Biegun niebieski - punkt przebicia sfery niebieskiej przez jej oś obrotu (oś świata). Oznaczone Północ i Południe.
Wysokość biegunowa - łuk południka niebieskiego zawarty między widocznym biegunem, a jego rzutem na płaszczyznę horyzontu astronomicznego. Jest równa co do wartości kątowej szerokości geograficznej obserwatora.
Zenit - punkt na niebie dokładnie ponad pozycją obserwatora. Jest jednym z dwóch miejsc przecięcia lokalnej osi pionu ze sferą niebieską.
Nadir - punkt na sferze niebieskiej położony dokładnie naprzeciwko zenitu. Znajduje się prostopadle pod horyzontem i jest najniżej położonym punktem sfery niebieskiej.
Horyzont astronomiczny - jest to koło wielkie na kuli niebieskiej którego płaszczyzna przechodzi przez środek Ziemi i jest prostopadła do linii pionu obserwatora.
Linia pionu - prosta przechodząca przez obserwatora i środek ziemi i wyznaczająca na sferze niebieskiej dwa punkty: zenit: Zn; - nadir: Nd
Horyzont pozorny obserwatora - jest to koło małe na kuli niebieskiej którego płaszczyzna jest równoległa do płaszczyzny horyzontu astronomicznego i przechodzi przez oczy obserwatora.
Widnokrąg astronomiczny - jest to koło małe na kuli niebieskiej, którego płaszczyzna jest równoległa do płaszczyzny horyzontu astronomicznego i znajduje się poniżej jego płaszczyzny o wartość obniżenia widnokręgu k dla obserwatora o wysokości oczu a nad poziomem morza.
Linia widnokręgu - granica widoczności w płaszczyźnie horyzontu. Linia pozornego zetknięcia nieboskłonu z powierzchnią ziemi.
Południk niebieski (południk świata) - koło wielkie przechodzące przez zenit, nadir oraz bieguny niebieskie. Rzut miejscowego południka geograficznego przechodzącego przez obserwatora na sferę niebieską.
UKŁAD HORYZONTALNY (poziomy):
Płaszczyzna podstawowa w układzie horyzontalnym (poziomym) to płaszczyzna horyzontu astronomicznego. Dzieli sferę niebieską na półkulę widoczną z zenitem i niewidoczną z nadirem.
Oś układu to linia pionu obserwatora (linia zenit-nadir)
Koła wielkie przechodzą przez zenit i nadir, są prostopadłe do płaszczyzny horyzontu astronomicznego. Są to wertykały (koła wierzchołkowe).
Górny południk niebieski obserwatora - łuk południka niebieskiego na półkuli widocznej.
Dolny południk niebieski obserwatora - łuk południka niebieskiego na półkuli niewidocznej.
Pierwszy wertykał - koło wierzchołkowe, którego płaszczyzna jest prostopadła do płaszczyzny południka niebieskiego, oraz przechodzi przez Zenit, Nadir oraz kierunki kardynalne E i W.
Almukantaraty (równoleżniki wysokościowe) - koła małe, których płaszczyzna jest równoległa do płaszczyzny podstawowej tj. płaszczyzny horyzontu astronomicznego.
Kula niebieska - jest miejscem geometrycznym wszystkich ciał niebieskich jednakowo oddalonych od punktu środkowego znajdującego się w środku Ziemi.
Płaszczyzna równika niebieskiego - płaszczyzna prostopadła do osi świata i przechodząca przez środek Ziemi. Płaszczyzna równika przecina się z powierzchnią Ziemi po kole wielkim, które nazywa się równikiem ziemskim, a kulą niebieską po kole, które nazywa się równikiem niebieskim.
Wysokość astronomiczna ciała niebieskiego (hS) - współrzędna pionowa układu horyzontalnego, łuk koła wierzchołkowego przechodzący przez dane ciało niebieskie do linii almukantaratu. Osiąga wartości od 0* do 90*. W zenicie osiąga wartość 90*. Ciała niebieskie poniżej horyzontu mają wartości ujemne.
