Zadania: aby wyjaśnić względna stałość zachowania się jednostki | aby wyjaśnić różnice w zachowaniu się różnych osób w różnych sytuacjach | aby przewidywać zachowania ludzi | aby zmieniać i modyfikować zachowanie, gdy zajdzie taka potrzeba
I Sytuacjonizm EGZOGENNE, opiera się na schem. S - R, indywidualne różnice wyjaśnia 1. uprzednio działającymi bodźcami 2. błędami w pomiarze. Stosuje eksperyment. Nie wyjaśnia myślenia twórczego (WADA!)
# HARTSHORNE, MAY (1929) Cecha uczciwości - oszukiwanie zależało od sytuacji. # ALLPORT: Zach - nawyk - cecha # ASCH - Wpływ grupy na postrzeganie odc. 36% uległo. ZIMBARDO -Eksperyment ze strażnikami i więźniami DERLEY, LATANE - rozproszenie odpowiedzialności # KELLOGS - Dziecko ludzkie z szympansem # BADANIE NAD PLEMIENIEM IK # MARKS: byt kształtuje świadomość
II Personologia ENDOGENNE, twórcy t. cech: Alpt, Glfd, Ctl, Eys, Big5 | w rozwoju człowieka biorą udział motywy, plany itp. | zachowanie człowieka jest wzgl. stałe, bez wzgl. na sytuację | opiera się głównie na met. korelacyjnej i badaniach longitud | w życiu potocznym ludzie posługują się kategoriami cech | krytyka w 60-tych (Mischel: same cechy prowadzą do błędów, posł. się stereotypami, fałszowania, generalizacji) | odchodzono od teorii cech i uwzględniano inne elem. np.: motywy, cele…| psych. cech doszła do głosu - BIG FIVE
McAdams: Cechy odzwierciedlają różnice w zachowaniu i osobowości ludzi. Ekstrawertyzm i neurotyzm mają znaczną stałość. Sytuacja nie wpływa zazwyczaj silniej na zachowanie niż cechy | Costa, McCrea Badają neurotyzm, ekstrawersję i otwartość po 6 latach. Stwierdz. znaczne korelacje: N 0,83 E 0,80 O 0,83| E. Kelly badał zmienność N i E po 20 latach: N 0,60 E 0,70 po 45 latach: N 0,31 E 0,27 (mniejsza stałość) | Brock: badał uczniów LO i w wieku 30l samoakceptację Q-sortem oraz przystosowanie: S0,27/ P 0,33(M)0,23(K) | Campbell: badał inwentarzem zainteres. zawod. Strong'a w odstępie 30l - korelacja 0,56. | Terman (twórca konc. inteligencji) - 2 gr. wybitnie intel. dzieci, które badał po 40r.ż. - wynik: nie wszyst. były wybitne. | Woodruff: stałość jednego zachowania jest większa niż zagregowanego.| Snyder, Tanhe: high-monitoring (pragmatycy) -zachowanie występuje w zależności od sytuacji; low-monitoring (idealiści) - kierują się zasadami, przekonaniami.
Stałość zachowania (jest większa u osób odchylonych od normy)
#Zależy od czasu: maleje wraz z jego upływem #Zależy od rodzaju cechy: N i E są bardziej stałe niż samoocena i przystosowanie #Zależy od typu osobowości: u jednych pewne cechy są bardziej stałe niż u innych. #Zależy od wieku: u dzieci stałość jest mniejsza niż u dorosłych #Zależy od sytuacji: gdy sytuacja jest jednoznaczna to wtedy wpływ osobowości jest mały. || Stałe cechy mają wysoki współcz. dziedziczn. np. inteligencja 0,52
Ciągłość kumulacyjna - wynika z kumulowania się konsekwencji własnego zachowania
Ciągłość interakcyjna - przekonanie A > zach A > zach B > przekonanie A
III INTERAKCJONIZM = współdziałanie, wymiana | Zmiana zachowania osoby A powoduje zmianę zachowania osoby B i na odwrót | Osoba A tworzy warunki swego własnego zachowania.
I Osoba Sytuacja II Osoba Sytuacja= mech. III Osoba Sytuacja = dynam.
Zachowanie Zachowanie
Interakcjonizm genetyczny - przedstawiciele: Endler, Edwrds, Emmons, Dierer.
Wrodzone Sytuacja Reakcja
OSOBOWOŚĆ - (łac. persona) Omnibusowa teoria osobowości | Integracyjne ujęcie osobowości - organizacja, system który rządzi się prawami innymi niż poszcz. części (Rubszjn: dynam. organizacja, struktura) | Hierarchiczne ujęcie osobowości - (Mc Adams) | Różnicowe ujęcie osobowości - coś, co różni | Przystosowawcza teoria osobowości - (Darwin) psychika służy adaptacji człowieka do środowiska. Osobowość - mech. przystosow. Ujęcie zakł. świad. aktywn. jedn. - czł. kształtuje środ, przeksztca je
Zakres szeroki: całość psychofizyczna (All, Nut, Gufd) (postawy, zdolności, morfolog, fizjologia, potrzeby, zainteres, temp) | bez właśc. fiz. nie byłoby proc. psych. psychika powstaje i wyraża się za pośrednictwem ciała | właściwości fizyczne określają możliwości człowieka | ciało i psychika są silne ze sobą związane
Zakres średni: wył. z osobow. cechy fiz; osobowość to całość psychiczna | Stern: wyodrębnia dwa rodzaje cech stanowiących osobowość : 1. stos. czł. do otoczenia i samego siebie (dąż, wart, przekonania) 2. dyspoz. sprawnośc. bądź instrum. (jak dobrze), zdolności (+ 3. stylistyczne) | Festinger, Łukaszewski: zachowanie jest organizowane przez rozbieżność informacyjną
Zakres wąski: włącza tylko cechy treściowe (pozn-motywac), pomija cechy formalne (instrum. i temp. | bez temp. i zdolności - trakt. je jako różnice indywid). | Kelly: t. konstruktów osobistych; osobowość to system konstruktów: zrozumieć osobowość to poznać konstrukty pozwalające przewidzieć zachowanie | Łukaszewski: osobowość to organizacja systemów jednostki dotyczących otoczenia własnej osoby i jej czynności.
Argumenty p/wąskiemu: charakteryst., że intelekt włączają do osobowości główni przedstawiciele psychologii osobowości | Cattell: w każdym zach. przejawiają się 3 elem: dynamika, temp, zdolności | Bez intelig. nie można wyjaśnić intencjnlnści zach. | Zdolności wyznaczają poz. wykonania podmiotu (nie można wyjaśnić efektów, osiągnięć, podst. działań) | W rozwoju jednost. zdolności indywid. w znacznym st. wpł na kształt. się innych funkcji psych. (plany, zainteresow, wiedza, obraz własnej osoby) | W osobowości wszystkie funkcje działają w połączeniu | Zdolności nal. od najb. stałych własności człowieka - rezygnacja z nich powoduje iż osobowość przestaje posiadać funkcję wyjaśniającą i predykt. | Teoria C. Mitchel: Osob. bez zdolności nie integruje
5 argumentów Strelaua: temp - wynik ewolucji genet, osobowość - wytwór społeczny | temp - charakteryst. dla czł. i zwierz. Osob. tylko u czł. | temp - od urodzenia, osob powst. przez interakcje czł. ze środ. | temp. determ. formal. cechy, a osob treśc | osob jest łatwiej modyfikowalna niż temperament
Poglądy M. Zuckermana: osobowość w pewnym stopniu jest zauważalna u zwierząt | osobowość w podobnym stopniu zdeterminowana jest biologicznie i społecznie | temperament kształtuje się w wyniku interakcji z otoczeniem | nie jest jasne rozumienie między aspektami formalnymi i treściowymi | pewne cechy osobowości trudno zmienić
Temperament (poz. reakt) wpł. na st. aktywn. jedn, przejawia ona aktywny lub bierny styl zach; motywuje do preferowania lub unikania pewnych sytuacji i zachowań; trudno oddzielić od innych właściwości funkcjonowania psychicznego człowieka.
TEORIE OSOBOWOŚCI: Podział ze wzgl. na: st.ogóln | moc predyktywną i eksplanac: mocne i słabe | na powstanie: t. indukcyjne: od faktu po sądy ogólne / t. dedukcyjne: od sądów ogólnych do szczeg (Kelly) / t. ind - ded (Glfd, t. intelektu) | na treść: struktury osob. / funkcji osob. /rozwoju osob. (uczenia się, Adlera, ról społ)
Teorie struktury osob (z jakich el. skł. się osob i w jaki sposób jest zbudow?)
Teorie cech (Alpt, Gd, Ctl, Eyc, Big5) Cecha - neurops. strukt. powod. że podm. reaguje na pewną klasę bodźców traktując je jako równoważne Cecha: inicjuje, ukierunkowuje zachowanie adaptacyjne, ekspresyjne | istnieje realnie | nie jest tożsama z nawykiem (bardziej ogólna, kształt się później) | nie jest tożsama z postawą (postawa ma wyraźnie określ. przedm. i znak; postawy są ogólne oraz szczeg; cechy są zazw. ogólne)
B.Zawadzki: cecha - zmienna hipotetyczna (nie istnieje obiekt.), wyprowadzana z ludzkiego zachowania - o cesze wnioskujemy na podst. zach. | Allport : Cecha → Zachowanie; dymensja (koncepcja) - różni ludzie różnią się pod względem poziomu cechy, można ich uporządkować wg natężenia danej cechy.
