2
Machiavelli Radykalne zerwanie z klasyczną tradycją -
- Wojna jest wynikiem majątkowej zaborczości narodów i państw.
- Losy narodów i jednostki oparte są na virtu (wewnętrzna siła) i fortunie (szczęscie).
- Sukces osiąga człowiek posiadającyc cechy wilka i lisa.
- Dobra i skuteczna polityka to działalność nastawiona na osiągnięcie wyznaczonych celów, nie mających nic wspólnego z moralnością. Polityk musi być skuteczny bo historia usprawiedliwa tylko zwycięzców.
Nawiązując do Arystotelesa wyróżnia trzy ustroje i ich zdegenerowane odpowiedniki. Najlepszym ustrojem jest mix tych trzech najlepszych - republikańska forma rządów gwarantująca wolnośc, równośc i możliwość bogacenia się. Książę powinien być szanowany przez poddanych, stosując przemoc musi wskazac ludzi odpowiedzialnych za zło. Jednoska powinna mieć zagwarantowany katalog praw podstawowych.
Hobbes Egoistyczna jednostka a nie zwierzę społeczne -
- Woluntaryzmm, racjonalizm, materializm, empiryzm ,ateizm.
- W przedpaństwowym stanie natury istniały jedynie uprawnienia naturalne ludzi, niezależnie od jakiegokolwiek, nieistniejącego jeszcze wówczas, uprzedniego prawa.
- Prawem natury jest przepis lub reguła ogólna zabraniająca człowiekowi robić to, co jest niszczące dla jego życia
- Prawem naturalnym są idealne zasady współżycia społecznego (Hobbes to obalił twierdząc, że jest to stan tymczasowy, bo ludzie by się pozabijali).
- Prawa naturalne potrzebują interpretacji przez suwerena, bo rozum ludzki jest zaślepiony przez egoizm.
- Przestrzeganie praw naturalnych polega na dążeniu do ich realizacji. Gdyby ich nie realizował narazałby się na niebezpieczeństwo. Celem obowiązywania praw naturalnych jest ochrona życia ludzkiego.
- Stan natury to przedpaństwowa forma życia społecznego. Była epoką absolutnej wolności człowieka, ograniczonej jedynie wolą i rozumem. Ale człowiek wybierał zło kierując się egoizmem (behemoth). Instynkt samozachowawczy jest najsilniejszą namiętnością zrównującą wszystkich ludzi. Z tego instytutu wynikają wszystkie inne uprawnienia naturalne człowieka (prawo do życia, godnej śmierci, wolności od strachu itp.)
- Prawo państwowe to reguły które państwo narzuciło poddanemu rozkazem.
- Prawo pozytywne zapewniać ma pokój i bezpieczeństwo warunkach stworzonych przez władze państwową.
- Stan państwowy jest lepszy od stanu natury.
- Państwo jest wypadkową ścierania się dwóch namiętności człowieka: pragnieniem władzy i obawa przed gwałtowną śmiercią.
- Państwo to instytucja przymusu utworzona pod wpływem strachu.
- Najwyższym dobrem człowieka jest zachowania się przy życiu.
- Obowiązek posłuszeństwa ustaje, gdy państwo wykorzystuje swą siłę przeciwko poddanemu. Poddany ma wówczas prawo do samoobrony.
- Ogólne reguły dobra i zła istnieja tylko w państwie.
- Czyny człowieka są obojętne, uzyskują ocenę etyczną dopiero przez prawny nakaz władzy
- Zasada dekalogu!!! Władza ziemska powinna wiernie naśladować władze boską.
Lock Najpierw społeczeństwo obywatelskie, potem państwo -
- Stan Natury - stan wolności i względnej pomyślności; zupełna równość; o treści prawa natury decyduje rozum; każdy ma prawo karać naruszycieli swych praw podstawowych.; ludzie ustanowili rząd, bo nie jest celowe, by byli sędziami we własnej sprawie;
- Umowa Społeczna - priorytet jednostki przed państwem; państwo jest tworem sztucznym; wszelkie prawa naturalne są zachowane, na państwo przekazano prawo represjonowania gwałcicieli tych praw;
Funkcje państwa: tworzenie prawa pozytywnego, egzekwowanie go, obrona na zewnątrz; Dwa akty umowy: umowa między jednostkami (powołuje społeczeństwo), umowa społ. z władzą (powołuje państwo); obalenie władzy nie niszczy całego porządku społ.;
- Rząd - inne instytucje społeczne nie są zależne od państwa, które też jest instytucją społeczną; można normalnie zmienić rząd, ale może to doprowadzić do anarchii; zmiana będzie zmianą umowy społecznej;
- Podział Władzy - powinny istnieć 3 władze prawodawcza, wykonawcza (rządzenie, wym. sprawiedliwości) i federacyjna (polityka zagraniczna); ostatnia to prawie to samo co wyk.; nie należy łączyć wykonawczej i ustawodawczej; kto na obszarze państwa korzysta z jego ochrony, daje milczącą zgodę na zasady umowy społ.; Własność - święta, oparta na pracy.
