PSYCHOPATOLOGIA OGÓLNA

Psychopatologia - definicja
Psychopatologia jest dziedziną wiedzy zajmującą się opisywaniem, interpretowaniem, wyjaśnianiem i klasyfikowaniem zjawisk psychicznych, które stanowią odchylenie od prawidłowych czynności psychicznych.

Objawy psychopatologiczne
Objawy psychopatologiczne są to zjawiska dające się stwierdzić w wywiadzie, bezpośrednim badaniu lub obserwacji, które świadczą o nieprawidłowych funkcjach psychicznych i mają dla lekarza wartość diagnostyczną, prognostyczną i terapeutyczną.
Większość objawów psychopatologicznych różni się od przeżyć prawidłowych ilościowo czyli nasileniem, czasem trwania, nadmiarowością lub nieadekwatnością do sytuacji, wpływem na funkcjonowanie; mogą być źródłem cierpienia lub dyskomfortu (np. smutek- nastrój depresyjny). Objawy te nazywamy objawami homonomicznymi. Natomiast objawy, które różnią się od przeżyć prawidłowych jakościowo i nie występują u osób zdrowych psychicznie np. urojenia i omamy (wyjątkiem są omamy przysenne - hipnagogiczne i hipnopompiczne) są objawami heteronomicznymi. W tradycji diagnostycznej anglosaskiej charakter objawów psychopatologicznych opisuje się jako tzw. Four D's (cztery D - deviance, distress, dysfunction and danger czyli odchylenie od normy, subiektywne cierpienie, dysfunkcja i niebezpieczeństwo dla osoby przeżywającej lub otoczenia)

Zespoły psychopatologiczne
Zespołami psychopatologicznymi nazywamy określone stany zaburzeń psychicznych składające się z objawów stałych, typowych i ewentualnie objawów dodatkowych, charakteryzujące się określonym przebiegiem (np. zespół depresyjny, paranoiczny, maniakalny).

Zaburzenie psychiczne według ICD -10
Zaburzeniem psychicznym jest układ klinicznie stwierdzanych objawów psychopatologicznych lub/ i zachowań połączonych w większości przypadków z cierpieniem oraz/lub z zaburzeniem funkcjonowania indywidualnego.
Podział objawów zaburzeń psychicznych

- Objawy zaburzeń czynności poznawczych

- Objawy zaburzeń czynności emocjonalnych i aktywności

- Objawy zaburzeń integracji czynności psychicznych

1. Zaburzenia czynności poznawczych

Podział czynności poznawczych

- Spostrzeganie - odzwierciedlanie przedmiotów za pomocą zmysłów (postrzeganie zjawisk środowiska zewnętrznego i własnego organizmu)

- Uwaga - ukierunkowanie czynności poznawczych, mechanizm ograniczający nadmiar informacji.

- Pamięć -utrwalanie (zapamiętywanie), przechowywanie, rozpoznawanie i odtwarzanie informacji.

- Myślenie - przetwarzanie informacji w wyobrażenia, pojęcia, zdania, oraz operowanie nimi (analiza, wnioskowanie, abstrahowanie, uogólnianie itd.) a zatem tworzenie indywidualnego systemu wiedzy o świecie.

Czynności te umożliwiają adekwatne reagowanie i przystosowanie się do zmieniających się warunków zewnętrznych i wewnętrznych.

1. Zaburzenia spostrzegania

Najczęstsze zaburzenia spostrzegania to: złudzenia, omamy, pseudoomamy i paraomamy. Większość z nich może mieć charakter zjawisk słuchowych, wzrokowych, smakowych, węchowych i dotykowych. Mogą mieć charakter zjawisk prostych lub złożonych.

A.Złudzenia (iluzje) Złudzenia to zniekształcone spostrzeżenia, realnie istniejących zjawisk lub przedmiotów. Iluzje często powstają gdy aktualnie odbierane bodźce łączą się z wyobrażeniami.
Złudzenia mogą być fizjologiczne, gdy występują pod wpływem silnych emocji lub w warunkach utrudniających właściwe rozpoznanie bodźca np. pod wpływem strachu (przestraszona osoba błędnie postrzega cień jako ludzką postać), zmęczenia, ciemności i są korygowane czyli po chwili następuje prawidłowa ocena zjawiska.
Złudzenia patologiczne przeżywający nie koryguje mimo dowodów błędności. Przykładami złudzeń patologicznych są: zaburzona percepcja wielkości i kształtu własnego ciała w dysmorfofobii (np. pacjent może być przekonany, że jego twarz uległa zniekształceniu), w jadłowstręcie psychicznym gdy wyniszczona fizycznie ze znaczną niedowagą pacjentka twierdzi, że nadal jest gruba. Złudzenia patologiczne mogą także występować w uszkodzeniach nerwów obwodowych, w chorobach degeneracyjnych mózgu. Złudzenia dotyczące całości percepcji spotykamy u pacjentów chorujących na padaczkę i w chorobach degeneracyjnych mózgu (np. wrażenia falującej podłogi lub przesuwających się ścian)

B.Omamy (halucynacje)

Omamy są spostrzeżeniami pojawiającymi się bez zewnętrznego bodźca, które mają następujące ważne cechy charakterystyczne:

- Dla pacjenta omamy są dokładnie tym samym, czym są prawidłowe doznania zmysłowe, tzn. są dla niego realne. Zatem, pacjent nie ma wglądu w swoje nieprawidłowe przeżycia i sądzi, że odbiera rzeczywiste bodźce lub istnienie realnych osób lub przedmiotów .