Typ - pewnego rodzaju idealny wzór, prototyp, który spełnia wszystkie warunki pojęcia
Koncepcja typu zakłada, że istn. związki m. typami; u pewn. osób określ. powiąz. m. cechami przejaw. się mniej/bardziej wyraźnie niż u innych (typy idealne i mierzalne).
Typy można wyodrębnić ze względu na: bud. fiz. (typy konstyt) | fizjologię (Pawłow: silny, słaby, zrówn, niezrówn) | psychikę (Jung: E / I) inne czynniki (z analizy czynnikowej)
Czynnikowa teoria osobowości R. B. Cattella (1.raz analiza czynn. do badania osob). | zach. czł. - funkcją osob. i syt.: S-O-R; R=f (O,S) | osob. umożliwia przewid. zach. jedn. w określ. czasie / sytuacji, można ją scharakt za pom. cech | zach. jedn. w określ. sytuacji jest f. cech osobowości i cech sytuacji: R = f (S1, T1 + S2, T2 …) | przy rozw. różnych zad. odmienne proporcje wpływu cech osob i syt. | w zach. czł. biorą udział trzy rodzaje cech: Dynamiczne, Temperamentalne, Uzdolnieniowe
Dynamiczne 1. Ergi: (dynam,konst, źródł; wrodz): seks, towarz, opiek, bezp, głodu 2. Sentymenty: (dynam, środ, źródł; nabyte) przedmiot sentym. - ja, inni, instyt, rzeczy, czynności 3. Postawy: (dynam, środ i powierzchn) Najb. obserwowalne. Przejawiają się w zach: w tendencji do dział. od/do obiektu; mogą być wyraż. słownie, uświad. bądź nie (projekcja); mogą być badane za pomocą kwestionariuszy.
temperamentalne konstytucjonalne; wiążą się z formalnym aspektem informacji.
UZDOLNIENIOWE = poznawcze: skuteczność działania
Zdolności: CENTRALNE - konstyt; ogólne param pracy mózgu które wpł. na kształt. się innych zdoln. pozn. Cechy: szybkość pamięci, łatwość kojarzenia, inteligencja płynna | Lokalne - środ, konstyt; wrodz. i nabyta organiz. pól sens. i motor. | Czynniki pośredniczące - instrum, sprawcze, nabyte; nawyki umysłowe, powstałe pod wpływem uczenia się, inteligencja skrystalizowana
Metoda indukcyjna Catella Podział cech: Cechy indyw: specyf. dla podmiotu | wspólne: porównanie ludzi miedzy sobą | powierzchniowe: wyodrębniane są w oparciu o analizę korelacji źródłowe: wyodrębniane w oparciu o analizę czynnikową
Cechy: | indyw - wspólne | powierzchn - źródłowe | dyn - temp - uzdoln
Eysenck stw, że czynn. Cattella są ze sobą skorelowane. Wydzielił podstawowe (E,N,P).
Eysenck - Dymensjonalna teoria osobowości (na podst. anal.czynn)
Ekstrawertyk: nastaw na zewn, impuls, aktywny, działa pod wpł. chwili, ma wielu znajomych, lubi ruch, ryzyko, często zmienia pracę, łatwo wpada w gniew, nie można na nim polegać, optymista, asertywny, poszukujący doznań, beztroski.
Introwertyk: nastawiony do wewnątrz, woli samotność, lubi planować, aktywny intelektualnie, rezerwa wobec innych, rzadko agresywny, kontroluje emocje, pesymista.
Neurotyzm: chwiejność emocjonalna, łatwo zmien. nastroje, skłonność do zamartwiania się, brak wiary we własne siły, poczucie niższości, lęki, depresje, reakcje kompulsywne, poczucie winy, nieśmiałość, trudności w kontaktach z ludźmi
Psychotyzm: zaburzenia proc. pozn., predysp. do psychoz, gorsza koncentr. uwagi, gorsza pamięć, ruchy nieadekw. do sytuacji, mało adekw. poz. aspiracji, agresywny, zimny, egocentr., impuls, aspoł., twórczy | brak fizjol. podstaw psychotyzmu.
Psychopata: trudn. warunkowania, kier. się popędami, nieczuły, hedonist., emocjon. niedojrzały, brak rozsądku, powierzchowny czar, niewierny, brak im stylu, antyspołeczni, patologicznie egocentrycy, nie zdolni do większych uczuć, nieodpowiedzialni, brak planu życiowego, życie seksualne trywialne, skłonność do przestępczości.
|
I |
E |
|
I |
E |
uczenie się |
szyb |
wol |
obraz następczy |
słab |
+ |
remininsc |
mniej |
więk |
Obr nast. spirala |
długi |
- |
poz. aspir |
wyż |
niż |
Zjaw czynności |
+efek |
- |
próg uspok. |
wyż |
niż |
|
|
|
wytrwałość |
wyż |
niż |
Błąd czasu |
-przc |
|
Inteligencja - bystrość, jasne myślenie, dobre wyniki w nauce, sukcesy, w znacznym stopniu wrodzona | niezależna od pozostałych wymiarów | w szk. podst. E mają lepsze wyniki, a I w LO | osoby introwertywne więcej czytają
SZEŚCIAN INTELIGENCJI: Proc. umysł.: rozumowanie, pamięć, percepcja | Materiał: werbalny, liczbowy, przestrzenny | Właściwości formalne: siła, szybkość
Poziom czwarty: nawyki myślowe a postawy społeczne.
Twardość (autorytaryzm)
liberalizm --|-- konserwatyzm
(radykalizm)Miękkość
Poziomy osobowości : L4 - nawyki umysł., postawy społ. | L3 - nawyki, cechy zachow., E, I, N, P, IQ (zdeterm biol. i środ.) | L2 - zjawiska sprawdzone empir., warunk., persew., reminisc., błąd czasu, próg pobudzenia | L1- konstrukty teoret; pobudz., hamow.
Składniki osobowości: skł. poznawczy; zdolności, inteligencja | skł. konatywny (wolicjonalno-motywacyjny) | skł. afektywny, temperamentalny (ekstrawersja, introwersja, neurotyzm) | skł. somatyczny (budowa ciała)
OSOBOWOŚĆ - trwała organizacja charakteru, inteligencji, temperamentu, właśc. fizycznych jednostki, która determinuje specyfikę przystosowania się do środ.
OCENA TEORII EYSENCKA: pozytywna: ujęcie dymensjon. | płynne przejście między zdrowiem a zaburz. |wyelimin. szereg błęd. sądów | opierał się na bad. eksp.(twarda met) | stworzył własne metody(MPJ, EPJ, MMQ) negatywna: panbiologizm teorii | pomija ambiwertyków, zajmuje się krańc. przypadk. | co znajduje się po przeciwnej str. N? | nie wyjaśnia czy wys. N to już nerwica, czy potrz. są inne czynniki | nie opisał pola P - E i P - I | nie wskazuje na biol. podstawy psychotyzmu | zajmuje się formalną stroną osob. | nawiązywał do Pawłowa, ale inaczej go rozumie
Badania weryfikacyjne:
Zckrmn, Kuhlman, Camac (1978) zastos. szereg metod (skale, testy) i wyodrębn 3 czyn: (E-Tow,aktywność) (N-Em,złość,lęk) (P-imp,auton,konform,agres)
Poszuk. doznań Eysenck wiązał z E, a badacze z P | gł.osiągn. jest lepsze zrozumienie czynn. P (nonkonf, brak ogranicz w poszuk. doznań, brak odpowiedzialności, impuls., niski poz. socjalizacji) - cechy te są char. dla psychopatii (dewiacja społ.) | stud. i wykładowcy szkół artystycznych mają wyższy poziom P niż psychotycy. Sugeruje to, że inne cechy niż psychotyzm wchodzą w skład czynnika P. | kobiety mają wyższy poziom czynnika N, a mężczyźni czynn P.
MODEL „Big-5”: model oparty na bad. różnych warstw społ. i środow. (samoopis, inwentarze, longitud. studia, obserwacja, analiza czynnikowa); CEL: szukanie podst. czynników osob. (czynnikowa teoria Cattela jako teoria wyjściowa) || Q-Sort + NEO
O - otwartość (oryginalność, ciekawość, szer. zainteres., otwarty umysł, wrażliwość estet.) C - sumienność (efektyw., dobra organiz., planowość, pracowitość, rzetelność, odpowiedz., dokładność, kontrola emocji, opanowanie, produkt., lubi gratyfikacje, wys. poz. agresji) E - (aktywność, agresja, ufność, hedonizm, asertywność) A - zgodność (docenianie innych, uprzejmość, ufność, entuzjazm, łatwe uleganie innym, mało scept., ciepły, wybaczanie, współczucie innym) N - (lęk, samoobwinianie się, napięcie, drażliwość, nieśmiałość) (+6 - inteligencja Ch. Brand)
Co charakteryzuje te czynniki? stałość czasowa, dobry predyktor zachowania | wys. poz. czynn. C - predyktor powodzenia zawod. | N i A - zadowolenie z życia, stan zdrowia (choroba wieńcowa) O - zainteres. zawodowe | duża trafność prognostyczna | niezmienność - mogą być wyodrębn za pom. różnych metod | uniwersalność - wyodrębnione niezależnie od wieku, rasy, płci
W oparciu o Big5 utworz. kwestion. do bad. czyn. osobowości NEO-FFJ (OCEAN).
