Ziarna zbóż-dostarczają dużo białka,to białko niskowartościowe(brak Lys,Thr,Met,Trp).wartość biolog.tylko60-75%.przeważają w białku zbóż prolaminy i gluteliny(70-90%białka).Jakość b.zbóż można poprawić w wyniku PRAC HODOWLANYCH-nowe,lepsze odmiany zbóż(więcej Lys).

Subst. antyodżywcze: zw., które mają negatywny wpływ na zdrowie i wydajność zwierząt.Rezorcynole:pochodne fenoli, połączenia rezorcyny z alkilami.największe ich ilości w życie,nieznacznie w jęczmieniu,owsie.najwięcej jest ich w perykarpie(owocni).alkilorezorcynole to naturalny skł.ziarna,prawdopodobnie ochraniają rośliny przed drobnoustr.i szkodnikami,to fitoncydy.Polisacharydy nieskrobiowe:pentozany,kwasy uronowe,B-glukany.zmniejszają tempo wzrostu zw. i wykorzystanie paszy.towarzyszy temu biegunka,lepka konsystencja kału.dużo pentozanów w życie.pentozany tworzą z białkami trwałe kompleksy,one nie są trawione i powodują rozwój mikroflory jelitowej,co powoduje:zmniejszenie wchłaniania tłuszczu,Ca,wit.D,Na.Inhibitory enz.proteolitycznych(trypsyny i chymotrypsyny):najwięcej w życie,pszenżycie.brak jednoznacznej opinii co do ich szkodliwości.Taniny:to złożone polimery fenolowe.wyst.np. w nasionach strączkowych,rzepaku,ziarnach sorgu i jęczmienia.Koagulują białka śliny i śluzówki jamy ustnej,to nadaje paszy cierpki smak,obniża jej spożycie.zmniejszają przepuszczalność ścian jelita dla skł.pokarm.,obniżają strawność białka.Lektyny:wiążą cukry lub glikoproteiny powodujące aglutynację kom.wyst.gł.w nasionach strączkowych,ale też w ziarnach zbóż.Zanieczyszczenia naturalne:sporysz-forma przetrwalnikowa grzyba pasożytniczego-buławinki czerwonej.wyst.gł.na kłosach żyta,pszenżyta.zawiera alkaloidy trujące dla zwierząt. Mikotoksyny:wytwarzane przez liczne rodzaje pleśni.zaliczamy tu m.in.:aflatoksyny,ochra toksynę,zearalenon,trichocen.

JĘCZMIEŃ : SM - 88 ; PS - 2,7 ; BO - 11,0 ; TS - 2,1 ; WS - 4,8 ; BAW - 67,4 ; • główne zboże paszoe uprawiane w Europie; • ozimy - przeważają formy 4-ro i 6-cio kośne, mają mniej skrobi niż jare, ale więcej białka; • jary -formy 2-rzędowe [na piwoo]; • w porównaniu z owsem: jest mniej oplewiony -ma mniej włókna, wyższą wartość energetyczną; porównaniu z kukurydzą i pszenicą - mniej enertyczny; ZASTOSOWANIE: • Bo, Su i jagnięta: w dużych ilościach jako pasza w tuczu. Tuczniki pobierają paszę chętnie, dają dobre przyrosty (twarda jędrna słonina) ; • Eq - w pd Europie jest główną paszą - w formie gniecionej lub śrutowaniej, lekko zwilżony. • Drób - podstawowe zboże w żywieniu (składnik mieszanek) dla niosek, kurcząt i brojlerów. Brojlery - nie można podawać zbyt dużo, gdyż zawierają sporo plewek i β-glukanów (obniża to wartość en.) - wzbogacone β-glukanazą mogą być skarmiane w większej ilości.• jeśli obłuszczy się ziarno, zyskuje ono o 2-3 % więcej białka (taki sam spadek ilości WS- bardziej strawne), szczególna korzyść dla monogastrycznych, jednak jest to drogi zabieg, nieopłacalny. • w drugim okresie tuczu stosuje się jęczmień o zaw białka pow 13% - jest uzupełniony lizyną syntetyczną, składnikami mineralnymi, witaminami - może to być jednyna pasza •Jęczmień stosuje się głównie w postaci śruty : dla Su drobniejszej, dla Bo grubszej, owcom się nie srutuje. Całe ziarno może być podawane po podgrzaniu lub opieczeniu (np. pasza stała dla prosiąt) •wartość energetyczna : Ru - 6,9 ; Su - 12,6; Eq- 12,8; drób 11,9 MJ/kg

JĘCZMIEŃ NAGI: SM - 88; PS - 1,8 ; BO - 13,8; TS - 1,7 ; WS - 1,0 ; BAW - 69,7 ; • jest to odmiana w ktorej zawartość włókna jest bardzo niska • duży udział w żywieniu drobiu, ale ma wiecej β-glukanow (ilość jest zależna od pogody, rozwoju rosliny, gleby, nawożenia etc) •wartość en dla drobiu 12,3 MJ/kg, wzrasta po dodaniu β-glukanazy

OWIES (Avena sativa L.)

- dużą zawartość włókna ok. 10% i dość wysoką zawartość tłuszczu 4-5 %. Zawartość włókna zależy od procentowej ilości plewek w ziarnie .

