmnażania bezpłciowego część merozoitów przekształca się w gametocyty (komórki macierzyste gamet), które wyssane z krwią przez następnego komara przekształcają się w jego przewodzie pokarmowym w gamety - małe mikrogamety bądź większe makrogamety

* z połączenia tych gamet tworzy się zygota (ruchliwa, zwana ookinetą), która po mejozie i dalszych podziałach mitotycznych daje następne pokolenia sporozoitów

* sporozoity przedostają się do gruczołów ślinowych komara i przy kolejnym ukłuciu mogą zostać wprowadzone wraz z jego śliną do krwi następnego człowieka, gdzie znów zaczną się rozmnażać bezpłciowo, wywołując chorobę

* malaria może być chorobą śmiertelną, corocznie umiera na nią około 1 mln ludzi

* plecha: duże jednokomórkowce (do 3mm długości)

* forma: wiciowce

* cykl rozwojowy: podział poprzeczny komórki

* charakterystyczne cechy:

- sprawne drapieżniki lub filtratory

- mają znaczny stopień komplikacji budowy wewnętrznej

- całe ich ciało lub tylko obszar służący do pobierania pożywienia (cytostom) pokrywają liczne rzęski mogące służyć do poruszania się a u form osiadłych do napędzania pokarmu

APARAT JĄDROWY

- występuje u nich aparat jądrowy złozony z dwóch jąder zróżnicowanych strukturalnie i funkcjonalnie

- mniejsze z nich (mikronukleus) jest diploidalne i spełnia funkcje magazynu materiału genetycznego i uczestniczy w koniugacji

- większe (makronukleus) ma zwielokrotnioną ilość materiału genetycznego i służy do bieżącego sterowania pracą komórki

- u niektórych większych orzęsków aparat jądrowy może ulegać zwielokrotnieniu, tak że występuje cały ciąg makro- i mikronukleusów

KONIUGACJA

- udział biorą tu tylko mikronukleusy (Mi), natomiast makronukleusy (Ma) w trakcie procesu ulegają rozpadowi i zanikają

- proces rozpoczyna się od połączenia orzęsków mostkiem plazmatycznym

- Mi obu osobników przechodzą mejozę, tworząc po cztery jądra haploidalne

- po trzy z nich zanikają, tak że u każdego osobnika pozostaje tylko jedno jądro haploidalne

- te pojedyncze jądra dzielą się z kolei mitotycznie na dwa

- jedno z tych nowych jąder pozostaje na miejscu (jądro stacjonarne) a drugie (jądro migracyjne) przemieszcza się do cytoplazmy partnera gdzie łączy się z jego jądrem stacjonarnym

- po tym krzyżowym zapłodnieniu oba rzęski mają po jednym diploidalnym jądrze zwanym jądrem zygotycznym

- te jądra z kolei dzielą się mitotycznie na dwa, z jednego tworzy się mikronukleus, z drugiego - po zwielokrotnieniu ilości materiału genetycznego - makronukleus

- następnie dochodzi do zaniku mostka cytoplazmatycznego i rozdzielenia obu koniugantów

- tak jak przed procesem pozostają dwa osobniki, ale o zmienionym materiale genetycznym

* przedstawiciele: PANTOFELEK (Paramecium) TRĄBIK (Stentor) WIRCZYK (Vorticella)

* plecha: ruchliwe jednokomórkowce

* formy: wiciowce (jedna wić lub kilka wici wyrasta z charakterystycznego zagłębienia, tzw. gardzieli/ampułki)

* cykl rozwojowy: rozmnażanie przez podział (najczęściej wzdłuż długiej osi komórki)

* charakterystyczne cechy:

- powierzchnia komórki pokryta jest złożoną pellikulą o pofałdowanej powierzchni i dodatkowo wzmocnioną włókienkami białkowymi

* środowisko życia: wody słodkie

* wiciowce (dwie wici - krótka i długa)

* odżywianie: miksotrofy

* barwniki: chlorofil a i b

* charakterystyczne cechy:

- protesty wolnożyjące

- występuje plamka oczna

- w ciemności bardzo łatwo przechodzą na heterotroficzny sposób odżywiania, a przy długotrwałym braku światła całkowicie pozbywają się chloroplastów

