Antyk Czasami rozgranicza się znaczenie obu nazw epoki. Starożytność oznacza wtedy epokę szerszą, cały dorobek ludzkości od czasów pierwszych cywilizacji aż do V wieku, obejmujący zarówno wszystkie kultury europejskie, jak i Bliskiego i Dalekiego Wschodu. Za Antyk uznaje się zaś część Starożytności - jedynie kultury basenu Morza Śródziemnego: Grecji, Rzymu i judaizm w wydaniu żydowskim i chrześcijańskim.
Podział chronologiczny epoki Okres archaicznyTrwał od IX do VI w. p.n.e., jest to okres świetności epiki i liryki. W VIII w. p.n.e. tworzył Homer, a w VII-VI w. p.n.e. - Safona, Ezop i Anakreont. Okres klasycznyTrwał od V do IV w. p.n.e. Przeważała twórczość dramatyczna, rozwijała się proza literacka i naukowa, obejmująca filozofię, historiografię, sztukę wymowy. V w. p.n.e. to czas dramatów Sofoklesa, Eurypidesa, Ajschylosa. IV w. p.n.e. to okres dominacji filozofii Platona i Arystotelesa. Okres hellenistycznyTrwał od III do I w. p.n.e. W prozie rozpowszechniła się retoryka, literatura była nasycona erudycją. Wtedy narodziła się również literatura popularna, skierowana do szerokiej grupy odbiorców. W III w. p.n.e powstały słynne sielanki Teokryta, a w II epigramaty. Okres rzymskiTrwał od I w. p.n.e. do II w. n.e. W literaturze przeważała twórczość wtórna, naśladująca już istniejące dzieła. Powstała literatura wczesnochrześcijańska, moralizatorska, skierowana do szerokiej grupy odbiorców. Od ok. 30 roku (I w. n.e.) przypada okres złotego wieku poezji rzymskiej, z dziełami Wergiliusza, Horacego, Owidiusza, Seneki i Petroniusza. Okres chrześcijańskiTrwał od II do V w. n.e. Kończy się epoka tworzenia dzieł pogańskich. Rozwija się za to literatura popularna w postaci romansów oraz filozofia mająca podłoże chrześcijańskie.
Tło historyczne Starożytność to czas rozwoju wielkich cywilizacji, które wpływały na późniejszą historię i kulturę Europy i całego świata. W Starożytności rozwijały się, a następnie upadały takie cywilizacje i kultury jak: egipska, grecka, rzymska, sumeryjska, babilońska, asyryjska, perska, izraelska. Jest to okres bogaty w wydarzenia polityczne, wojny, przełomy, podboje, etc., okres, którego opracowania zajmują opasłe tomy. Historia Starożytności obejmuje dzieje starożytnego Egiptu - państwa faraonów. Początek państwa datowany jest na około IV tysiąclecie p.n.e. Początkowo państwo istniało w dwu częściach. Egipt Dolny i Górny zjednoczony został dopiero przez Menesa w około 2850 r. p.n.e. Życie kraju toczyło się wokół Nilu, którego wylewy determinowały niemal wszystkie decyzje i posunięcia. W państwie faraonów istniała również bardzo wyraźna struktura społeczna. Na czele drabiny społecznej stał faraon - władca i właściciel państwa, będący uosobieniem boga Re. Poniżej stali kapłani, pełniący funkcje religijne, zajmujący się nauką i sztuką. Trzecią grupę tworzyli urzędnicy i żołnierze - pierwsi zarządzali państwem, ustalali wysokość upraw, drudzy prowadzili wojny i bronili państwa. Poniżej stali chłopi, zależni od faraona, kapłanów i urzędników, będący siłą roboczą. Ostatnią grupą byli niewolnicy. Nie sposób wyobrazić sobie starożytność bez ludu i historii Izraela. Najstarsze przekazy o początkach państwowości Izraela daje nam Biblia. Takie same wnioski potwierdzają liczne badania archeologiczne. Żydzi byli koczowniczym narodem, żyjącym w dużych rodzinach, wędrującym ze stadami bydła od Syrii przez Mezopotamię aż do Egiptu. Takiej grupie przewodził senior rodu, patriarcha. Początek epoki patriarchów przypada na II tysiąclecie p.n.e. Wtedy też grupy Żydów dotarły do Egiptu i zostały tam zatrzymane siłą przez faraona, o czym mówi również Biblia. Na ucieczkę zdecydowano się około XIII w. p.n.e. Po ucieczce z niewoli przybyli do Palestyny - Kanaanu (czyli do ziemi obiecanej). Dowodził nimi Mojżesz. Plemiona żydowskie zjednoczyły się około 1020 roku pod wodzą króla Saula. Jego następcą był Dawid, któremu przypisywane jest autorstwo większości biblijnych psalmów. Kolejnym królem był syn Dawida, Salomon, słynący z mądrości oraz z budowy świątyni jerozolimskiej. W 586 roku Jerozolimę zdobył i zniszczył Nabuchodonozor II, król babiloński. Zburzono świątynię, a większość Izraelitów wywieziono do niewoli do Babilonii. Wydarzenie to zapoczątkowało okres tzw. niewoli babilońskiej. Około 538 roku Żydom pozwolono na powrót do Palestyny. W 63 roku p.n.e Judea została podbita przez Rzym i uzależniona od niego. W 6 roku n.e. stała się rzymską prowincją. Najstarsza grecka cywilizacja powstała około IV - III tysiąclecia p.n.e na Krecie. Jej rozkwit przypada na XX-XV wiek p.n.e. Na terenach Grecji powstawały polis - miasta-państwa, tworzące specyficzną formę ustroju. Polis zazwyczaj obejmowało miasto i przylegające doń tereny. Obywatelami miasta byli wolni mężczyźni, których zazwyczaj było około kilku tysięcy. Życie polityczne, zakładające bezpośredni udział wszystkich obywateli, toczyło się na rynku, czyli na agorze. Starożytna Grecja to również niewątpliwie słynne prawa Drakona, powstałe w 621 roku p.n.e., stanowiące pierwsze pisane prawa zwyczajowe. Cechowała je surowość (stąd też do dziś używany jest termin - [i]drakońskie[/i] prawa, oznaczający prawa bardzo surowe). VI w. p.n.e. to również czas tzw. reform Solona, które miały demokratyczny charakter. Obejmowały one m.in. umorzenie długów, przyznanie chłopom wolności, powołanie sądów przysięgłych. Koniec epoki przypada na upadek Cesarstwa Rzymskiego. Do najważniejszych przyczyn wewnętrznych kryzysu cesarstwa zaliczamy m.in. problemy społeczno-ekonomiczne, inflację, ubożenie miast. Państwo i jego ustrój przeżywały problemy, stabilna dotąd władza cesarzy załamała się; Rzym nie potrafił poradzić sobie z najazdami barbarzyńców. W 476 roku n.e. nastąpił definitywny upadek cesarstwa.
