DYDAKTYKA SPECJALNA

1. Etymologia geneza i znaczenie nazwy ?dydaktyka?.

Termin dydaktyka pochodzi od greckiego określenia didasco ? uczę w znaczeniu nauczam (kogoś), didascalos ? nauczyciel.
Po raz pierwszy tego sformułowania użyto w XVII w. w Niemczech.
Pierwotnie w XVII i XVIII w. dydaktykę traktowano (definiowano) jako sztukę nauczania, czyli przekazywania informacji, skupiających się na osobie nauczyciela i na tym, co robi.
Nurt dydaktyki, który dominował w XVIII i XIX w. nazwano dydaktyką tradycyjną, która w dużej mierze wiąże się z nazwiskiem Jana Fryderyka Herbarta.
Na przełomie XIX i XX w. wraz z pojawieniem się nurtu tzw. nowego wychowania skupiającego się na samym dziecku, jego rozwoju, na jego potencjalnych możliwościach od momentu urodzenia, zmienia się dydaktyka ? zaczęto definiować dydaktykę jako sztukę uczenia się, skupiano się nie na osobie nauczyciela, a na dziecku ? jak się uczy, jak się rozwija, jak rozwiązać problemy.
Dydaktyka ta to teoria uczenia się, określamy ją mianem dydaktyki progresywnej (progrewistycznej) postępowej, związana jest z nazwiskiem amerykańskiego psychologa Johna Dewey`a.
*Herbart ? sztuka nauczania
*Dewey ? sztuka uczenia się
Współcześnie dydaktyka to teoria nauczania i uczenia się, teoria kształcenia.
Rozwijała się jako subdyscyplina pedagogiki.

2. Dydaktyka ogólna, a dydaktyki szczegółowe.

Dydaktyka jako teoria nauczania i uczenia się obejmuje swymi badaniami:
- wszystkie przedmioty nauczania,
- wszystkie szczeble systemu szkolnego,
- wszystkie typy szkół,
i dlatego nazywa się ona dydaktyką ogólną.
Dydaktyka szczegółowa ? to tzw. metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów. Dla skutecznego realizowania procesu dydaktycznego poszczególnych przedmiotów, np. matematyki, języka polskiego, historii itd. potrzebna jest znajomość prawidłowości nauczania i uczenia się tych przedmiotów i tym zajmują się dydaktyki szczegółowe.

3. Przedmiot a zadania dydaktyki.

Dydaktyka ogólna zajmuje się analizą wszelkiego nauczania i uczenia się organizowanego w sposób świadomy, systematyczny i planowany czyli analizą wszystkich czynności składających się na proces nauczania ? uczenia się, a także samokształcenia.
Przedmiotem badań dydaktyki ogólnej ? jest proces nauczania ? uczenia się łącznie z czynnościami, które go wywołują, warunkami w jakich przebiega, a także rezultatami, do których prowadzi.
Przedmiotem dydaktyki szczegółowej ? jest jeden tylko przedmiot nauki szkolnej i pozaszkolnej w tym samokształcenie.
Zadania dydaktyki ogólnej zajmuje się:
1. analizą i opisem celów,
2. treści,
3. metod,
4. form organizacyjnych i środków,
5. zajmuje się również analizą i opisem systemów dydaktycznych charakterystycznych dla szkolnictwa w innych krajach.
Zadania dydaktyki szczegółowej:
Podobnie jak dydaktyka ogólna zajmuje się celami, treściami, metodami, formami organizacyjnymi oraz środkami, lecz dotyczą tylko poszczególnych przedmiotów i dlatego wykrywanie i formułowanie przez nie prawidłowości oraz normy postępowania są mniej ogólne od tych, które wykrywa dydaktyka ogólna. Zajmuje się też analizą i opisem systemów nauczania poszczególnych przedmiotów.