Odległość zenitalna (z) - jest to łuk koła wierzchołkowego pomiędzy zenitem a danym ciałem niebieskim, stanowi dopełnienie wysokości astronomicznej do 90*. z = 90* - h; 0* <= z <= 180*
Azymut ciała niebieskiego - łuk horyzontu astronomicznego liczony od północy w kierunku na E, do koła wierzchołkowego danego CN
Azymut w systemie pełnym - (okrężny) to kąt liczony w płaszczyźnie horyzontu astronomicznego od północnej części południka niebieskiego w kierunku na E do koła wierzchołkowego przechodzącego przez dane ciało niebieskie. W systemie liczenia od 0 do 360*. Zapisywane jako liczba 3-cyrowa (A = 002* A = 027,5*)
Azymut w systemie połówkowym - (półokrężny) kąt liczony w płaszczyźnie horyzontu astronomicznego od widocznej części południka niebieskiego w kierunku na E lub na W do koła wierzchołkowego przechodzącego przez dane ciało niebieskie, w systemie liczenia od 0 do 180* w pełnych stopniach zapisywana jako liczba 3-cyrowa plus miano połówki. (A = S 029 W, A = N 001,5 E). Widoczna część południka niebieskiego jest zawsze zgodna z szerokością geograficzną obserwatora.
Azymut w systemie ćwiartkowym - kąt liczony w płaszczyźnie horyzontu astronomicznego od północnej lub południowej części południka niebieskiego w kierunku na E lub na W do koła wierzchołkowego przechodzącego przez dane ciało niebieskie; w systemie liczenia od 0 do 90* w pełnych stopniach zapisywany jako liczbę dwucyfrową plus ćwiartki (A= S 02 E))
Rzut zenitalny - płaszczyzną rzutowania jest płaszczyzna horyzontu astronomicznego. Punktem centralnym jest zenit. Rzutem pierwszego wertykału jest linia E-W, południkiem niebieskim linia N-S. almukantaraty są okręgami współcentrycznymi, koła wierzchołkowe są promieniami płaszczyzny rzutu.
UKŁAD RÓWNIKOWY PIERWSZY (godzinny)
Powstał w wyniku rzutu centralnego geograficznej siatki ziemskiej na kule niebieską. W rezultacie wszystkiew południki odwzorowały się na kuli niebieskiej w identycznych miejscach jak na Ziemi. Południki te na sferze niebieskiej noszą nazwę kół godzinnych.
Koło godzinne -koło wielkie przechodzące przez bieguny niebieskie PN, PS. Są prostopadłe do równika niebieskiego,(rzut południków ziemskich na sferę niebieską).
Koło sześciogodzinne - koło wielkie, którego płaszczyzna jest prostopadła do płaszczyzny południka niebieskiego.
Równik niebieski - rzut równika ziemskiego na sferę niebieską.
Równoleżniki deklinacyjne - rzut równoleżnika ziemskiego na sferę niebieską. Są to koła małe których płaszczyzny są równoległe do płaszczyzny równika.
Deklinacja CN (δ) - jest to łuk koła godzinnego zawarty między danym ciałem a równikiem niebieskim. Osiąga wartości od 0* do 90*. Rozróżnia się deklinację N, dodatnią, oraz deklinację S, ujemną, w zależności od tego od którego z biegunów niebieskich bliżej znajduje się dane ciało. Deklinacja charakteryzuje odległość ciała od równika niebieskiego. Alternatywną współrzędną jest odległość biegunowa.
-90* <= δ <= 90*
Odległość biegunowa (p) -W astronawigacji odległość biegunowa liczona jest zawsze od bliższego bieguna. Nie może być większa niż 90*.
p = 90* - δ
O tym czy widzimy ciało niebieskie czy go nie widzimy decyduje płaszczyzna horyzontu.
Miejscowy kąt czasowy (LHACN, Tλ) - jest to kąt liczony w płaszczyźnie równika niebieskiego od górnej części południka niebieskiego w kierunku na W, do koła godzinnego przechodzącego przez dane ciało niebieskie, liczone w systemie od 0 do 360*.
Miejscowy kąt godzinny (HACN, tλ) - kąt liczony w płaszczyźnie równika niebieskiego od górnej części południka niebieskiego w kierunku na E lub W do koła godzinnego przechodzącego przez dane ciało niebieskie. Liczone w systemie od 0* do 180*.