3
MAX WEBER
Najważniejszy socjolog polityki ,w socjologii poszukuje rozgraniczenia a zarazem wzajemnych powiązań pomiędzy sferą władzy, gospodarki, wartości. Jednak dla socjologii polityki najważniejsza jest analiza zależności pomiędzy władzą a jej legitymizacją .Głównym pojęciem w socjologii polityka u Webera jest „panowanie" które wynika z siły ekonomicznej .Panowanie wiąże się z wydawaniem rozkazów .Panowanie to relacja między władcą a rządzonym Władca narzuca swoją wolę w drodze wiążących rozkazów .Panowanie takie nie jest wynikiem posiadania siły. Wiąże się z szansą posłuszeństwa pewnej gr. ludzi wobec określonych rozkazów.
Weber swoim pojęciu panowania wyróżnił 3 typy panowania :
l)tradycyjne-wiara poddanych ,że panowanie opiera się na tradycji, rodzina panująca posiadała, posiada i będzie posiadać władze, władcy to panowie-poddani to słudzy .Gdy władca naruszyłby tradycje narażałby legalność własnej władzy .
Typy panowania tradycyjnego:
-patrymonializm- odpowiedni słudzy odpowiadająca dane dziedziny życia- Egipt
-sułtanizm- pełny nieskrępowany despotyzm-uwolnienie się władcy od ograniczeń tradycyjnych . System despotyczny opiera się na wojsku i popada w uzależnienie od niego.
2)charyzmatyczne-od pojęcia charyzma czyli posiadania jakiegoś daru przywódczego .Panowanie charyzmatyczne opiera się na wierze poddanych w te „magiczne" właściwości przywódcy- wodza. Ten wódz ma do spełnienia misje w której imię poddani maja mu być posłuszni. Władza tutaj opiera się na cechach władcy a nie na innych prawach.
Weber w tym systemie wyróżnia 3 typy przekazywania władzy gdyż nie jest ona przekazywana z pokolenia na pokolenie .
l)określone kryteria do spełnienia-
2)poprzedni wódz wyznacza następcę
3)zvolennicy wodza lub najważniejsi uczniowie wyznaczają jego następcę.
3)panowanie legalne-panowanie prawa istnienie władzy i jej zakres zależy od ustanowionych przez
ludzi praw pozytywnych -istnienie norm prawnych. Każda norma może być wprowadzana jako prawna i oczekuje się dostosowania do niej. Ludzie zajmujący pozycje władzy nie są władcami osobistymi ale
przełożonymi. Rządzeni są wolnymi obywatelami winnymi posłuszeństwo prawu a nie posłuszeństwo i
oddanie władcy.
Przy panowaniu legalnym Weber uwzględnia pojęcie biurokracji -jako najczystszy typ systemu
sprawowania władzy.
Sprawy oficjalne kierowane są w sposób ciągły, za pomocą pewnych norm i zasad ,środki służące
wykonywaniu władzy stanowią własność organizacji a nie prywatną własność ,stanowiska i urzędy nie
stanowią prywatnej własności tych którzy je zajmują, cały proces funkcjonowania biurokracji opiera
się na obiegu dokumentów. W biurokracji należy uwzględnić pojecie funkcjonariusza czyli
pracownika instytucji biurokratycznej -człowiek osobiście wolny i wyznaczony na odpowiednie
stanowisko na zasadzie umowy, sprawujący władze na zasadzie bezosobowych reguł, mianowany na
stanowisko z uwagi na kwalifikacje. Funkcjonariusz regularnie opłacany o perspektywach kariery
zawodowej.
Socjologia rozumiejąca- rozumienie sensu działania.
socjologia rozumiejąca - orientacja teoretyczno-metodologiczna zapoczątkowana przez Maxa Webera. W ujęciu tym podkreśla się, że zasadnicza cecha wyjaśniania zjawisk społecznych (a zwłaszcza działań) jest tzw. rozumienie (verstehen). Oznacza ono próbę poznania motywów, celów, dążeń, postaw i wartości, którymi kieruje się działający podmiot (aktor). Tylko w ten sposób badacz może zrozumieć w pełni czyjeś działania. Rozumienie jest jedną z osobliwości nauk społecznych. Niekiedy podkreśla się, że typem rozumienia działań społecznych jest empatia. Rozumienie nie jest jednak tożsame z empatią, ani nie jest przez nią warunkowane. Z uwagi na specyfikę zjawisk społecznych, która nie występuje w obszarze nauk przyrodniczych, przeciwstawia się niekiedy \"wyjaśnianie\" i \"rozumienie\". W gruncie rzeczy jednak rozumienie jest pewnym rodzajem wyjaśniania. Orientację tę zalicza się do humanistycznego, a zarazem antynaturalistycznego, nurtu w socjologii (wyjątkiem jest stanowisko teoretyczne F. Znanieckiego
Niemożliwe jest oddzielenie 2 sfer życia społecznego:
- gospodarka
- władza - B. WAŻNE!!! (M. Weber „o socjologii religii”)
- wartości
Jednej nie da się opisać bez pozostałych.