- Są odbierane jako zewnętrze doznania z jednego pięciu narządów zmysłu (słuchu, wzroku, smaku, zapachu, dotyku) i zwykle odróżniane są od myśli, pojęć, wyobrażeń czy fantazji.

• Omamy słuchowe

Omamy słuchowe proste mogą występować w postaci pojedynczych dźwięków (szmery, trzaski, skrzypienia). Omamy złożone mają charakter wyraźnie ukształtowanych głosów (mogą być skierowane do pacjenta, mogą dyskutować o nim lub komentować np. jego zachowanie) lub stanowić dłuższe sekwencje dźwiękowe (np. podjeżdżanie samochodu, muzyka, odgłosy zwierząt lub natury).

• Omamy wzrokowe

Omamy wzrokowe proste mogą występować w postaci błysków świetnych, obrazów osób, zwierząt, przedmiotów. Omamy mogą mieć także charakter złożony, np. omamy sceniczne przeżywane przez chorego jak uczestniczenie w złożonej realnej aktywności lub snopodobne mające charakter nierealistyczny jak ze snu, filmu.

• Omamy czuciowe - mogą występować jako doznania pochodzące ze skóry, mięśni, stawów oraz narządów wewnętrznych. Omamy te mają charakter odczuć ciepła lub zimna, dreszczy, wrażeń seksualnych, trzewnych, obecności owadów na lub pod powierzchnią skóry lub wrażeń dotyku (nazywane omamami dotykowymi); najczęściej występują w schizofrenii wraz z urojeniami oddziaływania, w obłędzie pasożytniczymi z urojeniami hipochondrycznymi .

• Omamy smakowe -mogą występować jako fałszywe wrażenie smaku często przebiegające z interpretacjami urojeniowymi prześladowczymi np. odczucie, że pokarm ma zmieniony smak i smakuje jak trucizna. Występują rzadko.

• Omamy węchowe

Omamy węchowe występują w postaci różnych wrażeń zapachowych (np. zapach gazu, spalenizny, szatana, śmierci lub nieprzyjemna woń pochodząca z własnego ciała).

C.Pseudoomamy (pseudohalucynacje, omamy rzekome)

Pseudoomamy to spostrzeżenia powstające bez bodźców działających z zewnątrz jak omamy, różnią się jednak od halucynacji tym, że pojawiają się w subiektywnej wewnętrznej przestrzeni umysłu, a nie są odczuwane przez pacjentów jak odbieranie bodźców przez narządy zmysłów. Opisywane są jako doznania odbierane „wewnętrznym uchem” lub „oczami duszy”, umiejscawiane w obrębie własnego ciała, np. głosy nie słyszane uchem, tylko w głowie, w klatce piersiowej, brzuchu; towarzyszy im poczucie realności. Zjawiska te dotyczą przeważnie odczuć wzrokowych i słuchowych występujących głównie w schizofrenii.

D.Parahalucynacje (paraomamy, halucynoidy)

Paraomamy to spostrzeżenia powstające bez bodźców działających z zewnątrz, których chory nie traktuje jako realnych zjawisk, jest wobec nich krytyczny. Są to np. błyski, szmery, dziwny smak lub zapach, pojedyncze słowa, melodie, które najczęściej występują napadowo i zwykle związane są z uszkodzeniem OUN.
W tradycji psychopatologii anglosaskiej nie ma rozróżnienia na pseudo i parahalucynacje.

2. Zaburzenia uwagi

Do zaburzeń uwagi należą: uwaga nadmierna lub niedostateczna przerzutność uwagi, zaburzenia skupienia uwagi (koncentracji), niedostateczna trwałość uwagi, niedostateczna podzielność uwagi, niedostateczna rozpiętość uwagi (zakres). Zaburzenia uwagi występują w prawie każdym zaburzeniu psychicznym i są mało swoiste

3. Zaburzenia pamięci:

A. Zaburzenia ilościowe pamięci

Hipermnezja -pamięć wzmożona (nie ma większego znaczenia klinicznego, uważa się, że niektórzy pacjenci w stanie hipomanii i część pacjentów z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym może czasowo mieć wzmożone funkcje pamięciowe)

Hipomnezja -pamięć osłabiona, ograniczona. Najczęściej występuje u osób z uszkodzeniem OUN i ma wówczas charakter stały lub postępujący. U niektórych pacjentów w przebiegu wielu schorzeń psychicznych może mieć charakter przemijający np. w zaburzeniach depresyjnych, reakcjach na stres, zaostrzeniach psychoz, stanach dysocjacyjnych.