Jeżeli LHACN < 180* to LHACN = HACN W
Jeżeli LHACN > 180* to HACN (E) = 360* - LHACN (W)
Gryniczowski kąt czasowy CN (T0) GHACN - kąt liczony w płaszczyźnie równika niebieskiego od górnej części południka Greenwich w kierunku na W do koła godzinnego przechodzącego przez dane ciało niebieskie w systemie liczenia od 0* do 360*
HACN = LHACN = GHACN + λ(E/W)
Ekliptyka słoneczna - koło wielkie nachylone względem równika pod katem ε= +/- 23° 7'' Ekliptyką - nazywamy tor pozornego ruchu Słońca wokół Ziemi w czasie jednego roku lub jest to rzeczywisty tor obiegu Ziemi wokół Słońca w czasie jednego roku.
Ekwinokcjum ( Barana i Wagi) - punkty, w których ekliptyka przecina równik niebieski (punkty równonocy )
Ekwinokcjum wiosenne - pkt równonocy wios. - Słońce przechodzi z półkuli S na N - pkt Barana (21 marzec)
Ekwinokcjum jesienne - pkt równonocy jesień. - Słońce przechodzi z półkuli N na S - pkt Wagi (23 września)
Solstycja ( δ ) - punkty maksymalnie odchylone na N i S - punkty przesileń.
Solstycjum letnie - punkt przesilenia letniego - punkt raka. Punkt, w którym Słońce w ruchu pozornym osiąga maksymalną północną wartość deklinacji (22 czerwiec)
Solstycjum zimowe - punkt przesilenia zimowego - punkt koziorożca. Punkt, w którym Słońce w ruchu pozornym osiąga maksymalną południową wartość deklinacji (22 grudzień)
Rektascensja CN (αCN), wznoszenie proste CN - kąt liczony w płaszczyźnie równika niebieskiego od punktu Barana w kierunku na E do koła godzinnego przechodzącego przez dane ciało niebieskie w systemie liczenia od 0 do 360*.
Gwiazdowy kąt czasowy CN (SHACN) - dopełnienie rektascensji do 360*. To kąt liczony w płaszczyźnie równika niebieskiego od punktu Barana w kierunku na W, do koła godzinnego przechodzącego przez dane ciało niebieskie w systemie liczenia od 0 do 360*.
SHACN = 360* - αCN
GHA♈ + λ(+/-) |
GHA♈ + λ(+/-) |
GHA♈ + SHACN |
GHA♈ - αCN |
LHA♈ + SHACN |
LHA♈ - αCN |
GHACN + λ(+/-) |
GHACN + λ(+/-) |
LHACN HACN |
LHACN HACN |
LHACN HACN |
LHACN HACN |
TRÓJKĄT SFERYCZNY PARALAKTYCZNY:
Wierzchołki: Zenit - azymut (ACN) Widoczny biegun - HACN Kąt paralaktyczny - γ |
|
Boki: Odległość zenitalna (90* - hS) Wysokość biegunowa (90* - φ) Odległość biegunowa (p) (90* - δCN)
|
|
Astronomiczny wschód CN - moment, w którym CN przechodzi z półkuli niewidocznej w widoczną przecinając wschodnią część płaszczyzny horyzontu astronomicznego.
Kulminacja CN - moment, w którym CN przecina południk niebieski.
Górna kulminacja CN - górowanie, moment, w którym CN przecina górną część południka niebieskiego. Wysokość w tym momencie osiąga maksymalnie dodatnią wartość.
Astronomiczny zachód CN - moment, w którym CN przechodzi z półkuli widocznej na niewidoczną przecinając zachodnią część płaszczyzny horyzontu astronomicznego.
Dolna kulminacja CN - dołowanie, moment, w którym CN przecina dolną część południka niebieskiego. Wysokość w tym momencie osiąga maksymalnie ujemną wartość. Jest niewidoczna.
Łuk dzienny CN - to łuk równoleżnika deklinacyjnego CN od momentu wschodu astronomicznego do zachodu astronomicznego.
Łuk nocny CN - to łuk równoleżnika deklinacyjnego CN od momentu zachodu astronomicznego do wschodu astronomicznego.
Amplituda wschodu CN - łuk horyzontu astronomicznego zawarty między punktem wschodu E, a punktem wschodu astronomicznego CN
Amplituda zachodu CN - łuk horyzontu astronomicznego zawarty między punktem zachodu W, a punktem zachodu astronomicznego CN
Ciała wschodzące i zachodzące - to ciała niebieskie, których dla obserwatora górowanie jest widoczne a dołowanie niewidoczne.