Prawnicy są jedną z największych różnic w tworzeniu polityki. Europa opiera tworzenie polityki na prawie skodyfikowanym.
Weber tworzy typy idealne i tworzy teorię panowania.
Teoria panowania - władza nie jest władzą polityczna (panowanie).
Panowanie - możność wydawania rozkazów, przy czym panowanie zakłada, że ten, któremu zostało wydane polecenie, wykona je. Występuje autorytet władzy.
4
TEORIA ELIT
Twórcy-Vilfredo Pareto i Gaetano Mosca Teoria Elit wg.Mosca
- Władza zawsze w rękach mniejszości się znajdowała i znajdować się musi.
- Nie przechodzi nigdy z mniejszości do większości
- Rządząca mniejszość to -klasa panująca= >elita
Zdefiniował dwie tendencje krążenia elit:
-arystokratyczna-elita zamknięta i nie odnawiana przez rekrutację ludzi spoza niej .
-demokratyczna-rządząca mniejszość jest rekrutowana z szerszych mas przez wychwytywanie jednostek o potrzebnych i korzystnych do rządzeniach cechach psychicznych .
Wybory wg. Mosca to droga do odnowienia elity niejako forma kontroli.
Teoria Elit wg.Pareto
Szersza koncepcja niż u Mosca .
Z koncepcją tą wiążą się takie pojęcia jak :
-rezydua- świadomościowe wyrazy ukrytych popędów .Ukryte są za osłoną derywacji .Mają podstawowe znaczenie dla działań zbiorowych
-derywacje-teorie które chcą nadać ludzkim działaniom pozory racjonalności.
Koncepcja rezyduów i derywacji powiązana jest z teoria krążenia elit przez stwierdzenie, że jakość wrodzonych predyspozycji u poszczególnych jednostek nie jest jednakowa. Pareto sądził, że mniejszość ma pożądane rezydua dzięki którym z natury może stanowić elitę kierowniczą Jeśli jednak te predyspozycje są powiązane z warunkami społecznymi -ci którzy z racji niskiej pozycji społecznej nie mogą wejść do elity ale mają ku temu predyspozycje stanowią kontrelitę. O niskiej pozycji społecznej ludzie nie mogą wejść do elity gdyż równowaga społeczna wymaga by w elitach byty jednostki o elitarnych cechach a podlegały eliminacji jednostki o cechach pospolitych .Nie dzieje się tak jednak gdyż jednostki panujące przekazują swojemu potomstwu przywileje panowania- wiąże się to
z pogorszeniem składu elit i ze wzrostem ilościowym kontrelit .Gdy pogorszenie elity jest bardzo widoczne kontrelita przy poparciu swoich mas obala władze dawnej elity i ustanawia własne panowanie. Proces ten zaczyna się od nowa prowadząc do powtórzenia się cyklu .
Podsumowując teorie krążenia elit:
Światem zawsze rządziły i rządzić powinny elity-wybrane i obdarzone pewnymi cechami mniejszości. Jednak teorie elit były odrzucane przez prądy demokratyczne ale pochwalane przez polityków skrajnej prawicy .Wg.Wiatra- Pareto i Mosca wyolbrzymili rolę czynników psychicznych słabiej podkreślając rolę podziałów ekonomicznych ,klasowych w dojściu do władzy.
2.Teoria elit
Powstała na przełomie XIX - XX wieku. Nie została obalona do dziś. Korzeniami sięga do czasów starożytnych, rozwija się w XIX wieku.
Gustaw Le Bome. Pierwszy zwrócił uwagę na zachowanie tłumu. Mówił o brutalności zachowań zbiorowych.
Twórcami teorii elit byli:
Gaetano Mosca - pierwszy który zwrócił uwagę na elity.
Wilfredo Pareto - pierwszy opublikował teorie elit, była ona bardziej rozwinięta.
Mosca uważał, że władzę dzierży zawsze mniejszość i jeżeli ją straci to na rzecz innej mniejszości. Członków rekrutuje się z na dwa sposoby:
Rekrutowanie elity z jednej warstwy (arystokratyczna), lub rekrutowanie wybitnych jednostek z szerszych mas (demokratyczna).