- Dobry owies ma poniżej 30 % plewek - strawność i wartość energetyczna tego zboża jest niższa niż innych zbóż. Gdy pozbawimy owies łusek a tym samym plewek jego wartość energetyczna dorówna innym zbożom.

- Ziarno ma sporo białka , a w nim lizyny i argininy , duża zawartość witaminy E i B1.

- Jest zbożem smacznym , zdrowym chętnie zjadanym przez zwierzęta.

- Największe zastosowanie ma w żywieniu koni zarówno handlowych , roboczych i sportowych. Konie w zależności od ilości wykonywanej pracy dostają 2-4 kg przy lekkiej pracy do 8 kg/dziennie przy ciężkiej pracy. Daje się koniom zazwyczaj całe ziarno dla innych zwierząt śrutowane lub gniecione.

- Ziarno owsa jest dobra paszą w żywieniu rozpłodników - ogierów buhajów tryków , knurów. - Dla źrebiąt i cieląt podawane jest w postaci drobno zmielonej śruty. Śruta owsiana używana jest w żywieniu krów mlecznych 3 kg dziennie, owies polecany jest w żywieniu owiec hodowlanych i loch prośnych , nie ma szczególnej wartości dla opasów bydlęcych.

- Nie można nim żywić brojlerów ale można gęsi .

- Nie można koniom dawać owsa gdy są spocone , nie wolno karmić zaraz po pracy,Także nie wolno karmić koni świeżo zebranym ziarnem - ziarno owsa musi być wypocone ( min 2-3 miesięczne)

OWIES NAGI (Avena nuda L)

- Skład chemiczny tego zboża jest bardzo korzystny , wart6ością energetyczną przewyższa kukurydzę , a zawartością białka pszenicę.

- Zawartość białka wynosi 14-15,5 % , tłuszczu 6,5-8 %, włókna surowego 1,2-2,5 %, popiołu surowego 2%.

- Białko ziarna ma większą wartość biologiczną niż innych zbóż,

- Tłuszcz owsa bogaty jest w nienasycone kwasy tłuszczowe i witaminę E .

- Ujemną cechą owsa nagiego jest niekorzystny skład frakcji węglowodanowej.

- Skład pozwala na znacznie szersze zastosowanie owsa nagiego w żywieniu zwierząt o dużych wymaganiach pokarmowych jak drób i trzoda chlewna.

- Owies nagi korzystnie wpływa na nieśność kur - zwiększa liczbę jaj i ich masę.

- Polsce nie jest jeszcze rozpowszechniony w uprawie. Nie wymaga szczególnej pielęgnacji ochrony czy nawożenia. Można go uprawiać na tych samych glebach co owies oplewiony .

- Owies to ogólnie ziarno zbóż słabszych - a tych w Polsce nie brakuje!

- Pewne problemy podczas magazynowania owsa nagiego - bez łuski jest podatniejszy na porażenie grzybami , oraz w trakcie przechowywania w zbiornikach wysokich - następuje zlepianie ziaren owsa ponieważ zawiera on dużo tłuszczu.

ŻYTO(Secale cereale L)

- uprawiane na glebach lżejszych. Typowe zboże chlebowe.

- Ma duże znaczenie jako pasza, w żywieniu zwierząt używa się pośladów żytnich i ziarna uszkodzonego.

- Swym składem ziarno to podobne do pszenicy zawiera mało włókna i tłuszczu , a dużo węglowodanów.

- Ziarno to zawiera białko o dużej wartości odżywczej (dużo lizyny )- choć z drugiej strony wykazuje niską strawność - przypisywaną prawdopodobnie dużej ilości substancji antyodżywczych.

- Ziarno mniej smaczne od innych zbóż - podane w dużych ilościach powoduje szczególnie u zwierząt młodych zatrucia. Niekorzystne działanie może być potęgowane obecnością w nim sporyszu.

- Śrutę żytnią stosuje się najczęściej w żywieniu trzody chlewnej - głównie tuczników.Nie powinno się karmić żytem maciory wysokoprośne i młode prosiaki.

- W mniejszych ilościach żyto może być stosowane dla innych gatunków zwierząt. Konie robocze 3-4 kg dziennie.(ziarno należy rozdrabniać na grubą śrutę i podawać je po wymieszaniu z innymi paszami treściwymi)

- Zaleca się skarmiać żyto sparzone gorącą wodą.

- Dla młodzieży i koni zarodowych żyto nie jest paszą odpowiednią.

- Krowom mlecznym w postaci śruty 2kg/dz , a opasom do 3 kg/dz.

- Żyto stosunkowo chętnie zjadane jest przez owce po okresie przystosowania może stanowić jedyną paszę treściwą tuczu jagniąt .

- zła pasza dla drobiu - powoduje biegunki.

- Ziarno żyta nie może być skarmiane od razu po zbiorze  silne zaburzenia w trawieniu . U koni szczególnie niebezpieczne może wywołać morzysko czyli kolkę .

Można je skarmiać dopiero po 6-8 tygodniach od zbioru. Przy skarmianiu żyta należy zwrócić uwage czy ziarno nie jest porażone sporyszem

PSZENICA (Triticum vulgare L.)

- zasięg upraw duży, na glebach żyznych duże plony.

- na paszę dla zwierząt przeznacza się nadwyżeki, i poślad (mniej dorodne ziarno)

- niezbędny składnik mieszanek treściwych dla drobiu i prosiąt!