4. Podstawowe pojęcia dydaktyczne.

Kształcenie ? pojęcie szersze niż nauczanie i uczenie się, jest to zaplanowane, systematyczne działanie mające na celu intelektualny, moralny, fizyczny rozwój człowieka. Ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa, kultury a zarazem uczestnictwo w ich przekształcaniu, zdobycie pożądanych kwalifikacji zawodowych. W ostatnich latach coraz częściej przez kształcenie rozumie się łączenie nauczania i uczenia się.
Nauczanie ? kierowanie procesem uczenia się, planowana i systematyczna praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie u uczniów określonych form aktywności prowadzących do zakładanych zmian w ich osobowości.
Uczenie się ? proces prowadzący do zmian w sposobie myślenia, działania i odczuwania.
Model nauczania ? to ogólny plan lub schemat, który ma pomóc uczniom w opanowaniu określonej wiedzy, umiejętności i w kształtowaniu postaw.
Strategia nauczania ? to ogół celów, środków i metod przygotowanych przez nauczyciela w celu osiągnięcia jak najlepszych efektów uczenia się ucznia.
Metoda nauczania ? to celowo i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniem, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy i umiejętności.
Zasady nauczania ? to ogólne normy postępowania dydaktycznego; określają jak należy realizować cele kształcenia.
Technika nauczania ? to metoda bardziej uszczegółowiona lub cząstkowa dotycząca określonych fragmentów procesu nauczania (przepis).
Efektywny nauczyciel ? to ten oprócz dużej wiedzy w przedmiocie jednocześnie troszczy się o dobro swoich uczniów oraz ich osiągnięcia, posiada wiedzę dotyczącą procesu nauczania i uczenia się, zna różne metody i sposoby pracy, jest refleksyjnym praktykiem i pojmuje naukę jako proces ustawiczny.
Aktywizacja uczniów ? to ogół poczynań dydaktycznych i wychowawczych, mający na celu aktywny udział w zdobywaniu wiedzy, umiejętności i kształtowaniu postaw.

Metody aktywizujące ? to grupa metod nauczania, charakteryzująca się tym, że w procesie kształcenia aktywność podmiotu uczącego się przewyższa aktywność podmiotu nauczającego.
Syntaksa modelu ? ogólny bieg lekcji (etapy lub fazy lekcji).

5. Podział dydaktyki specjalnej.

Dydaktyka specjalna ? zajmuje się procesem nauczania i uczenia dzieci specjalnej troski.

ORTODYDAKTYKA (in. oligofrenopedagogika) ? zajmuje się nauczaniem-uczeniem dzieci od lekko do głęboko upośledzonych umysłowo.
Ortodydaktyka ? zajmuje się ustaleniem celów, zasad i przebiegów procesów nauczania jednostek upośledzonych.
Celem ortodydaktyki jest adaptacja procesu nauczania do indywidualnych możliwości i potrzeb psychofizycznych dziecka. Życzliwa pomoc, kształtowanie pozytywnej atmosfery, aktywność w nauce, dominację wychowania nad nauczaniem i właściwy dobór treści.

TYFLODYDAKTYKA ? zajmuje się nauczaniem-uczeniem dzieci niewidzących i niedowidzących.

SURDODYDAKTYKA ? zajmuje się nauczaniem-uczeniem dzieci niesłyszących i niedosłyszących.

DYDAKTYKA LECZNICZA, RESOCJALIZACYJNA (niedostosowanych społecznie).

6. Cele kształcenia niepełnosprawnych i zasady rewalidacji.

Cele kształcenia ? ?optymalny rozwój jednostki i najlepsze przystosowanie do życia w środowisku normalnym?.
Dążenie do orzecznictwa opartego na rzetelnej diagnozie wskazującej na potencjał rozwojowy dziecka i jego mocne strony.
Śledzenie przebiegu edukacji dziecka przez wielospecjalistyczny zespół, zewnętrzny wobec szkoły oraz tworzenie warunków partnerskiej współpracy z rodzicami.
Powszechność nauczania.
Likwidowanie barier architektonicznych.
Zapewnienie warunków realizacji obowiązku szkolnego w sposób dostosowany do tempa rozwoju dziecka.
Jak najwcześniejsze rozpoznanie zaburzeń oraz wspieranie rozwoju przez zorganizowaną działalność psychologiczno ? pedagogiczną.

