SYSTEM INSTYTUCJONALNY I PRAWY UE

1. ISTOTA PRAWAWSPÓLNOTOWEGO

1. Prawo europejskie, prawo UE

2. Pr. Wspólnot Europejskich

3. Prawo europejskie, a pr. Międzynarodowe publiczne

4. Pr. Wspólnotowe, a prawo krajowe.

Ad. a

Zagadnienia zumienia prawa europejskiego jest sporne. W dyskusji (w tym sporze) można wyróżnić dwa nurty:

Wąski - pod pojęciem prawa europejskiego należy rozumieć prawo europejskich organizacji międzynarodowych. W ramach prawa europejskiego wykształciło się pr. Wspólnot Europejskich. T. j. Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) oraz Europejskiego Stowarzyszenia Energii Atomowej, które dziś stanowią pdst. prawną UE. Dla określenia charakteru prawnego i struktury UE, a tym samym systemu prawnego UE należy przyjąć definicję organizacji międzynarodowej:

„Organizacje międzynarodowe to zrzeszenie i innych podmiotów międzynarodowych krajowych osób fizycznych lub prawnych z różnych państw, utworzone w celu realizowania zadań określonych w statutach.

Organizacje międzynarodowe dzielimy na dwie kategorie:

I - org. Międzynarodowe, międzypaństwowe lub międzyrządowe - państwa lub inne podmioty prawa międzynarodowe. Działa na pdst. Umowy międzynarodowej zawartej przez państwa członkowskie.

II - org. Międzynarodowe pozarządowe, które zrzeszają krajowe osoby fizyczne lub prawne.

UE i Wspólnoty Europejskie, należy analizować w świetle organizacji międzynarodowej, choć jest to dyskusyjne ze względu na to, że org. międzynarodowe mogą (jest to reguła) ale nie muszą posiadać osobowości prawnej.

Szeroki - prawo europejskie to prawo wspólnot Europejskich i Rady Europy. Prawo UE ma dwa zasadnicze działania:

I - prawo pierwotne UE - obejmuje przede wszystkim Traktaty ustanawiające UE i Wspólnoty Europejskie.

II - prawo stanowione w UE obejmuje całość aktów prawnych przyjmowanych w UE t. j. prawo wewnętrzne (pro foro interno) i pr. skierowane do państw członkowskich (pro foro externo).

Ad. b PRAWO WSPÓNOT EUROPEJSKICH

Wspólnoty Europejskie opierają się na traktatach, które zostały zawarte przez państwa członkowskie zgodnie z zasadami międzynarodowego prawo publicznego. Pdst. Prawną wspólnot jest umowa międzynarodowa zawarta przez państwa członkowskie. Wspólnoty posiadają osobowość prawno-międzynarodową i podejmują decyzje, które mogą zobowiązać państwo członkowskie do określonego zachowania wbrew jego woli. Prawo Wspólnot Europejskich dzieli się na pr.pierwotne i wtórne. Ze względu na powiązanie Wspólnot z UE, prawo wspólnotowe można zaliczyć do prawa unijnego w rozumieniu szerokim . Ze względu na odrębność UE i Wspólnot Europejskich oraz pr.wspólnotowego i unijnego w węższym rozumieniu pr.wspólnotowe należy odróżnić od pr.unijnego.

Prawo pierwotne to prawo, które pochodzi od państw członkowskich, natomiast prawo wtórne to jest prawo które pochodzi od instytucji i organów wspólnot europejskich.

Ad.c PRAWO EUROPEJSKIE, A PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE

Charakter prawny wspólnot europejskich, a tym samym charakter prawa europejskiego zagadnieniem spornym. W dyskusji można wyróżnić 2 nurty, a przedmiotem sporu jest jest próba odpowiedzi na pytanie: Czy prawo Wspólnotowe można zakwalifikować jako dział prawa międzynarodowego publicznego? W odpowiedzi na ten problem mamy 2 nurty:

I - tradycyjny - stwierdza, że prawo wspólnotowe jest prawem międzynarodowym ponieważ pierwotne prawo wspólnotowe powstało i powstaje w wyniku zawierania umów międzynarodowych przez państwa członkowskie , które s podmiotami prawa międzynarodowego.

II - autonomiczny - prawo wspólnotowe nie jest prawem międzynarodowym, lecz autonomicznym porządkiem prawnym. Decydujące znaczenie ma tu obraz struktur.

Za przyjęciem teorii autonomistów przemawia fakt, że prawo wspólnotowe wykazuje wiele specyficznych cech.

Ad. d

- samostanowienie prawa krajowego - autonomia;

- przeciwieństwem autonomi jest narzucenie prawa z zewnątrz (heteronomia)

Klasyfikacja prawa wspólnotowego iprawa krajowego należy do najintensywniej dyskutowanych problemów wspólnotowych i krajowych. Porządek prawny nawzajem się przenikają i są niezależne. Prawo wspólnotowe wymaga wewnątrz państwowego wykonania, z drugiej strony ogranicza stosowanie prawa krajowego. Prawo krajowe wpływa na prawo europejskie w ten sposób, że jest ono źródłem poznania ogólnych zasad prawych.

Ćwiczenia 2 22.10.2008

2. ZAKRES OBOWIĄZYWANIA PRAWA WSPÓLNOTOWEGO

2.1 Zakres czasowy obwiązywania prawa wspólnotowego

Zakres ten wyznaczają 3 elementy:

1. są to ogólne klauzule traktatów. Wg nich:

1. Traktaty mogą być zawarte na czas określony np. traktat Paryski z 1952 roku ustanawiający EWWiG. Został zawarty na 50 lat i w lipcu 2002 roku przestał obowiązywać, a jego zobowiązania prawne przeszły na rzecz Wspólnot Europejskich.

2. Zawarte na czas nieokreślony, np. traktaty rzymskie ustanawiające EWG i EURATOM i do dziś obowiązują.

2. Okresy przejściowe - to instrument adaptacyjny, który pozwala na późniejsze włączenie danego obszaru w zakres obowiązywania prawa wspólnotowego.