- duża zawartośc białka i wysoka koncentracja energii, mało tłuszczu

- największy udział w suchej masie ma skrobia

- pasza smaczna, łatwostrawna brak ograniczeń w jej stosowaniu

- zastosowanie dla trzody chlewnej- wszystkie grupy produkcyjne. W żywieniu tuczu pozwala osiągnąć duże przyrosty. Lepsza nawet niż kukurydza bo nie wymaga dużych uzupełnień białka

- stosowana w nadmiarze u tuczników  otłuszczenia

- najlepiej jeśli podoawana w formie grubej śruty- nie zlepia się w jamie gębowej

- w mieszankach pasz treściwych może stanowić 50% zawartości

- niezbędna w mieszankach dla prosiąt i macior karmiących

- podstawowy komponent paszy dla ptactwa! Choć dla kur niosek często zastąpiona śrutą kukurydzianą

- doskonała w żywieniu ptactwa wodnego- w formie granulowanej podawanej na sucho, mokro

- żywienie bydła- gruba śruta pszenna najlepiej w połączeniu z innymi zbożami

- owce- może być podawana w opasie a także żywieniu stada reprodukcyjnego

- konie- grubo zmielona podawana z paszami bardziej włóknistymi by zapobiec kolkom. Dla koni dorosłych dzienna dawka do 3 kg źrebiętom lepiej jej nie podawać

KUKURYDZA

Ziarno- pasza wybitnie węglowodanowa,

-zawiera duzo tłuszczu 4-5%,

-mało włókna

-najwyższa wartość energetyczna ze wszystkich zbóż uprawianych w Polsce

-mało białka

-białko o niskiej wartości biologicznej

-w białku mało Lys i Trp, a nadmiar Leu

-tłuszcz zawiera tokoferol i ksantofile dające żółte zabarwienie żółtku jajka

-tłuszcz bogaty w nienasycone kw. Tłuszczowe

-podawana w dużych dawkach tucznikom może powodować powst. Żółtej i miękkiej słoniny(wada)

-dobre efekty w karmieniu:

-kur niosek

-brojlerów

-tuczników

-w połączeniu ze śrutą sojową dla wszystkich zwierząt

-2 główne odmiany, różniące się zawartością Lys i białka:

- Opaque-2 (więcej Lys) i Fluory (więcej białka)

Produkty uboczne przemysłu pochodzenia roślinnego

W wyniku przerobu usuwane głównie

Baw i tłuszcze

Produkty uboczne przemysłu młynarskiego

Otręby-część okrywowa ziarna wraz z stwa aleuronowa tzw. obielmo i część bielma

im więcej wydobywa się z ziarna mąki, tym więcej w otrębach jest włókna, a mniej BAW(w tym skrobi

tym łatwiej strawne im więcej zostało w nich mąki po przemiale

Wartość żywnościowa

sucha masa do 87 % żytnie, jęczmienne,owsiane- przeżuwacze, konie

białko ogólne ok. 15%

otręby pszenne

-dietetyczne dla wszystkich zwierząt

-działanie lekko rozwolniające

-działanie mleko-pędne- maciory krowy klacze po ocieleniu

-dla młodzieży i samic ciężarnych i zwierząt chorych

-kiepski dla drobiu

krowy mleczne 1-3 kg krowy mięsne do 30 % trzoda 10-20% drób do 10%

otręby kukurydziane

-do 5% BIAŁKA

starsze opasy, krowy, skopy, świnie

Przemysł olejarski

• przerób nasion oleistych ma na celu ich oddzielenie, pozostała część przeznaczona na cele paszowe - metody przeroby mają wpływ na wartość pokarmową

• 2 sposoby oddzielania

- ekstrachowanie za pomocą rozpuszczalnika

- wytłaczanie mechaniczne

Zależnie od sposobu pozyskiwania oleju otrzymujemy makuchy wytłoki, ekspelery lub śruty poekstrakcyjne- różnią się zawartścią tłuszczu

Ogrzewanie ułatwia wydzielanie oleju, ogrzewanie poekstrakcyjne(tostowanie)- usunięcie pozostałości rozpuszczalnika i substancji antyodżywczych

Wartość żywieniowa

śruta poekstrakcyjna i wytłoki rzepakowe

wytłoki - więcej tłuszczu a mniej białka niż śruta

Śruta

-białko ok 35 %

-wysoka zawartość włókna do 16%

-mniejsza zawrtość energii niż śruta sojowa

-składniki mineralne-Ca, Fe,Mn,P,Mg,Se

Żywienie

może być stosowanaw żywieniu wszystkich zwierząt gospodarskich w mieszankach- do 10% w paszy dla niosek i do 20 % dla kurczaków hodowlanych

do 15% indyków

12% świń, prosiąt, warchlaków

nie powinny być jednym źródłem białka, uzupełniającego zboże z wyjątkiem końcowego tuczu

Śruta sojowa poekstrakcyjna

• białko 42-44% lub powyżej 47% (zależy od metody uzyskania)

• niska zawartość włókna

• wyższa energia metaboliczna i strawna (niż w innych śrutach)

• więcej fosforu

Żywienie

- nadaje się dla wszystkich gatunków zwierząt

• często w mieszankach ze zbożami (np.kukurydza)