Rewalidacja ? działanie mające na celu przywrócenie zdrowia osobom. Jest to system nauczania i terapii.
Zasady rewalidacji:
1. Zasada akceptacji ? w myśl której dziecko upośledzone powinno być akceptowane nie jako ?dziecko specjalne?, ale jako dziecko, które obarczone jest większymi trudnościami rozwojowymi więc ma inne potrzeby oraz prawo do szczególnej opieki i pomocy.
2. Zasada pomocy ? mająca na celu pomóc dziecku w aktywizacji jego sił biologicznych, w usamodzielnianiu go, w przezwyciężaniu trudności rozwojowych, trudności wynikających z upośledzenia.
3. Zasada indywidualizacji ? polegająca na dostosowaniu treści kształcących, metod do indywidualnych możliwości dziecka oraz uwzględnieniu jego własnego celu kształcenia.
4. Zasada terapii pedagogicznej ? polegająca na wspieraniu działań

7. Cele nauczania ? taksonomia celów nauczania.

Wśród trzech podstawowych pytań pedagogiki, dydaktyki ogólnej i wszystkich dydaktyk szczegółowych wyróżniamy następujące.
1. Po co uczyć ? jest to pytanie dotyczące celów nauczania.
2. Czego uczyć ? pytanie czego uczyć.
3. Jak uczyć ? pytanie dotyczące metod nauczania.
Wszelkie kształcenie ukierunkowane jest na cele ? cele kształcenia odnoszą się do uczniów, wychowanków i opisują zmianę jaką chcemy w nich uzyskać (wiadomości, umiejętności).
Ze względu na sposób formułowania wyróżniamy dwa rodzaje celów:
1. Ogólne
2. Operacyjne
Ad.1. Cele ogólne ? wskazują kierunki dążeń pedagogicznych, ale nie określają co ma być osiągnięte.
Ad.2. Cele operacyjne ? stanowią opis wyników, które mają być uzyskane, są formułowane jako zamierzone osiągnięcia uczniów.

Hierarchiczną klasyfikację celów nazywamy taksonomią celów nauczania ? polega na tym, że wyższe kategorie mieszczą w sobie niższe, a więc osiągnięcie celu wyższego mówi nam, że cel niższy został osiągnięty.

Taksonomia ? to znaczy hierarchiczność.
Taksonomia celów nauczania
Poziom Kategoria
I Wiadomości A. Zapamiętanie wiadomościB. Zrozumienie wiadomości
II Umiejętności C. Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowychD. Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych
Poziom I. Wiadomości
Kategoria A ? Zapamiętanie wiadomości ? oznacza gotowość ucznia do przypomnienia sobie terminów, faktów, praw, teorii naukowych, zasad działania. Wiąże się to z elementarnym poziomem rozumienia tych wiadomości: uczeń nie powinien ich mylić ze sobą i zniekształcać.
Kategoria B ? Zrozumienie wiadomości ? oznacza, że uczeń potrafi je przedstawić w innej formie, niż je zapamiętał, uporządkować i streścić, uczynić podstawą prostego wnioskowania.
Poziom II. Umiejętności
Kategoria C ? Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych ? oznacza opanowanie przez ucznia umiejętności praktycznego stosowania, posługiwania się wiadomościami według podanych mu uprzednio wzorów. Cel, do którego wiadomości mają być stosowane, nie powinien być bardzo odległy od celów osiąganych w toku ćwiczeń szkolnych.
Kategoria D ? Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych ? oznacza opanowanie przez ucznia umiejętności formułowania problemów, dokonywania analizy i syntezy nowych dla niego zjawisk, formułowania planu działania.

8. Modele nauczania ? podział.

Model nauczania ? to ogólny plan lub schemat, który ma pomóc uczniom w opanowaniu określonej wiedzy, umiejętności i w kształtowaniu postaw.
1. Model podający ? cel ? podawanie, przekazywanie wiedzy w postaci faktów i zdarzeń.
2. Model nauczania pojęć ? cel ? uczenie pojęć i logicznego myślenia.
3. Model bezpośredni ? cel ? uczenie wiedzy proceduralnej (kształcenie umiejętności ?krok po kroku?.
4. Model poszukujący ? cel ? uczenie stawiania pytań i rozwiązywania problemów.
5. Model pracy we współpracy ? cel ? uczenia się pracy w grupie i z grupą.

