W1 - Teoretyczne podstawy pedagogiki rodziny. Miejsce pedagogiki rodziny wśród innych nauk, obszary zainteresowań i podstawowe kategorie pojęć (280207)

Literatura:

• Pedagogika rodziny - Kawula, Bragiel, Janke

• Rodzina w dobie przemian. Małżeństwo i kohabitacja - Kwak

2 sposoby uprawiania nauki:

• Teoretyczny

• Praktyczny

subdyscyplina naukowa - dominacja jednego ze sposobu

3 stanowiska pedagogów względem pedagogiki rodziny:

• Dotyczy pedagogów społecznych - rodzina jako obszar badań działu pedagogiki społecznej; nie można oderwać problematyki pedagogiki rodziny od problematyki pedagogiki społecznej; rodzina jako środowisko

• Pedagogika rodziny jako spełniająca kryterium bycia subdyscypliną pedagogiczną ze wzg. na istnienie przedmiotu - wychowanie w rodzinie;

• Pedagogika rodziny jako autonomiczna dyscyplina

Pedagogiki rodziny jako subdyscyplina posiada:

• przedmiot - wychowanie w rodzinie, wychowanie rodzinne

• metody - metody pedagogiki, socjologii wychowania

• cel - analiza, ocena i interpretacja określonych zjawisk oraz procesów zachodzących w rodzinie, uwarunkowań i skuteczności procesu wychowania oraz budowanie teorii i twierdzeń naukowych

• terminologię

Cechy charakterystyczne pedagogiki rodziny:

• Polimorficzność - wielość ujęć

• Komplementarność

• Kompleksowość

Obszary tematyczne pedagogiki rodziny:

• Nowe problemy rodzin współczesnych, w tym rodzin rozłączonych

• Nowe formy życia małżeńsko-rodzinnego

• Dom rodzinny i dzieciństwo

• Multimedia

• Organizacje pozarządowe

• Kierunki i formy pomocy rodzinie

Pojęcia

• Małżeństwo i rodzina:

- Małżeństwo

• rola pomostu miedzy rodziną pochodzenia a własną - rodziną prokreacji;

• faza początkowa cyklu życia nowej rodziny;

• społeczny charakter małżeństwa - dziedziczenie nazwiska I majątku;

• typy wg prokreacyjności:

- prokreacyjne heteroseksualne monogamiczne oraz poligamiczne,

- homoseksualne;

• typy wg nakazów i zakazów obyczajowych:

- egzogamiczne - zakaz łączenia się w grupie,

- endogamiczne - nakaz wyboru z grupy,

- mieszane - nie respektujące zakazów i nakazów;

• typy wg lokalizacji gospodarstwa domowego:

- matrylokalne,

- patrylokalne,

- neolokalne;

• typy wg sposobu doboru partnerów:

- dobierające się w sposób naturalny bez ingerencji zewnętrznej,

- kojarzone

- rodzina:

• podstawowa grupa społeczna;

• instytucja wychowawcza; wyznacznik - funkcje przez nią pełnione;

• środowisko wychowawcze; wyznacznik - wpływy zamierzone i niezamierzone;

• środowisko kulturowe; wyznacznik - przekaz wartości, tradycji;

• wspólnota; ekonomiczna, prawna, emocjonalna; początek i źródło autentycznych kontaktów, więzi;

• grupa oparta na instytucji małżeństwa;

• spojrzenie różnych nauk:

- pedagogika środowiskowa - akcent na rodzinę jako środowisko;

- teoria wychowania - akcent na rodzinę jako czynnik socjalizacji i wychowania;

- dydaktyka - rodzina jako przyczyna niepowodzeń I powodzeń w nauce;

- pedagogika wczesnoszkolna, pozaszkolna; metodyki;

- historia wychowania - wychowanie rodzinne na przestrzeni wieków

• Relacje rodzinne

- dotyczą różnorodnych sytuacji życiowych w których zachodzą wzajemne stosunki miedzy członkami w najbliższym środowisku życia;

- charakter dwukierunkowy - interakcje lub charakter jednokierunkowy;

- niepowtarzalne;

- formy wsparcia: emocjonalne (komunikat o kochaniu, szacunku) i instrumentalne

• Więzi rodzinne

- szczególny rodzaj więzi społecznej: osobowej lub rzeczowej;