• drób

• młode przeżuwacze

• pasze dla psów i kotów

• mniej dla bydła mięsnego i mlecznego

ŚRUTA POEKS. I WYTŁOKI RZEPAKOWE

Surowcem do prod. Jest podwójnie ulepszony (00) rzepak ozimy o niskiej zawart. Kw.erukonowego (do2% oleju) i glukozynolanów(GLS do 25mikromola/g masy odtłuszczonej). Dużych zakładack olejarskich technologia oparta na wytłaczaniu i ekstrakcji oleju, w małych wyciska się olej i prod. Wytłoki lub makuch.. Jakość zależy od stosowanej technologii, powinna ona obniżyc subst. Goitrogenne z zachowaniem dobrej jakości białka. Skład jest zróżnicowany, wytłoki zawierają więcej tłuszczu a mniej białka niż śruta. Mogą zawierać więcej subst. Szkodliwych jeśli nie inaktywowano myrozynazy.

Zawart. Białka w śrucie 30-39%. W porównaniu z ś. Sojową białko paszy rzepakowej ma mniej lizyny, więcej metioniny i treoniny, podobną ilość tryptofanu, niższą zawart. En., więcej składników mineralnych (Ca,Fe,Mn,P,Mg,Se) jednak o gorszej dostępności spowodowanej obecnością kw.fitynowego (zalecany jest dodatek Zn, gdyż fitynian zmniejsza jego przyswajanie przez org.), więcej choliny, niacyny, ryboflawiny, kw.foliowego, tiaminy, mniej kw.pantotenowego.

U zw. Monogastrycznych przyswajalność białka jest mniejsza (przestarzałe technologie przerobu nasion rzepaku).

Zawart. WS wysoka (do 16%). Próby obniżania go przez usuwanie łuski (o ok. 1-2%mniej)

Żywienie:

Do 10% paszy dla kur nisek i kaczek hodowlanych, 15%indyków hodowlanych, 12% dla świń, prosiąt i warchlaków hodowl.

Obecność subst. Sntyodżywczych (GLS, taniny-obniżaja strawność, saponiny-pogarszają smakowitość), niska wart. En., niska strawność aminokw. (bezpieczniej nie stosować jako jedyne źródło białka uzupełniającego zboże w żywieniu świń z wyjątkiem końcowego okresu tuczu).

PASZE POCHODZENIA ZWIERZĘCEGO

Charakterystyka ogólna

- ważne w żywieniu zwierząt monogastrycznych

- do pasz tych należą
a) siara i mleko, oraz produkty uboczne przemysłu mleczarskiego (serwatka, maślanka twarogi

b) odpady z rzeźni, w tym krew, niejadalne konfiskaty rzeźne, rogi, kopyta, pierze, przewody pokarmowe z zawartością, przetwory mięsne niezdatne do spożycia przez człowieka (np.z przekroczoną datą ważności), tłuszcze zwierzęce, tusze zwierząt padłych

c) ryby i odpady rybne

- bogate źródło białka! O dobrym składzie aa. Wysoka strawność tego białka

- nie zawierają włókna (niewielkie ilości pochodzą z zawartości przewodów pokarmowych)

- ubogie w BAW (poza produktami mlecznymi)

- wada- zmienność składu chemicznego

- konieczna kontrola sanitarna i mikrobiologiczna (z uwagi na udział w paszach tusz zwierząt padłych)

- mogą być stosowane w postaci naturalnej (produkty mleczne) lub przetworzonej

- konserwacja- najczęściej suszenie, choć możliwe kiszenie

Mleko i produkty uboczne przetwórstwa mlecznego

Mleko- jedna z najważniejszych pasz, dla ssaków ich pierwszy pokarm

- Siara produkowana do kilku dni po porodzie ma inny skład niż późniejsze mleko (ma więcej witamin zwłaszcza A i D, Fe, Mg, źródło przeciwciał)

- skład mleka gatunkowo zmienny. Krowa: białko ogólne- 2,4-6,5%; tłuszcz 2,3-8,4%, laktoza 4,5-5,2% (wahania w zależności od rasy i żywienia)

- związki białkowe mleka: kazeina 80% zw.azotowych, albuminy i globuliny, zw. azotowe niebiałkowe

- białko mleka ma dobry skład aa i strawność wynoszącą nawet 100%!

- tłuszcz i witaminy w nim rozpuszczone są strawne, bo emulgowane

- laktoza- źródło energii w mleku ale np. drób jej nie trawi biegunki

- znaczna ilość minerałów zwłaszcza Ca i P, ale zawartość Fe NIE pokrywa zapotrzebowania zwierząt młodych i szybko rosnących

- w mleku odtłuszczonym jest mało witamin w nich rozpuszczalnych

- zastosowanie w żywieniu (po okresie ssania) ma głownie mleko krowie- najczęściej odtłuszczone (0,2% tłuszczu)
a) konieczna suplementacja witamin rop w tłuszczach

b) cielęta dostają początkowo mleko pełne potem odtłuszczone, warchlaki i lochy karmiące- odtłuszczone, źrebięta rozcieńczane wodą wzbogacone o węglowodany.

c) pasza dość droga- jej udział w żywieniu zwierząt maleje

d) zadaje się świeże albo zsiadłe, poprawia wartość smakową paszy. Może być stosowane w odtłuszczonej formie suszonej (w takiej formie stosowane jako dodatek do pasz świń i drobiu)