- chloroplasty euglenie wywodzą się prawdopodobnie od symbiotycznych zielenic, które żyły w ciałach cudzożywnych przodków dzisiejszych klejnotek i w trakcie ewolucji uległy tak znacznej redukcji

* przedstawiciele: KLEJNOTKA (Euglena)

* środowisko życia: komórki roślin i zwierząt (pasożyty)

* forma: niewielkie wiciowce (zaopatrzone w jedną wić, rzadziej dwie)

* odżywianie: pasożyty

* charakterystyczne cechy:

- niektóre mają dwóch żywicieli

- kinetosom - otwór znajdujący się u podstawy wici wytworzony przez olbrzymie mitochondrium

* przedstawiciele: ŚWIDROWCE TRYPANOSOMA

- występują w tropikalnych rejonach Afryki, Azji i Ameryki Południowej

- pasożytują u kręgowców (od ryb po ssaki) i wywołują takie choroby jak:

NAGANA - choroba bydła

ŚPIĄCZKA AFRYKAŃSKA - śmiertelna choroba ludzi (świdrowce przenoszone przez muchę tse-tse pasożytują w osoczu krwi)

CHOROBA CHAGASA - w Ameryce Południowej pasożyty atakują u ludzi węzły chłonne i mózg, przenoszone są przez pluskwiaki

* sztuczna jednostka obejmująca protesty o nieustalonych pokrewieństwach, być może nawet w ogóle nie spokrewnione ze sobą

* liczebność: 10 tysięcy gatunków

* plecha: głównie jednokomórkowe i jednojądrowe (zdarzają się jednak wielojądrowe komórczaki, formy kolonijne a nawet wielokomórkowe)

* ściana komórkowa: wytwarzana przez niektóre z krzemionki lub węglanu wapnia

* odżywianie: głównie heterotrofy, nierzadko jednak pasożyty

* charakterystyczne cechy:

- wolnożyjące organizmy

- brak wyraźnego cytoszkieletu

- cienka błona umożliwia tworzenie nibynóżek i poruszanie się ruchem pełzakowym

* plecha: jednokomórkowe

* forma: pełzaki

* cechy charakterystyczne:

- dość grube nibynóżki

- plecha zazwyczaj naga

- niektóre ameby wytwarzają skorupki, z których wystawiają nibynóżki przez pojedynczy otwór

* przedstawiciele: nieszkodliwy PEŁZAK OKRĘŻNICY (Entameba coli) PEŁZAK CZERWONKI (Entameba histolitica) wywołujące czerwonkę amebową (poważną chorobę)

* środowisko życia: najczęściej morskie

* plecha: jednokomórkowe

* cechy charakterystyczne:

- wolnożyjące organizmy

- mają wapienne skorupki, często wielokomorowe o dość złożonych kształtach

- przez liczne otwory w tych skorupkach wystawiają cienkie nibynóżki, którymi zdobywają pokarm

- skorupki obumarłych otwornic brały udział w tworzeniu skał osadowych

* przedstawiciele: OTWORNICA

* środowisko życia: lądowe (gleba, gnijące pnie)

* forma: pełzaki, śluźnia

* cykl rozwojowy: oprócz postaci pełzaka mają także powstać wielojądrowej, galaretowatej masy pełznącej po podłożu zwanej śluźnią

* cechy charakterystyczne:

- potrafią wytwarzać zarodniki w zarodniach (sporangiach), zazwyczaj osadzonych na trzonkach

- zaliczane niegdyś do grzybów

* przedstawiciele: ŚLUZOROŚLE

* cechy charakterystyczne:

- mają cienkie nibynóżki, rozchodzące się promieniście od centralnej części komórki

- nibynóżki często wzmocnione są igiełkami (zazwyczaj krzemionkowymi)

- szkieleciki promienionóżek brały udzieł w tworzeniu skał osadowych

* przedstawiciele: PROMIENICA

ZWIERZĘTA I GRZYBY

ROŚLINY

NARZĄD ŚWIATŁOCZUŁY

* niektóre miksotroficzne wiciowce zdolne są do odbierania bodźców świetlnych za pomocą narządu światłoczułego, w skład którego wchodzi fotoreceptor (leżący najczęściej u podstawy wici) oraz plamka oczna (stigma - deskowaty twór zawierający barwnik, zlokalizowany w pobliżu fotoreceptora)

---