Amnezja -utrata możliwości zapamiętywania lub odtwarzania informacji. Przyczyną amnezji może być uszkodzenie lub dysfunkcja OUN (np. udar, uraz, otępienie). Amnezja może też mieć charakter psychogenny (amnezja dysocjacyjna), jako następstwo silnych stresów bądź urazów psychicznych (np. utrata pamięci po stracie bliskiej osoby).

Ekmnezja- tradycyjnie tym terminem określa się też znaczne ograniczenie pamięci wydarzeń niedawnych przy dość dobrze zachowanej pamięci wydarzeń wcześniejszych (tego rodzaju zaburzenia występują u osób w wieku podeszłym w łagodnym zaburzeniu poznawczym).

Zaburzenia ilościowe pamięci mogą mieć krótki i długi okres trwania (ewentualnie charakter stały). Do krótkotrwałych zaburzeń zaliczamy niepamięć psychogenną, część zaburzeń pamięci pourazowych, toksycznych (np. palimpsesty alkoholowe lub po przyjęciu środków psychoaktywnych), niepamięć po napadach padaczkowych albo związana z przemijającymi epizodami niedokrwienia mózgu (TIA). Trwałe lub postępujące zaburzenia pamięci charakterystyczne są dla zaburzeń otępiennych i innych związanych z rozległym uszkodzeniem struktur i czynności OUN.

B. Zaburzenia jakościowe pamięci

Omamy pamięciowe - fałszywe wspomnienia przeżywane jako rzeczywiste, mają one charakter zaburzeń myślenia głównie urojeń
Konfabulacje -nieświadome wypełnianie luki pamięciowej fałszywymi informacjami, które pacjent podaje jako prawdziwe; najczęściej występują w zespole Korsakowa (w przebiegu przewlekłego nadużywania alkoholu).
Złudzenia utożsamiające -błędna identyfikacja w czasie aktualnie przeżywanej sytuacji np.
deja vu -nowa sytuacja rozpoznawana jako już widziana w przeszłości,
jamais vu -znana sytuacja przeżywana jako nigdy nie widziana,
Zjawiska powyższe mogą wystąpić u osób zdrowych np. w stanie zmęczenia lub nasilonego napięcia emocjonalnego (czyli podobnie jak złudzenia z zaburzeń spostrzegania), jak i u osób z zaburzeniami psychicznymi np. w padaczce skroniowej.

4. Zaburzenia myślenia

W piśmiennictwie można spotkać różnorodne podejścia i opinie dotyczące zaburzeń myślenia oraz liczne i często sprzeczne systemy klasyfikowania tych zaburzeń. Najprostszy jest podział na: zaburzenia treści i formy myślenia.

A. Zaburzenia treści myślenia to przede wszystkim:

- urojenia,

- idee nadwartościowe,

- natrętne myśli (obsesje),

- pseudologia fantastyczna,

- myśli depresyjne,

- myślenie wielkościowe,

- myśli lękowe,

- myśli hipochondryczne.

Urojenia - fałszywe sądy i przekonania niezgodne z rzeczywistością i/lub niezgodne z obowiązującymi w danym środowisku poglądami i normami, które chory wypowiada z głębokim przekonaniem o ich prawdziwości i których nie koryguje, mimo oczywistych dowodów błędności. Istotną cechą urojeń jest ich chorobowy kontekst tj. występują zawsze z innymi objawami psychopatologicznymi (tym min. różnią się od kłamstwa, przesądu, omyłki, niewiedzy itp.).
Do najczęściej występujących urojeń należą: urojenia prześladowcze, ksobne (odnoszące). Treść urojeń może mieć wartość diagnostyczną. W schizofrenii najbardziej swoiste są urojenia nasyłania, zabierania, odsłonięcia, ugłośnienia myśli, oddziaływania, wpływu na emocje, myślenie, działanie , owładnięcia przez inne, „obce” siły. W ciężkich zaburzeniach depresyjnych występują urojenia grzeszności, winy, poniżenia, zubożenia, hipochondryczne, nihilistyczne (przekonanie chorego, że nie istnieje jest martwy lub gniją jego wewnętrzne narządy). W manii przeważają urojenia wielkościowe (pacjenci sądzą, że posiadają niezwykłe możliwości, bogactwo, wiedzę nieadekwatne do ich sytuacji). W paranoi alkoholowej typowe są urojenia niewierności małżeńskiej.