- rodzina - przewaga więzi osobowej - trwałość;

- typy więzi - Tyczewski:

• strukturalno-przedmiotowa - stosunki i kontakty miedzy członkami rodziny i między pokoleniami; treścią są sprawy dotyczące wychowania dzieci, prowadzenia domu i udzielania sobie wzajemnej pomocy,

• osobowa - wyraża stosunki miedzy osobami w rodzinie i miedzy pokoleniami; treścią są uczucia, myśli, pragnienia, aspiracje i postawy,

• kulturowa - postawy członków rodziny wobec określonych wartości, norm, tradycji, wzorów zachowań czy wytworów kultury;

- typy - Tyszka:

• ekonomiczna,

• opiekuńcza,

• kulturalna,

• towarzyska,

• emocjonalno-ekspresyjna

• Atmosfera wychowawcza:

- specyficzne warunki konieczne dla prawidłowego przebiegu procesu wychowania;

- ogół warunków materialnych i niematerialnych, ich wzajemne powiązania, stosunki i relacje zachodzące w rodzinie które tworzą atmosferę domu rodzinnego;

- wyrasta z naturalnej więzi, miłości łączącej rodziców ze sobą i rodziców z dziećmi;

- niepowtarzalna;

- charakterystyczne cechy: wzajemna życzliwość, miłość rodzicielska, współpraca, współdziałanie członków rodziny i kultywowanie tradycji;

- rodzaje:

• korzystna dla rozwoju I kształtowania osobowości dziecka - członków rodziny łączą pozytywne więzi emocjonalne

• niekorzystna - wpływająca ujemnie na postępy w rozwoju psychicznym dziecka i prowadząca do zaburzeń w jego zachowaniu lub głębszych defektów osobowości;

- typy rodzin ze względu na atmosferę:

• atmosferze demokratycznej - najbardziej pożądane warunki dla prawidłowego rozwoju: życzliwość, zaufanie, rodzice liczą się z potrzebami dziecka, stwarzanie warunków do inicjatywy, częściej nagrody niż kary, pobudzanie ambicji i samokontroli dzieci,

• o atmosferze autokratycznej - relacje oparte na strachu, rodzice nie liczą się z opinią dziecka, z potrzebami dzieci, odgórne ustalanie norm, zakazów i nakazów, stosowanie ścisłej kontroli i wymaganie bezwzględnego posłuszeństwa, za przekroczenia - represje,

• o atmosferze bezładnej - relacjami rządzi przypadek, chaos, zamęt, niezdecydowanie i niekonsekwencja w relacji rodziców z dzieckiem, żadne normy nie obowiązują, ewentualne represje zależą wyłącznie od kaprysów rodziców

• Wychowanie rodzinne

- inaczej - wychowanie w domu rodzinnym;

- uwzględniające różnorodne wpływy znajdujące ujście, ugruntowanie w obrębie samej rodziny głównie w stosunkach wychowawczych;

- spełnia się przez silną więź osobową między rodzicami a dziećmi wyrażająca się m.in. w odpowiedzialności za drugiego człowieka, we wzajemnych spotkaniach, w relacjach przepojonych miłością, troską, mądrością i doświadczeniem osób starszych;

- kojarzy wpływy refleksyjne I bezrefleksyjne; oddziaływanie i współdziałanie

w2 - Małżeństwo i rodzina w aspekcie historycznym i współczesnych przemian jej funkcji. Kierunki przemian życia małżeńsko-rodzinnego. (280307)

Rodzina jako Instytucja - funkcje - Tyszka:

• biopsychiczne

- prokreacyjna,

- seksualna

• ekonomiczne

- materialno-ekonomiczna,

- opiekuńczo-zabezpieczająca

• społeczno-wyznaczające

- stratyfikacyjna,

- legalizacyjno-kontrolna

• socjopsychologiczne

- socjalizacyjno-wychowawcza,

- kontrolna,

- religijna,

- rekreacyjno-towarzyska,

- emocjonalno-ekspresyjna

Przemiany funkcji

• Funkcja prokreacyjna i seksualna - kiedyś utożsamiane; teraz - są odrębne; zakres prokreacji uległ zawężeniu;