Ocena metody i modelU: + daje pełny, wyczerpujący i rozłączny opis czynn. osob. (czyn. nieskorelowane) + metoda może służyć do badań naukowych i stosowanych + nadaje się do badań wstępnych (eksploracyjnych) - brak mu teoretycznych podstaw (model statystyczny) - ujęcie niefunkcjonalne i nierozwojowe
Porównanie OCEAN z PEN Eysencka: czynn. A i C związane z P Eysencka | wys. czynn. A to: grzeczny, mało stanowczy, troszczy się o dobre samopocz. innych | wys. czynn. C to: grzeczny, mało stanowczy, postępuje zgodnie z zasadami | uzewnętrznianie lub brak przejawia się w czynn. A i C, a u Eysencka w czynn. P. | czynn. C - zorganizowanie, samokontrola, potrzeba osiągnięć || model NEO-FFJ pełniej opisuje osobowość niż PEN || PEN nie uwzgl czynn. O - może być trakt. jako odwrotność czynn. P, lecz twórczość nie jest początk. skorelowana z czynn. P (O - aspekt zdolności pozn.)
|| model Eysencka tworzy wyjaśnienia (sposób indukcyjny → od badań do tw. ogólnych)
Teoria konstruktów osobistych G.A. Kelly'ego (1955).
Tworz. w sposób dedukcyjny, nawiązuje do Mapy Poznawczej Tolmana || czł. zachowuje się podobnie jak uczony (stawianie hipotez, weryf.) || świat realny poznajemy za pomocą konstruktów osob., które ujmują to, co zawarte jest w zjawiskach (abstrakty danej grupy zjawisk, mają charakter bipolarny [duży - mały]) || konstrukty ułożone są hierarch. wg st. ogólności (od góry) || zdarz. mogą być przez różnie osoby różnie interpret. w zal. od hierarchii konstruktów || przepustowość (otwartość) - łatwość włączania nowych informacji || konstrukty dot. przedm., zjawisk, ja itd. || gdy zmienia się pojedynczy konstrukt, zmienia się cały system || konstrukty określają drogi, po których przebiegają proc. pozn. || konstrukty służą zapamiętywaniu myśli || równocz. z percepcją przebiega projekcja - rzutuje na świat własne wizje, marzenia || antycypacja - główna f. pozn. wiąże się z percepcją - dzięki temu, że zdarzenia nowe zawierają cechy starych zdarzeń (powiązanie konstruktów ze sobą) || uczenie = zmiana konstruktów || potwierdzane antycypacje utrwalają istn. konstrukty || ciągle tworzymy nowe konstr. (tworzenie jednych i odnawianie drugich staje się przyczyną zmiany świata) || model rzeczywistości danej jednostki (konstrukty) ciągle się zmienia i udoskonala || procesy emocjonalne są wtórne do procesów poznawczych || konstr. pozn. pozwalają przewid. postępowanie czł.
Rep-test (OB. wymienia 30 postaci, porównuje je ze sobą (wygen. konstruktu) Konstrukty dają możli. analizy statyst. i klinicznej, określają złożoność poznania || egocentryzm/allocentryzm - czy jedn. tworząc konstrukt bierze pod uwagę własną osobę || za pom. RepTestu możemy poznać sys. pozn. i określić właśc. treściowe (czego dotyczą konstrukty) || Kelly zaleca stosowanie wywiadu || w złożoności poznawczej brak różnicy między dystymikami a osobnikami normalnymi || występuje różnica między histerykami a osobnikami normalnymi (u histeryków jest wyższy poziom złożoności poznawczej i niższy ambiwalencji) || różnica między N a normalnymi w zakresie abstrakcyjności konstruktów || brak różnic między neurot. a normalnymi w zakresie egocentryzmu
Koncepcja poziomów osobowości (D.P. McAdams) 3 poziomy:
1. Cechy ogólne: niezal. od kontekstu przejawiają się w różn. syt., repertuar tych cech przedstawia Big5 2. Konstrukty rozwojowe i motywacyjne: motywy, wartości, dążenia, strategie, taktyki: PERSONAL CONCERNS 3. Pojęcie własnej osoby, tożsamość - tworzenie historii własnego życia, pojęcia własnej osoby, definiowanie siebie || Łatwo jest poznać cechy drugiej osoby; łatwo I poziom, najtrudniej jest III || + szer. ujęcie |
- niejasne rozróżnienie m. II i III | - traktowanie poziomów jako niezal. | - poz. wyodrębn. w oparciu o kryt. metodol. - CEAN w I poz, a EN - zdeterm. biol, AC - stylistyczne.
3 p o z i o m y o s o b o w o ś c i :
Kelly: 1 poziom - T || Pawłow: 1. Odruchy bezwarunk. - instynkty, popędy, emocje 2. I US - odr. warunkowe 3. II US - mowa i myślenie Rubinsztejn: Instynktowne formy zachowania | Nawykowe | Działanie inteligencji|| Reykowski: Poziom mechanizmów popędowo-emocjonalnych | Struktury poznawcze || Łukaszewski: Poziom automatycznej regulacji | Poziom świadomej regulacji || Mądrzycki: 1. Poziom wrodzonych dyspozycji (o podłożu biol.) - popęd-emocj, temper i instrum (pozn. i wykon.) 2. Poziom treściowych i formalnych nawyków, pierwotnie i wtórnie automat, przyzwyczajeń, schematów; 3. Poziom świadomej aktywn. intencjonalnej: wiedza o sobie i świecie zewn., cele, plany, strategie dział itp.
1. Poziom wrodzonych dyspozycji
# A popędowo - emocjonalne
potrzeby - wymogi, których spełn. jest niezb. dla kont. życia, rozwoju i prawidł. funkcjon. czł. || Podstawowe (fizjol.) - powstają w filogenezie - stanowią najb. podst. właściw. osobnicze || Inne - poprzez warunk. || Podział Murray'a - 112 potrzeb wiscerog. (fizjologicznych) i 28 psychogennych || Podział Maslowa - 1.Fizjologiczne + homeostat., 2. Bezpieczeństwa 3. Przynależności i miłości (brak-patologie!) 4. Szacunku (ADLER) 5. Samourzeczywistnienia, 6. Wiedzy i rozumienia, 7. Estetyczne -6,7 mało ważne || Hierarchia nie musi być stała (CK. Norwid) || niezaspokojenie potrzeb... ||
popędy i emocje: Freud: popęd życia i śmierci || Woodworth: popęd - ogólna en. motyw. org. do dział.|| Hull: Popęd dynamizuje zach., nawyki je ukierunkowują R=f (popędu, nawyku) || Hebb: popęd - niespecyficzna aktywacja mózgu || Większość uczonych mówi jednak o wielu popędach i rozumie je jako motywy o podłożu biologicznym. Popęd może zostać wzbudzony przez apetyczną potrawę, a więc „bez potrzeby” || R.Zajonc - emocje w porównaniu z procesami poznawczymi stanowią bardziej pierwotną formę orientacji w otoczeniu i mechanizm przystosowawczy (reakcja emocjonalna jest szybsza w porównaniu z działaniem poznawczym) || U zwierząt potrz. zaspok. są za pom. instynktów (całość gnost-popęd-motoryczna) || U wyższych zwierząt i czł. instynkty się rozpadają i pozost. skł. popędow (motyw o podł. biol., u czł. nie są tylko zdeterm. biol., ale także kulturowo) || większość popędów działa na zasadzie sprz. zwr. uj. (na zas. homeostatycznej) || Zaspok. potrzeb → emocje pozyt., niezaspok. potrzeb → em. negat. || Emocje wiążą się z pobudkami zewn. (pobudki aktywizują potrzeby) i potrzebami || Darwin: emocje i ich przejawy są celowe i służą przetrwaniu jedn. i gat. oraz przystos. do środ. (r. steniczne mają znaczenie adaptacyjne).
emocje - wynik rozwoju ewoluc. || emocje występują już u noworodków (ekspresja emocjonalna jest wrodzona) | emocje występują u zwierząt wyższych | emocje w por. z proc. pozn. są bardziej pierwotne filo- i ontogenet. (bardziej pierw. r. przystosowawcza) | dyspozycje emocjonalne są wrodzone, ale także są modyfikowane przez środ. i kulturę
# B TEMPERAMENT: dyspoz. temp. (właśc. formalne) są w większym stopniu wrodzone niż emocje || liczne badania wskazują na znaczną trwałość temp. i jego odziedziczalność || Strelau: biologizm temp. zdeterm. jest przez blok: UH > UAutonom > Usiatk > pień mózgu || E+N- → skł. do em. pozyt; E+N+ → skł. do em. negat. || Temp. przejawia się we właśc. fal mózgowych: E → wys. ampl. i mała częst.; I → niska ampl. i duża częst. || U Eysencka temp. w E-I i N + Zuckermann || Big5 || Gdy środ. jest zgodne z czynn. nabytymi → wtedy następuje kumulowanie, gdy niezgodne → to następuje ich hamowanie || dziecko silnie aktywne i środ. ubogie w stymul. → wtedy podwyż. się reakt. dziecka; dziecko silnie reaktywne i środ. ubogie w stymul. → wtedy nast. spadek reaktywności, rozchwianie (zaburzenia neurotyczne) || Jednostka ulega wpływowi środowiska → przystosowuje się, hamuje tendencje wrodzone || środ. bogate w stymul. powoduje niższą reaktywn. || Jednostka poszukuje środ. w celu uzyskania zaspokojenia, stymulacji || Przekszt. środ. zgodnie z własnymi potrzebami || wrodzone predysp. nie pozwalają czł. w pełni przystos. się do środ. || ludzie różnią się ilością wrodz. predysp. || CATTELL - czynniki A + F - dot. temperamentu
# C DYSPOZYCJE INSTRUMENTALNE (poznawcze i wykonawcze)
wRODZONE || analizatory sensoryczne i ruchowe || EYSENCK - IQ niezależne || CATTEL - czynnik B || IQ jest dziedziczna ||
Koncepcja Hebba inteligencja A → wrodzone potencjalne możl. intelektualne
inteligencja B → aktualny poziom rozwoju intelektualnego jest interakcją A i środ.