Serwatka- produkt uboczny powstawania serów

- mało białka i tłuszczu
- istnieje: serwatka podpuszczkowa (skrzep spowodowała podpuszczka) lub twarogowa (fermentacja mlekowa). Różnią się one składem chemicznym

- bogate źródło witamin z grupy B

- duża zawartość wody pow. 90%  pasza trudna w zagospodarowaniu

- stosowana w żywieniu tuczników- do woli- ale najlepsze efekty kiedy ilość w dawce nie przekracza 15 kg. Musi być skarmiana z paszami treściwymi

Maślanka- produkt uboczny produkcji masła

- mało tłuszczu- do 1%

- niemal całe białko i składniki mineralne oraz wit z grupy B mleka

- stosowana do żywienia świń i cieląt (nadmierna ilość biegunki)

Twarogi- obecnie małe zastosowanie

- bogate w białko

- duża zawartość wody utrudnia ich stosowanie jako pasz

- stosowane w żywieniu drobiu i zwierząt mięsożernych

Kazeina i inne produkty- bardzo duża ilość białka ogólnego, najwięcej lizyny

- zastosowanie w produkcji mieszanek paszowych, ale jest bardzo droga

Livex- żeloskrzep otrzymywany z serwatki i poubojowej krwi zwierzęcej

- świeży ma dużo wody, suszony ma 85% suchej masy.

- białka ogólnego ¾

- strawność u świń- 80%

- daje dobre efekty z żywieniu drobiu- brojlerów, świń, zwierząt futerkowych i ryb

Ryby i produkty uboczne przetwórstwa rybnego

- cenny dodatek pasz roślinnych w żywieniu drobiu, świń, cieląt i zw. futerkowych

- drobne rybki, płetwy, skory, łuski, głowy, wnętrzności

- dużo białka do ok. 18% tłuszcz waha się od 3-50% w zależności czy ryby były tłuste czy chude

- bogate w witaminy

- strawna pasza

- muszą być podawane po wcześniejszej obróbce termicznej unieczynniającej enzym rozkładający wit B1 mogący powodować jej niedobory. Wysoka temperatura zabija także drobnoustroje. Świeże ryby mogą być skarmiane krótkotrwale

- konserwacja: suszenie, chemiczna konserwacja, kiszenie, zamrażanie

Mączka rybna- w żywieniu drobiu, świń, cieląt, zwierząt futerkowych

- mogą znajdować się w niej śledzie solone i przeterminowane konserwy rybne

- białko ogólne: 45-70% a jego strawność nawet 90%

- tłuszcz 2-20% (w trakcie produkcji odtłuszcza się ją w różnym stopniu)- optymalnie 3-9%

- zasobne w minerały: Ca, P, Se

- niekiedy duża zawartość soli- nawet do 20%- ma wtedy ograniczone zastosowanie

- w mieszankach pasz treściwych jej zawartość nie przekracza 10%- pasza droga, więc unika się stosowania jej nadmiaru, pokrywa się tylko zapotrzebowanie zwierzęcia na aa egzogenne

- w końcowym okresie tuczy świń- unika się tej paszy bo obniża walory smakowe mięsa

PRODUKTY UBOCZNE PRZ. CUKROWNICZEGO

Zakłady przemysłu cukrowniczego dostarczają: wysłodki, melasę i cukier paszowy.

Wysłodki buraczane - pozostałość po wyługowaniu wodą z drobno pokrojonych buraków cukrowych cukru i innych rozpuszczalnych substancji. SM=11,75%, popiół=0,66%, białko=1%, tłuszcz 0,15%, włókno=2%, bezazotowe wyciągowe=7,6%, węglowodany=80%suchej masy, mało związków mineralnych, 1kg wysłodków mokrych(bo są jeszcze prasowane) to 1,63 NEL MJ.

Dawki: dla bydła opasowego 50kg, dla krów 25kg, dla koni roboczych podawać wysłodki po wymieszaniu z sieczką w ilości do 5kg, trzodzie chlewnej do 2kg po uprzednim uparowaniu. Przy skarmianiu wysłodków należy podawać mieszanki mineralne.

Wysłodki buraczane zakisza się trudno. Kiszonki: SM=14,6%, popiół=0,8%, białko=1,4%, tłusz=0,4%, włókno=3%, bezazotowe wyciągowe=9%

Melasa- SM=80%, 50% sacharozy (cukrów), białko ogólne=10%, popiół=10%, 10% innych węglowodanów. Białko właściwe prawie nie występuje. Zawiera dużo soli potasowych dlatego wykazuje działanie rozwalniające i może być niebezpieczna dla krów wysoko cielnych(ronienia) i może spowodować zapalenie nerek (zwiększa wydzielanie moczu). Jest paszą smaczną i stosuje się w żywieniu bydła, Świn i koni. Ponieważ ma postać gęstej, lepkiej cieczy, przed spasaniem powinna być rozcieńczona w stosunku 1:1.Rozcieńczoną melasą polewa się pasze suche, kiszonki i pasze treściwe. Dawka dla krowy do 2kg, dla opasów do 3kg, koni roboczych do 1,5kg, dla tuczników 0,25-5kg na 100 kg masy ciała. Wyższe dawki u krów mogą powodować acidozę (kwasicę) żwacza.