Modele: podający, nauczania pojęć i bezpośredni można zaliczyć do modeli tradycyjnych ? to nauczyciel decyduje czego, kiedy i w jaki sposób będzie uczył, do niego należy władza, wiedza, autorytet.
Modele: poszukujący i pracy we współpracy ? uczniowie mają duży wpływ na to, czego, kiedy i w jaki sposób będą się uczyć. Zaliczmy je do modeli nowoczesnych.

9. Metody i techniki nauczania. Formy pracy.

Termin ?metoda? pochodzi od greckiego słowa methodos, co znaczy badanie, sposób badania, droga dochodzenia do prawdy.
Metoda kształcenia jest to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów.
Stosowane we współczesnej szkole metody nauczania podzielić można na pięć zasadniczych grup:
1. Metody podające
2. Metody problemowe
3. Metody eksponujące
4. Metody programowane
5. Metody praktyczne.


Typowe metody podające (metody asymilacji wiedzy) to:
- Wykład informacyjny
- Pogadanka
- Opowiadanie
- Prelekcja
- Anegdota
- Odczyt
- Objaśnienie lub wyjaśnienie.

Wykład polega na bezpośrednim lub pośrednim przekazywaniu wiedzy jakiemuś audytorium. Aktywne uczestniczenie w wykładzie wymaga od słuchaczy dużego wysiłku i znacznej dojrzałości umysłowej. Z tego względu stosowany może być sporadycznie w gimnazjum, częściej w szkołach ponadgimnazjalnych i stanowi jedną z podstawowych metod nauczania w szkołach wyższych.
Wykładowca powinien treść wykładu wiązać umiejętnie z życiem, dobierać trafne i interesujące przykłady, starannie się wysławiać.
Wykład nie powinien również być zbyt długi.

Wykład informacyjny to taki, w którym teść jest bezpośrednio przekazywana przez nauczyciela w gotowej do zapamiętania postaci.

Pogadanka polega na rozmowie nauczyciela z uczniami, przy czym nauczyciel jest w tej rozmowie osobą kierującą.
Zmierzając do osiągnięcia zaplanowanego celu stawia uczniom pytania, na które oni z kolei udzielają odpowiedzi.
Pogadanka może służyć:
- Przygotowaniu uczniów do pracy na lekcji
- Zaznajamianiu ich z nowym materiałem
- Systematyzowaniu i utrwalaniu wiadomości.

Opowiadanie to przedstawienie jakiejś akcji, rzeczywistej lub fikcyjnej, która przebiega w określonym czasie.
Jego celem jest zaznajomienie uczniów z pewnymi rzeczami, zjawiskami, wydarzeniami lub procesami w formie ich słownego opisu.
Opowiadanie wdraża uczniów do słuchania ze zrozumieniem i zapamiętywania najważniejszych faktów oraz uczy poprawnego wyrażania myśli.
Opis jest najprostszym sposobem zaznajamiania uczniów z nieznanymi im bliżej osobami, rzeczami, zjawiskami przyrody, krajobrazami geograficznymi, wydarzeniami historycznymi itp.
Zalecany jest zarówno wtedy, gdy nie ma możliwości zastosowania odpowiedniego pokazu, jak i przede wszystkim wtedy, gdy opisowi towarzyszy pokazywanie opisywanych przedmiotów lub ich modeli czy rysunków.
Anegdota to zwięzłe opowiadanie, często z życia znanej osobistości, zamknięte zabawną i zaskakującą puentą.
Jej celem jest rozbudzenie ciekawości poznawczej, zachęcenie uczniów do samodzielnego zdobycia większej ilości informacji na dany temat oraz ułatwienie zapamiętania pewnych faktów.
Prelekcja to odmiana wykładu o treści popularnonaukowej.
Odczyt to również jedna z odmian wykładu. Metoda ta polega na zreferowaniu treści przygotowanych na piśmie.
Objaśnienie lub wyjaśnienie to tłumaczenie polegające na wyprowadzeniu uznanego z góry twierdzenia z innych, wcześniej już znanych, w skończonej liczbie kroków.
Stosowane w nauczaniu metody problemowe to:
- wykład problemowy
- wykład konwersatoryjny
- klasyczna metoda problemowa
- metody aktywizujące:
metoda przypadków
metoda sytuacyjna
inscenizacja
gry dydaktyczne
seminarium
dyskusja dydaktyczna