Idea nadwartościowa - to przekonanie w zasadzie prawdziwe, które w bardzo dużym stopniu wpływa na zachowanie, decyzje, emocje pacjenta, często dotyczy własnej osoby, jej szczególnej roli lub misji do spełnienia, którym towarzyszy silna tendencja do ich realizacji. Zachowanie jest mało elastyczne i dysfunkcjonalne. Przykładami są przekonania o własnej otyłości u osób z jadłowstrętem psychicznym, skoncentrowanie na własnym wyglądzie w dysmorfofobii, uporczywe dążenie do celu, który jest mało prawdopodobny do zrealizowania, żarliwe propagowanie pewnych poglądów (np. utopijnych poglądów społecznych, religijnych), nadmierna zazdrość o partnera/kę. Czasami te przekonania nasilając się osiągają poziom urojeń.

Natrętne myśli (obsesje) - uporczywie narzucające się wbrew woli myśli, wyobrażenia, wspomnienia lub impulsy do działania, z towarzyszącym przekonaniem o ich niedorzeczności, oceniane krytycznie i traktowane jako własne. Przykładami obsesji są min.:
- uporczywe wątpliwości prowadzące do wielokrotnego sprawdzania np. czy wyłączona jest instalacja gazowa, wodna, elektryczna, czy zamknięte są drzwi od mieszkania, samochodu;
- powtarzające się obawy przed utratą kontroli nad swoim zachowaniem np. uporczywe obawy dotyczące skrzywdzenia kogoś, obawy przed ostrymi przedmiotami, aby ich nie użyć do zranienia kogoś, obawy przed wystąpieniem niekontrolowanego, nienormalnego zachowania się np. rozebranie się w miejscu publicznym lub wypowiedzeniem wulgarnych słów np. w trakcie wykładu;
- intensywne myśli dotyczące higieny i zdrowia prowadzące do wielokrotnego mycia się czy odkażania;
- uporczywe myśli bluźniercze np. narzucające się wbrew woli wyobrażenia o tematyce seksualnej dotyczącej postaci religijnych.

Natrętne myśli są typowymi objawami zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego, ale także mogą występować w innych zaburzeniach, np. w zaburzeniach nawyków i popędów, w depresjach, w schizofreniach, w zaburzeniach neurologicznych takich jak pląsawica Huntingtona, otępienie (zwłaszcza czołowo-skroniowe), zespoły tików (zespole Gillesa de la Tourette'a).

Pseudologia fantastyczna (mitomania, kłamstwo patologiczne) - słabe rozróżnienie realiów od fantazji, polegające na podawaniu informacji o własnych wyjątkowych, nadzwyczajnych, a czasem fantastycznych przeżyciach lub osiągnięciach jako prawdziwych zdarzeniach (np. chwalenie się fikcyjnymi sukcesami, relacje z nie odbytych podróży zagranicznych lub wręcz baśniowych przygód). Pseudologia może być środkiem zwrócenia na siebie uwagi otoczenia i dodania sobie znaczenia. Występuje także w zaburzeniu pozorowanym (zespół Münchausena), w którym pacjent nastawiony jest na uzyskanie wewnętrznej korzyści, jaką może być przyjęcie roli chorego. Mitomania czasem bywa skutkiem przebytych chorób organicznych mózgu. Pseudologia fantastyczna u dzieci i młodzieży może być zjawiskiem przejściowym.

Myśli depresyjne - pesymizm, ujemne oceny własnej osoby i własnej sytuacji, poczucie beznadziejności.

Myślenie wielkościowe - nieuzasadnione przekonanie o swoich zdolnościach, umiejętnościach, mocy itp.

Myśli lękowe- nadmiernie martwienie się, nieuzasadnione przewidywanie niekorzystnych zdarzeń, obawy o negatywną ocenę własnej osoby, myśli fobiczne- intensywne, nieuzasadnione obawy przed obiektem, działaniem lub sytuacją (np. zwierzęta, krew, przejście przez most, przebywanie w windzie, podróż samolotem, wejście do wody, publiczne zabieranie głosu). Chociaż pacjent zwykle zdaje sobie sprawę, że jego lęk jest nieuzasadniony, w charakterystyczny sposób unika bodźców

Hipochondria- nadmierna obawa o własne zdrowie, z przekonaniem o istnieniu choroby.

B. Zaburzenia formy myślenia

Zaburzenia formy myślenia dzielimy na:

- zaburzenia toku

- zaburzenia struktury i funkcji myślenia

• Zaburzenia toku myślenia

Cechują się zaburzeniami tempa myślenia lub jego ciągłości i obejmują:
- spowolnienie, zahamowanie, otamowanie myślenia (nagłe zatrzymanie toku wypowiedzi),

- przyspieszenie, gonitwa myślowa,

- mutyzm (brak wypowiedzi),

- słowotok,

- lepkość myślenia (niemożność zmiany tematu wypowiedzi), rozwlekłość (odchodzenie od podstawowego wątku, gubienie się w różnych skojarzeniach)

- perseweracje (polega na wielokrotnym powtarzaniu słów bez odpowiedniego bodźca).