Antyczne nawiązania Do Antyku, jako pierwszej epoki w dziejach kultury i podstawy całej naszej cywilizacji, nawiązywały epoki późniejsze. Obecność w literaturze i kulturze antycznych motywów, tematów, postaci określa się przy pomocy pojęć toposu i archetypu.
ARCHETYP to inaczej pierwowzór, prawzór, prototyp; nazwa pochodzi od arche - początek, przyczyna, pierwiastek. Zespół cech ludzkich, składający się na daną postać, będącą wzorem zachowań, pierwowzorem charakteru, jakiejś reakcji. Według Junga archetypy odzwierciedlają zawartość zbiorowej podświadomości, powszechne myśli ludzkie spotykane we wszystkich kulturach. Przykłady: archetyp syna marnotrawnego z Biblii, archetyp wyzwoliciela - Prometeusz, archetyp wiernej żony - Penelopa.
TOPOS to odwieczny i stale podejmowane motyw lub temat będący świadectwem ciągłości śródziemnomorskiej kultury i uzewnętrznieniem jej archetypicznej wspólnoty. Topos należy do loci communes (łac. miejsca wspólne), czyli zbioru chwytów oratorskich stosowanych od antyku w sztuce retoryki. Dziś jednak występuje w szerszym znaczeniu. Jeden topos (liczba mnoga: topoi) to nie tylko schematy sposobów wysławiania się, lecz przede wszystkim odwieczne, archetypiczne motywy i tematy. Topoi występują w dziełach od Antyku do współczesności, przez co świadczą o ciągłości śródziemnomorskiej kultury i jej pradawnych źródłach (mitologicznych, obrzędowych, religijnych). Toposy literackie są uniwersalnymi opiniami o świecie, koncepcjami człowieka i świata, komentarzami do rzeczywistości, np. przeciwstawienia starca i młodzieńca, miłości niebiańskiej miłości ziemskiej; wartościujące określenia, jak wyspy szczęśliwe, ojczyzna matka; interpretujące formuły, m.in. świat na opak, świat jako teatr, sen brat śmierci.
Nawiązania mitologiczne w literaturze
Średniowiecze: Wergiliusz jako przewodnik w Boskiej Komedii Dantego; nawiązania do Eneidy
Renesans: tworzenie gatunków literackich, wywodzących się z Antyku (tren, pieśń, epitafium), Jan Kochanowski Odprawa posłów greckich (nawiązanie do historii wojny trojańskiej), motywy arkadyjskie w Pieśni świętojańskiej o sobótce Kochanowskiego, filozofia stoicyzmu i epikureizmu (Fraszki, Pieśni, Treny Kochanoskiego), postaci i motywy mitologiczne w Trenach (Safona, Symonides, Cyceron), tłumaczenia pieśni Horacego,
Barok: poezja, w której występowały postaci mitologiczne
Oświecenie: tworzenie gatunków literackich, wywodzących się z Antyku (bajka, poemat heroikomiczny) - głównie Ignacy Krasicki
Romantyzm: Adam Mickiewicz Oda do młodości, idea tyrteizmu i prometeizmu, Pan Tadeusz jako epos.
Pozytywizm: Qvo vadis Henryka Sienkiewicza, Faraon Bolesława Prusa, motyw rzeźby w Lalce Prusa.
Młoda Polska: Noc listopadowa Stanisława Wyspiańskiego, Chłopi władysława Reymonta (mitologizacja zachowań, osób, zdarzeń), stoicyzm i epikureizm u Leopolda Staffa.
Nawiązania biblijne w literaturze Biblia od wieków niezmiennie pozostaje źródłem inspiracji właściwie dla wszystkich dziedzin sztuki. Zajmuje bardzo ważne miejsce w europejskiej kulturze i tożsamości. Pismo Święte to skarbnica symboli, archetypów oraz toposów literackich
Średniowiecze: poezja religijne (Bogurodzica, Żale Matki Bożej pod krzyżem, twórczość Władysława z Gielniowa);
Renesans: J. Kochanowski - Psałterz Dawidów, Czego chcesz od nas, Panie, Zuzanna; P. Skarga - Kazania sejmowe ; M. Rej - Żywot Józefa ; M. Sęp Szarzyński - Rytmy, abo wiersze polskie
Barok: poezje D. Naborowskiego, W. Potockiego, J. Baki, W. Kochowskiego
Oświecenie: F. Karpiński - Pieni nabożne ; K. Benisławska - Pieśni sobie śpiewane
Romantyzm: A. Mickiewicz - Dziady, cz.III, Księgi narodu polskiego, Księgi pielgrzymstwa polskiego ; J. Słowacki - Smutno mi, Boże, Anhelli ; poezja C. K. Norwida; Z. Krasiński - Nie-boska komedia , Irydion ;
Pozytywizm: Sienkiewicz- Qvo vadis ; B. Prus - Palcówka
Młoda Polska:- hymny Kasprowicza (motyw apokalipsy), motyw franciszkański u Kasprowicza i Staffa
Literatura współczesna: C. Miłosz - Piosenka o końcu świata ; W. Szymborska - Żona Lota ; twórczość J. Twardowskiego; T. Konwicki - Mała Apokalipsa ; T. Rózewicz - drewno;
Literatura powszechna: M. Bułhakow, Mistrz i Małgorzata ; M. Twain ; J. Steinbeck, Na wschód od Edenu ; T. Mann Józef i jego bracia ; L. Tołstoj Zmartwychwstanie i wiele innych.