Ciała przeciwokołobiegunowe - to ciała niebieskie, które nie wschodzą i nie zachodzą, a ich ruch odbywa się tylko w części niewidocznej dla obserwatora.
Ciała okołobiegunowe - to ciała niebieskie, które nie wschodzą i nie zachodzą a ich ruch odbywa się tylko w części widocznej dla obserwatora. Ciało okołobiegunowe musi spełniać jednocześnie dwa warunki: δ ↑↑ φ oraz δ > 90* - φ
Aby ciało niebieskie kulminowało w zenicie: δ ↑↑ φ oraz δ = φ
Czas gwiazdowy - miernikiem czasu gwiazdowego jest pozorny ruch dobowy teoretycznego punktu, punktu Barana, na sferze niebieskiej, który powstał w wyniku przecięcia się równika niebieskiego z ekliptyką. Ruch pozorny odbywa się po równiku.
Doba gwiazdowa - to okres czasy między dwiema kolejnymi górnymi kulminacjami punktu Barana na tym samym południku niebieskim. Jest podzielona na 24 godziny. Deklinacja punktu Barana jest stała i wynosi 0*.
Miejscowy czas gwiazdowy (GM) - to okres czasu jaki upłynął od momentu górnej kulminacji punktu Barana na południku miejscowym do danej chwili, liczymy na W (clockwise) od 0 do 24 h. jest funkcją zależną od długości geograficznej obserwatora, nie ma nic wspólnego z jego szerokością.
GM = GU + λtime
Gryniczowski czas gwiazdowy (GU) - gwiazdowy czas uniwersalny, to okres czasu jaki upłynął od momentu górnej kulminacji punktu barana na południku Greenwich do danej chwili, liczony na W od 0 do 24 h. GM = GU + λtime
RÓWNANIE CZASU GWIAZDOWEGO:
GU = GHA♈TIME = GHACN + αCN
GM = LHA♈TIME = LHACN + αCN
Doba słoneczna prawdziwa - okres czasu między dwiema kolejnymi DOLNYMI kulminacjami słońca prawdziwego na tym samym południku niebieskim.
Miejscowy czas słoneczny prawdziwy (TM') - okres czasu jaki upłynął od momentu DOLNEJ kulminacji słońca prawdziwego na południku miejscowym do danej chwili liczony na W od 0 do 24 h.
Gryniczowski czas słoneczny prawdziwy (TU') - czas uniwersalny prawdziwy; okres czasu jaki upłynął od momentu DOLNEJ kulminacji słońca prawdziwego na południku Greenwich do danej chwili liczony na W od 0 do 24 h. TM' = TU' + λtime
Słońce średnie - uśredniony ruch dobowy słońca prawdziwego w przeciągu roku. Słońce średnie porusza się w pozornym ruchu rocznym po równiku, a nie po ekliptyce.
Doba słoneczna średnia - okres czasu między dwiema kolejnymi DOLNYMI kulminacjami słońca średniego na tym samym południku niebieskim. Miernikiem jest słońce średnie, tj. słońce, które w pozornym ruchu rocznym porusza się po równiku a nie po ekliptyce.
Miejscowy czas słoneczny średni (TM, LMT) - okres czasu, który upłynął od momentu DOLNEJ kulminacji słońca średniego na południku miejscowym do danej chwili. Liczymy na W od 0 do 24 h
Gryniczowski czas słoneczny średni (Universal Time, TU), UT - okres czasu który upłynął od momentu DOLNEJ kulminacji słońca średniego na południku Greenwich do danej chwili. LMT = UT + λtime
Czas strefowy (zone time) TS, ZT - okres czasu jaki upłynął od momentu DOLNEJ kulminacji słońca średniego na południku ŚRODKOWYM danej strefy do danej chwili, liczony na W od 0 do 24 h. ZT = UT + z
Chronometr: nie pokazuje daty. Nie ma wskaźnika cyfrowego, wskazuje 0-12 h. Jest nakręcany w lewo.
Chód chronometru - wartość czasowa, o którą przyspieszył lub opóźnił swoje wskazania chronometr w ciągu doby.