3. Klauzule ewolucyjne, które pozwalają na późniejszą modyfikację zobowiązań prawnych, np. art. 22 Traktatu o Wspólnotach Europejskich upoważnia Radę do wzmocnienia i uzupełnienia katalogu praw obywateli europejskich. Pozawala na niepełne przyjęcie zobowiązań i ich późniejsze rozszerzenie lub późniejsze wykluczenie państwa ze strefy obowiązywania niektórych postanowień, np. Rada może nie dopuścić niektórych państw do Unii Gospodarczo - Walutowej.

Gdy mówi się o jakiś traktatach, umowach międzynarodowych obowiązują 3 daty: 1 - podpisania, 2 - wejścia w życie, 3 - polityczna.

2.2 Zakres terytorialny obowiązywania prawa wspólnotowego.

Nie istnieje definicja terytorium Wspólnot (UE) znane jest natomiast pojęcie obszaru celnego wspólnoty, które wiąże się ze stosowaniem części prawa wspólnotowego. Dla celów sprecyzowanych granic terytorialnych obowiązywania Wspólnotowego porządku prawnego (odnosi się tylko do I filaru) można przyjąć stosownie do zasady Konwencji Wiedeńskiej „o prawie umów międzynarodowych” z 1969 roku, że sferą terytorialną stosowania prawa Wspólnotowego jest przestrzeń lądowa, morska i powietrzna państw członkowskich Wspólnot Europejskich pozbawiona granic wewnętrznych, lecz mająca wspólną granicę zewnętrzną. Odejściem od tej reguły będą sytuacje:

1. Zawieranie umów z państwami trzecimi np. układy stowarzyszeniowe;

2. Regulowane prawem Wspólnotowym np. klauzule niestosowania przepisów dotyczących Unii Gospodarczej i Monetarnej na terytorium Brytyjskim i Duńskim;

3. Ograniczenia wynikające ze szczególnych warunków stosowania traktatów w odniesieniu do Departamentów zamorskich Francji i Azorów, Madery, Wysp Kanaryjskich, które określa Rada na wniosek KE i po porozumieniu z PE;

4. Ograniczenia wynikające z wyłączenia stosowania traktatów w odniesieniu do Brytyjskiej Bazy Wojskowej na Cyprze i ograniczenia w odniesieniu do Wysp Kanałowych i Wyspy Mann;

5. Ograniczenia dotyczące Gibraltaru;

6. Ograniczenia dotyczące Fińskich wysp Alandzkich;

7. Ograniczenia dotyczące duńskich Wysp Owczych;

8. Ograniczenia dotyczące Grenlandii, która była objęta traktatami wraz z przystąpieniem Danii do Wspólnot. Uzyskała jednak w 1979r. daleko idącą autonomię, a w 1982r. ludność w referendum wypowiedziała się przeciwko przynależności do Wspólnot. W 1984r. Grenlandia została wyłączona z zakresu stosowania traktatu uzyskując status obszaru stowarzyszonego.

2.3 Zakres przedmiotowy(materialny) prawa wspólnotowego

Dziedziny życia społeczno - politycznego i gospodarczego państw członkowskich poddane regulacji normami prawa wspólnotowego ulegały poszerzaniu i rozwojowi w oparciu o:

1. Legalną aktywność instytucji wspólnotowych

2. Inną formą dokonywania poszerzania zakresu materialnego stało się zapisanie zasady poszanowania acqnis communantacire. Jest to dorobek prawny wspólnot, który tworzą prawo pierwotne i wtórne łącznie z ukształtowanymi sposobami ich rozumienia i stosowania, obszary polityk wspólnotowych, orzecznictwo sądowe, a także wartości tkwiące u podstaw funkcjonowania tej organizacji.

2.4Zakres podmiotowy prawa wspólnotowego

W literaturze przedmiot nazywany zakresem personalnym. Nie jest jednolity i odnosi się do charakterystycznej struktury UE opartej na trzech filarach.

W I filarze Wspólnoty swój zakres oddziaływania kierowały do 3 grup podmiotów:

1. Które identyfikują interesy wspólnot jako całość. Są to instytucje i organy wspólnoty;

2. Które reprezentują publiczne interesy narodowe i to są państwa członkowskie;

3. Które kierują się interesami prywatnymi. To osoby fizyczne i prawne.

Podmiotami współpracy w ramach II i III filaru są wyłącznie państwa członkowskie.

Ćwiczenia 2 22.10.2008

2. ZAKRES OBOWIĄZYWANIA PRAWA WSPÓLNOTOWEGO

2.1 Zakres czasowy obwiązywania prawa wspólnotowego

Zakres ten wyznaczają 3 elementy:

4. są to ogólne klauzule traktatów. Wg nich:

3. Traktaty mogą być zawarte na czas określony np. traktat Paryski z 1952 roku ustanawiający EWWiG. Został zawarty na 50 lat i w lipcu 2002 roku przestał obowiązywać, a jego zobowiązania prawne przeszły na rzecz Wspólnot Europejskich.

4. Zawarte na czas nieokreślony, np. traktaty rzymskie ustanawiające EWG i EURATOM i do dziś obowiązują.

5. Okresy przejściowe - to instrument adaptacyjny, który pozwala na późniejsze włączenie danego obszaru w zakres obowiązywania prawa wspólnotowego.

6. Klauzule ewolucyjne, które pozwalają na późniejszą modyfikację zobowiązań prawnych, np. art. 22 Traktatu o Wspólnotach Europejskich upoważnia Radę do wzmocnienia i uzupełnienia katalogu praw obywateli europejskich. Pozawala na niepełne przyjęcie zobowiązań i ich późniejsze rozszerzenie lub późniejsze wykluczenie państwa ze strefy obowiązywania niektórych postanowień, np. Rada może nie dopuścić niektórych państw do Unii Gospodarczo - Walutowej.