Cattell: inteligencja płynna → wynik wrodzonych czynników, testy niezal. kultur.
inteligencja skrystalizowana → cz. wrodz. i środ.
II Nawyki (nieświadomy poziom)
Podmiot nie wie jak zaspokoić potrzeby dopóki nie zapozna się z przedmiotem, który służy zaspokajaniu potrzeby ponieważ brak mu struktur gnostyczno-popęd-motorycznych || Pierwszy kontakt z obiektem wytwarza dyspozycje w zachowaniu człowieka || FREUD, Murray: kateksja pozytywna / negatywna (pewne obiekty przyciągają) || Nuttin: KANALIZACJA POTRZEB następuje wytworzenie tendencji aby ją zaspokajać w podobny sposób || Teorie uczenia się: zaspokajanie potrzeb następuje dzięki wyuczonym odruchom warunk || Często zaspokojenie potrzeby następuje przez met. prób i błęd. || Jeżeli określone war. są powtarzane, z czasem kształtują się nawyki → odruch warunkowy, utrwalony w sposób automatyczny (z upływem czasu wykonywany jest mniej automatycznie).
NAWYKI Pierwotnie automatyczne → od początku nieświadome (większość nabywalnych nawyków: jedzenie, załatwianie potrzeb fizjol.) || nigdy nie były uświadamiane || kształtują się poza świadomością || są najbardziej trwałe
Wtórnie automatyczne → powstają w późniejszym okresie; czynność najpierw wykonywana jest świadomie, a później staje się nawykiem || Ludzie różnią się jeśli chodzi o stopień rozwoju nawyków (os. infantylna, kultury tradycjonalistyczne i kolektywistyczne kierują się nawykami, co utrudnia rozwój społ.)
PRZYZWYCZAJENIA - zautomatyzowae czynności, którym towarzyszy tend. do ich wykonywania (f. wektorowa - zarówno ukierunkowuje i dynamizuje działanie)
Nałogi: pewn.rodzaju nawyki; silne negat. przyzwycz. obejm. mech. fizjol. i psychiczny; kształtuje się sztuczna potrzeba; utrudnia zmianę przyzwyczajenia.
Czynniki powodujące nałóg: lęk, chęć polepszenia nastroju, ucieczka od rzeczywistości
Przyzwyczajenia i pierwotne odruchy automatyczne powstają wbrew naszej woli.
Nawyki są wynikiem uprzedniego dośw. (char. konkretny - określone w każdej sytuacji).
Świadomość - może być skierowana na czas przeszły, teraźniejszy, przyszły || najmłodsza onto- i filogenetycznie || służy posług. się mową i myśleniem abstrakcyjnym || różni czł. od innych gat. || pozwala tworzyć cele i działania || mowa daje możliwość korzystania z cudzych doświadczeń || pozwala czł. przewidywać bieg zdarzeń, skutki działań || pozwala sterować własnymi myślami || pozwala weryf. oceny i skutki własnych działań || myślenie hipot.-deduk. od 11-12 r. życia Piaget || daje możl. kształtow. rzeczyw. i jej przekształcania; kształt. własnej osoby || kierowanie samym sobą (panowanie nad własnymi popędami, emocjami, nawykami) || dzięki mowie i myśleniu abstrakc. możliwe jest trafne rozpoznanie bodźców (zróżnicowanie) || większa efektywność procesów poznawczych || stwarza lepsze war. dostosow. naszych działań do rzeczywistości
Wygotski: proces kształtowania się świadomości stwierdza, że najpierw myślenie związane jest z: działaniem (myśl nie wyprzedza działania), || interioryzacją: przenoszenie mowy zewn. do wewn. || Mowa wewn. jest uproszczona, skrócona, ma specyf. charakter, daje nam możl. kierowania samym sobą (posługiwanie się symbolami) || Nie można utożsamiać myślenia z mową wewn., gdyż mowa jest narządem myślenia → w mowie przejawia się myślenie || Wyższy poziom kieruje niższym (świadomość kieruje nawykami i dyspozycjami wrodzonymi).
Świadomość daje możliwość najlepszego funkcjonowania, ale my nie zawsze się nią kierujemy: Silne pobudzenie emocjonalne hamuje świadomość || osłabiona jest w syt. zmęczenia, deprywacji potrzeb, zażycia narkotyków, w przypadku chorób psychicznych.
Nawyki nie muszą być zaburzone w momencie silnego pobudzenia, gdyż są dobrze utrwalone || Zaburzona świadomość kieruje się nawykami albo popędami || świadomość najbardziej zaburzona jest przy zab. psychicznych || świadomość - najbardziej subtelny mechanizm, ale zarazem najłatwiej się psuje || ludzie racjonalni, refleksyjni głównie kierują się świadomością || ludzie nieracjonalni, psychopatyczni, impulsywni kierują się popędami || Psychologia klasyczna, poznawcza - człowiek kieruje się świadomością || Behawioryści - osobowość to nawyki, świadomość jest złudzeniem || Psychologia konstytucjonalna, biologiści, psychoanaliza głębi - człowiek rządzi się wrodzonymi popędami, potrzebami.
TEORIE FUNKCJONALNE OSOBOWOŚCI
ukierunk. aktyw. czł, czyn. zewn. || wg psych. głębi czł. dąży do przyjemności, do zaznaczenia mocy, osiągnięć (Adler) || do samourzeczywistnienia (rozwój potencjalnych możliwości) || Trankel: człowiek dąży do nadania sensu życia, do realizacji celów, planów, dążeń (Little, Nuttin) ||
Do funkcjonalnych należą: Freud || Teoria przystosowania (Darwin-Schaffer) || teoria Adlera (dążenie do mocy) || cybernetyczna teoria funkcjonowania człowieka,
|| teoria samourzeczywistnienia || teoria dezintegracji || teoria celów, planów, dążeń (Emons / Little).
Homeostatyczne: człowiek dąży do zewn. i wew. równowagi na zasadzie sprzężenia zwrotnego ujemnego.
Teoria przystosowania (Dollard, Miller, Cattell, Shafer, Shobren)
Wywodzi się z teorii ewolucji Darwina → organizm przystosow. się do środ. poprzez własne zmiany morfologiczne i fizjologiczne || Koncepcja Darwina została rozwinięta przez C. Bernarde i W. Cannona || Homeostaza: zdolność do utrzymania warunków wew. przy zmieniających się warunkach zewn.
Teoria przystosowania fizjol. i psych.
Cattell: przystos. zewn. → ADAPTATION: biol. i kulturowo-społ. (do norm społ., wart. i światopoglądu) || Przystosowanie jest wynikiem socjalizacji, interioryzacji || dobre przystos. to spełnienie war. podpierających się normami przystosowanie WEWN. → ADJUSTMENT: fizjologiczne (stałość środ.wewn. temp. ciśn. krwi) i psychiczne (wg Cattella jest to wewn. mech. psych., dzięki któremu adaptacja zewn.jest możliwa) || U podstaw przystosowania leżą potrzeby i ich zaspok. || Gdy na drodze do celu systematycznie stają przeszkody to jednostka może je usunąć, zmienić cel lub drogę, skoncentrować się na zagrożeniu, niebezpieczeństw jakie płyną z niezaspok. potrzeby.
frustracji → gdy jednostka nie może znaleźć rozwiązania || przejawia się ona w agresji; agresja: werbalna, behawioralna; może być skierowana na przeszkodę (obiekt udaremniający), może być przenoszona na inną osobę lub obiekt, na siebie (samoagresja)
regresja:cofnięcie się do zach. z okresu wcześn. (myślenie irracj. w okresie kryzysu)
fiksacja: usztywnienie r. w sytuacjach trudnych. || apatia: rezygnacja ze wszyst.
poziom frustracji zależy od: wartości celu || liczby celów udaremnionych || od wielkości progu frustracyjnego (odporność na frustrację, temperament) || liczby prób
OCENA TEORII:
Wszyst. potrzeby działają na zasadzie homeostat. (są to niższe potrzeby zwierząt) || Zach. czł. nie można sprowadzić tylko do przystos. (Nuttin: czł. przyst. środ. do własnych potrzeb). || Człowiek dąży do optimum pobudzenia , a nie do likwidacji napięć || Zdrowy człowiek nie szuka napięć, ale je redukuje || Człowiek - istota reaktywna - przystosowuje się do świata; jest istotą mało racjonalną, świadomą, zdeterminowaną przez przeszłość; staje się człowiekiem pod wpływem środowiska.
Heterostatyczne:
Nie dążenie do równowagi a do ROZWOJU, wzrostu || czł. - istota aktywna; dokonuje wyborów i przystos. świat do własn. potrzeb || skierowana jest na przyszłość || Akceptuje odmienność motywacyjną czł. od zwierząt || Powstały w wyniku krytyki teorii homeostat.
Teorie poznawcze (Kelly, Łukaszewski) - bunt przeciwko behawiorystom i psych. głębi || człowiek jest podmiotem działania, jest racjonalny || zach. wyznaczane jest przez inf. treści zaczerpniętych z zewn. i wewn. || Zachowanie kierowane jest przez inf. || Info - zgromadzone i zakodowane stanowią system poznawczy, który może być charekteryz. na wymiarach: złożoność - prostota, zamknięcie - otwartość, sztywność - giętkość, ego- allocentryzm, opis - ocena.