Iliada
Pieśń I - Zaraza. Gniew Utwór rozpoczyna się inwokacją do muzy z prośbą o natchnienie. Pierwszy wers zapowiada już temat utworu:[c]„Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peleusa”[/c]W oryginale pierwszy wers brzmi:[c]„Ménin aéjde, theá, Peléiadeo Achiléos”[/c]Tematem „Iliady” jest więc gniew Achillesa - najpierw z powodu odebrania mu przez Agamemnona jego branki Bryzeidy, później z powodu śmierci jego ukochanego przyjaciela, Patroklesa. Pieśń I szczegółowo omawia przyczyny owego gniewu, który zaostrzył się, jak pisze narrator, w momencie kłótni Agamemnona z Achillesem. Do kłótni herosów podburzył Apollo, który zagniewany na Agamemnona zesłał zarazę na wojsko greckie. Bóg mścił się za swojego kapłana Chryzesa, któremu Agamemnon odebrał córkę i wziął ją sobie jako brankę. Stary kapłan prosił dowódcę greckiego o zwrócenie mu ukochanego dziecka, Agamemnon jednak nie chciał się zgodzić. Wtedy właśnie Chryzes zwrócił się z prośbą do Apolla o pomoc. Apollo ulitował się nad swym sługą i zaczął wybijać najpierw bydło greckie, a potem greckich żołnierzy. Zaraza ta trwała dziewięć dni, dnia dziesiątego Achilles (za radą Hery, przejętej widokiem umierających Greków) zebrał żołnierzy na naradę. Podczas narady doszło do kłótni między Agamemnonem i Achillesem. Achilles optował za oddaniem Chryzesowi jego córki, aby ocalić Greków przed zarazą. Agamemnon nie chciał rezygnować ze swojej branki. Ostatecznie się zgodził, postanowił jednak wynagrodzić sobie stratę i odebrał Achillesowi jego brankę, Bryzeidę. Znieważony Achilles postanowił wycofać się z walki przeciw Trojańczykom (w czym uparcie trwał) i poprosił swoją matkę, boginię Tetydę, o wstawiennictwo u Zeusa. Tetyda udała się na Olimp i wpłynęła na Zeusa, aby pomógł Trojańczykom. [b]
Pieśń II - Sen. Próba. Katalog okrętów[/b] Zgodnie z obietnicą Zeus zaczyna pomagać Trojańczykom. Zsyła na Agamemnona sen, który skłania go do podjęcia szturmu na Troję. [b]
Pieśń III - Przysięgi. Widok z muru. Pojedynek Aleksandra z Menelaosem[/b] Doszło do bitwy między Achajami i Trojańczykami. W pewnym momencie bitwa została przerwana. Ogłoszono zawieszenie broni celem stoczenia pojedynku między Menelaosem i Parysem - głównymi sprawcami wojny. Pojedynek miał rozstrzygnąć o losie wojny - kto wygra, dostanie za żonę Helenę i łupy, a wojna się zakończy. Pojedynek zakończyłby się zwycięstwem Menelaosa, ale w rozstrzygającym momencie Afrodyta pomogła Parysowi i uniosła go do komnat Heleny. Grecy poczuli się oszukani interwencją bogini, stwierdzili, że pojedynek został wygrany przez Menelaosa i zażądali wydania Heleny, co oczywiście nie nastąpiło. Trojańczycy postępują więc niehonorowo.[b]
Pieśń IV - Złamanie przysiąg. Agamemnona przegląd wojsk[/b] Pieśń rozpoczyna się naradą bogów na Olimpie. Hera i Atena, które popierają w wojnie Greków, wchodzą w konflikt z Zeusem. Atena zstępuje z Olimpu i namawia Trojańczyka Pandara do wypuszczenia strzały w stronę Menelaosa. Strzała rani Greka, ale nie zabija go. Zawieszenie broni zostaje zerwane, a Grecy czują się oszukani. Dalsza część pieśni opisuje przegląd wojsk greckich.[b]
Pieśń V - Waleczne czyny Diomedesa.
Pieśń VI - Pożegnanie Hektora z Andromachą[/b] Bitwa znowu wrze, w walce szczególnie wsławia się Diomedes. Trojańczycy chcą przebłagać nieprzychylną im Atenę i dlatego wysyłają do Troi Hektora w roli posłańca, aby uprosił matkę (królową Hekabe) i inne kobiety trojańskie o modlitwy do bogini. W mieście Hektor spotyka także Parysa z Heleną i swoją żonę Andromachę i małego synka Astyanaksesa. Następuje wzruszająca scena pożegnania Hektora z Andromachą, pełna złych przeczuć co do dalszych losów Troi.[b]
Pieśń VII - Pojedynek Hektora z Ajasem. Pogrzeb poległych[/b] Bitwa słabnie. Dochodzi do kolejnego pojedynku, znowu nierozstrzygniętego, tym razem Hektora z Ajaksem. Następuje kolejne zawieszenie broni celem pogrzebania poległych. Grecy korzystają z tego, obwarowując swój obóz.[b]
Pieśń VIII - Przerwana bitwa[/b] Zeus zakazuje bogom ingerencji w walkę. Bitwa wybucha ponownie, Trojanie spychają Achajów aż do ich okrętów nad morzem. Po zapadnięciu zmroku nie wracają już do miasta, ale biwakują przy ogniskach.[b]
Pieśń IX - Poselstwo do Achillesa. Prośby. [/b] Wobec zagrożenia klęski Achajowie wysyłają do Achillesa poselstwo prosząc, aby wziął udział w bitwie. Achilles odmawia.[b]
Pieśń X - Doloneja[/b] Pieśń ta opisuje nocny wypad greckich zwiadowców, Odyseusza i Diomedesa, do obozu Trojańczyków. Wypad ten kończy się sukcesem: schwytaniem i zamordowaniem Trojańczyka Dolona, który udał się na zwiad do obozu Greków, oraz wymordowaniem napadniętych we śnie sojuszników Trojan.[b]
Pieśń XI - Świetne czyny Agamemnona[/b] Ranek, bitwa znowu się rozpoczyna, tym razem uczestniczy w niej sam Agamemnon. Po licznych zwycięstwach, zraniony, musi usunąć się z pola bitwy. Wśród Greków jest jeszcze wielu innych rannych. Widząc to z daleka, spod swego namiotu Achilles wysyła na miejsce bitwy swojego przyjaciela Patroklesa, aby dowiedział się, kto jest ranny.
Pieśń XII - Bitwa o mur.
Pieśń XIII - Bitwa przy okrętach.