Gdy mówi się o jakiś traktatach, umowach międzynarodowych obowiązują 3 daty: 1 - podpisania, 2 - wejścia w życie, 3 - polityczna.

2.2 Zakres terytorialny obowiązywania prawa wspólnotowego.

Nie istnieje definicja terytorium Wspólnot (UE) znane jest natomiast pojęcie obszaru celnego wspólnoty, które wiąże się ze stosowaniem części prawa wspólnotowego. Dla celów sprecyzowanych granic terytorialnych obowiązywania Wspólnotowego porządku prawnego (odnosi się tylko do I filaru) można przyjąć stosownie do zasady Konwencji Wiedeńskiej „o prawie umów międzynarodowych” z 1969 roku, że sferą terytorialną stosowania prawa Wspólnotowego jest przestrzeń lądowa, morska i powietrzna państw członkowskich Wspólnot Europejskich pozbawiona granic wewnętrznych, lecz mająca wspólną granicę zewnętrzną. Odejściem od tej reguły będą sytuacje:

9. Zawieranie umów z państwami trzecimi np. układy stowarzyszeniowe;

10. Regulowane prawem Wspólnotowym np. klauzule niestosowania przepisów dotyczących Unii Gospodarczej i Monetarnej na terytorium Brytyjskim i Duńskim;

11. Ograniczenia wynikające ze szczególnych warunków stosowania traktatów w odniesieniu do Departamentów zamorskich Francji i Azorów, Madery, Wysp Kanaryjskich, które określa Rada na wniosek KE i po porozumieniu z PE;

12. Ograniczenia wynikające z wyłączenia stosowania traktatów w odniesieniu do Brytyjskiej Bazy Wojskowej na Cyprze i ograniczenia w odniesieniu do Wysp Kanałowych i Wyspy Mann;

13. Ograniczenia dotyczące Gibraltaru;

14. Ograniczenia dotyczące Fińskich wysp Alandzkich;

15. Ograniczenia dotyczące duńskich Wysp Owczych;

16. Ograniczenia dotyczące Grenlandii, która była objęta traktatami wraz z przystąpieniem Danii do Wspólnot. Uzyskała jednak w 1979r. daleko idącą autonomię, a w 1982r. ludność w referendum wypowiedziała się przeciwko przynależności do Wspólnot. W 1984r. Grenlandia została wyłączona z zakresu stosowania traktatu uzyskując status obszaru stowarzyszonego.

2.3 Zakres przedmiotowy(materialny) prawa wspólnotowego

Dziedziny życia społeczno - politycznego i gospodarczego państw członkowskich poddane regulacji normami prawa wspólnotowego ulegały poszerzaniu i rozwojowi w oparciu o:

3. Legalną aktywność instytucji wspólnotowych

4. Inną formą dokonywania poszerzania zakresu materialnego stało się zapisanie zasady poszanowania acqnis communantacire. Jest to dorobek prawny wspólnot, który tworzą prawo pierwotne i wtórne łącznie z ukształtowanymi sposobami ich rozumienia i stosowania, obszary polityk wspólnotowych, orzecznictwo sądowe, a także wartości tkwiące u podstaw funkcjonowania tej organizacji.

2.4Zakres podmiotowy prawa wspólnotowego

W literaturze przedmiot nazywany zakresem personalnym. Nie jest jednolity i odnosi się do charakterystycznej struktury UE opartej na trzech filarach.

W I filarze Wspólnoty swój zakres oddziaływania kierowały do 3 grup podmiotów:

4. Które identyfikują interesy wspólnot jako całość. Są to instytucje i organy wspólnoty;

5. Które reprezentują publiczne interesy narodowe i to są państwa członkowskie;

6. Które kierują się interesami prywatnymi. To osoby fizyczne i prawne.

Podmiotami współpracy w ramach II i III filaru są wyłącznie państwa członkowskie.

ĆWICZENIA 4- ciąg dalszy ćw. Nr 3 19.11.2008

• Zasada wolości → zapewnia podmiotom państw członkowskich swobodę w podstawowych dziedzinach aktywności życiowej i wiąże się przede wszystkim z instytucją rynku wewnętrznego oraz ze swobodą efektywnej konkurencji. Istnieją wyjątki dla których zasada wolności może być organizowana tj. swobodny przepływ pracowników. Została zapisana w traktacie o UE.

„UE jest oparta na zasadzie wolności, demokracji, przestrzegania

praw człowieka oraz podstawowych wolności i prawo rządności tj.

zasady, które są wspólne dla państw członkowskich”

• Zasada równowagi instytucjonalnej określona orzecznictwem ETS i konieczna z uwagi na niemożność podniesienia trójpodziału władzy charakterystycznego dla współczesnych ustrojów demokratycznych na płaszczyznach wspólnoty. Składa się na nią kilka elementów:

1. Instytucje wspólnotowe posiadają autonomię do realizacji swoich działań i mogą działać tylko i wyłącznie w ramach przyznanych im kompetencji.

2. Żadna instytucja nie może zastępować innych działań.

3. Należy przestrzegać procedur określonych przez traktat czyli każda z instytucji w swych działaniach musi brać pod uwagę uprawnienia innej instytucji.

4. Wszystkie instytucje mają obowiązek współdziałania w celu realizacji zadań wyznaczonych przez prawo wspólnotowe.

Każde zakłócenie tej równowagi musi spotkać się z sankcjami. Każda instytucja ma prawo do określenia swej struktury i zasad działania wyznaczonych przez traktat.

• Zasada jawności → zawarta w art.1 ust.2 Traktatu o UE wymaga zapewnienia jednostce możliwości uzyskania swobodnego dostępu do potrzebnych informacji. Podstawowe znaczenie mają w tej materii dwa postanowienia:

1. Każdy obywatel UE może pisemnie zwrócić się do każdej z instytucji i organów wymienionych w tym art. w jednym z dowolnym oficjalnych języków urzędowych, a organ zobowiązany jest do udzielenia pytającemu pisemnej odpowiedzi w Tyn samym języku.