Wykład problemowy jest ilustracją jakiegoś problemu naukowego lub praktycznego, jego pojawiania się, kierunków i sposobów jego rozwiązywania oraz konsekwencji wynikających z tego rozwiązania.
Wykład konwersatoryjny polega na przeplataniu fragmentów mówionych wykładu z wypowiedziami słuchaczy lub z wykonywaniem przez nich odpowiednich zadań teoretycznych lub praktycznych.

Klasyczna metoda problemowa polega na:
1. Wytworzeniu sytuacji problemowej
2. Formułowaniu problemów i pomysłów ich rozwiązania
3. Weryfikacji pomysłów rozwiązania
4. Porządkowaniu i stosowaniu uzyskanych wyników w nowych zadaniach o charakterze praktycznym lub teoretycznym.

Cechą charakterystyczną tej metody jest dominacja uczenia się nad nauczaniem.

Metoda przypadków polega na rozpatrzeniu przez niewielką grupę uczniów opisu jakiegoś przypadku, na przykład na temat odkryć naukowych, produkcji czy przestępstwa i wyjaśnieniu tego przypadku.
Po otrzymaniu opisu wraz z kilkoma pytaniami, na które należy odpowiedzieć, uczniowie sami formułują dalsze pytania wyjaśniające ten przypadek, a nauczyciel udziela na nie odpowiedzi.
Metoda sytuacyjna polega na wprowadzeniu uczniów w jakąś złożoną sytuację, za której takim lub innym rozwiązaniem przemawiają racje ?za? i ?przeciw?.
Zadanie uczniów polega na zrozumieniu tej sytuacji oraz podjęciu decyzji w sprawie jej rozwiązania. Następnie uczniowie muszą przewidzieć skutki tej decyzji.
Metoda ta doskonale może sprawdzić się podczas realizacji zadań przygotowujących uczniów do wyboru dalszego kierunku kształcenia.
Metoda inscenizacji polega na graniu roli w sytuacji fikcyjnej.
Istotnym czynnikiem w tej metodzie jest odtwarzanie przez uczniów zachowań jakiejś postaci, wcielenie się w nią, przejęcie na siebie jej roli.
Inscenizacje o charakterze realnym służą do odtwarzania wydarzeń historycznych, biografii sławnych ludzi, funkcjonowania instytucji lub organizacji.
Inscenizacje o charakterze fikcyjnym stosuje się w odtwarzaniu bajek, legend, utworów literackich, scen z życia.
Celem tej metody może być poznanie czegoś nowego, przeżycie lub udzielenie komuś pomocy terapeutycznej.
Zajęcia prowadzone metodą seminaryjną mają na celu dokładniejsze poznanie wybranej dziedziny wiedzy lub jej zagadnień.
Metoda ta stosowana jest najczęściej na wyższych uczelniach.
Można stosować ją również w szkołach średnich w celu przygotowania uczniów do zdawania egzaminu maturalnego z wybranych przedmiotów, zwłaszcza w zakresie rozszerzonym.
W klasach gimnazjalnych można wprowadzić pewne elementy tej metody na zajęciach kół przedmiotowych.
Dyskusja dydaktyczna to metoda kształcenia polegająca na wymianie zdań między nauczycielem i uczniami lub tylko między uczniami.
Uczestnicy dyskusji prezentują własne poglądy lub odwołują się do poglądów innych osób.
Stosowanie tej metody zaleca się wtedy, gdy uczniowie reprezentują znaczny stopień dojrzałości i samodzielności w zdobywaniu wiedzy, w formułowaniu zagadnień, w doborze i jasnym przedstawianiu własnych argumentów oraz w rzeczowym przygotowaniu się do tematu dyskusji.
Dobrze przeprowadzona dyskusja uczy głębszego rozumienia problemu, samodzielnego zajmowania stanowiska, operowania argumentami i krytycznego myślenia. Uczy jednocześnie liczenia się ze zdaniem innych i uznawania ich argumentów, jeśli są trafne oraz lepszego rozumienia innych ludzi. Sprzyja klarowaniu się własnych przekonań i kształtowaniu własnego poglądu na świat.
Wyróżnia się następujące rodzaje dyskusji:
związana z wykładem
okrągłego stołu
wielokrotna
burza mózgów
panelowa
metaplan