Pieśń XIV - Oszukanie Zeusa.
Pieśń XV - Powtórne odparcie ataku od okrętów[/b] Kolejne pieśni opisują dalsze etapy bitwy: Trojańczycy forsują mur (pieśń XII), potem walka toczy się już u samych okrętów greckich (pieśń XIII). W sytuacji ogromnego zagrożenia dla Greków Hera uwodzi i usypia Zeusa, aby odwrócić jego uwagę (Pieśń XIV), Zeus jednak po jakimś czasie budzi się i przywraca Trojańczykom przewagę. Są oni już bardzo bliscy zwycięstwa, w pieśni XV Hektor na greckim okręcie i prosi o pochodnię, aby tym samym odciąć wrogom drogę ucieczki.[b]
Pieśń XVI - Pieśń o Patroklesie[/b] Patrokles wyprosił u Achillesa, aby ten pozwolił mu pomóc Grekom podczas bitwy. Achilles zgadza się i przyodziewa przyjaciela w swoją zbroję, pouczając go jednak, aby jedynie odparł atak Trojańczyków spod okrętów. Patroklesowi walka idzie znakomicie, Trojańczycy widząc zbroję Achillesa uciekają przed herosem. Zapalony w walce dociera aż do murów Troi i ginie z ręki Hektora.[b]
Pieśń XVII - Bohaterskie czyny Menelaosa[/b] Nad zwłokami Patroklesa wybucha zażarta walka, Menelaosowi (za namową Hery) udaje się uratować jego ciało, ale zbroję Achillesa zabiera Hektor.[b]
Pieśń XVIII - Sporządzenie zbroi Achillesa[/b] Achilles dowiaduje się o śmierci ukochanego przyjaciela i bardzo rozpacza z tego powodu. Zapomina o obrazie, jakiej doznał od Agamemnona i postanawia wziąć udział w walce, aby pomścić śmierć Patroklesa. Tetyda pociesza syna i wyrusza do kuźni Hefajstosa, aby prosić go o wykucie dla syna nowej, jeszcze lepszej zbroi. Opis wykonywania zbroi Achillesa, a zwłaszcza jego tarczy, jest bardzo dokładny. Tarcza składa się z pięciu warstw, każda warstwa przedstawia inną scenę z życia Greków. Wszystkie sceny są w ruchu, jakby tarcza była magiczna. Poszczególne warstwy przedstawiają:1. Obraz ziemi, nieba i morza, wędrówka słońca, gwiazdy (wymiar kosmiczny) 2. Dwa piękne miasta. W pierwszym odbywają się gody weselne. Drugie to Troja, atakowana przez Greków. 3. Życie rolników w trzech porach roku - pole, na którym odbywają się żniwa, winnica oraz pastwisko z wołami. 4. Życie pasterzy - łąka. 5. Morze (Okeanos), otaczające wszystkie obrazy. Po wykonaniu tarczy Hefajstos wykuł jeszcze pancerz, hełm ze złotą kitą i nagolenice. [b]
Pieśń XIX - Achilles wyrzeka się gniewu[/b] Dochodzi do pojednania się Achillesa z Agamemnonem, co jednak nie wpływa na pragnienie zemsty herosa za zmarłego przyjaciela.
Pieśń XX - Bitwa bogów[/b] Rozpoczyna się ostatnia bitwa „Iliady”, w której za zgodą Zeusa biorą udział także bogowie. Achilles dokonuje w czasie bitwy walecznych czynów, mordując wielu wrogów. [b]
Pieśń XXI - Walka nad rzeką[/b] Pieśń opisuje walkę Achillesa z bogiem rzeki opływającej Troję - Skamandrem. [b]
Pieśń XXII - Śmierć Hektora[/b] Achilles po wielu stoczonych walkach dociera do murów Troi. Tu czeka na niego Hektor, który jako jedyny nie schronił się za murami miasta. Priam błaga syna, aby nie narażał się na śmierć i schronił się w Troi, Hektor chce jednak stawić czoła Achillesowi. Jednak i jemu brakuje odwagi, ucieka przed Achillesem, trzykrotnie okrążając mury miasta. Decyduje się na walkę z Achillesem dopiero po interwencji Ateny, która przybiera postać jego brata Deifoba i namawia go do walki. Atena dodatkowo wspiera duchowo Achillesa w walce. Hektor proponuje, aby zwycięzca pojedynku postąpił godnie z ciałem zmarłego przeciwnika, Achilles odmawia. Rozpoczyna się pojedynek. Herosi walczą najpierw na włócznie, potem na miecze. Achilles zadaje Hektorowi śmiertelną ranę w szyję. Hektor umierając prosi Achillesa, aby nie dopuścił do zbezczeszczenia jego ciała, Achilles jednak odmawia i pastwi się nad ciałem zmarłego przeciwnika, przebijając mu na wylot stopy, przywiązując je do kół rydwanu i objeżdżając mury Troi. Ojciec Hektora, Priam, oraz jego matka, Hekabe widząc tak bezczeszczone ciało syna rozpaczają.
Pieśń XXIII - Igrzyska na cześć Patrokla [/b] Pieśń opowiada o pogrzebie Patroklesa i igrzyskach wyprawionych na cześć zmarłego. [b]
Pieśń XXIV - Pogrzeb Hektora[/b] Po zapadnięciu zmroku do Achillesa przybywa Priam, błagając o wydanie ciała syna. Oferuje za nie tyle złota, ile ono waży, rzuca się przy tym do nóg Achillesa. Wzrusza Achillesa wspomnieniem jego własnego ojca i skłania go do wydania ciała. Taki jest kres gniewu Achillesa. Trojańczycy grzebią swego najdzielniejszego wojownika, Hektora.