Cukier pastewny- zwykły cukier tylko mniej oczyszczony barwy brunatnej zazwyczaj. SM=96%, cukier=90%, popiół=2,2%, związki azotowe=2,5%, 1kg cukru daje 9,76 MJ NEL. Powinien być przeznaczony przede wszystkim dla zwierząt monogastrycznych. Przy jego skarmianiu trzeba pamiętać o uzupełnianiu niedoboru białka. Traktowany jest jako składnik podwyższający walory smakowe mieszanek pasz

Charakterystyka ogólna ziarna zbóż i nasion roślin strączkowych:

-duża zaw. suchej masy ok. 90%, a to umożliwia utrzymywanie pasz przez długi okres bez zmian jakościowych

-wysoka strawnoś

sub. org.

-wysoka zaw. energii

-mała zaw. Ca i Na, większa P

-wyst. większości wit. Z gr. B oraz wit. E

-brak wit. A i D

-duża twardoś

ziarna powodująca koniecznoś

ich gniecenia lub śrutowania przed podaniem zwierząt

-jest paszą treściwą o dużej koncentracji energii, dostarcza 60-85% dla drobiu, 40-85% dla świń, 10-40% dla krów mlecznych

Do zbóż zalicza się rośliny uprawne: jęczmień, żyto, pszenicę, owies, pszenżyto, kukurydzę, sorgo, proso, ryż , grykę.

W Polsce na cele paszowe uprawia się gł. ziarno jęczmienia, owsa, pszenżyta, żyta, pszenicy, kukurydzy i prosa.

Dla drobiu importuje się duże ilości ziarna kukurydzy i niewielkie ilości ziarna sorga.

Budowa morfologiczna ziarna

Jest zb. z 3 części: okrywy owocowo-nasiennej, bielma (endospermu) i zarodka. Całoś

otaczają plewki, które nie należą do ziarniaka właściwego. Plewki stanowią różny udział w zbożach np. ok. 10% w jęczmieniu ozimym, ok. 23% w owsie. Charakteryzują się znaczną zawartością włókna, stąd ich niska strawnoś

. Zew. częś

okrywy owocowo-nasiennej (perykarp) skł. się ze zgrubiałych skutynizowanych kom. wysyconych ligniną i innymi skł. ściany kom. Głębiej wyst. sub. podporowe, białko i skł. mineralne. Główną częś

ziarniaka stanowi bielmo, składające się w części zew. z warstwy kom. aleuronowych i w części wew. z kom. wypełnionych gł. skrobią. W kom. aleuronowych znajduje się dużo białka, pewne ilości tłuszczu, witamin, barwników i enzymów. W bielmie pomiędzy ziarnami skrobi wyst. białko kleiste - gł. gluten, którego il. wzrasta od wnętrza w kierunku zewnętrznej części ziarna. Zarodek mieści się w wypukłej, grzbietowej stronie ziarniaka. Zarodek stanowi ok. 3% masy ziarna, zlokalizowana jest w nim przeważająca częś

tłuszczu surowego, białka skł. mineralnych i witamin z gr. B i E.

Tabela: procentowy udział poszczególnych tkanek w ziarnie zbóż

Tkanka	Pszenica	Żyto	Jęczmień	Owies
Okrywa owocowo - nasienna	8,0	9,0	3,5	3,5
Warstwa aleuronowa	7,0	8,9	5,5	6,5
Bielmo	82,5	80,0	88,0	85,2
Zarodek	2,5	3	3,0	2,8

Skład chemiczny i wartość pokarmowa

Zależy od budowy morfologicznej ziarniaka, a zwłaszcza od udziału w nim plewek. Przeważa frakcja BAW - gł. skrobi, której udział w SM dojrzałego ziarna wynosi od 45% (owies) do 70% (kukurydza, sorgo). Stanowi ona mat. zapasowy rozwijającego się zarodka tych roślin.

Zaw. WS waha się w zależności od gat. i odmiany od 2-15%. Najmniej zaw. gat. nieoplewione (kukurydza, sorgo, pszenica, żyto, pszenżyto), a najwięcej oplewione (gryka, owies, proso, jęczmień). Zawartoś

włókna całkowitego wynosi 12-13% w kukurydzy i pszenicy, a do 30% w owsie. Zboża zawierają stosunkowo niewiele tłuszczu, bo od ok. 2% w jęczmieniu, życie, pszenicy do 4-6% w kukurydzy i owsie. Głównym skł. tłuszczu są nienasycone kw. tłuszczowe, zwłaszcza kw. linolowy, linolenowy, oleinowy. Ziarno zbóż odznacza się średnią zaw. białka (8-14%). Zależy ona nie tylko od gatunku i odmiany zboża, lecz także nawożenia, zwłaszcza azotowego. Ziarna, w porównaniu z całą rośliną zieloną, są uboższe w składniki mineralne. Zawierają mało wapnia, a fosfor występuje w formie niedostępnej dla świń i drobiu. Zawartoś

witamin jest różna w poszczególnych gatunkach zbóż, przy czym w większości brakuje w nich wit. D i A. Zawierają natomiast duże ilości wit. E, (szczególnie w kiełkach), witamin z grupy B. Ziarno pszenicy, jęczmienia i sorga zawiera sporo nacyny. Strawność skł. pokarmowych ziarna zbóż jest uwarunkowana przede wszystkim zawartością włókna surowego. Najwyższą strawnością substancji org. charakteryzują się zboża ubogie we włókno surowe jak np. kukurydza, pszenica, sorgo. Są one najbogatsze w energię. W zbożach o średniej i większej zawartości WS są istotne różnice w strawności pomiędzy poszczególnymi gatunkami zwierząt. Można przyjąć następującą kolejność dla zbóż o średniej zawartości WS: Rum=Eq=Su>drób, a dla zbóż o większej zawartości WS: Rum>Eq>Su>drób.