Pareto. Teoria na kształt systemu. Na grunt społeczny należy przenieść pojęcia matematyczne. System składa się z różnych czynników uzależnionych od siebie. Jeżeli zmienia się jeden czynnik, to następne zaczynają się zmieniać.
System na kształt zależnego od siebie mechanizmu. Jeżeli coś zaczyna się dziać to wtedy zaczyna działać siła o odwrotnym wektorze.
Teoria nieracjonalnego działania (wyboru) - ludzie dokonują swoich wyborów kierując się nieracjonalnymi instynktami, które później uracjonalniają.
Rezydua - faktyczne powody naszych działań ukryte głęboko.
Derywacje - racjonalne teorie, które mają wyjaśnić nasze działanie.
Na tej podstawie Pareto tworzy teorię elit (krążenia elit).
Wprowadza pojęcie systemu społecznego:
Czynniki:
- zewnętrzne klimatyczne
- zewnętrzne fizyczne
- wewnętrzne
Elementy są współzależne-zmiana jednych powoduje zmianę pozostałych. Cechą jest zmienność i dynamika systemu.
- społeczeństwo jest heterogeniczne
- społeczeństwo nie jest równe
Podstawowe pojęcia to: elity, elita, władza.
Elita (wg. Pareto) to ci którzy odnieśli sukces.
Pareto dzieli elity na rządzące i pozostałe.
O tym czy ktoś należy do elity czy nie, decydują rezydua.
Selekcja do elity:
- dochody
- Talent
- inteligencja
- cechy moralne
Proces selekcji trwa ciągle. Rezydua są rozdzielone między ludzi nierówno.
Elity mogą ginąć:
ulegają degeneracji, przestają być elitami.
w wyniku eliminacji (np. wojna).
gdy przestaną być poddawane selekcji
Elita rządząca to elita mająca realny wpływ na władzę.
Pareto jest zwolennikiem powolnego odświeżania elit. Ale w rzeczywistości nie jest tak jak na powyższym rysunku, ponieważ nowe elity nie pozbywają się tych, którzy powinni zostać odsunięci. Elita ma cechę hermetyzacji.
II obieg krążenia elit.
Młode wilczki tworzą kontrelitę. Kontrelita pod zagrożeniem egzystencjonalnym nie może przyznać, że jej jedynym celem jest zdobycie władzy i wtedy tworzy ideologię (sztandar ideologiczny).
stworzyć ideologię.
ma być atrakcyjna dla mas.
musi ją rozpowszechnić wśród społeczeństwa.
ZARZUTY:
jeżeli elitą są ci, którzy odnieśli sukces to istnieje np. elita złodziei, morderców itd. (zarzut natury aksjologicznej)
jest ademokratyczna (amerykańscy socjolodzy)
jeżeli tak jest to demokracja jest bzdurą
Metody utrzymania władzy to: ucisk i terror, a także wymiana krwi.
Pareto dopuszczał użycie siły, uważał że jest to dobrodziejstwo, które pozwala utrzymać porządek, ale jednocześnie zauważył, że każdy kto dojdzie do władzy legalizuje swoją siłę.
Odrzucił w tej teorii koncepcję wielkich mężów stanu.
OBRONA TEORII:
nie jest skończona, trzeba szukać dalszego rozwiązania.
niektórzy uważają, że teoria jest antyelitarna
Jest antydemokratyczna, bo rządzi elita - ale w dzisiejszej demokracji uważa się, że rządzi mała grupa, która jest reprezentacją ludu.
5
model kaskadowy i opinia publiczna
Z legitymizacją wiąże się problem opinii publicznej [OP].
-OP uważana jest za pewien proces, pewne zgromadzenie, zebranie opinii pojedynczych jednostek.- wspólnota poglądów
-OP jest elementem życia politycznego. Jest procesem zmian dynamicznych zmiennych dla polityki, jest warunkiem dla oceny jaki mamy reżim w kraju , wolna opinia publiczna jest elementem niezbędnym dla formowania się demokracji.
-Podstawową zasadą w procesie kształtowania się OP jest zasada konsensusu.
-OP to miejsce dla wykuwania się prawdziwego konsensusu politycznego.
-Demokracja jest formą polityczną opartą na dyskursie politycznym.
-Wolna OP to scena na której zachodzi zderzenie pluralizmu wielu grup interesów.
-Najważniejszą cechą w demokratyzmie jest zarządzanie konfliktami.
-W społeczeństwie monolitycznym dochodzi do stagnacji.
-Opinie mogą być homo lub heterogeniczne.
-konsensus może być wypracowany na podstawie konfliktu.
Tworzenie OP w MODELU KASKADOWYM DEUTSCH'A.