Porównanie ; Achilles i Hektor są najdzielniejszymi herosami z dwóch walczących ze sobą obozów: Greków i Trojańczyków. Achilles jest synem Peleusa i boginki Tetydy. Jest najwaleczniejszym i najsilniejszym z Greków. Nadludzką siłę zawdzięcza swojej matce, Tetydzie, która, gdy był niemowlęciem, zanurzyła całe jego ciało w Styksie. Zanurzając go w rzece trzymała go za piętę, stąd jest to jedyny słaby punkt Achillesa. Hektor nie mógł poszczycić się boskim pochodzeniem, był za to synem króla. Obaj herosi słynęli z niezwykłego męstwa, piękna, siły i waleczności. Obaj wspaniale walczyli, każdy w obronie swojej ojczyzny, każdy z nich gotów oddać za nią życie. Mimo nadludzkiej siły, wspaniałej muskulatury i niemożności zranienia go Achilles twarz ma piękną, delikatną, prawie dziewczęcą. Hektor zaś był bardzo męski, dobrze zbudowany. Achilles słynie ze swojego gniewu, uporu, porywczości i zapalczywości. Najpierw wszedł w konflikt z Agamemnonem, który zabrał mu jego brankę Bryzeidę i urażony dumą postanowił nie uczestniczyć w walkach z Trojańczykami, a nawet skłonił przez matkę Tetydę Zeusa, aby im pomógł. Widać w jego postępowaniu zbytnią pewność siebie i butę. Achilles uważał się za lepszego od innych, szczycił się swoimi możliwościami. Nie był wstanie zrezygnować ze swojego gniewu, z osobistej urazy, dla dobra państwa. Trwał w swym postanowieniu bardzo długo, aż do momentu śmierci swego przyjaciela Patroklesa. To wydarzenie wytrąciło go zupełnie z równowagi, jego gniew był nie do opanowania. Podczas pojedynku z Hektorem, zabójcą swojego przyjaciela, nie okazał wrogowi ani krztyny litości. Mimo próśb Trojańczyka, aby ten nie bezcześcił jego ciała, Achilles z satysfakcją przebija jego kostki, przywiązuje do rydwanu i na oczach zrozpaczonego Priama obwozi dookoła murów miasta. Jest Achilles więc osobą nieopanowaną, mściwą i okrutną.Hektor jest osobą zdecydowanie bardziej opanowaną niż jego przeciwnik. Stara się nie ulegać emocjom i postępować rozważnie, opanowywać w sobie nienawiść do przeciwników. Mimo że wiedział, jak ogromne niebezpieczeństwo grozi mu podczas pojedynku z Achillesem, postanowił walczyć z nim w momencie, gdy wszyscy inni żołnierze uciekli do miasta. W swoim postępowaniu cechuje się więc honorem i odwagą. Hektor jest również bardzo przywiązany do rodziny - wzruszająca jest scena, w której żegna się ze swoją żoną Andromachą i ich synkiem. Achillesa, mimo jego wad, rekapituluje jednak wiele cech pozytywnych. Wielokrotnie w [i]Iliadzie[/i] widzimy jego miłość do najbliższych. Płacze, gdy Agamemnon odbiera mu jego Bryzidę, co świadczy o jego głębokim przywiązaniu i miłości do kochanki. Gniew po śmierci Patroklesa to także wynik miłości do przyjaciela. Znajdziemy także w utworze wiele miejsc, w których ujawnia się wrażliwość Achillesa. Jest to przede wszystkim ból i smutek po uprowadzeniu jego branki Bryzeidy, którą prawdziwie kocha oraz rozpacz po stracie ukochanego przyjaciela, Patroklesa. Wrażliwość herosa ujawnia się także, gdy przychodzi do niego król Priam, prosząc o oddanie zwłok zabitego przez Achillesa Hektora. Achilles wzrusza się cierpieniem starca i rezygnuje z zemsty. Obu bohaterów można uznać za postaci tragiczne. Hektor decydując się na walkę z Achillesem wiedział, że przegra, że przeciwnik jest silniejszy, a poza tym sprzyjają mu bogowie. Aby ocalić honor musiał jednak stanąć do walki. Poczynaniami Achillesa także rządzi fatum, z którym nie ma jak walczyć - najpierw traci Bryzeidę, potem Patroklesa. Ostatecznie także zginie, trafiony strzałą w piętę, i podzieli los swojego przeciwnika Hektor.
Plan wydarzen Iliady 1. Achilles zsyła na obóz Greków zarazę z powodu porwania córki jego kapłana, Chryzesa. 2. Kłótnia Achillesa z Agamemnonem w tej sprawie. Ostatecznie Agamemnon oddaje Chryzesowi jego córkę, ale w zamian odbiera Achillesowi jego brankę Bryzeidę. 3. Achilles przestaje walczyć, jego matka Tetyda udaje się do Zeusa na Olimp prosząc go, żeby wspomógł Trojańczyków. Zeus, choć boi się gniewu Hery, zgadza się to zrobić. 4. Bitwa, w której Menelaos pojedynkuje się z Parysem. W ostatniej chwili przegrywającego Parysa unosi z pola bitwy Afrodyta. 5. Grecy proszą Achillesa, aby wziął udział w bitwie, ale ten odmawia. 6. Patrokles pożycza od Achillesa zbroję, wpada w wir walki i ginie z ręki Hektora. 7. Achilles wpada w gniew z powodu śmierci przyjaciela. Dostaje od Hefajstosa nową zbroję i zabija Hektora w pojedynku, a potem bezcześci jego ciało. 8. Do Achillesa przybywa Priam, błagając o wydanie ciała syna. Achilles wzrusza się cierpieniem starca i rozkazuje wydać mu ciało. Odbywa się pogrzeb Hektora.
Antygona streszczenie
PROLOGOS Prolog dramatu wprowadza czytelnika w najważniejsze wydarzenia. Rzecz dzieje się w Tebach, którymi włada Kreon. Niedawno miała miejsce bitwa, w której naprzeciwko siebie stanęli dwaj bracia, walczący o władzę - Eteokles i Polinejkes. Obaj zginęli w bitwie, Kreon zaś nakazał pochować Eteoklesa (który bronił miasta) z honorami, a Polinejkesa, najeżdżającego na Teby z pomocą obcej armii, surowo zakazał grzebać. Antygona (siostra Eteoklesa i Polinejkesa) żali się swojej młodszej siostrze Ismenie z powodu nieszczęść, jakie spadają na ich ród. Z miłości do brata chce go pogrzebać mimo zakazu Kreona. Antygonie bardzo zależy na pochówku brata, ponieważ - zgodnie z wierzeniami Greków - nie pogrzebanie ciała zmarłego uniemożliwiało mu podróż do Hadesu i skazywało go na wieczną tułaczkę po ziemi. Ismena boi się gniewu Kreona, nie chce postąpić niezgodnie z prawem i mimo namów Antygony nie decyduje się pomóc jej w pochowaniu brata. Rozżalona, ale zdecydowana pomóc zmarłemu bratu w potrzebie Antygona postanawia dokonać tego sama.