BAW - związki bezazotowe wyciągowe

SM - sucha masa

WS - włókno surowe

Rośliny strączkowe uprawiane na paszę: groch siewny, groch polny(peluszka), bobik, łubiny słodkie(biały, żółty, wąskolistny), fasola, soja.

O wyborze rośliny decydują: warunki glebowe, gatunek zwierząt, kierunek produkcji.

Nasiona strączkowych:

- otoczone okrywą nasienną(obłuskiwanie zwiększa zawartość składników pokarmowych w części pozbawionej łuski),

-różnice w wartości pokarmowej dotyczą ilości białka, tłuszczu i składu węglowodanów - najwięcej tłuszczu mają nasiona soi(20%),potem łubin biały(10%), najmniej białka jest w grochu i peluszce(20%), najwięcej w łubinie żółtym(40%), najwięcej lizyny w białku grochu(7%),najmniej w łubinach(5%),

- białko strączkowych jest:

- dobrym uzupełnieniem białka zbożowego ( strączkowe - Lys, zboża - Met),

- ubogie w tryptofan,

- dobrze trawione przez zwierzęta nieprzeżuwające (strawność białka grochu i bobiku - 70%, Su dobrze trawią białko łubinów),

- dla Rum stanowi źródło azotu dla drobnoustrojów, bo jest szybko rozkładane w żwaczu(groch i łubin najszybciej),

- wartość energetyczna - największa dla świń, dla świń i drobiu największą wartość en. ma groch, łubiny mają dużo węglowodanów nieskrobiowych niestrawnych dla ptaków,

- niewielka zawartość wapnia (0,1-0,2%), więcej fosforu, duża ilość kobaltu i manganu,

- zastosowanie: pasza białkowa w tuczu świń i brojlerów, żywieniu niosek, mogą być dla Rum ( zwłaszcza krów mlecznych i owiec),

* ostrożnie w żywieniu młodych zwierząt - duża zawartość związków antyodżywczych:

- alfa-galaktozydy ( rafinoza, stachioza, werbaskoza) - oligocukry nie trawione przez zwierzęta, tylko przez drobnoustroje przewodu pokarmowego, co powoduje tworzenie się dużej ilości gazów(wzdęcia),

-inhibitory enzymów proteolitycznych trzustki - najwięcej w soi, zwiększają sekrecję enzymów trzustkowych, wzrost endogennych strat azotu, co pogarsza wykorzystanie paszy; zabiegi termiczne unieczynniają je,

-taniny - związki fenolowe, rozp. w wodzie, zmniejszają strawność składników pokarmowych, występują w nasionach peluszki, bobiku i grochu, obłuskiwanie je usuwa,

-hemaglutyniny(lektyny) - głownie w nasionach soi i fasoli, toksyczne, uszkadzają nabłonek jelitowy, powodują zmiany w regulacji hormonalnej i upadki, inaktywowane przez gotowanie, surowych nie skarmiać,

-alkaloidy - toksyczne związki w łubinach, uszkadzają system nerwowy, powodują wymioty, zmniejszenie spożycia paszy, świnie są najbardziej wrażliwe

-glukozydy - wicyna i konwicyna, w bobiku i wyce, powodują zmniejszenie masy i wylegowości jaj,

-latyrogeny - w lędźwianie i wyce, powodują sztywnienie i skurcze mięśni

GROCH

-w wielu krajach szeroko stosowane jako komponent pasz dla świń i drobiu

-uprawiane sa dwa rodzaje Pisum sativum ssp sativum o białych kwiatach, nasiona wykorzystywane w żywieniu ludzi, oraz ssp arvensis zwany peluszką, kwietnie na kolorowo, wykorzystywany jako zielonka, ma większą zawartość substancji antyodżywczych (gł tanin)i ligniny wiec maja niższą wartość pokarmowa w żywieniu zwierzat monogastrycznych.

- Zaw bialka 13-30 % w SM, białko zapasowe składa się głownie z globulin (61-80 %) albumin (21-35 %)i glutein (12%) ze względu na potrzeby drobiu i świń białko grochu bogate jest w lizynę ale ubogie w aa siarkowe i trp.

-Głównym węglowodanem zapasowym jest skrobia (30-52% SM) przy czym nasiona pomarszczone zawierają jej mniej niż gładkie. Węglowodany nieskrobiowe 16-20% SM. Okrywa nasienna zbudowana głównie z celulozy, cukry sacharoza 30-38 % i galaktocukry.

-Zaw tłuszczu <2% SM nasion dominują kwasy linolowy i linolinowy (50-70 % wszystkich).