Dyskusja związana z wykładem stanowi jeden z elementów wykładu konwersatoryjnego bądź jest jego kontynuacją.
Dyskusja okrągłego stołu to jedna z odmian dyskusji, której uczestnicy reprezentują odmienne, często przeciwstawne poglądy na określony temat. Jej celem jest znalezienie stanowiska słusznego, możliwego do przyjęcia przez obie strony.
Cechą charakterystyczną tej metody jest to, że uczestnicy dyskusji zasiadają wokół okrągłego stołu lub w kręgu. Takie usytuowanie dyskutantów zakłada z góry, że racje obu stron są jednakowo ważne, a celem spotkania jest wypracowanie wspólnych ustaleń możliwych do zaakceptowania przez obie strony.
Dyskusja wielokrotna polega na podziale uczniów na dwie grupy reprezentujące dwa odmienne stanowiska na dany temat. Każda z grup przygotowuje stosowne argumenty i stara się przekonać do swych racji przeciwników.
Burza mózgów, zwana również twórczą dyskusją, stanowi niekonwencjonalny sposób zespołowego poszukiwania nowych pomysłów dotyczących metod rozwiązywania problemów. Proces rozwiązywania problemów tą metodą składa się z dwóch typowych czynności intelektualnych: wytwarzania pomysłów rozwiązania i ich oceny. Czynności te normalnie przeplatają się ze sobą na zasadzie sprzężenia zwrotnego, przy czym zachodzi tu zjawisko natychmiastowego wartościowania. W burzy mózgów występuje natomiast oddzielenie w czasie procesu tworzenia pomysłów od ich oceny i selekcji.
Myślą przewodnią burzy mózgów jest pobudzanie uczestników dyskusji, aby swobodnie zgłaszali dużą liczbę pomysłów. Wychodzi się tu z podstawowego założenia: duża liczba pomysłów zawiera przynajmniej kilka dobrych.
Dyskusja panelowa jest to publiczna debata, prowadzona przez specjalistów, celem zaprezentowania różnych punktów widzenia
Metaplan to jedna z nowoczesnych form dyskusji, której wyniki przedstawiamy w postaci graficznej. Stosowany może być zarówno jako element pracy w grupie jak i z całym zespołem klasowym najczęściej w celu oceny przyczyn lub skutków danych wydarzeń.
Gry dydaktyczne są pewną formą zabawy podlegającej dokładnie sprecyzowanym regułom.
Wyróżniamy gry: symulacyjne, decyzyjne i psychologiczne.
Gry symulacyjne polegają na odtwarzaniu bardziej złożonych sytuacji problemowych.
Są to najczęściej różnego rodzaju gry strategiczne.
Przedmiotem symulacji jest w nich określona rzeczywistość.
Uczą, że podjęcie określonych działań wpływa na zmianę tej rzeczywistości.
Gry decyzyjne służą wyrabianiu u uczniów umiejętności wszechstronnego analizowania problemów składających się na pewną określoną sytuację, podejmowania na tej podstawie odpowiednich decyzji oraz wskazywania przewidywanych następstw poczynań zgodnych z tymi decyzjami.
Gry psychologiczne stwarzają możliwość ćwiczenia nowych zachowań, są okazją do uzewnętrzniania nowych umiejętności w sytuacjach pozbawionych stresu, zachęcają do podejmowania prób zmiany zachowań.
Najczęściej stosowaną grą psychologiczną jest psychodrama, czyli odgrywanie krótkich scenek na określony temat, czasem w oparciu o przygotowany wcześniej scenariusz. Metoda ta stosowana jest zwykle wtedy, gdy zależy nam na odwołaniu się do uczuć, jakie towarzyszą uczniom w określonych, trudnych sytuacjach życiowych.
Typowe metody eksponujące to:
- film
- sztuka teatralna
- ekspozycja
- pokaz połączony z przeżyciem