Stan chronometru - różnica między czasem uniwersalnym a czasem wskazywanym przez chronometr. Chr + St Chr = UT
Obliczanie miejscowych kątów godzinnych oraz δcn w funkcji momentu i miejsca obserwacji
ZT - z = UT |
GHAʘ + pop GHAʘ + λ = LHAʘ HAʘ |
GHAp + pop + pv GHAp + λ = LHAp HAp |
GHAk + pop + pv GHAk + λ = LHAk HAk |
GHABarana + pop GHABarana + λ = LHABarana + SHAg = LHAg |
chr + st. chr = UT |
δʘ + pop (d) = δʘ |
δp + pop (d) = δp |
δk + pop (d) = δk |
δg nie ma poprawek |
Obliczanie momentu wystąpienia górnej/dolnej kulminacji księżyca:
M.P.U + p.r.d - λtime |
p.r.d = (λdgr / 360*) * ret. dob. Wynik w MINUTACH |
λ E ret. dob. - |
λ W ret. dob. + |
UT + z |
|
MPU dzisiaj - MPU wczoraj |
MPU jutro - MPU dzisiaj |
ZT |
|
ret. dob. |
ret. dob. |
Obliczanie momentu wystąpienia wschodu i zachodu księżyca:
M.rise/M.set + p∆φ + p.r.d - λtime |
p.r.d = (λdgr / 360*) * ret. dob. Wynik w MINUTACH |
λ E ret. dob. |
λ W ret. dob. |
UT + z |
|
M.rise/set dzisiaj - M.rise/set wczoraj |
M.rise/set jutro - M.rise/set dzisiaj |
ZT |
ret. dob. ret. dob.
p∆φ - poprawka na różnicę szerokości z „Table I - For Latitude” Tebles for interpolating sunrise, moonrise” |
Obliczanie momentu wystąpienia i czasu trwania okresu dogodnego do porannej obserwacji gwiazd i planet:
Naut TW dn. CIVIL TW
+ p∆φ - NAUT TW
- λtime OKRES
UT dn. + z |
ZT dn. |
Obliczanie momentu wystąpienia i czasu trwania okresu dogodnego do wieczornej obserwacji gwiazd i planet:
Civil TW dn. NAUT TW
+ p∆φ - CIVIL TW
- λtime OKRES
UT dn. + z |
ZT dn. |
Sekstant mierzy kąt pionowy z dokładnością do 1/10 minuty kątowej. Składa się z limbusu wyskalowanego w stopniach co stopień. Kąt zmierzony sekstantem jest kątem podwojonym. Ramie ruchome - alidada. Zakończona jest śrubą mikrometryczną.
Błędy sekstantu: błąd stały i błąd zmienny (błąd indeksu sekstantu).
Określanie błędu indeksu sekstantu:
- Z linii widnokręgu. Alidadę ustawić na zero. Śrubę mikrometryczną na zero. Widoczna różnica linii widnokręgu to indeks.
- Na ciało niebieskie, gwiazdę. Widać dwie gwiazdy w pionie.
- Z pomiaru promienia tarczy słonecznej (najdokładniejszy)
Poprawianie zmierzonych sekstantem wysokości CN
Gwiazdy, górna/dolna krawędź słońca:
hCN
+ s+i
= hCN
+ dip
= h app
+ op
+ dp1
= hS
Dolna krawędź księżyca, planety:
hCN
+ s+i
= hCN
+ dip
= h app
+ op
+ dp
+ dp1
= hS
Górna krawędź księżyca:
hCN
+ s+i
= hCN
+ dip
= h app
+ op
+ dp
+ dp1
- 30'
= hS
Astronomiczne Koło Pozycyjne AKP: miejsce geometryczne punktów, z których pomiar wysokości danego CN w dane miejsce jest wielkością stałą
Astronomiczna linia pozycyjna - mały łuk koła pozycyjnego, przebiegający w pobliżu pozycji zliczonej, aproksymowany do odcinka loksodromy na mapie Merkatora lub też: wycinek AKP aproksymowany do prostej
Równanie alp: Sinhz = sinφZ sinδ + cosφZ cosδ cosHA
Metoda wysokościowa: polega na znalezieniu współrzędnych geograficznych punktu H, który powstaje z przecięcia się AKP z ortodromą łączącą Pz z pozycją rzutu CN na powierzchnię kuli ziemskiej.