• zyskała na znaczeniu funkcja emocjonalno-ekspresyjna; rodzina jako wspólnota emocjonalna; środowisko zapewniające miłość

Przemiany rodziny - Tyszka - stadia przemian powiązane z formami społeczeństw; wyznaczane poziomem rozwoju społecznego, ekonomicznego i kulturowego:

• Rodzina preindustrialna

- tradycyjna;

- XVI-XVII wiek;

- patriarchalna;

- podporządkowana władzy ojca;

- posiadała warsztat produkcyjny;

- role rodzinne i produkcyjne ściśle powiązane;

- duża spójność;

- praca w domu nie dała się oddzielić od produkcyjnej;

- dzieci pracują na rzecz rodziny;

- opieka nad dziećmi powierzana najstarszym córkom;

- opieka nad dziećmi wyłącznie dla kobiet;

- wydzielona rola żywiciela rodziny

• Rodzina epoki industrialnej

- model rodziny współczesnej;

- dwa pokolenia;

- prowadzone własne gospodarstwo domowe;

- nieprodukcyjna;

- zawodowo pracuje poza domem też żona;

- znaczenia nabierają więzi osobowe;

- grupa bardziej zamknięta wewnętrznie;

- mniej stabilna, podatna na rozpad;

- wiek XIX-XX to wzrost zainteresowania opieka nad dzieckiem; dziecko urasta do podmiotu;

- udział mężów w domu - prace wymagające siły fizycznej i wymagające stosowania dyscypliny wśród dzieci;

- poprawa sytuacji kobiet; nadanie kobietom praw wyborczych, możliwość osiągania wyższego wykształcenia i zawodu;

- równość opieki prawnej nad dzieckiem;

• Rodzina epoki postindustrialnej

- osłabienie spójności rodzin;

- kobiety praca zawodowa poza domem ze wzgl. na samorealizację;

- współudział męża w opiece nad dziećmi i obowiązkach rodzinnych;

- zmiana roli mężczyzny w rodzinie;

- szybki powrót do pracy po urodzeniu dziecka przez kobietę;

- problem opieki zastępczej;

- mniejsza liczba dzieci w rodzinie;

- macierzyństwo to faza w życiu kobiety a nie styl życia;

- macierzyństwo o charakterze świadomym;

- rodzina bazą przygotowującą pokolenie do samodzielnego życia, wspiera;

Podstawowe przemiany - kierunki przemian rodziny - Tyszka:

• Od rodziny dużej wielopokoleniowej do rodziny małej podstawowej

• Od rodziny biologicznie zdeterminowanej do rodziny planowanej

• Od rodziny produkcyjnej do rodziny nieprodukcyjnej

• Od rodziny patriarchalnej do rodziny egalitarnej

Cechy rodziny tradycyjnej - Slany

• Prawnie zawarte małżeństwo

• Posiadanie dzieci, chęć posiadania

• Matka i ojciec

• Trwałość

• Mężczyzna utrzymuje rodzinę; posiada autorytet;

• Wyłączność seksualna

• Heteroseksualność

K. Slany - alternatywne formy życia małżeńsko-rodzinnego

• Związki kohabitacyjne - wspólne zamieszkiwanie bez prawnego zawarcia związku małżeńskiego; partnerzy połączeni funkcjami emocjonalną, seksualną, prokreacyjną i gospodarczą

• Konkubinat - forma kohabitacji; związki partnerskie gdzie występują różne układy i relacje, którym zazwyczaj nie towarzyszy wspólne zamieszkiwanie

• Rodziny rekonstruowane - związki oparte na formalnym małżeństwie gdzie jedno z rodziców nie ma biologicznego związku z dzieckiem współmałżonka

• Rodziny niepełne - poprzedzone rozwiązanym małżeństwem, spełniające jedynie kryterium biologicznego rodzicielstwa; samotne macierzyństwo lub ojcostwo

• Niezamężne macierzyństwo - ze świadomego wyboru, wyłączne biologiczne rodzicielstwo

• XX-XXI wiek - nowe kategorie: rodziny diasporowe - pomimo formalnego rozwiązania małżeństwa pełnione są podstawowe funkcje rodziny;

A. Kwak - lata 60-70 spadek wskaźnika zawierania małżeństw w większości krajów europejskich; podnoszenie się wieku zawierania małżeństw przez kobiety; wzrost liczby związków kohabitacyjnych (Szwecja, Dania - najpierw)