System poznawczy: wiedza deklaratywna (co jest?) i proceduralna (jak jest?)
Wiedza: Info., które człowiek może uświadomić, aktywować, przekazać innym.
Osobowość: org. poznawcza, org. systemów inf. dotyczących otoczenia i samego siebie || Jednostka jest układem regulującym układy w otoczeniu, jest układem samoregulującym, percepcyjnym, przechowującym, przetwarzającym, wykorzyst-m info.
Cykl ten nie jest cyklem powtarzającym, działa na zasadzie sprz. zwrotnego dodatniego
Rozbieżność między inf. napływającymi a zakodowanymi staje się bodźcem do działania.
Czł. tworzy modele, plany → rozbieżność między nimi a rzeczyw. pobudza do działania.
Teorie intelektualistyczne (poznawcze): głównymi procesami psych. są procesy poznawcze. Emocje i motywacje są wtórne w stosunku do p. poznawczych - ujęcie redukcjonistyczne, gdyż sprowadza człowieka do komputera
Przeciw: nie rozbieżność między info., ale między potrzebami jest motorem do działania || istnieje poziom świadomy, ale człowiek nie rządzi się tylko nim, ale także popędami i nawykami, które są nieświadome.
Teorie działaniowe (Little, Mądrzycki):
Człowiek poznaje świat, zastanawia się nad tym, jak najlepiej przeżyć własne życie, co należy zrobić by zrealizować własne cele || Aktywność intencjonalna jest gł. działalnością || działanie to: tworzenie, realizacja, ocena planów || wzbogacanie dośw., własnej osoby „ja” || Człowiek ma skłonność do widzenia w sobie przyczyn sukcesów, porażek (skłonność do przeceniania możliwości).
Teorie bliskie heterostatycznym i rozwoju:
Alfreda Adlera psych. indywidualna: akceptuje to, że człowiek jest istotą społeczną i dąży do rozwoju ||odrzuca panseksualizm Freuda || poczucie niższości i dążenie do mocy jest motorem do działania || czł. = istota racjonalna i świadoma, obdarzona twórczym myśleniem (jaźnią), dzięki której sama tworzy własną osobowość || człowiek sam stawia cele i je realizuje || ludzie nie są ofiarami losu, ale jego panami || dziedziczność i dośw. = budulec do tworzenia siebie || ludzie - zdolni do altruizmu, humanizmu, współdziałania, ps. humanist. || na postęp. czł. nie wpływają fakty, ale mniemanie o nich || każdy czł. ma pogląd na własne cele, osobę, stawia sobie cele, których nie można zrealizować - fikcje || ludzie mają podobne cele, ale inne sposoby ich realizacji || style kształtują się we wczesnym dzieciństwie tj. 4-5r. życia i są względnie stałe (aby zrozumieć czł., trzeba sięgnąć do wczesnych lat życia),
kompensacja poczucia niższości - podstawa zachowania człowieka,
trwałe i głębokie poczucie niższości stanowi kompleks niższości (nie występuje proces uspołecznienia).
Kompleks niższości - przejawy: przeświadcz. o własnej wyższości, nadzw. zdolnościach, przechwałki, chełpliwość, tendencja do poniżania innych, snobizm, męskość u kobiet, kobiecość u mężczyzn, przestępczość, trudności wychowawcze
REZULTATY:
Negatywne: głupie popisywanie się, trudności wychowawcze, przestępczość, narkomania, alkoholizm, ucieczka od życia, ucieczka w choroby.
Pozytywne: dążenie do rozwoju, rozwój kompensacji (hiperkomp.) || nerwica → ucieczka przed trudnościami, które grożą klęską || nieświadome wykorzystanie symptomów wstrząsu. Asekuracja jest charakt. dla osób nieprzystos. do życia (np.infant.)
Najw część uspoł. zawdzięcza się kontaktom z matką (pierwowzór kontaktów społ.):
Zbyt silny kontakt prowadzi do rozpieszczenia || Zbyt słaby kontakt powoduje, że dziecko traci wiarę we własne siły. || Dla uspoł. ważne są także kontakty z ojcem. || brak kontaktu z rodzicami prowadzi do kompleksu || Ważna jest kolejność urodzenia.
Ocena teorii: optymistyczny obraz człowieka || zwraca uwagę na działanie pozyt. środ. wychowawczych (nagroda, zachęta) || zwraca uwagę na ważność motywu dążenia do znaczenia || sprowadza motywację do jednego popędu → poczucia niższości
Teoria dezintegracji pozytywnej K. Dąbrowskiego:
Krytyka przystosowania || Jednostka wszechstr. przystos. to jedn. podporz. najb. przeciętnym normom społecznym || Przystosowanie = intelekt na usługach popędu || Rozwój polega na budow. wyższych poz. funkcjon. || osłabienie → dezintegracja - rozbijanie niższych pozi. jest możl. dzięki budowaniu wyższych || Rozwój od popędów prymityw. do pop. w istocie ludzkich (np. dążenie do twórczości, doskonalenia) || od struktur niezrównoważonych do zrównoważonych || od działań pod wpływem czynn. reaktywnych do bodźców wew. || od przystos. do codziennych war. do ich zmieniania || Integracja osob.: scalanie, uporządk. ego wg. Barona || Nerwica sprzyja dezintegracji || Integracja ruchowa wyższa u zwierząt niż u ludzi || Aby nastąpił rozwój musi dojść do rozbicia niższych struktur oraz scalanie na wyższym poziomie || pętla integracja > dezint > integracja - na coraz wyższym poziomie || Teza, antyteza, synteza - nawiąz. do Hegla
Dezintegracja:
Jednopoziomowa - w okresie dojrzewania || rozbicie mech. automat. || zależność zachowania od czynn. zewn. || zmienność i skłonność do negat. nastrojów || niezdolność do samodz. wartościowania || myślenie schematyczne || podatność na wpływy
Wielopoziomowa spontaniczna - samodz. wartościowanie || wewn. ustalona hierarchia wartości || rozwija się myślenie refleksyjne || poczucie winy, wstydu || kryzysy wewn.|| znaczny udział świadomości i woli
WIELOPOZIOMOWA zorganizowana: duży udział refleksji, samokontroli || autopsychoterapia || rozwój empatii || gotowość niesienia pomocy || autonomia (uniezależnienie się od niższych mech.) || odpowiedzialność
RÓWNOLEGLE || NASTĘPCZO (Procesy integracji i dezintegracji odbywają się.)
Dezintegracja patologiczna - U chorych psychicznie.
Integracja wtórna pozytywna - scalanie struktur psych. || Rozwój wyższych systemów wartościowania.i mechanizmów || zdolność do współczucia || rozwój zdolności twórczych || społeczna odpowiedzialność
Integracja i dezintegracja - właściwość jednostki, właściwość rozwoju społ.; proces dezintegracji przełomowy, refunduje osobowość (burzy się stary porządek rzeczy).
Rozwój wg Obuchowskiego: nadbudowa wyższych struktur nad niższymi
Rozwój wg Dabrowskiego: zachodzi poprzez dezintegrację || Żeby dojść do wyższego poziomu należy zdezintegrować niższy poziom. || Dobra choroba to nerwica - rozbicie struktur niższych. || Osoba neurotyczna jest bliższa osobie twórczej || Część osób nerwowych to osoby wybitne || artyści - niedojrzałość em. jest OK, ale u innych nie!
Przeciw: Dąbrowski za szeroko pojmuje nerwicę
Osobowość a działanie
Paradygmat był redukcjonistyczny (wszyst. proc. sprowadz. do proc. pozn. - Łuria , Leontiew , Rubinstein , Bruner , Little)
Psychologia konatywna - podstawową jednostką badań psychologicznych są plany, dążenia, działanie człowieka || zasadniczy proces - działanie || działanie jest specyficzne dla czł. || ujęcie działaniowe jest nieredukcjonistyczne || człowiek jest istotą aktywną a nie reaktywną || dzięki działaniu zmieniamy rzeczywistość
Murray - główna f. osob. to zaspokaj. potrzeb i planowanie spos. osiągnięcia celów
Zachowanie reaktywne trwa tak długo jak bodziec || zach. reaktywne u człowieka i zwierząt || czynności chaotyczne i mimowolne, bezcelowe - to nie działanie ||
Royce, Powell: sys. teleogeniczny zorient. na cele || sys. teleogenet.- tworzący cele
PROC POZN. umożl. zaplanow. działania, przewidywanie skutków, wykorzystanie uprzedniego dośw., wiedzy || # PROC. MOTYW. - pobudzają do działania || # PROC. EMOCJ. - wyst. przed i po działaniu, chyba że są silne (destrukcyjny wpływ) || # proc. wolicj. i kontroli umożliw. koncentr. się na celu, wytrwałość w realizowaniu celu panowanie nad emocjami.
4 ASPEKTY DZIAŁANIA
motywacyjny (kierunkowy) - do czego zmierza podmiot?