Opinia publiczna tworzy się poprzez spływanie informacji z górnych zbiorników - warstw gospodarczo elitycznych do niższych, które to informacje dzięki mediom spływają do twórców opinii publicznej:
- elit gospodarczych
- elit politycznych
-środki masowego przekazu
-twórcy opinii publicznych- znani publicyści, kler…..itp.
Informacja może iść w drugą stronę. Na każdym poziomie dochodzi do „bulgotania” politycznego idzie impuls oddolny. Elity na górze zaczynają komentować to co dzieje się na dole- tzw wznoszenie się opinii publicznej
OP jest efektem naszego utożsamiania się z różnymi grupami odniesienia.
Walka o wolność w demokracji to walka o wolność kształtowania opinii publicznej.
6
Konsensualna koncepcja polityki:
Kładzie nacisk na dążenie do porozumienia, do kompromisu między podmiotami politycznymi. Sztuka dochodzenia do kompromisu, eliminacji konfliktów i przemocy. W polityce ważne są procedury dochodzenia do kompromisu np. konsultacje, negocjacje, debata parlamentarna związana jest także z budowaniem koalicji.
Podstawowym kryterium pozwalającym na odróżnienie dwóch głównych wariantów demokracji jest kwestia dystrybucji władzy:
1. demokracja konsensualna: opiera się na możliwie szerokiej dekoncentracji władzy - pomiędzy instytucje oraz poszczególne poziomy systemu politycznego (federalizm). Konsensualizm wg A. Lijpharta to „podział, ograniczenie i rozproszenie władzy”
2. demokracja westminsterska: oznacza koncentrację władzy na poziomie centralnym oraz w rękach zwycięskiej partii politycznej, która nie musi dzielić się z nikim owocami swego zwycięstwa. Model ten, którego podstawą jest podział na „większość” i „mniejszość”, nie wymaga stosowania skomplikowanych procedur negocjacyjnych ani konieczności uzgadniania rozbieżnych bądź przeciwstawnych interesów. W tym sensie demokracja ta jest bardziej „agresywna” niż nastawiona na poszukiwanie kompromisu i nie zagrażająca interesom mniejszości demokracja konsensualna.
7
Zwolennicy demokracji partycypacyjnej uważają, że pogląd Dahrendorfa i jemu podobnych autorytetów naszej epoki jest gotowym przepisem na polityczne wyobcowanie obywateli, dominację wielkich partii politycznych i centralizację państwa. Co więcej, kłóci się z samym ideałem demokratycznym i wolnościowym. Powiadają więc, że demokracja jest najbardziej kruchym z możliwych ustrojów politycznych, bo opiera się na woli, wiedzy i wyobraźni jej obywateli. To oni mają decydować o celach politycznych, wskazywać na elity rządzące. Demokracje mogą zatem popełniać "samobójstwa", mogą oddawać się w niewolę demagogom i ideologicznym partiom (casus populizmu i faszyzmu), obywatele zaś w jej ramach mogą rezygnować z własnych uprawnień i pozwolić (zgodnie zresztą z prawem) na swe ubezwłasnowolnienie przez nadgorliwe i nadmiernie opiekuńcze państwo. Dzieje się tak, gdy ludzie nie rozumieją wyborów, przed jakimi stanęli, gdy brak im stosownej dawki przezorności. Ta zaś rodzi się wraz z politycznym obyciem, z możliwością uczestniczenia w życiu publicznym i zdobywaniem odpowiednich umiejętności i cnót. Gdy wreszcie wolność zostaje zamknięta w formułach prawa, deklaracjach polityków i usuwa się z życia obywateli, przestaje być dla nich abstrakcyjną wartością, a staje się żywą, wartą obrony realnością.
Demokracja zatem, by ostała się, a ludzie doceniali jej wartość i umieli się nią roztropnie posługiwać, musi wspierać się na dojrzałych politycznie obywatelach, na mądrej opinii publicznej. Demokracji potrzebny jest więc nie jakiś "zimny" typ obywatela, ale obywatel rozumny, aktywny, obdarzony poczuciem współodpowiedzialności za dobro publiczne. Neutralność światopoglądowa państwa demokratycznego, która wynika z zasady pluralistycznej, jest więc do pewnego stopnia ograniczona, bo wspiera się na wyraźnie sformułowanym ideale aktywności politycznej, mocnym wzorcu obywatela.
Tę samą myśl można wyrazić prościej: w kraju, gdzie kwitnie przekupstwo, nie ma szacunku dla praworządności, ludzie nie ufają sobie i władzy. Nie sposób też oczekiwać, że wolne i demokratyczne wybory obdarzą nagle takie państwo rządem sprawiedliwych i uczciwych polityków. Poziom etyczny polityków zazwyczaj odpowiada w krajach demokratycznych przeciętnemu poziomowi obywateli.