Młodzieńcza kohabitacja

Trendy i zmiany w ujmowaniu kohabitacji

• Szwecja najwcześniej - małżeństwo sumienia (protest), sztokholmskie małżeństwo (biedni)

• Kanada Wielka Brytania

• Etapy nastawienia do kohabitacji:

- dewiacyjny, awangardowy fenomen dotyczący małej grupy osób

- wstęp do małżeństwa, okres próbny przed małżeństwem - związek bez dzieci

- akceptowana społecznie jako alternatywa dla małżeństwa; poosiadanie dziecka nie utożsamiane z koniecznością zawarcia małżeństwa

- małżeństwo i kohabitacja nie różnią się z uwagi na posiadanie w nich dzieci; kohabitacja jako forma niezamężnego życia

w3 - Rodzina jako środowisko wychowawcze. Rodziny funkcjonalne i dysfunkcjonalne (110407)

Działania celowe, świadome, zamierzone - środowisko wychowawcze

Rodzina

• Funkcjonalna - pomyślnie rozwiązuje własne problemy; prawidłowo realizuje zadane jej funkcje; cechy:

- troska o zaspokojenie podstawowych potrzeb dziecka; dziecko jako najwyższa wartość,

- uznanie i szanowanie praw dziecka,

- Przekazywanie określonych wartości i tradycji kulturowe;

• Dysfunkcyjna - problemowa, niewydolna wychowawczo; cechy:

- nie wywiązywanie się rodziców w pełni z obowiązków wobec własnych dzieci,

- zaniedbanie realizacji określonych funkcji lub stworzenie zagrożenia występowania tego stanu,

- dezintegracja w sferze więzi emocjonalnej;

• patologiczna - w stałym konflikcie z prawem i moralnością;

Czynniki zagrażające rodzinie

• zewnętrzne - ekonomiczno-społeczne:

• wewnątrzrodzinne:

- zmiana modelu i typu rodziny oraz zmiana ról w małżeństwie (od wielopokoleniowej do nuklearnej, małodzietnej, bezdzietnej; od patriarchalnej do egalitarnej; aktywność zawodowa kobiet; );

- dezorganizacja struktury rodziny na skutek jej rozpadu (śmierć; rozwód; separacja; niepełność; rodziny zagrożone rozpadem: alkoholizm, narkomania, prostytucja; związki alternatywne);

- patologie w rodzinie (alkoholizm, przemoc: fizyczna, psychiczna, symboliczna, seksualna);

- dezintegracja w sferze kontaktów interpersonalnych w rodzinie (poczucie izolacji, pustki emocjonalnej, poczucie osamotnienia i samotności w rodzinie);

- nieletnie macierzyństwo;

czynniki wpływające na wystąpienie przemocy w rodzinie:

• Tkwiące w dziecku: niespełnione oczekiwania

• Tkwiące w rodzicach: niedojrzałość, choroba psychiczna

• Tkwiące w sytuacji: bezrobocie, zmiana zamieszkania

W4 - pomoc rodzinie. Kierunki i formy pomocy (250407)

Cel pomocy społecznej - zaspokojenie niezbędnych potrzeb jednostek i rodzin; udzielanie pomocy ze względu na dysfunkcję bądź patologię

Pomoc rodzinie - forma bezpośredniego oddziaływania na rodzinę i pośredniego na dziecko

Trzy kierunki działań:

1. kompensacja społeczna

- wyrównywanie braków środowiskowych i organicznych;

- w przypadku dziecka może to być rodzina zastępcza lub instytucja

2. profilaktyka wychowawcza

- działalność związana z neutralizowaniem czynników zagrażających

- dwojaka działalność: zapobieganie lub hamowanie

- działanie może być bezpośrednio skierowanie na dziecko lub działanie zapobiegające występowaniu negatywnych czynników

3. ratownictwo

- Radlińska - forma pomocy doraźnej która zjawia się w sytuacjach nagłych: klęska życiowa, powódź itd.