(POTRZEBY, WARTOŚCI, DĄŻENIA, CELE, PLANY)
instrumentalny - skuteczność, zdolności, IQ, wiedza, umiejętności
(ZDOLNOŚCI, WIEDZA, STRATEGIE, SCHEMATY, NAWYKI I UMIEJ.)
stylistyczny - w jaki sposób czł. coś robi, style działania
(TEMPER., STYLE: POZN., DZIAŁANIA., INTERAKCJI SPOŁ., ŻYCIA)
podmiotowy - to jaką funkcję wobec ja spełnia działanie
CZYNNIKI DZIAŁANIA
PODMIOT: czł. dążący do... pojedynczy lub grupa: zespołowo - razem będzie szybciej || POŁĄCZONE działanie musi być wykonane przez grupę osób
Przedmiot - obiekt na które działanie jest skierowane || Cel - uzyskiwanie pożądanego wyniku, motywacja do działania || Leontiew: polimotywowanIe: wiele celów pobudza do działania, ten sam motyw może być realizowany na kilka sposobów || warunki działania: sytuacja w której działanie się odbywa: -wewnętrzne (stan zdrowia, motywacja, zdolności) i zewn. (fizyczne i społeczne: kooperacjA || rywalizacja || FACYLITACJA || HAMOWANIE SPOŁ. || AKCEPTACJA SPOŁ. DLA DZIAŁANIA LUB JEJ BRAK) || Sposoby działania - zależnie od celu dobieramy różne metody || Style działania || Środki działania (narzędzia, narządy) || Skutki działania - zamierzone (osiągnięty cel , wynik) i niezamierzone (1. pozyt., 2. negat. - zmęczenie ,utrata zdrowia + błędy (rozbieżność między zamierzeniami a osiągn., błędy ORIENTACJI, DECYZJI, WYKONANIA) + wypadki (skutki błędów) || Plan działania - cel i operacjon. celu
Proces działania:
1. Planowanie (cel + operacjon.)
PLAN IN ACTION - nie przewiduje całego procesu działania || plany wykonuje równolegle z działaniem (zadania b. trudne, zad .zbyt łatwe, dzieci)
PREPLAN wypływa z potrzeb i dążeń || rozważenie co jest najważniejsze || ustalenie celu - zwykle najpierw ogólnego, potem szczeg. || OSOBY NISKOREAKTYWNE nie potrz. planu, WYSOKOREAKTYWNI tak. || D=f (W,Ps) || D=f (Wz,Ps)-(Wk,Ps) || Jeśli zyski przewyższają straty to podejmujemy działanie
GOLLWITZER:
intencja celu (goal intention) - decyzja dot. realizacji celu
intencja wykonywania (implementatation intention) - plany dot. realizacji celu
Sama intencja celu daje 1\3 prawdop. jego realizacji , ale z intencją wykonawcza wzrasta. EYSENCK: intencja = działanie || nie zawsze intencja oznacza działanie - zmiana celu, rezygnacja z niego, wpływ opinii innych
ZNACZENIE PLANOWANIA: ekonomizacja działania i racjonalizacja || wszechobecne || gdy zadanie jest złożone - trudne - ma charakter abstrakcyjny - cel nie może być osiągnięty za pomocą istniejących schematów || służy kontroli i ocenie działań
PLANOWANIE NIEWSKAZANE: spontaniczność || brak czasu || prosta sytuacja
2. REALIZACJA - może odbywać się na materiale konkretnym lub abstrakcyjnym, czynności: zasadnicze (bezpośrednie , prowadzące do celu), pomocnicze (zabezpieczające, kontrolne) uboczne (+przy okazji wykonywania celu) || wykonyw. czynności może być liniowe lub rozgałęzione || działanie dzieci jest nie ukierunkowane || u czł. dorosłego wyst. potrzeba utrzymania kierunku - pokonanie przeszkód wewn. (np. zmęczenie) i zewn. || silne motywy pomagają w pokonaniu przeszkód i koncentracji uwagi || Yerkes - Dodsona: motyw. powinna być średnia (zależy to od temp, IQ i dośw. - WYSOKOREAKTYWNI - optimum w lewo)
KUHL brak zdolności do podejmowania działania, wytrwałości i efektywności zależy od deficytu procesów kontroli || Silna kontrola - orientacja na dział. - szybkość decyzji, usuwanie przeszkód, wys. efektywność || SŁABA KONTROLA - orientacja na stan, myślenie w trakcie działania o przeszłym (porażki) teraźniejszym (stres) i przyszłym (możliwe niepowodzenia) - osobom tym jest się trudno zmobilizować
kontrola umożliwia skupienie się na celu, odsunięcie motywów pobocznych, konfrontowanie celu z wynikami i regulację (korektę na zas. sprz. zwr. m. planem a wynikami działania) || procesy wolicjonalne związane z siłą ego (panowanie nad emocjami, nie ulegnie dezorganizacji) || końc. etap realizacji: w planie występują CZYNNOŚCI KONSUMACYJNE- spożytkowanie osiągnięć (nie po celach pośrednich, tylko końcowym) || czasem nie osiągnięcie celu jest przyczyną satysf, ale sama czynność
3. OCENA
por. celu z wynikiem, ludzie chcą wyjaśnić nieosiągnięcie celu - procesy atrybucji. Rodzaj mechanizmu obron. || siła tendencji jest większa przy zad. ważnych , publicznych,
GOLLWITZER: Proces działania:
1. potrzeby dążenia, zamiary - faza przeddecyzyjna MOT
2. ustalenie i operacjonalizacja celu - faza przeddziałaniowa WOL
3. czynności realizujące osiągnięcie celu - faza działaniowa WOL
4. ocena celu - faza postdziałaniowa MOT
UKIERUNKOWANIE OSOBOWOŚCI to trwałe i nadrz. tend. motywac. jednostki, gł. dążenia i działania, stanowią je potrzeby, przyzwycz., zainteres., wartości, poglądy, plany życiowe mierzone na 3 wymiarach osobowości: Wrodzone popędy || Sztuczne potrzeby || Nałogi , zainteresowania , potrzeby || bezpośrednią działalnością kierują plany a pośrednio potrzeby i zainteresowania
Zainteresowanie - składnik motywacji pozn. i wewn., sprzyja koncentracji uwagi i wykon. zadań długofalowych, dążenie do poznania, powiązane z uczuciami i emocjami pozytywnymi, ukierunkowuje procesy poznawcze, percepcja jest wybiórcza, zgodna z zainteresowaniami, wpływa na procesy pamięci, (duża wiedza w sferze zainteresowań - zapamiętywanie mimowolne) i myślenia (często na określone tematy, skierowanie uwagi na zainteresowania), na działanie (zamiłowania do działania w sferze zainteresowań), wiąże się z zaciekawieniem (WITWICKI : ciekawość trwała i czynna - powodowana syt. zewn., bodźcem - a przy zainteresow. samemu aktywnie szuka się bodzców)
Cechy charakterystyczne zainteresowania: zawsze kierunkowe || przedmiot zainteres. || zakres (szeroki , wąski) || siła (częstotl. aktów poznawczych związ. z przedmiotem) || trwałość - czas utrzymywania się zainteresowania || struktura - ze względu na strukturę wyznaczmy zainteresowania:
jednokierunkowe || dwukierunkowe (dwuogniskowe) | wielostronne (zogniskowane) - poświęcenie uwagi jednej sprawie, która powiązana jest z innymi ||| amorficzne (bezkształtne) - zbliżone do zaciekawień: wielostronne i płytkie
Zainteresowania a zdolności:
Zdolności -> działanie -> efekty-> zainteresowanie || wpływ zdolności na zainteres. waha się od 0,16 do 0,46 || wpływ obustronny (sprężenie zwrotne) || Zainteresowania wzbogacają wiedzę, mogą być pożądanym motywem uczenia się, są motywem pracy oraz dają satysf. z tego co robimy i wpływają na sys. wartości || słaby rozwój zainteresowań sprzyja różnym deformacjom (alkoholizm, przestępstwa) -> możemy to zmienić poprzez rozpoznanie aktualnych zainteresowań || resocjalizacja
W jaki sposób mogą kształtować się zainteresowania:
przez wzmocnienie wewnętrzne - wykonywanie czynności, która sprawia nam przyjemność || przez wzmocnienie zewnętrzne - stosow. różnego rodzaju pochwał i nagród > może dawać odwrotne skutki
zainteresowania a ich wpływ na plany życiowe: zainteres. nie jest jedynym czynn. wyboru np. szkoły , sprzyja lepszym wynikom w nauce || zainteres. wpływa na wybór zawodu, ciągłość pracy, na sposób spędzania wolnego czasu
wartości - czynniki kierujące zachowaniem człowieka: normy społ. określają postępow. człowieka, co jest porządne z moralnością i indywidualnym punktem widzenia
Stanowią je: sądy preskryptywne (nakazy) || sądy proskryptywne (zakazy)
Sądy: opisujące (niewartościujące) || oceniające || NORMATYWNE (pro,pre)
Wartości to pewnego rodzaju standardy zewnętrzne dla socjologii a wewnętrzne dla psychologii (-> zinternalizowane)
ROKEACH - wartości - trwałe przekonanie, że dane postępowanie czy stan jest bardziej pożądany niż przeciwny || dzieli wartości na:
1. instrumentalne - śr. i spos. działania || ostateczne - stany końcowe, cele ||
2. indywidualne || społeczne ||| 3. DEKLAROWANE (stereotypy) || REALIZOWANE (pochodzą od nas)
Normy dotyczą tylko spos. postępowania, wartości pożąd. celów i spos. postęp.
