ZARZĄDZANIE

INSTYTUCJAMI KREDYTOWYMI

Materiały do ćwiczeń

BANKI JAKO RODZAJ INSTYTUCJI KREDYTOWEJ

BANKI SPÓŁDZIELCZE JAKO RODZAJ INSTYTUCJI KREDYTOWYCH

ANETA SARNIK-SAWICKA

[e-mail]

UE w Katowicach, 2012

1. Bank jako instytucja kredytowa na rynku finansowym

Bank jest osoba prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustawy, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych, obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym (Prawo bankowe)

Banki tworzą system bankowy

System bankowy jest elementem struktury systemu finansowego, stanowi całokształt instytucji bankowych funkcjonujących w danym kraju, regulacje określające zasady ich działalności, a także normy określające wzajemne powiązania i relacje z otoczeniem, czyli z pozostałymi elementami systemu finansowego.

Znaczenie działalności banków dla gospodarki narodowej:

1. aktywne uczestnictwo w kreacji pieniądza

2. dokonywanie alokacji i transformacji środków, w tym

1. transformacji informacji między posiadaczem wolnych środków pieniężnych a poszukującym tych środków

2. transformacji wielkości sumy pieniądza wynikającej z braku zgodności między sumą, jaką dysponuje posiadacz kapitału, a sumą jaką potrzebuje poszukujący pieniądza,

3. transformacji terminu koniecznej ze względu na brak zgodności czasu, na jaki posiadacz środków chce udostępnić swoje środki, a na jaki chciałby je otrzymać potrzebujący środków

4. transformacji ryzyka możliwej dzięki wewnętrznemu rozłożeniu ryzyka pomiędzy uczestników transakcji i zewnętrznemu zabezpieczeniu jakim dysponuje bank

3. udział w społecznym podziale pracy poprzez przejęcie od przedsiębiorstw i osób fizycznych różnych czynności finansowych, które do tej pory były realizowane samodzielnie przez te podmioty

4. funkcjonowanie w roli pośrednika finansowego między podmiotami, które dysponują wolnymi środkami a podmiotami, które tych środków potrzebują

Ponadto, banki spełniają 5 podstawowych zadań

1. zapewniają dostęp do systemu płatniczego

2. gwarantują płynność finansową (depozyty na żądanie, dostęp do linii kredytowych)

3. przejmują na siebie ryzyko, które później mogą odsprzedać na rynku

4. oferują informacje dotyczące stopnia ryzyka na rynku

5. jako jedyni pośrednicy finansowi mają dostęp do pożyczkodawcy ostatniej instancji, czyli banku centralnego

Zasady działalności banków:

1. zasada samodzielności - realizowana poprzez samodzielność wykonywania czynności bankowych, podejmowanych przedsięwzięciach gospodarczych, posiadanie szczególnych uprawnień.

2. zasada samofinansowania - czyli uprawnienia do samodzielnego prowadzenia gospodarki finansowej na podstawie planu finansowego w sposób zapewniający pokrycie z uzyskiwanych przychodów kosztów działalności oraz zobowiązań, prawo do tworzenia odpisów z zysku netto funduszy, decydowania o ich przeznaczeniu oraz o zasadach pokrywania strat banku

3. zasada komercjalizmu - opłacalność oferowanych produktów i usług bankowych

4. zasada konkurencyjności - realizowana poprzez stopy procentowe depozytów i kredytów, system prowizji i marż, wachlarz oferowanych produktów oraz usług, jakość obsługi klienta, dostępność punków obsługi klienta itd.

5. zasada uniwersalizmu - przejawia się w oferowaniu klientowi wszystkich rodzajów usług finansowych, czyli bankowych, ubezpieczeniowych i inwestycyjnych

Art. 12. Prawo bankowe stanowi, mogą być tworzone jako (kryterium formy prawnej):

2. banki państwowe,

3. banki spółdzielcze,

4. banki w formie spółek akcyjnych.

Banki w Polsce mogą wykonywać czynności zaliczane do trzech podstawowych grup

1. czynności wyłącznie bankowe

2. czynności, które mogą wykonywać inne instytucje, ale w przypadku banku są one czynnościami bankowymi

3. pozostałe czynności nie mające charakteru czynności bankowych

Czynnościami wyłącznie bankowymi są:

1) przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów,

2) prowadzenie innych rachunków bankowych,

3) udzielanie kredytów,

4) udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie i potwierdzanie akredytyw,

5) emitowanie bankowych papierów wartościowych,

6) przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych,

7) wydawanie instrumentu pieniądza elektronicznego,

8) wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych ustawach.