2. Każdy obywatel i każda osoba fizyczna lub prawna zamieszkała lub mająca siedzibę w państwie członkowskim ma prawo dostępu do dokumentów PE, RE i KE z zastrzeżeniem ochrony interesu publicznego lub prywatnego.

• Zasada praw podstawowych jednostki → jest to zasada poszanowania praw podstawowych tj. praw człowieka i obywatela, i pozostaje w ścisłym związku z zasadą równości i wolności. Jest zapisana w Karcie Praw Podstawowych UE i formułuje prawa i wolności człowieka, a także prawa obywateli UE w 50 artykułach zgrupowanych w 6 rozdziałach:

• Godność;

• Wolność;

• Równość;

• Solidarność;

• Prawa obywateli;

• Wymiar sprawiedliwości.

Poszczególne prawa i wolności są wzorowane na europejskiej Konwencji Praw Człowieka i innych umowach międzynarodowych.

→23 języki urzędowe UE;

ZASADY STRUKTURALNE

→ są to normy prawne, które nie wymagają podejmowania bezwzględnych decyzji, lecz zawierają nakazy optymalizacji. Zasady te mogą być sformułowane bezpośrednio w traktatach lub są wyprowadzane z innych źródeł prawa. ETS jako organ dokonujący wykładni prawa wspólnotowego może się opierać dla wprowadzania tych zasad na pr.pierwotnym lub wtórnym. Podobnie jak przy ogólnych zasad prawnych, zasady strukturalne tworzą część prawa pierwotnego i dlatego wywołują skutek normatywny, tzn. wiążą wszystkie organy wspólnoty i stanowią pomoc przy dokonywaniu wykładni i są jednocześnie kryterium orientacyjnym przy stosowaniu prawa/

→ zasada subsydiarności:

1. Definicja - etymologicznie wywodzi się od łacińskiego terminu SUBSYDIUM, co oznacza pomoc lub wsparcie stąd nazywana jest zasadą pomocniczości. Jest ideą filozoficzną i polityczną, która po raz pierwszy pojawiła się w starożytności. Jej współczesny kształt został nadany przez dwie papieskie encykliki:

1. RERUM NOVARUM;

2. QUADRAGESIMO ANNO;

Współcześnie odnosi się do roli władzy politycznej. Zgodnie z tą koncepcją władza polityczna jest wyłaniana po to, aby pomagać członkom społeczeństwa w realizacji ich własnych celów.

2. Popularność tej idei wzrosła po II Wojnie Światowej w wyniku integracji europejskiej w ramach RE i Wspólnot Europejskich. W tym okresie wytworzone zostały dwa zasadnicze podejścia do problemu subsydiarności w zależności od tego jaki charakter ma przepływ władzy tzn. ze szczebla wyższego na niższy oraz odwrotnie. Ten pierwszy aspekt znalazł swoje odbicie w procesach decentralizacji władzy i przekazywania jej na poziom regionalny i lokalny. Natomiast delegowanie uprawnień da góry stało się główną przesłanką tworzenia federacji w ramach UE.

3. Za prawne podstawy, które doprowadziły ostatecznie do ukształtowania się zasady subsydiarności uznać możemy dorobek prawny RE w dziedzinach praw człowieka, demokratyzacji, kultury oraz samorządności terytorialnej. Podpisana w 1950 r. Europejska Konwencja Praw Człowieka utorowała drogę do wspólnotowej idei maksymalnego przybliżania władzy do obywatela. Podobną role odegrała tutaj Europejska Karta Samorządu Lokalnego. Włączyła ona do PMP ideę autonomii lokalnej i stała się istotną wskazówką dla UE przy formułowaniu i realizacji zasady subsydiarności na skalę wspólnotową.

4. Opierając się na tych przesłankach prawnych wspólnoty adaptowały w pierwszej kolejności zasadę subsydiarności do dziedziny prawa obejmującego swym zakresem ochronę środowiska. Przepisy tego dotyczące znalazły się wówczas w jednolitym Akcie Europejskim . Dopiero jednak nadanie tej zasadzie rangi normy europejskiej otworzyło nowy etap budowy struktur politycznych i społ. przyczyniło się do nowego spojrzenia na problem samorządności i rolę regionów w funkcjonowaniu UE i jej krajów. Formalny zapis dotyczący zasady subsydiarności pojawił się poprzez Traktat z Maastrich i Traktat z Amsterdamu. Szczególne znaczenie mają tutaj dwa artykuły. Zamyka się w nich cała istota unijnej zasady subsydiarności:

1. Art. a) „Niniejszym traktatem wyznacza się nowy etap w procesie tworzenia ściślejszego związku między narodami Europy, w którym decyzje są podejmowane w sposób możliwie najbardziej otwarty i na szczeblu jak najbliższym obywatelowi.”

Artykuł ten dotyczy więc zasady maksymalnego zbliżania środka decyzyjnego do obywatela.

2. Art. 3.b) „W zakresie, którym nie podlega wyłącznej kompetencji wspólnoty i wspólnota podejmuj działania zgodnie z zasadą subsydiarności tylko wówczas i tylko w takim zakresie w jakim cele proponowanych działalności nie mogą być skutecznie zrealizowane i w odpowiedni sposób przez państwa członkowskie. Natomiast z uwagi na skutki tych działań mogą być lepiej zrealizowane przez Wspólnotę.”

5. W największym stopniu z subsydiarności w UE odnosi się do kwestii związanych z polityką regionalną oraz sprawami samorządowymi a także do dziedziny, która była objęta pierwotnie tj. do ochrony środowiska . W tym pierwszym obszarze jak zauważają prawnicy zasada paradoksalnie osłabia z jednej strony, a z drugiej wzmacnia pozycję samorządów lokalnych w polityce regionalnej. Oto bowiem zgodni z zasadą podejmowania wszelkich decyzji i działań na jak najniższych szczeblach władzy, samorządy przejmują część narzędzi makroekonomicznych państwa np. na szczeblu regionalnym odbywa się walka z bezrobociem, z drugiej strony rozszerzany jest jednak systematycznie obszar polityki regionalnej w skali wspólnoty, za który odpowiedzialna jest cała UE. Dotyczy to zwłaszcza wyrównywania poziomu rozwoju poszczególnych regionów.