-Subst antyoddżywcze: inhibitory proteaz, lektyny, taniny, galaktocukry. Zaw energii metabolicznej w nasionach grochu dla świń wynosi 15,8MJ/kg SM, ogólna strawność pozorna białka surowego-86%, natomiast strawność pozorna liczona do końca jelita cienkiego 70%. Mieszanki dla loch prosnych nie powinny zaw więcej niż 15% a karmiących 25%. Zaw energii w nasionach grochu 11-12 KJ/kg paszy, mieszanki dla kurcząt brojlerów mogą zaw. 25-30 % nasion grochu, dla kur niosek 15-20%. Dla krow mlecznych jako pasza uzupełniająca 6,5 kg/szt/dz grubo ześrutowanych , dla opasów 2-2,5 kg.

BOBIK

-Stosowanie u zwierzat monogastrycznych ogranicza obecność subst antyodzywczych głównie taniny które występują głównie w okrywie nasiennej odmian kwitnących kolorowo.

-Nasiona zaw. 28-35% białka (gl albuminy i globuliny)zaw Lys 6,5-7,5% białka (mniej niż groch) jest niedoborowe w aa siarkowe i Trp,

-skrobia 40-45% SM (amylopektyna 55-66% a gorzej trawiona amyloza 34-55%) węglowodany nieskrobiowe 17-18%SM (dominuje celuloza1,4-1,7% i oligosacharydy2,4-3,0%). Zaw. Tł 1,0-1,7 % SM (80% stanowią kwasy nienasycone-gl linolowy, z nasyconych gl kw palmitynowy)

-Wartosc energetyczna dla swin 14,5 MJ EM/kg SM strawność jelitowa ok. 70 %. Obecność tanin innych subst antyodżywczych i celulozy obniżają strawność białka dlatego w mieszankach dla świń rosnących nie powinien przekraczać 20%, nie powinien być stosowany w żywieniu loch i knurków hodowlanych. Oprócz taniny zaw czynnik antytrypsynowy, lektyny, wicynę i konwicynę co ogranicza ich stosowanie u drobiu (wicyna i konwicyna powodują zmniejszenie spożywanej paszy i masy jaj u kur niosek), dla młodych kurcząt do 5% dla kurcząt rzeźnych do 10%. Niezalecany dla krów wysokomlecznych, dla cieląt poniżej 12 tyg i opasów do 10%.

ŁUBINY

-Należą do rodziny Lupinus, w Polsce uprawiane SA 3 gatunki: biały, żółty i wąskolistny. Na paszę używa się jedynie odmian słodkich o niskiej zaw alkaloidów,

-Zaw białka ogólnego w SM: biały-33%, wąskolistny-33%, żółty-44%. Zaw mniej Lys niż inne strączkowe (4,8-5%) ubogie w Met (0,7-0,8%) i Trp (0,7-0,9%). Białko żółtego zaw więcej Thr i znacznie więcej cystyny niż inne strączkowe. W białku zawartość cystyny w sumie Cys i Met jest większa niż przewidują normy żywieniowe dla świń i drobiu. Białko jest dobrze trawione przez świnie i drób i ulega intensywnemu rozkładowi w żwaczu.

-Niemal całkowity brak skrobi a duża zawartość węglowodanów nieskrobiowych (biały-39, żółty- 31, wąskolistny 42% SM) głownie glukoza, galaktoza, kw. uronowe, arabinoza i ksyloza. Węglowodany te nie są trawione przez drób grzebiący co jest przyczyną niskiej wartości energetycznej ale w dużym stopniu ulega strawieniu przez bakterie jelita grubego świń.

-Zawartość B-galaktozydów 6-10% SM.

-Zaw włókna jest wysoka z czego 88-90 % całej ilości jest w okrywie nasiennej (w białym mniej).Strawność włókna u świń jest wysoka bo jest dużo celulozy a mało ligniny.

-W białym ok. 10% tł w SM (gł jednonienasycone) w pozostałych 5-6% gł wielonienasycony. Spośród subst antyodżywczych łubiny zaw. L-galaktozydazy i alkaloidy. W białym i wąskolistnym głównie są to alkaloidy chinolizydynowe, w żółtym mogą być też duże ilości graminy. Zaw alkaloidów w łubinie nie powinna przekraczać 0,03% w SM. Ilość łubinu jaki można zastosować u świń zależy od il alkaloidów świnie są szczególnie wrażliwe na subst antyodżywcze zaw w białym dlatego ilość w paszy w 1 okresie tuczu do 4% w drugim do 10%. Żółty i wąskolistny do 10 % w 1 okresie i do 20% w drugim okresie tuczu. Mieszanki o dużej zaw łubinu muszą być uzupełniane Lys, Met i może też wystąpić niedobór Thr i Trp.

-W żywieniu drobiu głównym czynnikiem ograniczającym jest niska wartość odżywcza i skład aa białka. Mieszanki mogą zaw do 10% w 1 okresie tuczu a do 25% w 2 zoltego lub białego, udzial wąskolistnego powinien być nieco niższy. Wartość pokarmowa dla drobiu i młodych świń można zwiększyć usuwając łupinę nasienna która stanowi 20-24% masy nasion. W żywieniu przeżuwaczy nie ma ograniczeń, zalecana ilość dla opasow-1,8 kg/dzien/szt a jego udział w paszach treściwych wynosi 15%. Jest dobrą paszą dla opasanych jagniąt może stanowić do 1/3 masy dawki.

---