Czynnościami bankowymi są również czynności, o ile są one wykonywane przez banki:

1) udzielanie pożyczek pieniężnych,

2) operacje czekowe i wekslowe oraz operacje, których przedmiotem są warranty,

3) wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu,

4) terminowe operacje finansowe,

5) nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych,

6) przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych,

7) prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych,

8) udzielanie i potwierdzanie poręczeń,

9) wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją papierów wartościowych,

10) pośrednictwo w dokonywaniu przekazów pieniężnych oraz rozliczeń w obrocie dewizowym.

Banki mogą również wykonywać następujące czynności:

1) obejmować lub nabywać akcje i prawa z akcji, udziały innej osoby prawnej i jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych,

2) zaciągać zobowiązania związane z emisją papierów wartościowych,

3) dokonywać obrotu papierami wartościowymi,

4) dokonywać, na warunkach uzgodnionych z dłużnikiem, zamiany wierzytelności na składniki majątku dłużnika,

5) nabywać i zbywać nieruchomości,

6) świadczyć usługi konsultacyjno-doradcze w sprawach finansowych,

7) świadczyć usługi certyfikacyjne w rozumieniu przepisów o podpisie elektronicznym, z wyłączeniem wydawania certyfikatów kwalifikowanych wykorzystywanych przez banki w czynnościach, których są stronami,

8) świadczyć inne usługi finansowe,

9) wykonywać inne czynności, jeżeli przepisy odrębnych ustaw uprawniają je do tego.

Operacje bankowe - usługi oferowane przez bank klientom, powiązane z określonymi świadczeniami wzajemnymi obu stron.

Rodzaje operacji bankowych

1) operacje bierne (pasywne, depozytowe) - celem tego rodzaju operacji jest powiększenie zasobów finansowych banków, przedmiotem czynności pasywnych jest pozyskiwanie wolnych środków z rynku

2) operacje czynne (aktywne, kredytowe) - celem tego rodzaju operacji jest zyskowne wykorzystanie zgromadzonych środków pieniężnych; przedmiotem czynności aktywnych jest określenie form alokacji pozyskanych przez banki środków,

3) operacje pośredniczące (rozliczeniowe, obsługi obrotu płatniczego)

2. Zakres i zasady działania banków spółdzielczych

Bank spółdzielczy, zgodnie z ustawą Prawo bankowe to bank będący spółdzielnią, do którego w zakresie nieuregulowanym w ustawie o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających oraz w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe mają zastosowanie przepisy ustawy Prawo spółdzielcze.

Zgodnie z treścią przepisu art. 1 ustawy Prawo spółdzielcze „bank spółdzielczy” stanowi dobrowolne zrzeszenie nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą. Bank spółdzielczy może prowadzić działalność społeczną i oświatowo-kulturalną na rzecz swoich członków i ich środowiska.

Banki spółdzielcze działają w oparciu o 3 główne akty prawne

1. ustawy z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających - Dz.U. Nr 119, poz. 1252 z późn. zm

2. ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe - Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 z późn. zm.

3. ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze. - Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 z zm.

Ograniczenia związane z prowadzeniem działalności bankowej przez banki spółdzielcze w porównaniu z bankami komercyjnymi: przedmiotowe, podmiotowe oraz terytorialne

Zakres ograniczeń terytorialnych działania banku spółdzielczego

Wysokość funduszy własnych	Zasięg terytorialny	Rozszerzenie uprawnień
≤ 1mln eur	Bank spółdzielczy prowadzi działalność na terenie powiatu, w którym znajduje się jego siedziba oraz na terenie powiatów, w których w dniu wejścia w życie ustawy znajdują się jego placówki wykonujące czynności bankowe (28.07.2001)	Bank spółdzielczy, za zgodą banku zrzeszającego, z którym zawarł umowę zrzeszenia, może prowadzić działalność także na terenie powiatów sąsiadujących z terenem zdefiniowanym jako zasięg terytorialny	Działalność obejmująca inne powiaty niż sąsiadujące, wymaga uzyskania zgody Komisji Nadzoru Finansowego.	W przypadku łączenia się banków spółdzielczych działających na różnych terenach, teren działania banku przejmującego ulega powiększeniu o teren działania banku przejętego w dniu połączenia.
>1 mln eur i <5 mln eur	Bank spółdzielczy może prowadzić działalność na terenie województwa, w którym znajduje się jego siedziba oraz na terenie powiatów, w których znajdują się jego placówki wykonujące czynności bankowe w dniu wejścia w życie ustawy (28.07.2001)	Bank spółdzielczy, za zgodą banku zrzeszającego, z którym zawarł umowę zrzeszenia, może prowadzić działalność także na terenie powiatów sąsiadujących z terenem zdefiniowanym jako zasięg terytorialny	Działalność obejmująca inne powiaty niż sąsiadujące, wymaga uzyskania zgody Komisji Nadzoru Finansowego
≥5 mln eur	Bank spółdzielczy może prowadzić działalność na obszarze całego kraju.