Zasad subsydiarności wchodzi w reakcję z zasadą nieretroaktywności - raz przekazana władza przez państwo federacji np. UE nie może być cofnięta. Tak samo w Niemczech - szkolnictwo przekazane Landom.

→ zasada autonomii prawa wspólnotowego - podstawą prawną tej zasady stały się dwa fundamentalne orzeczenie ETS z 1963 i 1964 roku, w których ETS stwierdził, że Europejskie Prawo Wspólnotowe stanowi nowy odrębny porządek prawny.

Cyt. „ W odróżnieniu od zwykłych traktatów międzynarodowych, traktat EWG stworzył własny porządek prawny, który do systemów prawnych państw członkowskich i musi być stosowany przez ich sądy. Wraz z utworzeniem Wspólnoty na czas nieokreślony, posiadającej własne organy zakres podmiotowości prawnej i zdolność prawna, a zwłaszcza rzeczywiste prawa suwerenne państwa członkowskie ograniczyły swoje prawa zwierzchnie i w ten sposób stworzyły strukturę prawną, która jest wiążąca dla nich samych i ich obywateli.”

Zasada ta głosi, że Europejskie prawo Wspólnotowe jest niezależne od ustaw państwowych. Prawo to wchodząc do krajowych porządków prawnych państw członkowskich zachowuje swoją odrębność i niezależność, i jest stosowane jako prawo wspólnotowe. Zasada ta daje gwarancję jednolitego stosowania prawa na obszarze całej wspólnoty tj. we wszystkich państwach członkowskich.

→ zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego wobec prawa krajowego państw członkowskich . W literaturze przedmiotu nazywana również zasadą prymatu supremacji czy nadrzędności prawa wspólnotowego. Podstawą tej zasady stało się orzeczenie ETS z 1964 roku ws. Costa vs. ENEL, w którym ETS proklamował zasadę pierwszeństwa prawa wspólnotowego nad prawem państw członkowskich. Zasada ta głosi, że żadne przepisy prawa krajowego nie mogą przeważać nad prawem wywodzący się z Traktatu, będącym niezależnym źródłem prawa.

Uzasadnienie pierwszeństwa opiera się na autonomii Wspólnotowego porządku prawnego. Kolejne orzeczenia wyznaczały zakres obowiązywania zasady pierwszeństwa nad:

1. Pierwszeństwo rozciąga się również na normy konstytucyjne państw członkowskich

2. Pierwszeństwo prawa wspólnotowego odnosi się do pierwszeństwa stosowania i obowiązywania prawa wspólnotowego.

ĆWICZENIA 7

ZASADA JEDNOLITOŚCI

W literaturze przedmiotu zwana zasadą spójności. Zasada ta nie jest ani wyraźnie zdefiniowana w orzecznictwie ETS, ani w prawie pierwotnym. Jest logiczną konsekwencją istnienia prawa wspólnotowego jako względnie uporządkowanego porządku prawnego i jest ściśle związana z zasadami pierwszeństwa i skutku bezpośredniego.

Istnieją dwa aspekty zasady jednolitości:

1. Z jednej strony jednolitość zakłada, że prawo wspólnotowe będzie w pełni i jednakowo stosowane we wszystkich państwach członkowskich (jest to zgodne z orzecznictwem ETS nr 143/88). Oznacza to zakaz powoływania się na prawo krajowe dla uzasadnienia naruszania prawa wspólnotowego.

2. Z drugiej strony zasada ta domaga się eliminowania z samego prawa wspólnotowego wszystkich tych norm, które kolidują z normami wyższego rzędu. Oznacza to zakaz reprodukcji rozporządzeń w prawie krajowym jak również zakaz oceny ważności aktów prawa wspólnotowego z punktu widzenia prawa krajowego.

ZASADA SOLIDARNOŚCI

W literaturze przedmiotu zwana zasada lojalności i wierności. Polega na zobowiązaniu się państw członkowskich do lojalnej współpracy w ramach wspólnoty w celu osiągnięcia jej celów określonych w traktatach. Po raz pierwszy nakaz solidarności był postulowany przez ETS w 1973 roku. Od czasu traktatu o UE adresatami tej zasady są nie tylko państwa członkowskie ale także ich narody. Została wyrażona w art. 10 TWE i w ujęciu traktatowym ma dwa znaczenia:

1. W aspekcie pozytywnym oznacza to, że państwa członkowskie są zobowiązane do podjęcia wszelkich działań w celu zapewnienia skuteczności prawa wspólnotowego w ich wewnętrznej przestrzeni prawnej czyli państwa członkowskie są zobowiązane do podejmowania wszelkich niezbędnych działań wspólnie z instytucjami i organami wspólnotowymi w celu lepszej realizacji zobowiązań traktatowych.

2. Natomiast w aspekcie negatywnym zasada solidarności nakazuje państwom członkowskim powstrzymywanie się od jakichkolwiek działań mogących podważyć skuteczność prawa wspólnotowego w prawie krajowym, czyli państwa członkowskie nie mogą się powoływać na swoje interesy narodowe lub trudności wewnętrzne dla niewykonania postanowień traktatowych.

ŹRÓDŁA PRAWA WSPÓLNOTOWEGO

UE ma swoją charakterystyczną strukturę, która opiera się na 3 filarach:

1. WE

2. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa

3. Wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne

Źródła prawa są zróżnicowane w zależności od filaru. I tak w pierwszym filarze mamy tzw. prawo wspólnotowe, które składa się z prawa pierwotnego oraz prawa wtórnego.

Natomiast II i III filar regulowany jest przez PMP oraz specjalne instrumenty prawne, które zostały zapisane w TUE, jak np. wspólne strategie lub decyzje.