Wartości to system uporządkowań wg preferencji , wartości decydują o postępowaniu w sytuacjach konfliktowych
Funkcje wartości: regulują zaspokajanie potrzeb || w przyp. konfliktu decydują o tym co ma być zaspokajane || mają wpływ na wybór celu i sposobu jego realizacji || mają wpływ na ocenę własnego działania (są podstawą samooceny)
Epstein: sUBSYS. ŚWIADOMY - werbalny (przej. od innych; zw. z wypowiedziami, racjonalizuje zachwania z doznaniow.) || SUBSYS. DOZNANIOWY, przedświadomy (z siebie; zw. z emocjami) || stw. on, że DOZNANIOWY WPŁYWA BARDZIEJ na zach!
normy, które mają różny stopień ogólności (zew. I wew.) i mogą być standardami społeczno - osobowościowymi
normy: 1. zwyczajowe (konwencyjne, normy zach. - nieprzestrz. ich spotyka się z różnymi sankcjami) 2. moralne - określ. co dobre a co złe || zaspokaj. swoich potrzeb nie przeszkadzając innym || prawne - z moralnych utrzymują
POGLĄD NA ŚWIAT: względnie spójny zespół przekonań, sądów, supozycji dot. przyrody, społ. i jednostki, z którymi wiążą się odpow. wskazania dot. postępowania || Tworzony w wyniku własnego doświadczenia || Właściwość czł. która odróżnia go od zwierząt - posiadanie ogólnego i abstrakc. obrazu świata || Ukształt. poglądu na świat jest wyznaczn. dojrzałości społ. i osobistej
Supozycje - sąd o świecie o małym stopniu pewności || przejście między TAK a NIE || wątpienia (negat) przypuszcz. (pozyt) || mały st. pewności-supoz., duży - przekonanie
Światopogląd - społ. ukształt. obraz świata || pogląd na świat - indywid. pogląd, zależny od kultury, religii (ale do pewn. stopnia)
Myślenie racjonalne a autystyczne - kierowane przez emocje:
em. negatywne > myślenie obronne - em. pozytywne -> myślenie życzeniowe
Ludzie skłonni są bardziej akceptować dogmaty o charakteze pozyt.
TREŚĆ ŚWIATOPOGLĄDU:Jak powstał świat? Jakie siły nim rządzą? Czy świat jest dobrze urządzony i czy jest sprawiedliwy? Czy ludzie są racjonalni czy nie ? Co jest najważn.: jednostka czy społeczeństwo?
Cechy formalne poglądu na świat: złożoność- bogactwo wiedzy, liczba kategorii którą jednostka posługuje się do opisu świata || spójność treściowa - logiczna zgodność sądów ze sobą || spójność afektywna m. treściami- łączenie zjawisk pozyt. z pozyt. a negat. z negat.; błędy! nierozwojowość! || Brak spójności - powoduje dysonans; pobudza do poszukiwania treści || otwartość: zdolność do asymilacji i akomodacji vs ZAMKNIĘTOŚĆ || RACJONALNOŚĆ - pogląd opierający się na faktach i przesł. log. (ekstrapolacja- przenosz. wniosków z tego co znamy na to co czego nie znamy) Irracjonalność - oparta na myśl. życzeniowym , kierowana emocjami
Funkcja poglądu na świat: poznawcza - służy interpretacji i asymilacji zjawisk || obronna- łagodzi lęki (spójny pogląd na świat) | Puszczyński, Grineberg , Solomon - światopogląd - obrona przed lękiem przed śmiercią, pozyt. samoocena broni przed lękiem || pogląd wiąże się ze znalez. sensu życia || Obuch: znalezienie sensu życia powoduje że człowiek może max. wykorz. swoje potenc. możliw. || Bielicki: lęk przed śmiercią rodzi wiarę w życie nadprzyrodzone || człowiek znajduje sens życia we własnej aktywności oraz innych ludzi || Podstawą sensu życia może być pogląd na świat || Brak sensu życia > nerwica noogenna || normatywna - z pogl. wypływają określone wartości, normy społ. i pogląd na świat determ. nasze zach. (nie w pełni)|| stanowi podst. identyf. społ. - ludzie o pewnych poglądach czują się bliscy sobie || pogląd jako racjonalizacja dla działań wynikających np. . z agresji || pogląd na świat - pochodny od światopogl. ogólnego (społ) || religijność i sens życia są niezależne || Zaborowski, Adaniec: racjA ostateczna - pewna zasada, aksjomat, na którym opierają się treści deskryptywne i preskryptywne.
Umiejętność odraczania gratyfikacji (potrzeb) - aby planowanie doszło do skutku czł. musi hamować impulsy wewnętrzne i zewnętrzne
W.Mischel - odraczanie gratyfikacji (rezygn. z mniejszej nagrody teraz na rzecz większej nagrody później), odracz. gratyf. w pewnej prostej formie występuje u małych dzieci np. powstrz. potrzeb fizjologicznych || Narzucanie sobie zasad, ograniczeń, co stanowi element samokontroli swoich popędów i wiąże się to z siłą Ego
Odraczanie gratyfikacji wiąże się z : wiekiem, IQ, orient. na osiągnięcia, społ. odpowiedzialnością i przystosowaniem, odpornością na pokusy, warunkami społ-kult, wychowniem
1. KRANIEC: osoby wybierające większe i odległe nagrody || orientacja na przyszłość || staranne planowanie || wysoka motwacja i samokontr. || spontaniczne zachowanie || wys. poz. aspiracji || mniej niekontrolowanych zachowań
2 kraniec: osoby wybierające bezp. gratyfikacje || skonc. na teraźn. || impulsywne || nie pohamowane || często u psychopatów i przestępców
3 obszary czasowe: teraz (dzieci żyją teraźniejszością) przeszłość (ludzie starsi , z urazami , ci którzy coś kiedyś znaczyli) przyszłość.
Osobowość pozwala na interpretację przyszłości i reinterpretację przeszłości
MOTYWACJA WEWNĘTRZNA:
Czerpanie zadowol. nie tylko z celu, ale z procesu działania - uniezal. od gratyfikacji ||
Deci: u podstaw motywacji wewn. leży potrzeba AUTODETERMNACJI - bycia czynnikiem sprawczym działania. 2 prawidłowości:
1. Gdy ludzie są motywowani wewn.> spostrzegają przyczynę działania w sobie i na odwrót || nagrody, kary, ograniczenia, nadzór - spada motywacja wewn.
2. Kiedy wzrasta poczucie kompetencji - wzrost motywacji wewnętrznej
Uczniowie mają motyw. wewn. gdy nauczyciel nie jest nastawiony na kontrolę a na autonomię. Kary / nagrody mogą sprzyjać motyw. wewn.: gdy akcentowana jest informacyjna a nie kontrolna funkcja nagród (nagradzamy kompetencje)
Stan idealny: motywacja wewnętrzna i zewnętrzna w harmonii (sprzyjają sobie)
Festinger i Carlsmith:
2 grupy badanych || przekonywanie badanych, że badanie jest interesujące (a było bardzo nudne) || ci, którzy dostawali pieniądze uznali zadanie za mniej interesujące (motywacja zewnętrzna hamuje wewnętrzną) || brak pieniędzy - uznali zadanie za interesujące
MURRAY: używa pojęcia PROGRAMU SERII (serial program) || ludzie którzy interesują się intensywnie czymś powracają do tego ochoczo każdego dnia || nazywa tę aktywność PROAKCJĄ - wypływa z motywów wewnętrznych || reakcja - wypływa z motywów zewnętrznych
LITTLE: personal projects - całość zawierająca cel i sekw. działań skier. na jego realizację. CECHY CHARAKTERYST: cele i pobudki stw. przez jednostkę || interuje on dziedzinę poznawczą, afektywną i behawior. || organizuje bieżącą aktywność i spojrz. w przyszłość || rozwinięty w czasie oraz zalezny od kontekstu syt. i jego spostrz. przez jednostkę
Metoda do badania PERSONAL PROJECTS (projektów osobistych) - PPA(nalysis)
Plany - ekspresja `ja', zadania - wynikają z normatywnych oczekiwań środow.
LITTLE wyszedł od KELLY'EGO, poza tym przejął KONATYWNĄ od BRUNERA.
EMMONS: osobiste dążenia (personal striving) - podobne do planu osob. || to, co człowiek typowo robi || może się składać z szeregu zadań (np. dążenie do poprawienia relacji z innymi) || trwające poprzez dłuższy okres czasu || akcent na kierunek działania, a nie wynik || uważa, że osobiste dążenia powinny być obiektem badań psych. osob. || wyjaśniają większą wariancję „ well - being”
SZEWCZUK:
plan życiowy to system celów , do których jednostka zmierza + zasady jego realizacji
project to , co zamierzamy robić , ale też to obecnie robimy
PLAN ŻYCIOWY- sformułowany przez jednostkę cel główny powiazany z szergiem planów pomocniczych + ogólny zbiór zasad ich operacjonalizacji (def. Mądrzycki)
cechy: plany / zadania życiowe dotyczą spraw b. ważnych dla podmiotu || są realizowane przez dłuższy czas || obejm. znaczną cz. codz. aktywn. jedn. || odzwierciedl. potrzeby, wartości, poglądy jednostki.
Plan życiowy <> plan działania <> cel życia <> marzenia.