Źródło: opracowanie własne na podstawie ustawy z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających - Dz.U. Nr 119, poz. 1252 z późn. Z

Zakres ograniczeń przedmiotowych działania banku spółdzielczego

	Zakres czynności BS	Ograniczenia przedmiotowe
1	przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów,	po uzyskaniu zezwolenia KNF
2	prowadzenie innych rachunków bankowych	po uzyskaniu zezwolenia KNF
3	udzielanie kredytów	po uzyskaniu zezwolenia KNF
4	udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych,	po uzyskaniu zezwolenia KNF, czynności mogą być wykonywane w zakresie i trybie uzgodnionym z bankiem zrzeszającym
5	udzielanie i potwierdzanie poręczeń
6	udzielanie pożyczek i kredytów konsumenckich w rozumieniu przepisów odrębnej ustawy,	po uzyskaniu zezwolenia KNF
7	udzielanie pożyczek pieniężnych	po uzyskaniu zezwolenia KNF
8	przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych,	po uzyskaniu zezwolenia KNF
9	operacje czekowe i wekslowe,	po uzyskaniu zezwolenia KNF
10	wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu,	po uzyskaniu zezwolenia KNF
11	nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych,	po uzyskaniu zezwolenia KNF
12	przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych,	po uzyskaniu zezwolenia KNF
13	wykonywanie innych czynności bankowych w imieniu i na rzecz banku	po uzyskaniu zezwolenia KNF
14	rozliczanie i umarzanie pieniądza elektronicznego.	Po uzyskaniu zezwolenia KNF Banki spółdzielcze posiadające fundusze własne wyższe niż równowartość 1 000 000 euro
15	prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych	Za zgodą banku zrzeszającego
16	pośrednictwo w dokonywaniu przekazów pieniężnych oraz rozliczeń w obrocie dewizowym.
17	emitowanie bankowych papierów wartościowych
18	obejmowanie lub nabywanie akcji i prawa z akcji, udziałów innej osoby prawnej i jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych,		Za zgodą banku zrzeszającego
19	dokonywanie obrotu papierami wartościowymi,
20	zaciągać zobowiązania związane z emisją papierów wartościowych
21	dokonywanie na warunkach uzgodnionych z dłużnikiem, zamiany wierzytelności na składniki majątku dłużnika,
22	nabywanie i zbywanie nieruchomości,
23	świadczenie usług konsultacyjno-doradczych w sprawach finansowych
24	Świadczenie usług certyfikacyjnych w rozumieniu przepisów o podpisie elektronicznym, z wyłączeniem wydawania certyfikatów kwalifikowanych wykorzystywanych przez banki w czynnościach, których są stronami,
25	świadczyć inne usługi finansowe,
26	wykonywać inne czynności, jeżeli przepisy odrębnych ustaw uprawniają je do tego.

Źródło: opracowanie własne na podstawie ustawy z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających - Dz.U. Nr 119, poz. 1252 z późn. Zm

Ograniczenia te odnoszą się do wszystkich banków spółdzielczych, z wyjątkiem tych, których fundusze własne są nie mniejsze niż równowartość 5 mln eur, i które nie należą do zrzeszenia (są tzw. samodzielnymi bankami spółdzielczymi).

Ograniczenia podmiotowe:

Czynności 3 - 7 Banki spółdzielcze mogą wykonywać z osobami fizycznymi zamieszkującymi lub prowadzącymi przedsiębiorstwo na terenie działania banku spółdzielczego lub z osobami prawnymi i jednostkami organizacyjnymi nieposiadającymi osobowości prawnej, a posiadającymi zdolność prawną, mającymi siedzibę lub jednostki organizacyjne na terenie działania banku spółdzielczego.