Metoda szerokościowa: polega na obliczeniu współrzędnych geograficznych punktu B, który powstaje w wyniku przecięcia się AKP z południkiem geograficznym Pz. Stosujemy ją, gdy CN jest w kulminacji.
Metoda długościowa: polega na obliczeniu współrzędnych geograficznych punktu L, który powstaje w wyniku przecięcia się AKP z równoleżnikiem geograficznym Pz. Granica stosowania: A=085* - 095* lub A=265* - 275*
Algorytm obliczania i wykreślania alp metodą wysokościową
1. ZT - z = UT |
3. GHACN + pop + . . . GHA + λz = LHA/HACN |
5. hCN + s+i = hCN + dip = h app + op + . . . = hS |
7. hS - hZ = Δh Δh w Mm
|
Metoda Polaris
5. hS + a0 + a1 + a2 - 1° = φB
|
Metoda Długościowa 6. 90* - hs = Z 7. φ - δ = Z' 8. (Z+Z')/2= (Z-Z')/2= 9.
10. LHAcn - GHAcn = λL
11. A = C |
2. chr + st. chr = UT |
4. δ + pop = δ |
6. Sinhz = sinφZ sinδ + cosφZ cosδ cosHA
|
8. A = C |
|
|
φ T to φ zliczona zaokrąglona do pełnych stopni w bliższą stronę.
LHAT to rzeczywista wartość LHA obliczona na moment obserwacji i zaokrąglona do pełnych stopni w bliższą stronę.
δT to rzeczywista wartość δCN obliczona na moment obserwacji i zaokrąglona do pełnych stopni ZAWSZE W DÓŁ.
Identyfikacja Ciał niebieskich:
- analityczny: rozwiązanie trójkąta sferycznego paralaktycznego ( LHACN - LHABarana = SHACn)
- graficzny: rzut azymutalno-perspektywiczny - rzut Lehara
- analityczny skrócony (tablicowy): ABC, HD 605
- identyfikatory; identyfikatory płaskie, identyfikatory kuliste,
- katalogi, atlasy, mapy nieba gwieździstego: mapa nieba N, mapa nieba S
1. obraz nieba zmienia się wraz z godziną obserwacji
2. obraz nieba jest funkcją pozycji obserwacji
Węzeł wstępujący - punkt, w którym orbita Księżyca przecina ekliptykę przechodząc z półkuli południowej na północną
Węzeł zstępujący - punkt, w którym orbita Księżyca przecina ekliptykę przechodząc z półkuli północnej na południową
Miesiąc syderyczny (gwiazdowy) - okres pełnego obiegu księżyca wokół ziemi; 27d 07h 43m. 11,5 sek. okres, po którym znajdzie się ponownie na wspólnym kole godzinnym z obraną gwiazdą.
Miesiąc synodyczny - okres od nowiu do nowiu, okres dzielący kolejne położenia księżyca na wspólnym kole godzinnym ze słońcem; 29d 12h44m
Miesiąc smoczy - okres odpowiadający dwukrotnemu przejściu Księżyca przez ten sarn węzeł
Miesiąc anomalistyczny- okres dzielący kolejne przejścia księżyca przez punkt perigeum, 27,55''
Czas okrętowy jest czasem strefowy m; przechodząc z jednej do drugiej strefy poprawiamy odpowiednio wskazania zegarów okrętowych. Idąc na zachód przesuwamy do tyłu wskazania zegarów o jedną godzinę w każdej strefie i odwrotnie — idąc na wschód przesuwamy wskazania zegarów w każdej strefie o jedną godzinę do przodu.
Czas państwowy jest to czas, który obowiązuje w danym państwie. W większości wypadków czas państwowy odpowiada czasowi strefowemu (rozkład stref czasowych pokazano na rys. 2.10). Ponadto w niektórych państwach wprowadzony jest okresowo tzw. czas letni; informacje o czasie państwowym i letnim znajdujemy w Spisie sygnałów radiowych tom V tablica Standard Times.
Fazy Księżyca - położenia jakie ciało zajmuje w odniesieniu do Ziemi i Słońca, oraz towarzysząca temu różne kształty dla obserwatora znajdującego się na Ziemi
Wiek księżycowy - liczba dni jaka upłynęła od ostatniego nowiu do danej chwili.