PARODOS Na scenie pojawia się Chór, złożony ze starców tebańskich. Przybyli oni na wezwanie Kreona, aby odbyć z nim naradę. Chór śpiewa pieśń triumfalną, sławiącą Eteoklesa, który pokonał w walce najeźdźcę Polinejkesa.
EPEJSODION I Na scenie pojawia się Kreon w towarzystwie dwóch heroldów. Przypomina, że jako brat Edypa powinien po śmierci jego dwóch synów przejąć władzę. Przedstawia swoją wizję sprawowania władzy: dobro państwa jest dla niego ważniejsze od rodziny. Obwieszcza on zebranym starcom tebańskim swoją decyzję o zakazie chowania ciała Polinejkesa i prosi ich o pomoc w egzekwowaniu swojego postanowienia. Nagle na scenę wbiega Strażnik, którego zadaniem było pilnowanie, aby nikt nie pochował ciała zdrajcy. Oznajmia Kreonowi, pełen obaw o własne życie, że ktoś przed chwilą wbrew jego zakazowi pochował ciało. Strażnik nie wie, kto jest winowajcą. Kreon gniewa się bardzo, uznaje ten czyn jako sprzeciw wobec jego władzy i oskarża strażnika o to, że winowajca przekupił go złotem. Grozi, że uśmierci strażników, jeśli go nie znajdą.
STASIMON I Chór śpiewa pieśń, opiewającą dokonania człowieka i jego rozumu. Człowiek jest w niej przedstawiony jako ujarzmiający naturę. Ostatnia zwrotka dotyczy stosunku człowieka do władzy. Kto strzeże praw ojczyzny, zasługuje na pochwałę, a kto łamie praworządność - na naganę. Chór nie mówi o poszanowaniu praw władcy, ale kraju. Nie opowiada się więc otwarcie po stronie Kreona, staje raczej po stronie demokracji w stylu ateńskim.
EPEJSODION II Strażnik wprowadza na scenę schwytaną przez siebie Antygonę, którą przyłapał na gorącym uczynku, gdy próbowała ponownie pogrzebać ciało Polinejkesa, odkopane z ziemi na polecenie Kreona. Na scenie pojawia się Kreon, któremu Strażnik opowiada, jak Antygona grzebała ciało brata. Dziewczyna przyznaje się do popełnionego czynu z premedytacją - wiedziała o wydanym zakazie, miała więc świadomość, że łamie prawo. Zasłania się prawem boskim, które nakazuje grzebać zmarłych. Dla niej jest ono ważniejsze od ludzkich zakazów, także od tego wydanego przez króla. Dziewczyna gotowa jest na karę śmierci. Nie wykazuje skruchy, jest dumna ze swojego czynu. W pewnym momencie na scenie pojawia się Ismena. Kreon oskarża ją o współudział w złamaniu zakazu, ta nie zaprzecza, a wręcz chce wziąć na siebie część winy, chce iść z nią na śmierć. Antygona nie zgadza się na to, zaprzeczając udziałowi Ismeny w grzebaniu Polinejkesa. Ismena, chcąc ocalić siostrę, odwołuje się do jej związku narzeczeńskiego z Hajmonem, synem Kreona. Kreon stwierdza jednak, że nie chce takiej żony dla swojego syna i zarządza dla obu kobiet areszt domowy.
STASIMON II Starcy biadają nad nieszczęściami prześladującymi rodzinę królewską. Przestrzegają też przed zbytnią pychą, co jest aluzją do postępowania Kreona i sposobu, w jaki egzekwuje swoje prawa.
EPEJSODION III Na scenie pojawia się Hajmon, który wie już o losie narzeczonej. Kreon radzi mu, żeby znalazł sobie inną kobietę, godną jego, ponieważ Antygona jest dla niego nieodpowiednia. Hajmon opowiada ojcu, jak lud komentuje jego postępowanie. Ludzie żałują Antygony, uważają, że władca nie powinien wydawać takiego zakazu. Kreon złości się. Wydaje mu się, że syn jest przeciwko niemu i że będzie próbował ratować ukochaną. Władca nie chce splamić się zabójstwem krewnej i tym samym ściągnąć na miasto nieszczęścia. Dlatego postanawia zamurować ją żywcem, pozostawiając trochę jedzenia. Normalnie takie nieposłuszeństwo karało się ukamienowaniem.
STASIMON III Hymn na cześć Erosa. Ta pieśń zastępuje scenę miłosnego spotkania Antygony z Hajmonem, której nie ma w utworze.
EPEJSODION IV Antygona jest prowadzona na stracenie. Epejsodion to wypełnia kommos - lament głównej bohaterki, przeplatany partiami chóru. Po zakończeniu lamentu Antygona jest wyprowadzana za miasto.
STASIMON IV Chór wspomina innych, którzy cierpieli i zginęli podobnie jak Antygona.
EPEJSODION V Pojawia się wieszcz Tejrezjasz, który namawia Kreona do zmiany decyzji, argumentując, że jeśli tego nie zrobi, ściągnie nieszczęście na siebie i miasto. Władca zgadza się ułaskawić Antygonę i pochować Polinejkesa, jest więc nadzieja na szczęśliwe zakończenie. Kreon wybiega ze sceny, aby uwolnić Antygonę z jej zamurowanego więzienia.
STASIMON V Modlitwa z prośbą o pomoc do Dionizosa-Bakchusa, patrona Teb.
EKSODOS Posłaniec oznajmia, że Hajmon z rozpaczy popełnił samobójstwo, a Antygona się powiesiła. Na wieść o śmierci Hajmona zabija się Eurydyka - żona Kreona. Władca Teb rozpacza po stracie najbliższych. Na koniec chór podkreśla, że należy pełnić wolę bożą i wystrzegać się dumy.