Zwolennicy demokracji partycypacyjnej mogą więc zasadnie dalej argumentować: ostre oddzielenie mechanizmów demokracji od kultury, obyczajów, politycznych nawyków obywateli jest niczym nieuzasadnione. Efekt politycznych wyborów - twierdzą - jest funkcją obywatelskich umiejętności, a te można kształtować jedynie poprzez żywe uczestnictwo w życiu publicznym. Demokracja bezpośrednia wychowuje więc obywateli, kształci ludzi odpowiedzialnych, zdolnych do współdziałania, samoorganizowania się. A co najważniejsze, pogłębia obywatelskie kompetencje i sprawia, że głosują oni oraz działają racjonalnie. Stanowi zatem podglebie demokracji reprezentacyjnej.
Argument ten wydaje się tym bardziej ważki, gdy zdamy sobie sprawę, że największym zagrożeniem demokracji we wszelkich jej postaciach jest rozbicie więzi społecznych (zwane przez socjologów atomizacją i anomią), pasywność obywateli czy rządy większości, która zdaje kierować się nie doświadczeniem i wiedzą, lecz falującymi porywami emocji i namiętności. Nawet w społeczeństwach masowych - powiadają radykalni demokraci - możliwe są jakieś formy samoorganizowania się i zakorzenienia, jeżeli zastrzeże się dla ludzi przestrzenie działania i publicznego mówienia, gdy powierzy się im troskę o dobro ich otoczenia, regionu, warunków pracy.
Formy oddolnego władania tym bardziej powinny być zagwarantowane, że stanowią one równocześnie sposób kontroli władz centralnych. Ustroje liberalno-demokratyczne wspierają się na znanej szeroko regule równowagi władz i sił, zwanej z angielska regułą check and balance (hamuj i równoważ). Odnosi się ona nie tylko do obszarów władzy centralnej, a więc relacji między władzą wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą, ale również daje się zastosować do stosunków między władzami szczebla centralnego i lokalnego. Im silniejsze będą gminy i inne ośrodki oddolnego społecznego zorganizowania obywateli, tym mniejsza rola urzędów i polityków ogólnokrajowych. A więc demokracja bezpośrednia zastosowana na dolnych szczeblach kierowania państwem ma funkcje kontrolne i broni obszarów wolności inicjatywy i samorządności. Tę samą regułę można odnieść do partii politycznych.
Zwolennicy demokracji bezpośredniej twierdzą więc, że przywracając obywatelom możliwość udziału w polityce wychowuje się aktywny typ obywatela, wzmacnia cnoty roztropności i odpowiedzialności, czyni wolność dostępną ludowi, wreszcie ogranicza władzę partii i centralnej biurokracji.
Demokracja bezpośrednia ma zaspokajać nie tylko interesy polityczne systemu, ale również ważne psychologiczne potrzeby obywatelskie, do jakich zaliczyłbym zakorzenienie, przynależność do grupy i jej integrację oraz dumę wynikającą ze zbiorowego wysiłku. Z kolei zaspokojenie tych potrzeb jest niezbędne do ustalenia własnej tożsamości. Jak ważne są to potrzeby i jak drastycznie czasem się ujawniają, widzimy na meczach piłki nożnej, w starciach między kibicami rywalizujących drużyn. Organizowanie się kibiców w watahy wyrasta w dużej mierze właśnie z potrzeby przynależności. Te potrzeby mogą też zaspokajać sekty oraz partie o silnej więzi wewnętrznej czy ruchy ideologiczne.
8
System polityczny - to relacje pomiędzy partiami, a także organizacjami
I system Alternatywny: istnieje jeden alternatywny zespół polityków mogących zastąpić aktualny system rządzący
1. system wielopartyjny- wyklucza możliwość zdobycia przez jedną partię większości- zmusza do tworzenia koalicji
2. system dwublokowy- istnieje wiele partii politycznych ale tylko dwa bloki polityczne
3. system dwupartyjny- walka pomiędzy dwoma partiami politycznymi
II systemy Niealternatywne.- nie istnieje rywalizacja
system kooperacji partii - partie blokują główny blok, nie istnieje praktycznie opozycja
ograniczone systemy partyjne- partie mają rolę drugoplanową, rządzą całkiem inne struktury np. Chile ( chunta wojskowa) podkreśla swoją apolityczność.
system partii hegemonicznej- pozostałe uznają szczególną rolę partii przewodniej
system jednopartyjny - wyklucza istnienie innych partii politycznych.
Partia polityczna - silnie zorganizowana struktura, której jedynym celem jest zdobycie, a później utrzymanie władzy. Realizuje wcześniej zapowiedziany program polityczny.