- w odniesieniu do dziecka w rodzinie - konieczność wyrwania dziecka ze środowiska rodzinnego - rodzina problemowa

działalność socjalną należy zacząć od kompensacji równolegle podejmując profilaktykę (czasami kompensacja wyprzedza profilaktykę); działania ratownicze - czasowe lub stałe odebranie dziecka rodzinie

formy pomocy rodzinie:

• poradnictwo rodzinne - terapii podlega cała rodzina

• pedagogizacja rodziców

formy pomocy rodzinie realizowane w ramach polityki państwa

• pomoc jest zorganizowaną działalnością stąd jej instytucjonalny charakter

• pomoc świadczy się wobec rodzin które nie potrafią poradzić sobie w nowej sytuacji

• pomoc: materialna, socjalna (paczki na święta, wyjazd na kolonie), pedagogiczna, psychologiczne (poradnie, poradnictwo psychologiczne i pedagogiczne)

• pomoc określa Ustawa o pomocy społecznej

model procesu wspomagania

• osoba która wspomaga

- cechy osoby:

• świadomość siebie

• przeżywanie, okazywanie uczuć

• zainteresowanie sprawami społecznymi

• poczucie odpowiedzialności

• umiejętność radzenia

• umiejętność słuchania

• empatia

• ciepło

• opiekuńczość

• umiejętność nawiązywania kontaktu

- kompetencje osoby

• poznawcze

• merytoryczne - wykorzystywanie wiedzy w odpowiedni sposób i w odpowiednim czasie

• emocjonalne

• strategiczne - umiejętność uczenia rozwiązywania problemów

• osoba wspomagana

formy pomocy

1. rządowe

- instytucje wspomagające rodzinę: żłobki, przedszkola, szkoły; ich zadaniem wspomaganie

- poradnictwo przedmałżeńskie, rodzinne, psychologiczno-pedagogiczne, poradnie zdrowia psychicznego, ośrodki terapii nerwic, świetlice socjoterapeutyczne

- sądownictwo

policja

- instytucje, placówki i organizacje pomocy społecznej: Polski Komitet Pomocy Społecznej, MOPR, Centrum Pomocy Rodzinie, DPS, PCK, CARITAS, Kościoły

2. pozarządowe

- stowarzyszenia

- fundacje

- ruchy społeczne

- wolontariat

najwięcej rodzin zwraca się o pomoc materialną i socjalną

rodzina z dzieckiem nieuleczalnie chorym:

• dwie fazy:

- negacja - rodzice nie wierzą i opóźniają proces leczenia, szukają innej diagnozy

- przymusowa akceptacja sytuacji

• przeżycia towarzyszące rodzinie

- lęk przed kalectwem, śmiercią

- uzależnienia

- częstym mechanizmem obronnym ucieczka np. w pracę

- matka emocjonalnie pogubiona, ojciec nie wspiera jej dostatecznie;

- cierpienie totalne - fizyczne, psychiczne, emocjonalne, socjalnie; dzieci traktują chorobę w kategoriach kary za grzechy, złe postępowanie;

- poczucie osamotnienia dziecka

• model wsparcia

- medyczne

- pozamedyczne - pedagog, psycholog, pracownik socjalny, interwent z ośrodka interwencji kryzysowej, osoba duchowna, grupy wsparcia, grupy samopomocowe

- emocjonalne

- psychiczne

- materialne, socjalne

- rehabilitacyjne

W5 - Ochrona praw dziecka. Metodologia pedagogiki rodziny (160507)

Prekursorzy:

• E. Key - XIX/XX w; dziecko jako podmiot; walka o prawa dziecka

• J. Korczak - międzywojnie; wprowadzanie idei o prawa dziecka w życie; dziecko jako człowiek; prawo do życia, rozwoju, indywidualności

Historia

• 1871 - pierwszy opisany przypadek maltretowania dziecka

• Towarzystwo zapobiegania cierpieniu zwierząt

• Towarzystwo lekarskie stanu Nowy Jork - jako pierwsza instytucja uznała prawa nowonarodzonego dziecka do ochrony

• Międzynarodowy Związek pomocy Dzieciom

• Deklaracja praw dziecka - 1923

• 10-punktowa Deklaracja praw dziecka - zgromadzania ONZ - 1959; poszerzenie katalogu praw

• 1989 - ONZ; konwencja o prawach dziecka;

- kompleksowy status prawny i społeczny dziecka;

- pierwszy i najważniejszy dokument międzynarodowy;

- dziecko jako osoba mająca prawa;