• Zaburzenia struktury i funkcji myślenia

Myślenie paralogiczne

Polega na odstępstwie od obowiązujących reguł logiki, łączenie nieracjonalnymi związkami pewnych wydarzeń, niezrozumiałe - stosowane przez pacjenta - zasady relacji logicznych (równoważności, sprzeczności, wynikania)

Rodzajami myślenia paralogicznego są:

- neologizmy (posługiwanie się utworzonymi przez pacjenta pojęciami)

- myślenie magiczne (przekonanie, że słowem, spojrzeniem, gestem można wpływać na bieg zdarzeń),

- myślenie symboliczne (przypisywanie pewnym znakom, przedmiotom, działaniom itp. szczególnego znaczenia).

- myślenie dereistyczne - skrajnie oderwane od rzeczywistości

-ambiwalencja sądów-występowanie sprzecznych sądów

Zubożenie treści myślenia - wypowiedzi zawierające niewiele informacji; ograniczenie ilościowe lub jakościowe (czyli wypowiedzi składają się głównie z wielokrotnych powtórzeń, nic nie znaczących frazesów).

Rozkojarzenie - różnego stopnia dezorganizacja myślenia, niekomunikatywność i nieskładność myślenia, brak logiki; wątki nie są ze sobą powiązane, wypowiedzi porozrywane, niegramatyczne,; w skrajnych przypadkach stanowią zlepki słów lub głosek powiązanych np. podobieństwem dźwięku.

Splątanie - zupełnie porozrywane wątki myślowe, wypowiedzi niekomunikatywne, nieskładne.

2. Zaburzenia czynności emocjonalnych i aktywności

1. Zaburzenia emocji

Emocje to subiektywnie odczuwany stan psychiczny wyrażający stosunek człowieka do innych osób, rzeczy, zjawisk, do siebie, swego organizmu, przynaglający do rozpoczęcia działań, któremu towarzyszą zmiany somatyczne. Mają funkcję informacyjną, motywującą do działania i energetyzującą, a więc nadają dynamikę i kierunek przeżyciom oraz zachowaniom.

Zaburzenia emocji dzielimy na:

- zaburzenia nastroju

- zaburzenia afektu

- inne zaburzenia emocjonalne

1. Zaburzenia nastroju

Nastrój to dłużej utrzymująca się emocja, wyraźnie zabarwiająca zachowanie i przeżywanie, odczuwana i zgłaszana przez pacjenta. Prawidłowy nastrój określany jest jako nastrój wyrównany.

Podział zaburzeń nastroju:
- obniżony (depresyjny)

- podwyższony (maniakalny)

- dysforyczny (złość patologiczna),

B. Zaburzenia afektu

Afekt w kontekście oceny stanu psychicznego oznacza obserwowaną, zewnętrzną ekspresję emocji, odbieraną przez inną osobę.

Podział zaburzeń afektu:

- zobojętnienie uczuciowe (hipopatia lub apatia)-ograniczenie przeżywania uczuć;

- hipertymia- nadmierna ekspresja emocji;

- spłycenie uczuciowe (sztywność, bladość lub słabe modulowanie afektu)- ograniczenie intensywności modulacji reakcji emocjonalnych;

- zubożenie emocjonalne -osłabienie uczuć wyższych, przewaga elementarnych uczuć związanych z zaspokajaniem potrzeb biologicznych;

- zaleganie uczuć / lepkość uczuciowa- długotrwałe utrzymywanie się stanów uczuciowych;

- chwiejność uczuciowa -nadmierna zmienność, nietrwałość emocji;

- nietrzymanie uczuć (afektu)- zwiększona skłonność występowania silnych emocji (krzyk, głośny płacz, śmiech, złość), którym może towarzyszyć agresja - osłabienie kontroli emocji;

- afekt niedostosowany (niezgodność afektu z treścią przeżywań): paratymia, paramimia.

C. Inne zaburzenia emocjonalne:

Lęk patologiczny

Lękiem określamy poczucie zagrożenia, trwożliwego oczekiwania, występujące w sytuacji, kiedy jego źródło jest nieznane, nieuświadomione lub nie stanowi realnego zagrożenia. Lęk może być fizjologiczny i pełnić funkcję adaptacyjną.

Wyróżnia się strach, który przeżywany jest w sytuacji bezpośredniego zagrożenia, oraz obawę, doświadczaną, gdy niebezpieczeństwo jest przewidywane.

Przeżywaniu lęku, strachu i obawy towarzyszą objawy pobudzenia układu wegetatywnego.