Czynność 17 - Zgody banku zrzeszającego nie wymaga obejmowanie lub nabywanie akcji lub praw z akcji lub udziałów banków

Bank zrzeszający wykonuje czynności bankowe oraz inne czynności określone w ustawie - Prawo bankowe lub w innych ustawach, w zakresie ustalonym w statucie banku. Bank zrzeszający oprócz w/w czynności:

1. prowadzi rachunki bieżące zrzeszonych banków spółdzielczych, na których zrzeszone banki spółdzielcze utrzymują rezerwy obowiązkowe oraz przeprowadzają za ich pośrednictwem rozliczenia pieniężne tych banków

2. nalicza i utrzymuje rezerwę obowiązkową zrzeszonych banków spółdzielczych na rachunku w Narodowym Banku Polskim,

3. prowadzi wyodrębniony rachunek, na którym deponowane są aktywa banków spółdzielczych, stanowiące pokrycie funduszu ochrony środków gwarantowanych,

4. wypełnia za zrzeszone z nim banki spółdzielcze obowiązki informacyjne wobec Narodowego Banku Polskiego oraz Bankowego Funduszu Gwarancyjnego,

5. kontroluje zgodność działalności zrzeszonych banków spółdzielczych z postanowieniami umowy zrzeszenia, przepisami prawa i statutami,

6. w uzasadnionych przypadkach występuje do Komisji Nadzoru Finansowego o zastosowanie środków przewidzianych w art. 138 i 141 ustawy - Prawo bankowe,

7. reprezentuje zrzeszone banki spółdzielcze w stosunkach zewnętrznych w sprawach wynikających z umowy zrzeszenia,

8. wykonuje inne czynności przewidziane w umowie zrzeszenia.

Bank spółdzielczy a banki komercyjne - różnice

Prawo bankowe jedynie w kilku przypadkach ustala odmienne reguły funkcjonowania banków spółdzielczych niż banków komercyjnych. Wynika to z faktu istnienia szczególnej regulacji, jaką jest Ustawa o funkcjonowaniu banków spółdzielczych określająca zasady działania BS-ów.

Do wspomnianych powyżej odmienności w sposobie działania należą:

1. możliwość wykonywania funkcji instytucjonalnej kontroli wewnętrznej w bankach spółdzielczych przez bank zrzeszający na zasadach określonych w umowie zrzeszającej, (w przeciwnym wypadku w banku musi funkcjonować komórka organizacyjna przeprowadzająca audyt wewnętrzny, zwana dalej „komórką audytu wewnętrznego”) (art. 10 Pr Bank)

2. ograniczenie minimalnego kapitału założycielskiego BS-ów, których założyciele wyrazili zamiar zawarcia umowy zrzeszenia, do równowartości w złotych 1 mln euro (art. 32 pr. ban.), w przypadku gdy założyciele banku przewidują, ze będzie on działał samodzielnie kapitał założycielski wynosi minimum równowartość 5 mln euro

3. obowiązek prezentowania w miejscu wykonywania czynności, w sposób ogólnie dostępny (oprócz informacji, które musza zgłaszać wszystkie inne banki) danych dotyczących obszaru działania oraz nazwy banku zrzeszającego, (art. 111 pr Bank)

4. inne składniki funduszy podstawowych (obejmują fundusz udziałowy, zasobowy i rezerwowy), w tym możliwość zaliczenia części dodatkowej kwoty odpowiedzialności do funduszy własnych, (art. 127 pr Bank)

5. możliwość powiadomienia o spełnieniu przesłanek uzasadniających zawieszenie działalności i wystąpienie do sadu z wnioskiem o ogłoszenie upadłości również przez bank zrzeszający,

6. szczególny harmonogram zwiększania funduszy własnych banków spółdzielczych pozostających w zrzeszeniach (art. 172 Pr Bank)

Bank spółdzielczy, który zrzeszył się z bankiem zrzeszającym, jest obowiązany uzyskać zwiększenie sumy funduszy własnych do poziomu nie niższego niż:

1) równowartość 300 000 euro - do dnia 31 grudnia 2001 r.,

2) równowartość 500 000 euro - do dnia 31 grudnia 2005 r.,

3) równowartość 1 000 000 euro - do dnia 31 grudnia 2010 r.,

7. Fundusze własne banków spółdzielczych są zmienne (w momencie przystąpienia do spółdzielni jej członek wpłaca udziały zapisywane jako fundusz udziałowy, a wystąpienie ze spółdzielni jest podstawą do roszczenia o zwrot środków wpłaconych przez niego do funduszu. Jeden członek spółdzielni ma jeden glos, niezależnie od wielkości jego kapitałowego zaangażowania, co sprzyja rozproszeniu kapitału udziałowego, a przez to zwiększeniu jego stabilności

8. Bank spółdzielczy, o funduszach własnych mniejszych niż równowartość 5 mln eur jest obowiązany zrzeszyć się z bankiem zrzeszającym

9. Zezwolenie na utworzenie banku spółdzielczego o funduszach własnych mniejszych niż równowartość 5 mln eur uzyskiwane jest za pośrednictwem banku zrzeszającego

Zarządzanie instytucjami kredytowymi

Banki jako rodzaj instytucji kredytowych

mgr Aneta Sarnik-Sawicka

5

---