ĆWICZENIA 8 2.02.2009

Na prawo UE składa się prawo wspólnotowe niepisane i prawo wspólnotowe pisane.

Prawo pisane składa się z:

1. Traktatów założycielskich;

2. Protokołów i aneksów uzupełniających;

3. Traktatów modyfikujących

4. Traktatów akcesyjnych

Ad. 1

Dwa traktaty:

1. Traktat Paryski podpisany przez 6 państw (RFN, Włochy, Belgia, Holandia, Luksemburg, Francja) 18.04.1951 r. Wszedł w życie 21.07.1952 r. Zawarty na 50 lat. Ustanawiał EWWiS. Przestał obowiązywać 21.07.2002r. a jego zobowiązania prawne przeszły na rzecz WE.

2. Traktaty rzymskie podpisane przez te same państwa 25.03.1957 r. Weszły w życie 1.01.1952 r. Zostały zawarte na czas nieokreślony. Ustanawiały dwie wspólnoty - EWG i EURATOM. Dzisiaj traktat zwany jest TWE

Ad.2

Jest ich bardzo dużo, niektóre decydują o bardzo ważnych sprawach np. w sprawie utworzenia na podstawie decyzji RUE z 24.10.1988 r. Sądu I Instancji. Innym przykładem jest protokół dołączony do traktatów rzymskich dotyczący polityki wspólnotowej wobec włoskiego regionu Mezzogiorno (dotyczył różnic ekonomicznych między północą, a południem kraju - pomoc w zrównaniu poziomu. Ale Włochy są bardzo nie gospodarne i kiedy wprowadzono euro okazało się, że Włochy są biedniejsze od tego, co na papierze).

Ad.3

Jest ich kilka. Pierwszy to tzw. Traktat Fuzyjny trzech organów EWWiS, EURATOMU i EWG z 1968 r.

Drugi to JAE z 1987 r. Trzeci to TUE z 1992 r. Kolejny traktat to Traktat Amsterdamski z 1999roku. Następny traktat z Nici. Ostatni to Traktat z Lizbony.

Ich rola jest taka jak u nas ustaw konstytucyjnych wydawanych w Polsce do konstytucji. Bardo dużó pozmieniały w odniesieniu do traktatów założycielskich.

Ad.4

Pierwszym traktatem akcesyjnym był traktat o członkostwie z 1972 roku o przystąpieniu WB, Irlandii i Danii. Dokonał się 1.01.1981 r.

Drugi - 28.05.1979/1.01.1981 - Grecja

Trzeci - 12.06.1985/1.01.1986 - Hiszpania i Portugalia.

Czwarty - 1.03.1994/1.01.1995 - Austria, Finlandia, Szwecja.

Piąty - 16.04.2003/1.05.2004 - Litwa, Łotwa, Estonia, Polska, Czechy, Słowacja, Słowenia, Węgry, Cypr, Malta.

Szósty - 1.01.2008 - Rumunia, Bułgaria.

Prawo wtórne to prawo pochodzące od instytucji i organów WE tj. np. PE, KE. Prawo to składa się z dwóch części:

- aktów obligatoryjnych (obowiązkowych)

∙ rozporządzenia

∙ dyrektywy

∙ decyzje

- aktów nieobligatoryjnych (nieobowiązkowych)

∙ zalecenia

∙ opinie

ROZPORZĄDZENIE

Jest abstrakcyjną normą prawną, która ma zastosowanie ogólne i obowiązuje w całości wobec państw członkowskich, a niekiedy także wobec obywateli jeżeli przyznaje im konkretne prawa lub nakłada konkretne obowiązki. Zawierają najczęściej regulacje odnoszące się do nieokreślonej liczby przypadków i staje ponad krajowym prawem wewnętrznym.

DYREKTYWA

Jest konkretna normą prawną, która ma zastosowanie indywidualne do państw członkowskich i do osób do których jest skierowana. Kiedy jest skierowana do wszystkich państw nie staje się aktem generalnym ponieważ określa liczbę przypadków do których ma zastosowanie (27 państw). Nie obowiązuje w całości, ale jest wiążąca tylko odnoście do zamierzonego skutku pozostawiając swobodę wyboru formy i środków realizacji zamierzonych celów. Zobowiązuje adresatów państw członkowskich do stworzenia odpowiednich krajowych regulacji.

DECYZJA

Odnosi się do przypadków indywidualnych i kierowana jest do państw członkowskich, przedsiębiorstw lub osób i ma bezpośrednią moc wiążącą. Ma charakter indywidualnego aktu administracyjnego. Wykonywanie decyzji następuje zgodnie z przepisami procedury cywilnej poszczególnych państw członkowskich.

Ćwiczenia 9 16.03.2009

ŹRÓDŁA PRAWA WTÓRNEGO NIEOBLIGATORYJNE (NIEWIĄŻĄCE) są to zalecenia i opinie (z zastrzeżeniem tzw. opinii obligatoryjnej).

ZALECENIA: są pośrednim instrumentem prawnym harmonizacji prawa wydawane przez instytucje i organy WE tj. KE, RUE, PE i inne.

Najczęściej wydawane w sprawach związanych z traktatem.

OPINIE:

Są 4 rodzaje:

• I - opinie fakultatywne;

• II - opinie akcesoryjne;

• III - opinie obligatoryjne;

• IV - opinie wydawane z własnej inicjatywy.

Powyższe 4 rodzaje opinii wydawane są w celu przygotowania aktu normatywnego wydawanego przez instytucje i organy wspólnot. Wyłączny charakter opinii obligatoryjnej uwzględnia jej treść w przygotowanym przez instytucję i organ danym akcie prawnym.

W Polsce nie ma takiego instrumentu i jeśli ktoś dostaje taki dokument (opinię obligatoryjną) z UE nie traktuje go poważnie. Jest to problem akceptacji czegokolwiek innego.