Lęk może przejawiać się jako:

- stałe wszechogarniające uczucie napięcia i zagrożenia

- częste przeżywanie uczucia zakłopotania, niższości

- dominującą potrzebę bycia lubianym i akceptowanym

- nadwrażliwość na krytykę i odrzucenie

- unikanie wchodzenia w bliższe związki z innymi

- tendencje do przesady w ocenianiu potencjalnych zagrożeń

Na lęk składa się z triada objawów:

1. Objawy poznawczo- emocjonalne:

- poznawcze- treść przeżyć lękowych (myśli o niebezpieczeństwie, zagrożeniu zdrowia, życia, możliwości utraty kontroli), zaburzenia uwagi i pamięci

- emocjonalne- zagrożenie, obawy, napięcie, panika, niemożność odprężenia

1. Objawy behawioralne:
   - proste (niepokój lokomocyjny i manipulacyjny)
   - złożone (unikanie, walka, ucieczka, osłupienie)

2. Objawy somatyczne:
   np. przyspieszona akcja serca, przyspieszony oddech, uczucie braku tchu, ucisku w klatce piersiowej, „gula” w gardle, mrowienia, drętwienia, częstomocz, nadmierna potliwość, drżenia, biegunki, nudności, wymioty, suchość w jamie ustnej, dysfunkcje seksualne, zaburzenia snu

Rodzaje lęku:

- lęk uogólniony - ciągły, wolnopłynący z objawami somatycznymi, z nadmiernym poczuciem zagrożenia, zamartwiania się w sytuacjach codziennych stresów

- lęk napadowy - krótkotrwały, nawracający, o znacznym nasileniu z intensywnymi objawami somatycznymi oraz z poczuciem poważnego zagrożenia zdrowia lub życia, często z obawą utraty kontroli nad swoim zachowaniem (obawą przed "zwariowaniem")

- fobiczny - lęk wobec zwierząt, przedmiotów lub w specyficznych sytuacjach, nie stanowiących realnego zagrożenia z towarzyszącym silnym pragnieniem unikania ich

Złość patologiczna (dysforia) - negatywnie przeżywane wzburzenie, związane z frustracją, z towarzyszącym poczuciem krzywdy, wzbudzeniem ruchowym i wegetatywnym. Dysforia może mieć charakter:

- wybuchów złości (wściekłości) - gwałtowne, intensywne, krótkotrwałe wyładowanie złości, zwykle z agresją lub autoagresją (nietrzymanie afektu, utrata kontroli nad złością)

- złości uogólnionej (nastroju dysforycznego) - dłużej utrzymujący się stan patologicznej złości, głównie z drażliwością, rozżaleniem, agresją słowną

Ambiwalencja uczuć- występowanie w tym samym czasie sprzecznych emocji wobec tego samego obiektu lub sytuacji

Aleksytymia- niemożność określenia własnych emocji

1. Zaburzenia aktywności (czynności motorycznych i motywacyjnych)

Motywacja - mechanizmy zaangażowane w uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie działania (wola, dążenie, działanie).
Zaburzenia aktywności dzielimy na:

- Zaburzenia aktywności ruchowej

- Zaburzenia aktywności impulsywnej

- Zaburzenia aktywności złożonej (intencjonalnej)

A. Zaburzenia aktywności ruchowej:

• spowolnienie, zahamowanie lub osłupienie (najczęściej występują w zaburzeniach depresyjnych);

• przyspieszenie, pobudzenie (charakterystyczne dla zaburzeń maniakalnych, często występują w zaostrzeniach schizofrenii);

• stereotypie (powtarzanie bezcelowych czynności) - charakterystyczne dla zaburzeń autystycznych, schizofrenii, zaburzeń z organicznym uszkodzeniem OUN;

• manieryzmy ruchowe (celowe ruchy wykonywane w przesadny sposób) - u pacjentów ze schizofrenią;

• natręctwa ruchowe (kompulsje) - przymus wielokrotnego powtarzania czynności zgodnie z natręctwami myślowymi lub sztywnym podporządkowaniem się określonym regułom, w celu uniknięcia przykrego zdarzenia w przyszłości, zwykle przynoszą redukcję lęku. Kompulsje podobnie jak obsesje możemy podzielić na:
  - kompulsje dotyczące sprawdzania, czyli wielokrotne powtarzanie czynności w celu upewnia się czy wszystko zostało zrobione w bezbłędny sposób. Sprawdzanie, czy wyłączona jest instalacja gazowa, wodna, elektryczna, czy zamknięte są drzwi od mieszkania, samochodu pomimo, iż pacjent zdaje sobie sprawę, że tę czynność wykonał przed chwilą. Sprawdzanie, czy nie przeoczyło się czegoś istotnego, np. zatrzymywanie się podczas jazdy samochodem, aby cofnąć się i jeszcze raz sprawdzić znak drogowy lub w obawie czy nie potrąciło się pieszego;
  - kompulsywne mycie i odkażanie, w obawie aby usunąć domniemany bród czy potencjalne źródło infekcji. Czynności te wielokrotnie powtarzane mogą zajmować większość czasu pacjenta;
  - nadmiarowe porządkowanie i układanie różnych rzeczy i przedmiotów najczęściej w celu osiągnięcia perfekcyjnego porządku

- kompulsywne poruszanie się, np. przymus omijania podczas chodzenia złączeń płyt chodnikowych, chodzenia jedną, określoną trasą nawet jeżeli jest wyraźnie dłuższa;
- wielokrotne odliczanie lub powtarzanie „zaklęć”, w myślach lub na głos, w celu „odczyniania”, uniknięcia potencjalnego niebezpieczeństwa. Przymus liczenia mijanych drzew, znaków, ludzi;