Teoretyczną podstawę nauczania programowanego stanowią następujące zasady ogólne:
1. Zasada podziału materiału na niewielkie, ściśle ze sobą powiązane porcje
2. Zasada aktywizacji uczniów studiujących programowany tekst
3. Zasada natychmiastowej oceny każdej odpowiedzi
4. Zasada indywidualizowania tempa i treści uczenia się
5. Zasada empirycznej weryfikacji tekstów programowanych.
Nauczanie programowane (liniowe, rozgałęzione, mieszane i blokowe) charakteryzują następujące elementy:
- materiał nauczania podzielony jest na małe części,
- każda udzielona przez ucznia odpowiedź (zarówno w drodze wyboru, jak i przez wypełnienie luk w tekście) na bieżąco porównywana jest z odpowiedzią poprawną,
- jeśli uczeń udzielił błędnej odpowiedzi ponownie analizuje daną partię materiału, a jeśli poprawnej przechodzi do następnej części,
- każda następna część posiada większy stopień trudności od części poprzedniej.
Nauczanie programowane prowadzone być może z użyciem komputera, maszyny dydaktycznej lub podręcznika programowanego.
Obecnie dostępnych jest wiele komputerowych programów dydaktycznych spełniających warunki nauczania programowanego. W naszej szkole wykorzystywane są programy do nauczania zasad ruchu drogowego, wykonywania działań sposobem pisemnym, działań na ułamkach oraz przygotowujące do egzaminu gimnazjalnego.

Metody praktyczne ułatwiają uczniom bezpośrednie poznanie rzeczywistości oraz pozwalają na wykorzystanie posiadanej przez nich wiedzy w rozwiązywaniu problemów praktycznych.
Do grupy tej zaliczamy:
- pokaz
- ćwiczenia przedmiotowe
- ćwiczenia laboratoryjne
- ćwiczenia produkcyjne
- metodę projektów
- metodę przewodniego tekstu

Pokaz polega na demonstrowaniu uczniom naturalnych przedmiotów lub ich modeli, zjawisk, wydarzeń lub procesów i objaśnianiu ich istotnych cech.
Ćwiczenia przedmiotowe polegają na wielokrotnym wykonywaniu pewnych czynności dla nabycia wprawy i uzyskania coraz wyższej sprawności w działaniach intelektualnych i praktycznych. Szczególną rolę odgrywają w nauczaniu zasad ortografii, matematyki i języków obcych.
Podczas ćwiczeń laboratoryjnych uczniowie samodzielnie przeprowadzają eksperymenty biologiczne, chemiczne czy fizyczne. Eksperymenty te pozwalają na formułowanie pewnych uogólnień, zilustrowanie wcześniej poznanych praw, zasad i reguł (tradycyjna metoda laboratoryjna) oraz ułatwiają uczniom przewidywanie nie znanych im jeszcze zjawisk i procesów (problemowa metoda laboratoryjna).

Ćwiczenia produkcyjne sprowadzają się do bezpośredniej realizacji zadań wytwórczych. Przebiegają one według następującego schematu:
- uświadomienie sobie przez uczniów celu, warunków i środków oraz efektu końcowego realizacji danego zadania
- opracowanie projektów, rysunków i modeli prac, które mają być wykonane oraz harmonogramu czynności
- przygotowanie materiałów i narzędzi
- wykonanie prac
- samokontrola, kontrola i ocena wykonanych prac.
Metoda projektów polega na spontanicznym rozwiązywaniu wybranego zagadnienia w jego naturalnych warunkach (to znaczy tam gdzie problem występuje rzeczywiście) przez samodzielne i wolne od schematów rozumowanie i działanie.
Zajęcia szkolne uczniów, zarówno lekcyjne jak i pozalekcyjne, wymagają zastosowania zróżnicowanych form organizacyjnych, ponieważ mają przygotować uczniów do pracy w różnych sytuacjach i układach społecznych.
Ważnym zadaniem szkoły jest wyrobienie u uczniów umiejętności pracy indywidualnej (jednostkowej) oraz zbiorowej.