Król Edyp
Prolog (Edyp, Kapłan, Kreon) Edyp widzi gromadzący się przed świątynią lud Teb. Wznoszą oni modły i błagania o ratunek, gdyż miasto pustoszą zaraza i choroby. Edyp zwraca się do Kapłana, pytając o przyczynę zgromadzenia. Kapłan wyjawia, że lud przyszedł po pomoc do władcy, który już raz uratował Teby od składania ofiar dla groźnego Sfinksa Edyp obiecuje nie spocząć, póki nie wybawi ludu, dodaje, że posłał już wiele dni temu Kreona do „Apollina pityjskich wyroczni”, by ten wywiedział się o ratunek dla Teb. W tym momencie obwieszczają powrót Kreona, którego głowa przystrojona wawrzynem świadczy, że przynosi sposób wybawienia. Otóż wyrocznia obwieściła mu, że kraj cierpi z powodu dawnej zbrodni dokonanej na starym królu Lajosie, zabitym w tajemniczych okolicznościach jeszcze przez przybyciem Edypa do Teb. Aby odpędzić nieszczęścia od ludu, trzeba pomścić śmierć Lajosa. Kreon opowiada, że okoliczności zbrodni nie zostały wyjaśnione, bo w tym właśnie czasie pojawił się Sfinks i odwrócił uwagę od tego problemu. Jedyny świadek zdarzenia mówił, że na Lajosa napadł nie jeden człowiek, ale gromada. Istniały podejrzenia, że to ktoś z Teb wynajął zbójców, ale Sfinks sprawił, że o tym zapomniano. Edyp słysząc wszystkie te nowiny, obiecuje odnaleźć mordercę:
Parodos (Chór) Pieśń chóru wzywa trzy wielkie bóstwa opiekuńcze -Atenę, Apolla oraz Artemidę - by pomogły Tebom. Dalej maluje tragiczny obraz miasta opanowanego przez zarazę i śmierć. Opisuje matki-żałobnice, stosy trupów na ulicach, śmierć wiszącą na miastem nieustannie, by ponownie wezwać bogów do pomocy.
Epeisodion I (Edyp, Chór, Tyrezjasz) Zgromadzenie. Edyp przemawia, rzucając klątwę na zabójcę Lajosa, wzywa też każdego, kto ma jakiekolwiek informacje dotyczące tej zbrodni, do ujawnienia ich:
Tragizm w Królu Edypie jest zbudowany w nieco inny sposób niż w Antygonie. W tragedii o życiu córki Edypa główna bohaterka ma świadomość, że jakiej decyzji by nie podjęła popełni wykroczenie, albo względem praw boskich, albo względem praw ziemskich. Natomiast Edyp, gdy popełnia kolejne występki, wcale nie zdaje sobie z tego strawy. Nie wie, że zabija własnego ojca, ani o tym, że dzieli łoże z matką (taka nieświadomość własnych czynów nazywana jest ironią tragiczną). Przede wszystkim trzeba zaznaczyć, że w przeciwności do Antygony Edyp jest bohaterem niewinnym. Paradoksalnie do klęski prowadzi Edypa jego wielkość jako człowieka i króla. Gdyby z tak wielkim uporem nie dążył do poznania prawdy, nie doszłoby do odsłonięcia jego nieświadomych zbrodni. Tak naprawdę zostaje ukarany za zabójstwo w obronie własnej oraz za przyjęcie żony, którą ofiarowano mu za bohaterski czyn. Jego tragedia jest o tyle większa, że dosięga go nie tylko los zapisany w niebie, ale również jego własna klątwa rzucona na mordercę Lajosa, gdy jeszcze nie wiedział, że sam nim jest. Zauważmy - sam fakt zabicia ojca i popełnienia grzechu kazirodztwa sprowadza na niego jedynie cierpienie moralne, cierpienie jego duszy z powodu hańby, tak naprawdę to sam Edyp czyni z siebie nędznika wyłupując sobie oczy. I to jest miejsce największego tragizmu w tym dramacie. Edyp to człowiek tak wybitny, tak wielki, z tak olbrzymim poczuciem moralności, prawości i honoru, że nie tylko nie umiał znieść ciążących na nim win (nie pada nawet jedno słowo usprawiedliwienia), ale również czuł się w obowiązku stać się swoim własnym sędzią i katem. Samooślepienie czyni z niego jeszcze większego człowieka. Klęska nie tylko wielkiego, ale i niewinnego człowieka ma ważną funkcję w tragedii - zwiększa poczucie „litości i trwogi” (katharsis) wobec bohatera. O ile mniejsze byłoby współczucie dla postaci o przeciętnym charakterze i mniejszych zasługach. Sofokles mówi wyraźnie poprzez tę tragedię: moc bogów dosięgnie każdego - tak słabego jak mocnego, tak mądrego i wybitnego, jak głupiego i nędznego. Chór doradza mu zwrócić się do wróżbity Tyrezjasza, by ten rozjaśnił tajemnice. Edyp już dwukrotnie starał się o spotkanie, ale wróżbita zwleka. Nagle wchodzi Tyrezjasz. Ślepy wróżbita początkowo nie chce wyjawić prawdy, zapiera się, że będzie milczał do końca. Jednak zagniewany Edyp, rzucając na Tyrezjasza oskarżenie o przywództwo nad zabójcami Lajosa, prowokuje go do wywiedzenia prawdy. Starzec oznajmia mu, że to on - Edyp jest winien śmierci dawnego króla: Rozzłoszczony Edyp dochodzi do wniosku, że to Kreon zawiązał spisek ze ślepym starcem, by zasiąść na tronie. A Tyrezjasz przystał na to, bo pragnie wysokiego stanowiska w kraju. Ślepiec zaprzecza wszystkiemu - jest sługą Apollina, nie Kreona - wypowiada wiele niezrozumiałych dla Edypa zdań. Wspomina w nich o rodzicach króla. Edyp nie wie, kim są i bardzo chce się tego dowiedzieć. Jednak Tyrezjasz mówi słowami zbyt zawiłymi, by Edyp mógł je zrozumieć. Tyrezjasz odchodzi, przepowiadając:
Stasimon I (Chór) Pieśń utrzymana jest w tonie rozdarcia i niepewności. Wciąż nie wiadomo, kto jest zabójcą Lajosa, o kim mówił Tyrezjasz, kogo wskazała wyrocznia. Na koniec Chór sławi czyny króla Edypa, wybawiciela i zapowiada, że ten władca nie dozna jego pogardy.
