Modele bezpieczeństwa europejskiego
60.
1. wspólnota atlantycka - zakłada intensyfikację współpracy między państwami europejskimi i Stanami Zjednoczonymi, co ma doprowadzić do powstania wspólnoty interesów (nadrzędna rola NATO)
2. partnerstwo atlantyckie - zakłada najpierw zjednoczenie Europy Zachodniej, następnie zaś ułożenie stosunków na zasadzie partnerstwa ze Stanami Zjednoczonymi (EWO)
3. Europa europejska - zakłada ograniczenie wpływu obu wielkich mocarstw na bieg spraw na kontynencie (wycofanie polityczne i militarne USA oraz nieingerencję ZSRR)
- Europa zintegrowana w wymiarze gospodarczym, politycznym i wojskowym, odgrywająca rolę niezależnego bieguna systemu międzynarodowego
- Europa państw (od Atlantyku po Ural) - odprężenie, porozumienie, współpraca, przeniesienie ciężarów obrony na państwa narodowe, eliminacja bloków wojskowych
4. modyfikujący się bipolaryzm - zakłada zachowanie bloków wojskowych oraz patronat nad europejską współpracą ze strony USA i ZSRR
kryteria klasyfikacji
- instytucjonalne (neoliberalizm) - zgodnie z założeniami teorii organizacji instytucje zaangażowane są w podwójny proces: reformy w celu przetrwania oraz konkurencji w celu dominacji; proces adaptacji do nowej sytuacji jest wynikiem działań instytucji oraz zabiegów państw, których interesy instytucje realizują; zgodnie z kryterium instytucjonalnym istotna jest organizacja będąca nośnikiem systemu (NATO, UE, OBWE)
- terytorialne - dot. obszaru występowania europejskiego systemu bezpieczeństwa, i tutaj punktem wyjścia są bardzo szeroko zakreślone granice Europy, politycznie i geograficznie; modele: od Vancouver do Terespola (obszar państw demokratycznych); od Portugalii do Polski (UE); od Vancouver do Władywostoku (Europa w najszerszym wymiarze - model państw północy); od Atlantyku po Ural (Europa de Gaulla, obejmująca Rosję, wykluczająca USA)
- państwowe (neorealizm) - system bezpieczeństwa jest rozpatrywany z punktu widzenia roli i znaczenia jakie w nim odgrywają poszczególne państwa; pokazuje czyje interesy będą przez dany model realizowane, przy czym dotyczy to państw najważniejszych; modele: amerykański; francusko-niemiecki; rosyjski
- systemowe - model bezpieczeństwa europejskiego rozpatrywany jest z punktu widzenia formy systemu międzynarodowego; modele: zbiorowej obrony (elementem konstytutywnym jest sojusz funkcjonujący w systemie równowagi sił, bądź dominacji, którego zasadniczym zadaniem jest obrona jego członków przed zewnętrznym zagrożeniem militarnym (realizm); model integracyjny (suwerenność państw ulega osłabieniu, równowaga sił jest przezwyciężona, siła skoncentrowana jest w centrum i rozchodzi się w kierunku peryferii (koncepcja kół koncentrycznych określających różne obszary stabilności; Karl Deutsch koncepcja wspólnoty bezpieczeństwa) liberalizm); bezpieczeństwa zbiorowego (zachowana jest suwerenność państw, w idealnej formie odrzuca sojusze i zobowiązuje uczestników systemu do przeciwstawienia się agresji skierowanej przeciw któremukolwiek z jego członków; pluralistyczna wspólnota bezpieczeństwa (państwa które nie dzielą tych samych wartości, norm, reguł postępowania, lecz utrzymują stosunki pokojowe) idealistyczna wizja świata)
trójkąt bezpieczeństwa europejskiego
OBWE (tworzenie norm/formułowanie norm i przestrzeganie prawa międzynarodowego
/ \
EBRD / \ Euroatl. Rada Partnerstwa
Pakt stabilności / \ Partnerstwo dla pokoju
/ \ Rada NATO-Rosja
(porządek polityczno-ekon.) UE --------------------NATO (zdolności miltarne)
UZE
obecnie
kryterium model atlantycki model europejski model paneuropejski
instytucjonalne NATO UE/EOG OBWE
terytorialne od Vanc. do Teres. od Port. do Pl. państwa północy
państwowe amerykański fr. - niem. rosyjski
systemowe zbiorowa obrona proces integracji bezpieczeństwo zbiorowe
model bezpieczeństwa europejskiego
założenia
- niepodzielność bezpieczeństwa - bezpieczeństwo jednego państwa jest nierozerwalnie związane z bezpieczeństwem innych państw (deklaracja KBWE)
- bezpieczeństwo wszechstronne - obejmujące poza aspektem militarnym także aspekt polityczny, ekonomiczny, kulturowy, prawny, środowiskowy i humanitarny
- bezpieczeństwo kooperatywne - jest ono zapewnione na poziomie subregionalnym, regionalnym i globalnym poprzez uzupełniające się i wzajemnie wzmacniające wielostronne instytucje oraz działania bilateralne poszczególnych państw; obejmuje system zbudowany wg. trzech zasad: zaufaniu wynikającym z otwartości, przejrzystości i przewidywalności; wzajemnym zapewnieniu i reasekuracji; legitymacji i akceptacji zasady, że militarne ograniczenia istotnie zwiększają bezpieczeństwo członków systemu.
zagrożenia dla bezpieczeństwa
- militarne
- polityczne
- wymiaru ludzkiego
- ekonomiczne
- ryzyko socjalne
- ekologiczne