Świt nautyczny- rozpoczyna się w momencie gdy astronomiczna wysokość słońca tarczy słonecznej
hα=-12° a kończy gdy hα=-6°. Początek świtu nautycznego jest momentem w którym można rozpocząć poranne obserwacje astronomiczne
Świt cywilny- rozpoczyna się w momencie gdy astronomiczna wysokość Słońca hα=-6° i kończy w momencie widocznego wschodu Słońca. Jest to najlepszy okres do pomiarów wysokości planet i najjaśniejszych gwiazd.
Widoczny wschód Słońca jest to moment, w którym obserwator widzi na linii widnokręgu ukazującą się górną krawędź Słońca W chwili widocznego wschodu wysokość astronomiczna Słońca ha = — 55,7'; wysokość tę obliczono dla wzniesienia oczu obserwatora a = 6,1 m oraz dla średnich warunków meteorologicznych: temperatury powietrza ip = + I0°C, ciśnienia 760 mm Hg (ciśnienie podano w mm Hg z uwagi na Tablice Nawigacyjne). Jest to najlepszy moment do określania poprawek kompasów cp, dewiacji i pż, ponieważ azymut (namiar rzeczywisty) Słońca zmienia się najwolniej, natomiast wysokość zmienia się najszybciej, co nie wpływa ujemnie na dokładność określenia poprawek kompasów.
Astronomiczny wschód Słońca jest to moment, w którym astronomiczna wysokość Słońca = 0. Obserwator, który ma wzniesienie oczu a = 6,1 m, widzi w tym momencie dolną krawędź Słońca na wysokości około 21'nad linią widnokręgu, co stanowi w przybliżeniu 2/3 średnicy Słońca . W tym momencie Słońce przechodzi z półkuli niewidocznej na widoczną, kończy się okres nocnych obserwacji astronomicznych i zaczyna okres obserwacji dziennych.
Astronomiczny zachód Słońca jest to moment, w którym astronomiczna wysokość Słońca ha = 0°. Obserwator, który ma wzniesienie oczu a = 6,1 m, widzi dolną krawędź Słońca nad widnokręgiem na wysokości około 21' (patrz rys. 3.1), podobnie jak w momencie astronomicznego wschodu. W tej chwili Słońce przechodzi z półkuli widocznej na niewidoczną, kończy się okres obserwacji dziennych.
Widoczny zachód Słońca jest to moment, w którym górna krawędź Słońca chowa się za linią widnokręgu. Rozpoczyna się zmrok cywilny. Astronomiczna wysokość Słońca ha ^= — 55,7' dla a = 6,1 m. Jest to najlepszy moment, podobnie jak przy widocznym wschodzie, do określenia poprawek kompasów. Rozpoczyna się okres obserwacji nocnych, linia widnokręgu jest dobrze widoczna, zaczynają pojawiać się (być widoczne) planety i najjaśniejsze gwiazdy; w pierwszym okresie pomiar wysokości jest możliwy przy użyciu lunetki sekstantu.
Zmrok cywilny rozpoczyna się w momencie widocznego zachodu Słońca i kończy w momencie, gdy astronomiczna wysokość Słońca ha = —6°. Jest to najwygodniejszy okres, podobnie jak okres świtu cywilnego, do wykonania pomiarów wysokości planet i najjaśniejszych gwiazd. Początkowo linia widnokręgu jest dobrze widoczna, planety i najjaśniejsze gwiazdy można obserwować gołym okiem, bez użycia lunetki. Linia widnokręgu stopniowo zaczyna być coraz słabiej widoczna, na kuli niebieskiej pojawiają się pozostałe gwiazdy.
Zmrok nawigacyjny rozpoczyna się w momencie, gdy astronomiczna wysokość Słońca ha = -6° i kończy gdy ha = —12° Jest to okres, w którym kończą się obserwacje nocne; w większości wypadków przy końcu zmroku nawigacyjnego linia widnokręgu nie nadaje się do pomiarów wysokości.
LOKUS - to miejsca geometryczne punkt ów będących środkami wszystkich kół godzinnych danej pozycji obserwatora,
ruch dobowy ciał niebieskich - jest to ruch, jaki odbywają ciała niebieskie. Torami są odpowiednie równoleżniki
prostopadle do osi obrotu sfery.