Funkcje partii politycznych - jest organizacją mającą na celu przekazywanie komunikatów dotyczących potrzeb społecznych na obszary władzy
Modele partii:
- masowe
- kadrowe
- wyborcze
5. Systemy Polityczne
Podział systemów politycznych
W mikroskali - różnice między typami systemów politycznych (np. demokracja, autorytaryzm, totalitaryzm)
W medioskali - różne formy danego ustroju (np. parlamentaryzm, prezydencjalizm, semiprezydencjalizm)
W Makroskali - różnice pomiędzy różnymi wariantami instytucji politycznych (np. parlament jednoizbowy, bikameralny itp.)
Demokracja -państwa w których stosowane są zarówno minimum proceduralne jak i przestrzegane są prawa obywatelskie i polityczne.
Demokracja skonsolidowana
- wolne wybory,
- rywalizacyjny system partyjny,
- zagwarantowane prawa wolności polityczne,
- powszechna akceptacja instytucji politycznych i demokratycznych reguł społecznych gry
Demokracja nieskonsolidowana
- wolne wybory
- rywalizacyjny system partyjny
- zagwarantowanie prawa wolności
- brak powszechnej akceptacji instytucji politycznych i demokratycznych reguł gry
Demokracja ograniczona
- rywalizujący system partyjny
- uczestnictwo polityczne ograniczone dla grup lepiej usytuowanych
Demokracja fasadowa
Państwa, w których zwykle reprezentowana jest tylko część procedur demokratycznych
Spełnione są standardy w zakresie przestrzegania praw politycznych i obywatelskich
Zazwyczaj część społeczeństwa podlega ograniczeniom w zakresie zarówno partycypacji politycznej jak i korzystania z pełni praw politycznych jak i obywatelskich.
Nie- demokracje
Państwa, które nie spełniają zarówno niezbędnego minimum proceduralnego
Uwarunkowania demokratyzacji - S Huntington
Czynniki przyspieszające demokratyzację
- rozwój ekonomiczny
- czynnik strukturalny (klasa średnia)
- czynniki kulturowe (kultura polityczna, zaściankowa, poddańcza, demokratyczna)
- czynnik zewnętrzny
dyfuzja wzrostów kulturowych (kontakt z innymi krajami)
nauczenie się demokracji państwa od innych państw
Np. Jugosławia, Gruzja „rewolucja róż”, Ukraina „pomarańczowa rewolucja”
Fale demokratyzacji
1. w XIX wieku
2. po II wojnie światowej
3. od połowy lat 70' rok 1989 w Europie środkowej i wschodniej
Główne zasady państwa demokratycznego:
Suwerenność narodu ( J.J Rousseau) Suwerenem jest naród. Realizowana za pomocą demokracji przedstawicielskiej. Naród wybiera przedstawicieli do władz.
Demokracja bezpośrednia naród może podejmować decyzje bezpośrednio np. poprzez referenda, inicjatywa ludowa (100tys.)m veto ludowe, zgromadzenie ludowe.
Partie polityczne i systemy partyjne w Polsce w latach 1981-2001
1. Typologie partii politycznych w Polsce.
Wg. Kryterium genetyczno-programowego
Partie postpeerelowskie np. PSL
Partie postsolidarnościowe
Partie wywodzące się z postsolidarnościowej opozycji antykomunistycznej
Partie historyczne
Partie nowe
Wg. Kryterium ideologiczno-programowego
Lewica
Prawica
Centrum
wg. Kryterium zasadniczych nurtów ideologicznych
humanistyczne
lewicowo - liberalne
socjaldemokratycznie
liberalne
agrarne
chrześcijańsko - demokratyczne
niepodległościowe
konserwatywne
narodowe
wg zasadniczych stereotypów doktrynalnych
liberalne
konserwatywne
socjaldemokratyczne
9
psychologia polityki
Wątek psychologiczny był wcześniej rzadko spotykany. Dziś w kategoriach psychologicznych tłumaczy się zachowania polityczne coraz częściej.
W sensie psychologicznym o władzy możemy mówić w dwóch wymiarach:
1. Pierwszą dyspozycja jest to, że poszukują oni pozycji społecznych, które dadzą im największą władzę, lub chcą być niezależni od władzy, bądź chcą wyliczyć zyski i straty, które daje władza.
2. Są dostosowani w politycznej hierarchii władzy , społeczeństwo dopisuje, określa do danych ról politycznych i politycy lepiej lub gorzej wywiązują się z tych ról.
Władza- sprawujący władzę mają społecznie uformowane dyspozycje:
- w większym lub mniejszym stopniu poszukują autonomii, niezależności, bądź też starają się wybrać najbardziej optymalną ścieżkę podporządkowania się władzy
- w większym lub mniejszym stopniu są dostosowani co oznacza, że implikuje to przypisane przez społeczeństwo role z ich udziałem lub bez jego udziału.