Brak długotrwałego planu u: dzieci || osób niepełnosprawn. || uzależnionych || ludzi będących w trudnych warunkach życia
1. LICZBA PLANÓW || 2. TREŚĆ PLANÓW (edu, rodzinne) || 3. WIELKOŚĆ PLANÓW (liczba planów cząstkowych, czas + wysiłek || RÓŻNORODNOŚĆ || 5. STOPIEŃ WAŻNOŚCI || 6. ZGODNOŚĆ DRÓG DOJŚCIA Z NORMAMI || 7. ST. TRUDNOŚCI || 8. REALISTYCZNOŚĆ || 9. SZCZEGÓŁOWOŚĆ jedni bardziej, inni mniej || 10. ELASTYCZNOŚĆ modyfikowalność w trakcie działania || 11. ROZPIĘTOŚĆ CZASOWA || 12. ST. INTEGRACJI
WPŁYW CECH PODMIOTU NA PLANY ŻYCIOWE
1. WIEK || 2. PŁEĆ (zw. z wychowaniem; K zorient. na rodzinę i edukację M na ekon. (szcz. na wsi) || 3. IQ - bardziej intelig - edu, mniej - zawód || 4. TEMP - wpływ na szczegółowość planów, samodzielność w realiz. planu || 5. POTRZEBY - indyw. potrzby jedn. wpł. na plany || 6. WZÓR ZACHOWANIA A vs B (A - cele trudniejsze, większa wytrwałość)
WŁAŚCIWOŚCI PLANOWANIA I REALIZ. PLANÓW JAKO WYMIARY OSOB.
LITTLE - PPA || FRESE, STEWART, HANNOWER - Goal Orientation & Planfullness - 3 czynniki skali - ORIENT. NA CELE | PLANOWOŚĆ | ORIENT. SPOŁ. || NOSAL - SOrientTemporalnej - 6 podskal || ZALESKI, WIECZORK-SKA:
1. STOPIEŃ ORIENTACJI NA CELE || 2. planowość skłonność do robienia planów || 3. TEND. DO PLANOWANIA OGÓLNEGO vs SZCZEGÓŁOWEGO || 4. UKIERUNK. TELICZNE - treść planów, na jakie cele podmiot jest zorient || 5. BOGACTWO TREŚCI ŻYCIA || 6. PRODUKTYWNOŚĆ || 7. INTEGRACJA TELICZNA (hierarchia) || 8. PERSPEKTYWICZNY POZIOM ASPIRACJI = poz. trudności celów || 9. ORIENTACJA SPOŁECZNA || 10. ZAANGAŻ. EMOCJ-MOTYW
C. ROGERS - SELF CONCEPT - zorganizowana spójna pojęciowo całość składająca się ze spostrzeżeń swoich właśc. i spostrzeżeń swego stos. do innych ludzi i różnych aspektów życia, włącznie z przypisywanymi im wartościami.
ORGANIZM - Doświadczenie obejmuje wszystko co w organizmie, umiejscowienie wszelkiego dośw. || całość dośw. > POLE FENOMENOLOGICZNE - indywid. układ odniesienia znany jedynie samej jednostce | od niego uzależn. jest zachowanie | pojęcie nietożsame z polem świadomości
JA - całość wyodrębniona z pola fenomenologicznego | spójna postać pojęciowa złoż. ze spostrzeganych relacji m. JA a innymi i m. JA a różnymi aspektami życia || postać ta może być dostępna świadomości || ja idealne - ja realne
SUBCEPCJA - zdolność do rozróżniania nieświad. doświadczeń i do reagowania na nie
ZGODNOŚĆ (brak) m. JA a ORG.-gdy inaczej spostrz. się siebie i inaczej doświadcza
2 POTRZEBY - SAMOAKCEPTACJI | SZACUNKU ZE STRONY INNYCH
ALLPORT - wyszedł od GESTALT || nacisk na CECHY i POSTAWY || OSOBOWOŚĆ - DYNAMICZNA ORGANIZACJA W JEDNOSTCE TYCH SYSTEMÓW PSYCHOFIZ., KTÓRE DETERMINUJĄ JEJ SPECYF. PRZYSTOSOWANIE
PROPRIUM - uświadamianie sobiewłasnych stanów jako czegoś, co tworzy spójną całość i należy do JA. Proprium nie jest wrodzone i rozwija się w czasie.
AUTONOMIA FUNKCJONALNA - dana czynność może stać się celem samym w sobie nawet jeśli była podejmowana z jakiegoś powodu. A.F. uważa dojrzałe motywy za różnorodne i samopodtrzymujące się współczesne systemy wywodzące się z sys. poprzedzaj., lecz funkcjonalnie niezależne od nich.
JUNG - PSYCHE - CAŁOŚĆ PROCESÓW PSYCH. || 4 FUNKCJE PSYCHICZNE: MYŚLENIE vs UCZUCIA; PERCEPCJA vs INTUICJA || FUNKCJA WIODĄCA || POSTAWA - spos. reagowania na doznania wewn/zewn., determinuje spos. postępowania i subiekt. dośw. || INTROWERSJA - negat. stos. do przedm., określ. przez czynn. subiekt., wewn. || EXTRAWERSJA - pozyt. nast. do przedm., zorient na zewn.
RUCH PROGRESYWNY - gdy górę bierze świad-ść: wola, motywacja || vs REGRES.
Style pozn wg Gardnera. określa je jako regulatory pozn, postawy pozn. Oznaczają one indyw. spos. funkcjon. pozn. pośredn. m. stanem wewn jedn a syt zewn. || Pkt wyjścia - psychoanal. koncepcje ego. Podkreśla on rolę proc pozn w realizacji autonomicznych fkcji ego polegającej gł na dostosowaniu tej realizacji do wymagań otocz. 5 zmiennych (w znacznym st. od siebie niezal. i odpowiad. różnym rodzajom syt. przystosow): 1 Selekt uwagi różn. indywid. w syt. wymagających koncentacji na okr. aspektach syt., pomijając inne. 2 Ekstensywn eksploracji st. równomiern. rozłoż. uwagi na poszcz.części pola percepcyjnego w syt. wolnych od konfl.spostrzeż-go czy infomc-ego, duża ekst.koreluje dodatnio z kompulsywn. i przewagą mech obronnych izoloacji i projekcji 3 Tolerancja na niereal dośw - gotow. do akcept. niereal. dośw. w syt. gdy odbierane inf. są ze sobą sprz. lub niezg. z utrwalonymi nastawieniami, także w syt. niejednoznaczn 4 Zróżnicowanie pozn. liczba i wielk. grup w które łączymy spostrz. obiekty - 5Integracja asymilacyjna spostrz. ze śladami pamięciowymi /utożsamianie- rozróżnianie/ utożsamianie bodźców, niwelowanie różnic m. kolejn. inf., efekt asymilacji - efekt kontrastu, silna as - duża siła mech. obr. represji.
NUTTIN - RELACYJNA T. REGULACYJNA: osob. to spos. funkcjon. obejm. 2 bieguny: JA - zbiór czynn. i potencj. możl. jednostki i ŚWIAT - jest jej przedm. wewn. (osob. bez świata nie istn!) || PRZEDMIOT - niezb. kat. wewn. proc. psych. || funkcj. psych. może istn. jedynie w ramach struktury która zakłada aktywne odnies. do świata przedm. (OSOB. JEST UKONSTYT. PRZEZ SIEĆ DYNAM. STOS. ZE ŚWIATEM) || Psychologia powinna badać zachowanie || SAMOOCENA - jej wyznaczn. są nasze przypuszcz. co inni o nas myślą || OSOBOWOŚĆ - ustrukturowany zbiór możliwości specyf. interakcji z samym sobą i ze światem. || FUNKCJA - dostos. świata do swoich potrzeb i zamierzeń
LĘK GRAY I SPIELBERGER: E-I oraz N - wtórne wymiary w stos. do lęku i impulsywn. || U podstaw lęku leży wrażli. org. na warunkowe sygnały kary lub braku nagrody i związ. z nią łatwość wytw. reakcji lękowych || U podstaw impulsywności - na war. sygn. nagrody lub braku kary i zw. z nią łatwość wytw reakcji warunkowych na te kategorie bodźców || Introwertyk ma większy poz. lęku i niską impuls., lepiej nabywa reakcje warunk. na sygnały kary || Podstawą różnic indyw. w zakr. lęku jest hipokamp i przegroda || Impuls-nść wiąże się z aktywn. niektórych struktur ukł limb. i przedniej kory mózg ||U podstaw impuls. leży - jak w przypadku ekstraw. -niski poziom aktywowalności (stała tend. do obniż. poz. aktywacji, sprzyjający poszuk. doznań) || Impuls. koreluje dod. z E, P i posz. doznań. || Spielberger: Stan lęku to reakcja lękowa na konkretny bodziec negatywny, zaś cecha lęku to stała tendencja do reag. lękiem na bodźce sygnaliz. zagroż. POCZUCIE KONTR. WG ROTTERA. z t. uczenia się zakłada on, że ludzkie zachowanie jest kierowane przez wzmocn. i oczekiwania || Rotter trakt. umiejscowienie poczucia kontr. jako pewien wymiar osob. || Poczucie kontr wew: tendencja do oczekiw., że wyniki zależą wyłącznie od aktywności własnej, aktywność w sytuacjach sprawnościowych, większa samodzieln., niezależn., większy opór przy próbach manipul., wyższa motywacja osiągnięć, łatwiej i szybciej się uczą, wys. samoocena i samoakceptacja. || Poczucie kontr. zewn: ludzie z oczekiwaniem, że wszystko co otrzymują, jest spowodowane przez czynniki zew./innych, los, przypadek
Niezgodności w obrębie "ja" wg Higginsa jeden z twórców teorii, która pozwala przewidywać emocje związ z określoną formą rozbieżności w obrazie własn. osoby. 2 typy rozbieżności: 1 ja aktualne - ja idealne: wiążą się z nią emocje: zniechęcenia, przygnębienia, smutku, depresji, związane z nieosiągnięciem zamierzonych celów 2 Niezgodn ja aktual. - ja powinnośc.: podniecenie, napięcie, obawa, lęk.