- 1990 - wejście w życie (światowa konstytucja praw dziecka);

- polska inicjatorem;

- chroni wszystkich poniżej 18 roku życia;

- jest uniwersalna;

- obejmuje wszystkie aspekty związane z dzieckiem i jego dobrem;

- nowe etyczne zasady i międzynarodowe normy postępowania wobec dziecka;

- prawa cywilne, społeczne, polityczne, kulturowe;

- dzieci winny korzystać z należytej ochrony i mieć możliwość rozwoju;

- 4 zasady: dzieci nie wolno dyskryminować bez względu na rasę, kolor skóry, płeć, język, religię, pochodzenie narodowościowe, etniczne czy społeczne; dzieci maja prawo do rozwoju (fizycznego, społecznego, duchowego, psychologicznego) we wszystkich aspektach swojego życia; dobro dziecka należy stawiać zawsze na pierwszym miejscu; dzieci powinny mieć zapewnione uczestnictwo w decyzjach dotyczących ich życia;

- prawo do życia i rozwoju; prawo do tożsamości, swobody myśli, sumienia i wyznania, do wyrażania własnych poglądów i występowania w sprawach dotyczących dziecka, wychowania w rodzinie i kontaktów z rodzicami w przypadku rozłączenia z nimi, prawo do wolności od przemocy fizycznej bądź psychicznej, prawo nierekrutowania do wojska poniżej 15 roku życia; prawo socjalne: do odpowiedniego standardu życia, ochrony zdrowia, do zabezpieczenia socjalnego, wypoczynku i czasu wolnego; prawa kulturalne: do nauki, korzystania z dóbr kultury, informacji; szczególne prawa do ochrony: prawo do adopcji;

• Prawa wg współczesnych psychologów: emocjonalne (warunek harmonijnego rozwoju): prawo do istnienia, posiadania i zaspokajania potrzeb emocjonalnych, do autonomii i wolności dążeń, do miłości i seksualności;

• Konstytucja RP - obowiązek państwa do otoczenia szczególnie troskliwą opieką dzieci i młodzieży; prawo do nauki; na rodziców nakłada obowiązek wychowania dzieci na obywateli;

• Europejska konwencja o wykonywaniu praw dzieci - 1996

Nieprzestrzeganie praw:

• Przemoc w rodzinie

• Nadużywanie władzy rodzicielskiej - łamanie tajemnicy korespondencji; zaniedbanie obowiązków wobec dziecka;

Tendencje wobec praw dziecka:

• Emocjonalna - media

• Lekceważąca - nauczyciele

Ochrona:

• Komitet praw dziecka - Genewa - 10 ekspertów; rozpatrywanie sprawozdań z wykonywanych zadań konwencji;

• Rzecznicy praw dziecka

• Komitet ochrony praw dziecka - 1981 - polska - Łopatkowa

• Helsińska fundacja praw człowieka

metodologia

Badania jakościowe - Metody:

• biograficzna - przedmiotem życie ludzkie, celem poznanie typowych sekwencji, zdarzeń życiowych, struktury i przebiegu; poznanie życia całej rodziny, relacji, atmosfery w rodzinie; rekonstrukcja historii życia; technika - genogram - drzewo genealogiczne pokazujące relacje w rodzinie biorąc pod uwagę 3 pokolenia;

• otwarty wywiad pogłębiony - wywiad narracyjny (pełna dowolność respondenta; motywowanie do opowiedzenia całej historii życia lub wycinków biografii);

• metody projekcyjne - jak osoba postrzega siebie, świat; analiza wytworów działalności dziecka; uzupełniająca technika zbierania danych; techniki projekcyjne: wizualne (obrazkowe; testy obrazkowe w formie zdjęć, rysunków przedstawiające różne sytuacje z życia dzieci i dorosłych gdzie wymaga się ułożenia historyjki lub opowiadania), Werbalne (kończenie rozpoczętych opowiadań i zdań; diagnoza stosunków interpersonalnych; od 4 klasy), zabawowe (naturalna aktywność, zabawy tematyczne, wchodzenie w role, psychodrama), graficzne (rysunek na określony lub dowolny temat; 4-5 lat, 11 lat); wstępna diagnoza środowiska rodzinnego

8

www.nonameuwb.eu

---