ŹRÓDŁA PRAWA W II I III FILARZE

II FILAR - Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa

W ramach tego filaru mamy 3 źródła prawa:

1. Wspólne Strategie - decyzje o wprowadzeniu tych wspólnych strategii podejmuje RE na podstawie odpowiedniego zalecenia RUE.

Dotyczą dziedzin, których państwa członkowskie mają wspólne ważne interesy. Zawierają postanowienia odnośnie celu ich podjęcia, czasu trwania oraz środków pozostających do dyspozycji UE i państw członkowskich.

Dla wykonania wspólnej strategii potrzeba decyzji Rady w formie wspólnych działań oraz wspólnych stanowisk.

2. Wspólne działania - art. 14 TUE.

Podejmuje RUE. Odnoszą się do szczególnych sytuacji, w których uważa się, że jest niezbędne wspólne działanie operacyjne.

Ustala się cele, zakres i środki pozostające do dyspozycji UE, a jeśli zachodzi taka potrzeba to także warunki ich wprowadzenia.

Wspólne działania są wiążące dla państw członkowskich w zakresie zajmowania przez nie stanowisk.

3. Wspólne stanowiska - art. 15 TUE.

Przyjmuje je RUE. Określają sposób podejścia UE do poszczególnych spraw w danym obszarze. Państwa członkowskie zapewniają by ich krajowe polityki były dostosowane do wspólnych stanowisk.

III FILAR - Wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne

3 źródła prawa:

1. Konwencje - art. 34 TUE - są podejmowane przez RE jednomyślnie. Wchodzą w życie, gdy przynajmniej ½ państw członkowskich ratyfikuje je zgodnie z ich odnośnymi wymogami konstytucyjnymi. Aby wprowadzić je w życie RE działając większością 2/3 umawiających się stron wprowadza je.

2. Decyzje - art. 34 TUE.

Podejmowane przez RE jednomyślnie są wiążące dla państw członkowskich w odniesieniu do ich rezultatu, który ma zostać osiągnięty. Nie są bezpośrednio skuteczne w prawie krajowym, tzn. pozostawiają państwom swobodę w doborze formy i metod osiągnięcia wyznaczonego rezultatu.

RE może działając większością kwalifikowaną przyjąć środki konieczne dla wprowadzania tych decyzji na poziomie UE.

3. Decyzje ramowe - art. 34 TUE.

Podejmowane przez RE jednomyślnie są środkiem harmonizacji prawa krajowego i odpowiadających mu procedur. Ale dotyczą również innych obszarów prawa. Są wiążące dla państw członkowskich w odniesieniu do ich rezultatu, który ma zostać osiągięty.

Ćwiczenia 10 30.03.2009

INSTYTUCJE

SYSTEM INSTYTUCJONALNY WE

Specyfika europejskiej współpracy przejawia się najbardziej w jej instytucjach. W literaturze przedmiotu istnieje dwoistość pojęcia „instytucja”. Stąd instytucja to:

• Zespół funkcjonalnie powiązanych prawnie ???

• Organ, czyli wyodrębniona publiczna struktura organizacyjna.

Specyfika instytucji Wspólnotowych wiąże się ze swoistym charakterem UE jako związku państw utworzonego i rozbudowanego w celu wspólnego kształtowania ich gospodarczego i politycznego rozwoju.

Struktura instytucji wspólnotowych odbiega znacząco od rozwiązań jakie spotykamy w poszczególnych krajach członkowskich. Jest ona także odmienna od zasad obowiązujących w organizacjach międzynarodowych, a w przyjętej strukturze instytucjonalnej odzwierciedla się dynamika sprzeczności między procesem integracji, a zróżnicowanymi oczekiwaniami poszczególnych krajów tworzących UE. Kraje członkowskie są w prawdzie suwerenne, ale w procesie integracji przenoszą swoje suwerenne kompetencje na szczebel ponadnarodowy. Są one wykorzystane przez instytucje UE.

W systemie politycznym UE nie obowiązuje znany w systemach politycznych państw członkowskich podział władzy. W UE kompetencje z wyjątkiem jurysdykcji nie są rozdzielone na poszczególne instytucje ale przysługuje różnym organom wspólnie, tzn. np. legislatywa odbywa się wspólnie z udziałem KE, RUE i PE.

TYPOLOGIA INSTYTUCJI WE I UE

Utworzony w latach 50-tych XX wieku. 3 Wspólnoty - EWG, EWWiS, Euratom - posiadały własne systemy instytucjonalne. Traktat o fuzji z 1967 r. połączył instytucje wspólnotowe - w ten sposób każda z nich stała się organem trzech wspólnot.

Traktat o UE umieścił 3 wspólnoty w I filarze. Organy wspólnoty są od tego czasu organami UE.

Zaliczamy do nich:

• PE;

• RUE;

• KE;

• ETS;

• Sąd Obrachunkowy;

• Europejski Bank Centralny;

• System Banków Centralnych.

Są różne kryteria podziału WE, a wśród nich są dwa istotne:

1. Pozycja ustrojowa;

2. Rola w procesie integracji europejskiej.

Na tej podstawie występuje podział na organy główne, tj. PE, RUE, KE, ETS i Sąd Obrachunkowy.

Drugą grupę stanowią organy pomocnicze, do których zaliczamy:

• Komitet Społeczno - Ekonomiczny;

• Komitet Regionów;

• Komitet Naukowo - Techniczny;

• Europejski Bank Centralny;

• Jak również wyspecjalizowane, w tym np. EUROPOL.

CHARAKTERYSTYKA INSTYTUCJI

1. PARLAMENT EUROPEJSKI

Jest organem o charakterze decyzyjnym WE, będącym ponadnarodowym zgromadzeniem niezależnych przedstawicieli społeczeństw państw członkowskich.

Miejsce PE w systemie instytucjonalnym WE określa treść art. 137-143 Traktatu rzymskiego, jak również postanowienia Konwencji z 25.03.1957 roku w sprawie niektórych instytucji.

Przepisy traktatowe nadają PE uprawnienia doradcze i kontrolne oraz nakładają obowiązek opracowania projektu jednolitej procedury powszechnych i bezpośrednich wyborów do tej Izby we wszystkich państwach członkowskich.