- pęd do władzy
Zjawiska polityczne są badane przez socjologów i psychologów i z badań tych wynika, że większość osób ma pociąg do władzy.
Władzy trzeba:
Podkreślić związek władzy z naturą publiczną.
Kultury politycznej, na którą składają się:
- udział w życiu politycznym
- zainteresowanie życiem politycznym
- poinformowanie o życiu politycznym.
5 grup, które wyróżnia się z punktu widzenia psychologii polityki:
1. Aktywiści - interesują się polityką, w ich mniemaniu stopień wiedzy jest wysoki ( obiektywnie wg wieku, zawodu, wykształcenia).
2. Kompetentni obserwatorzy - starają się być dobrze poinformowani, niekoniecznie chcą uczestniczyć w polityce- najważniejsze to aby mieć swój pogląd na tematy polityki- naukowcy, komentatorzy itp.
3. Kompetentni krytycy - różni ich od obserwatorów to, że ich stosunek do władzy jest negatywny, często są to osoby zaangażowane w ruchy społeczne.
4. Pasywni obywatele - niezły poziom poinformowania, który bierze się z ich pozycji społecznej.
5. Apolityczni wyobcowani - negatywny stosunek do polityki, nie interesują się nią, uważają politykę wręcz za patologię społeczną.
Jak władzę postrzega się do wykorzystania innych celów?
Kryterium wyróżnienia
stosunek egocentryczny i autoteliczny - władza traktowana jako zabawa.
stosunek egocentryczny i instrumentalny - władza jako źródło prestiżu, sławy i innych korzyści.
stosunek socjocentryczny i instrumentalny - władza jako służba społeczeństwu (wyidealizowany)
Socjalizacja polityczna - to pojęcie łączy się z psychologiczną stroną zjawisk politycznych.
Campbell-Rodzina jest obszarem w którym tworzy się pewien mit polityczny, konflikt pokoleń. Rodzina staje się pierwszym edukatorem politycznym. Orientacje polityczne tworzą się w wieku 3-13 lat.
Wiatr Jurek- orientacja polityczna od 3-13 roku życia. Socjalizacja polityczna w rodzinie prowadzi do wyjaśnienia psychologicznych aspektów polityki, przyczyny konformizmu politycznego.
10
KULTURA POLITYCZNA
Kultura polityczna to ogół postaw , wartości i wzorów zachowań dotyczących wzajemnych stosunków władzy i obywateli .
Do kultury politycznej zaliczamy :
- wiedzę o polityce i znajomość faktów z życia politycznego, zainteresowanie nimi.
- Ocenę zjawisk politycznych,
- sądy wartościujące dotyczące tego jak powinna być sprawowana władza.
- Emocjonalną stronę postaw politycznych -patriotyzm.
Uznane w danym społeczeństwie wzory zachowań politycznych które określają jak można i jak należy postępować w życiu politycznym.
Df. Wg.Almond'a i PowelPa- kultura polityczna jest wzorem indywidualnych postaw i orientacji
wobec polityki występujących wśród członków systemu politycznego. Jest dziedziną subiektywną
lezącą u podstaw działań politycznych .Takie indywidualne orientacje obejmują kilka składników
l)orientacje poznawcze
2)orientacje uczuciowe-poczucie przywiązania, zaangażowania
3)orientacje oceniające-oceny i opinie na tema przedmiotów politycznych .
Typy kultury
l)typ kultury parafialnej -plemiona prymitywne i państwa średniowieczne
2)kultura poddańcza-obywatele zdają sobie sprawę jaki wpływ ma polityka na ich życie, mają
świadomość mechanizmów politycznych ,podporządkowanie absolutne ,brak aktywności politycznej .
3)uczestnicząca - wysoki poziom świadomości ,występuje silne poczucie działania w sferze polityki i
bardzo wysoki poziom aktywności obywatelskiej a w niej występuje bardzo wysoki poziom
aktywności uczestniczącej
4)tradycyjnej-niewolnicza kultura-sakralizacja władzy regulowana przez tradycje
Rodzaje tradycyjnej:
-plemienna- najważniejszym przywódca jest ten co prowadzi zgromadzenie
-teokratyczna-władca ma wymiar boski,władza od Boga
-despotyzm-absolutna władza władcy
Podział kultury politycznej wg.Filipiaka
-mieszczańska-zrodziła się z kapitalizmem, burźuazją, charakteryzuje się szanowaniem praw człowieka
-autorytarna i totalitarna -autorytarna-państwo wkracza we wszystkie dziedziny życia publicznego ,
wszystko podporządkowane państwu
-.totalitarna-obywatele uczą się bierności niekorzystania z praw.
-obywatelska-istnieje w krajach starej demokracji, charakteryzuje się tym ze obywatele mają dużą
świadomość wpływu na politykę .