Epeisodion II (Kreon, Chór, Edyp, Jakasta) Kreon, dowiedziawszy się o oskarżeniach, jakie rzucił na niego król, wypytuje członków Chóru o przebieg rozmowy Edypa z Tyrezjaszem. Chór odpowiada wymijająco, twierdzi, że oskarżenia padły w gniewie. Wchodzi Edyp i z oburzeniem dostrzega, że Kreon ważył się przyjść do niego. Edyp powtarza oskarżenia, Kreon próbuje go bezskutecznie przekonać o swej niewinności. Król pragnie skazać na śmierć Kreona, ale ten domaga się wyjaśnień, dowodów. W rozmowę włącza się królowa Jokasta. Kreon zaklina się na bogów, że w spisku nie uczestniczył. Jokasta prosi Edypa wiarę w te słowa, wtóruje jej chór. Edyp każe odejść Kreonowi. Jokasta prosi o wyjaśnienie całego zajścia. Edyp mówi o oskarżeniach, jakie na niego rzucono. Aby go uspokoić Jokasta opowiada mu o okolicznościach śmierci pierwszego męża. Lajos otrzymał wróżbę, „nie od Apolla, lecz od jego służby”, że zginie kiedyś z rąk swego syna. Król bojąc się śmierci, „przybiwszy u nóg kosteczki” swego syna, kazał porzucić niemowlę gdzieś w górach. Dowiedziawszy się o tym Edyp wpadł w przerażenie, dopytał się żony o miejsce i czas śmierci Lajosa oraz o jego wygląd. Teraz Edyp zrozumiał, że to rzeczywiście on jest mordercą swojego poprzednika. Ale dla pewności prosi swą żonę, by wezwała ostatniego żyjącego świadka zdarzeń przed jego oblicze. Jokasta prosi o wyjaśnienie powodów strapienia męża, na co otrzymuje historię przeszłości Edypa. Był on synem Polybosa z Koryntu oraz Merope z Dorydy. Żył z nimi szczęśliwie, do dnia, gdy ktoś w czasie uczty zarzucił mu, że jest podrzutkiem. Edyp począł wypytywać rodziców, ale oni nie potwierdzili tych słów, udał się więc w tajemnicy do Apollińskiej wyroczni, ale tam zamiast oczekiwanych wyjaśnień otrzymał straszliwą wróżbę: Edyp oddalił się od Koryntu, by przepowiednie nie mogły się spełnić, tułał się po świecie, którego dnia w miejscu, gdzie trzy drogi się schodzą (tam według świadka został zabity Lajos) został napadnięty przez kilku podróżnych, odpierając atak zabił starca, który był z nimi. Edyp podejrzewa, że to mógł być Lajos. Jedno jednak trzyma go przy nadziei, świadek zeznał, że króla napadła banda zbójców, a on był sam.
Stasimon II (Chór) Pieśń to reakcja na bluźnierstwo, jakiego dopuściła się Jokasta na końcu poprzedniej sceny, twierdząc, że nawet jeśli to Edyp zabił Lajosa to i tak nie spełniły się boskie wróżby, bo przecież miał on zginąć z ręki syna. Chór broni świętości przepowiedni i opowiada się po stronie praw boskich.
Epeisodion III (Jokasta, Posłaniec z Koryntu, Chór, Edyp) Jokasta powoli zaczyna rozumieć prawdę o straszliwych czynach Edypa, modli się o litość dla niego. Tymczasem przybywa posłaniec z Koryntu z wiadomością o śmierci Polybosa, władcy Koryntu. Edyp nie musi się już bać, że popełni ojcobójstwo, lęka się jednak wciąż łoża matki. Jego lęki rozwiewa posłaniec, który mówi mu, że nie jest on synem władców Koryntu. Edyp został znaleziony w górach przez pastucha będącego w służbie u Lajosa, ten ofiarował go posłańcowi, który dziś stał przed dorosłym królem. Nadano mu imię Edyp, gdyż jego nogi były nabrzmiałe od pęt wokół kostek. Posłaniec oddał dziecko Polybosowi i jego żonie, którzy wychowali je jak własne. Dowiedziawszy się o tym wszystkim, Edyp postanowił dalej szukać swoich prawdziwych rodziców, co przeraziło Jokastę, poczęła go błagać, by zaprzestał dalszych dociekań, a gdy to nie pomogło, wybiegła w zrozpaczona.
Stasimon III (Chór) Chór śpiewa pieśń pełną radości i optymistycznych dociekań o pochodzeniu Edypa. Może jutro okaże się synem bogów?
Epeisodion IV (Edyp, Chór, Posłaniec z Koryntu, sługa) Przed obliczem Edypa staje dawny sługa Lajosa, król pyta go o znajomość z posłańcem Koryntu i o dziecko, które kiedyś mu oddał. Początkowo sługa się nie przyznaje, wymija odpowiedzi. Rozzłoszczony król grozi batami, wtedy stary sługa niechętnie wyznaje, że dziecko (syna królewskiego) otrzymał od Jokasty, miał je zabić, ale z litości oddał je do innego kraju. Teraz wszystko jest już jasne: Edyp to zabójca Lajosa, splamiony dodatkowo kazirodczym związkiem z własną matką.
Stasimon IV (Chór) Chór śpiewa pieśń o marności ludzkiego życia oraz bezsilności człowieka wobec wyroków boskich. Los Edypa to dowód na to, że życie śmiertelników nie może być szczęśliwe.
Exodus (Posłaniec domowy, Chór, Edyp, Kreon) Posłaniec domowy przynosi wieści o samobójczej śmierci Jokasty, która wśród przeraźliwych okrzyków rozpaczy powiesiła się na własnej chuście. Gdy Edyp zobaczył żonę umarłą, wyrwał z jej sukni spinki i wyłupił sobie nimi oczy. Edyp rozmawia z Chórem, wygłasza długi lament nad swoim życiem, nad swym nieszczęsnym losem. Przeklina tego, co go wyratował w dziecięctwie od śmierci. Błaga o wygnanie bądź śmierć. W tym momencie pojawia się Kreon. Edyp prosi go o wygnanie z miasta, gdzieś daleko w góry, by nikt go nie oglądał, Kreon jednak wcześniej pragnie poradzić się bogów. Edyp prosi go o opiekę nad córkami: Ismeną i Antygoną, gdy nagle obie się pojawiają, ślepy ojciec obejmuje je serdecznie i żegna się z nimi żałośnie. Kreon odprawia Edypa z miasta.