PE został utworzony na mocy Traktatu Paryskiego jako Wspólne zgromadzenie EWWiS i rozpoczął działalność w 1952 roku.

Po utworzeniu EWG i EURATOMu w 1957 roku został przekształcony w Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne wspólnie dla wszystkich krajów trzech Wspólnot.

W 1962 roku przyjął nazwę PE. Nazwa ta został użyta oficjalnie w JAE.

PE jest oryginalną konstrukcją w Europie i na Świecie. Jako jedyna instytucja UE posiada bezpośrednią legitymizację do sprawowania władzy.

Status prawny posłów do PE reguluje szereg aktów prawnych, tzn.:

• AKT O WYBORACH CZŁONKÓW PE W POWSZECHNYCH WYBORACH BEZPOŚREDNICH z 1976r. ustanowiony decyzją RE z 10.09.1976roku i znowelizowany decyzją RE z 23.09.2002 roku. Zgodnie z jej dyspozycjami posłowie wybierani są na okres 5 lat. Kadencja posła rozpoczyna się wraz z otwarciem pierwszej sesji PE.

Do 2002 roku akt dopuszczał podwójne członkowstwo w PE i w Parlamencie Narodowym. Zabraniając zasiadania w Rządach Państw Członkowskich.

W wyniku nowelizacji zgodnie z art.7 od 2004 roku zniesiono możliwość jednoczesnego zasiadania w Sejmie Narodowym oraz w PE.

Ćwiczenia 11 20.04.2009

PE - liczba posłów wzrastała wraz z kolejnymi rozszerzeniami WE.

W 1952 roku wynosiła ona 78 osób, a po przystąpieniu WB, Irlandii i Danii w 1973 roku wynosiła już 198 os, a po pierwszych wyborach bezpośrednich w 1979 roku - 410 os. Po rozszerzeniu o Grecję w 1981r. -434 os, a o Hiszpanię i Portugalię w 1986 r. - 518. Następnie po przystąpieniu Szwecji, Finlandii oraz Austrii w 1995r. - 626os, a po kolejnym rozszerzeniu w 2004r. liczba ta wynosi 732.

Liczba europosłów jest zróżnicowana w zależności od danego państwa członkowskiego i rozkłada się proporcjonalnie pomiędzy poszczególne p-czł w następujących proporcjach:

• 99 - Niemcy

• 78 - Francja, WB i Włochy

• 54 - Hiszpania, Polska

• 27 - Holandia

• 24 - Belgia, Grecja, Portugalia, Czechy i Węgry

• 19 - Szwecja

• 18 - Austria

• 14 - Dania, Finlandia, Słowacja

• 13 - Irlandia, Litwa

• 9 - Łotwa

• 7 - Słowenia

• 6 - Estonia, Cypr, Luksemburg

• 5 - Malta.

Zgodnie z postanowieniami Traktatu Nicejskiego Polska będzie miała 50 deputowanych. Zapisy traktatu obejmują bowiem 27 p-czł.

Podczas obecnej kadencji 2004-2009 zastosowano przepisy przejściowe dla 25 p-czł, tzn. bez Rumunii i Bułgarii, przyznając wówczas Polsce 54 miejsca w PE.

Większa liczba miejsc dla Polski została podyktowana koniecznością zastosowania proporcjonalnej korekty uzupełniającej liczby deputowanych w PE do 732 posłów.

UPRAWNIENIA PE

Dzielą się na:

• Legislacyjne,

• Budżetowe;

• Kontrolne;

• Kreacyjne.

Uprawnienia w procesie legislacyjnym realizowane są wg 4 procedur:

1. Procedura konsultacji

2. Procedura zgody

3. Procedura współpracy

4. Procedura współdecydowania.

Uprawnienia legislacyjne PE polegają na uczestnictwie wspólnie z RUE w procesie uchwalania nowych aktów normatywnych, na którego wynik może on wpływać w stopniu zależnym od zastosowanej w danym przypadku procedurze.

Uprawnienia budżetowe polegają na zaangażowaniu się PE w proces uchwalania budżetu łącznie z prawem do odrzucenia budżetu.

W dziedzinie uprawnień kontrolnych PE dokonuje demokratycznej kontroli wszystkich przejawów działalności wspólnoty. Środkami kontroli są zapytania, kierowane w formie ustnej lub pisemnej do RUE i KE oraz debata nad przyjęciem sprawozdania rocznego z tytułu prowadzonej przez KE działalności.

PE może większością kwalifikowaną 2/3 głosów odrzucić sprawozdanie KE, wyrażają w ten sposób wotum nieufności.

Funkcja kreacyjna PE polega na wyrażeniu zgody na powołanie członków KE oraz Rzecznika Praw Obywatelskich mającego prawa do przyjmowania skarg od wszystkich obywateli UE, jak również od osób fizycznych i prawych mieszkających lub mających swoją siedzibę na terenie UE.

WYBORY DO PE

We wszystkich p-czł UE występuje metoda i proporcjonalny system wyborczy do ustalenia wyników wyborów najczęściej stosowanego metodą jest metoda d'Hondta, ale niektóre kraje stosują inne metody tj. np. metoda Horre'a.

Czynne prawo wyborcze przysługuje każdemu obywatelowi UE, który ukończył 18 rok życia.

Bierne prawo wyborcze:

• 18 lat - Bania, Finlandia, Holandia, Hiszpania, Portugalia, RFN i Szewcja;

• 19 lat - Austria;

• 21 lat - Belgia, Grecja, Irlandia, Luksemburg, WB;

• 23 lata - Francja;

• 25 lat - Włochy.

W 4 ordynacjach wyborczych wprowadzono progi wyborcze:

• 4% - Austria, Szwecja;

• 5% - RFN, Francja.

Ponadto w 10 krajach umożliwiono wyborcom dokonania zmiany kolejności kandydatów na listach wyborczych.

---