B. Zaburzenia aktywności impulsywnej

Impulsywność definiuje się jako predyspozycję do szybkiej, nieplanowanej reakcji na zewnętrzne lub wewnętrzne bodźce, bez uwzględnienia negatywnych konsekwencji takiej reakcji, dla siebie lub innych. Impulsywność jest rezultatem braku równowagi pomiędzy impulsem do działania a jego kontrolą. Impulsywność może być ograniczona lub wzmożona (zaburzenia ogólnego poziomu impulsywności).
Przyczynami tych zmian mogą być czynniki, które osłabiają mechanizmy kontroli (alkohol, inne substancje psychoaktywne) lub powodują nasilenie emocji, popędów i nawyków, co prowadzi do skrócenia czasu reakcji między wzbudzeniem a działaniem. Aktywność impulsywna - aktywność, na którą wpływ mają silne emocje, popędy lub nawyki; w niewielkim stopniu zależy od woli, a także w ograniczonym stopniu podlega świadomej kontroli.

Podział aktywności impulsywnej:

1. Zaburzenia impulsywności emocjonalnej- motywowane emocjami np. lękiem, dysforią, obniżonym lub podwyższonym nastrojem (np. zachowania agresywne, autoagresywne, dysforyczne, unikowe)

2. Zmiany impulsywności popędowej- motywowane popędami, dotyczą zaburzeń łaknienia, pragnienia, snu, popędu płciowego

3. Zmiany impulsywności nawykowej - motywowane nabytymi, wyuczonymi zachowaniami, np. nadmierne zajmowanie się grami komputerowymi, internetem, oglądaniem TV, pornografią, uprawianiem hazardu, kolekcjonowaniem, kleptomanią, itp.

C. Zaburzenia aktywności złożonej (intencjonalnej)
Zwiększenie/zmniejszenie:
- aktywności społecznej (kontakty interpersonalne, pełnienie ról społecznych),
- aktywności szkolnej, zawodowej,

-zainteresowań,

- duchowość (rozwijanie wartości).

Przy ocenie poziomu aktywności złożonej bierze się pod uwagę takie proporcje zachowań jak: bierność-spontaniczność, zainteresowanie- brak, wycofanie- uczestnictwo.

3. Zaburzenia integracji czynności psychicznych

Czynności integracyjne odzwierciedlają wysiłek organizmu, aby scalić wiedzę, dynamikę i kierunek swego działania w celu sprawnego funkcjonowania. Zaburzenia integracji czynności psychicznych zakłócają lub ograniczają zachowanie i przeżycia człowieka, utrudniając lub uniemożliwiając dostosowanie ich do zmieniających się okoliczności i potrzeb.

Zaburzenia integracji czynności psychicznych dzielą się na:

- Zaburzenia świadomości (ilościowe i jakościowe)

- Zaburzenia orientacji

- Zaburzenia poczucia zdrowia/ choroby

- Zaburzenia sprawności intelektualnej

- Zaburzenia osobowości

1. Zaburzenia świadomości
   Zaburzenia świadomości najczęściej są związane z uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu.

Zaburzenia świadomości dzielimy na ilościowe i jakościowe.

Ilościowe zaburzenia świadomości (przytomności):
- senność patologiczna,
- sen głęboki tzw. półśpiączka ( z reaktywnością wyłącznie na silne bodźce)
- śpiączka (ze zniesieniem wszelkiej reaktywności).
Jakościowe zaburzenia świadomości:

-przymglenie świadomości- charakteryzuje się nieznacznie zaburzoną orientacją w czasie i miejscu, łagodnym upośledzenie funkcji poznawczych (uwagi, myślenia, pamięci i postrzegania); jest najczęściej występującym zaburzeniem świadomości i może występować w każdym uszkodzeniu organicznym OUN, niezależnie od przyczyny.

-majaczenie (delirium) -cechuje się utrudnieniem kontaktu, spostrzegania i pojmowania, dezorientacją, znacznym niepokojem, lękiem, dysforią, zaburzeniami spostrzegania (złudzenia i omamy, zwłaszcza wzrokowe).

2. Zaburzenia orientacji
   Obejmują zaburzenia:

- orientacji autopsychicznej (dezorientacja w zakresie postrzegania własnej osoby, zaburzenia schematu ciała, depersonalizacja czyli błędne poczucie zmiany lub nawet obcości własnych przeżyć)
- allopsychicznej (zaburzenia orientacji w czasie, miejscu, sytuacji oraz derealizacja czyli błędne poczucie zachodzących w otoczeniu zmian lub obcości otoczenia.

3. Zaburzenia poczucia zdrowia/ choroby
   Do zaburzeń poczucia zdrowia, choroby możemy zaliczyć:
   1. brak wglądu chorobowego - niedostateczne uświadamianie sobie istoty i konsekwencji przeżywanych zaburzeń psychicznych.
   2. nieuzasadnione poczucie choroby -wiąże się z występowaniem skarg i dolegliwości, najczęściej somatycznych, które nie mają uzasadnienia w obiektywnej ocenie lekarskiej.
   3. pozorowanie i symulacja - polega na umyślnym produkowaniu przez pacjenta lub udawaniu objawów fizycznych albo psychicznych.
   Pacjenci podają bardzo przekonujące informacje, które mogą zmylić nawet doświadczonego klinicystę lub też „fabrykują” objawy choroby.
   Różnicując zaburzenie pozorowane i symulację należy ocenić motywację pacjenta do udawania objawów.
   W zaburzeniu pozorowanym (zespół Münchausena) pacjent nastawiony jest na uzyskanie wewnętrznej korzyści, jaką jest przyjęcie roli chorego tj. jedynym celem jest to, aby był traktowany jak pacjent i przyjęty do szpitala. Odmianą tego zaburzenia jest „zastępczy zespół Münchhausena” (ang. Münchhausen sydrome by proxy) kiedy pacjent prowokuje objawy u osoby zależnej od niego, na przykład u dziecka lub osoby niepełnosprawnej.
   W przypadku symulacji pacjent skupia się na zewnętrznych korzyściach wynikających z rozpoznania choroby, np. renta, zwolnienie, uniknięcie procesu karnego, uzyskanie świadczeń finansowych.
   4. agrawacja -wyolbrzymianie rzeczywiście występujących objawów choroby, często celem uzyskania dodatkowych korzyści - na przykład przedłużenia hospitalizacji czy wzbudzenia większego współczucia ze strony otoczenia, podtrzymania zainteresowania personelu medycznego.
   5. metasymulacja- występuje gdy osoba chora, u której w toku leczenia uzyskano ustąpienie objawów zaburzenia, zgłasza dalsze występowanie nieobecnych już objawów. Cele tego zachowania są zazwyczaj podobne do agrawacji.
   6. dysymulacja - jest przeciwieństwem symulacji. Występuje gdy osoba chora ukrywa własne objawy i zaprzecza ich występowaniu. Często obserwowana u chorych z zaburzeniami psychotycznymi (np.schizofrenią).
   

4. Zaburzenia sprawności intelektualnej

Inteligencja to wielowymiarowa sprawność poznawcza, obejmująca indywidualną zdolność rozumienia, uzasadniania i rozwiązywania problemów.

Zaburzenie sprawności intelektualnej jest głównym objawem zespołów psychopatologicznych, takich jak upośledzenie umysłowe i otępienie. Upośledzenie umysłowe to stan zahamowania lub niepełnego rozwoju umysłu charakteryzujący się uszkodzeniem umiejętności poznawczych, mowy, ruchowych i społecznych; ujawnia się w okresie rozwoju. Otępienie jest zespołem spowodowanym chorobą mózgu, zwykle o charakterze przewlekłym, w którym zaburzone są funkcje poznawcze oraz zachowanie.

5. Zaburzenia osobowości

Zaburzenia osobowości to utrwalone dezadaptacyjne wzorce wewnętrznego przeżywania oraz zachowania społecznego - prowadzące do indywidualnego cierpienia lub konfliktów interpersonalnych (rozwijające się od wczesnego wieku lub w wyniku urazów psychicznych, ewentualnie w wyniku zmian organicznych OUN u osób dorosłych).
Zaburzenia osobowości dzielimy na:

• specyficzne zaburzenia osobowości- głęboko zakorzenione i utrwalone wzorce zachowań, przejawiające się mało elastycznymi reakcjami na różnorodne sytuacje indywidualne i społeczne; ujawniają się w dzieciństwie lub okresie dojrzewania, i trwają nadal w życiu dorosłym. Do specyficznych zaburzeń osobowości należy: osobowość paranoiczna, schizoidalna, dyssocjacyjna, chwiejna emocjonalnie, histroniczna, anankastyczna, lękliwa i zależna.

• trwała zmiana osobowości -wyraźna i trwała zmiana osobowości u osoby dorosłej, u której wcześniej nie stwierdzano zaburzeń osobowości, która powstaje w następstwie stresu o rozmiarach katastrofy, silnych albo przewlekłych urazów psychicznych lub zmian organicznych mózgu.

• osobowość mnoga- jest to postać zaburzenia dysocjacyjnego, która cechuje się występowaniem dwóch lub więcej odrębnych osobowości, przy czym w danej chwili ujawnia się tylko jedna z nich; każda z osobowości ma swoje odrębne wspomnienia, własne zachowania, preferencje itd.

• dezintegracja osobowości (rozszczepienie, rozpad) - zmiana osobowości następująca w przebiegu schizofrenii, charakteryzująca się utratą spójności pomiędzy różnymi funkcjami psychicznymi oraz w obrębie poszczególnych czynności psychicznych (przejawami są np. ambisentencja, ambitendencja, ambiwalencja uczuć, paratymia, paramimia), zatarciem granic między osobowością chorego a światem otaczającym.

15

1

---