Stąd podział stosowanych form pracy na dwie podstawowe grupy:
1. Praca indywidualna
2. Praca zbiorowa:
- praca w grupach
- praca z całą klasą

Zarówno praca indywidualna jak i praca zbiorowa może być jednolita lub zróżnicowana.
Praca jednolita polega na rozwiązywaniu przez wszystkich uczniów tych samych problemów praktycznych lub teoretycznych a następnie wspólnym uzgodnieniu i usystematyzowaniu uzyskanych wyników.
Praca zróżnicowana polega na równoczesnym rozwiązywaniu różnych zadań składających się na określoną całość (przygotowanie gazetki, wystawy, przedstawienia, opracowanie twórczości pisarza itp.).
W realizacji celów kształcenia i wychowania szczególne znaczenie ma praca w grupach. Sprzyja ona realizacji celów społeczno-wychowawczych, przyzwyczaja do odpowiedzialności, umiejętności podporządkowania się, gotowości udzielania pomocy innym oraz partnerstwa.
Rozwija aktywność poznawczą oraz samodzielność uczniów. Zwiększa ich wiarę we własne siły, obiektywizuje proces samooceny i sprzyja obiektywizmowi w ocenianiu innych.
Zadanie nauczyciela polega tu na tworzeniu takiej atmosfery, by każdy uczeń, pogłębiając wiarę we własne możliwości, zwiększał swoją dyspozycyjność w procesie uczenia się, dostrzegał problemy i współpracując z kolegami rozwiązywał je.
Wybór odpowiednich metod nauczania oraz form pracy zależy od wielu czynników.
Najważniejsze z nich to:
1. specyfika przedmiotu nauczania,
2. cele operacyjne lekcji,
3. wiek uczniów,
4. zakres posiadanej przez uczniów wiedzy i umiejętności,
5. środki dydaktyczne jakimi dysponujemy,
6. warunki pracy.


10. Cele gier i zabaw.

Gry i zabawy ? dają dziecku okazję do porządkowania swoich wiadomości, operowania nimi, rozumowania.
- wyzwalają większą aktywność uczniów,
- powodują szybszy rozwój osobowości uczniów,
- motywują do samodzielnego myślenia,
- rozwijają wyobraźnię,
- uczą współpracy w grupie i odpowiedzialności za własną pracę,
- wzbogacają uczniów o nowe doświadczenia,
- częściowo eliminują stres lekcyjny, co zwiększa percepcję uczniów,
- pomagają nauczycielowi sprawdzić, w mniej stresujący sposób, poziom wiedzy uczniów,
- bawiąc uczą,
- podnoszą efektywność procesu nauczania ? uczenia się,
- doskonalą niemal wszystkie operacje intelektualne,
- zwiększają spójność grupy,
- mają korzystny wpływ na komunikację.

11. Kompetencje merytoryczne i metodyczne pedagoga specjalnego.

Współczesny pedagog specjalny - powinien to być refleksyjny praktyk, który wie jak pracować i z kim pracuje; wie jaką ma wiedzę i jak powinien pracować. Refleksyjny praktyk potrafi zobaczyć ? " i ?-" swojej pracy, potrafi się do nich przyznać; potrafi weryfikować swoją wiedzę i dostosowywać do zmieniającej się rzeczywistości.

Odpowiedni zasób wiedzy z nauk zajmujących się rozwojem, wychowaniem i nauczaniem dzieci i młodzieży w tym niepełnosprawnych.
Odpowiedni zasób umiejętności specjalnych pełnienia opieki, wychowania i nauczania dzieci i młodzieży.
Pozytywne postawy emocjonalne wobec dzieci i młodzieży, wrażliwość na ich potrzeby rozwojowe oraz skłonność do ich zaspokojenia.
Przekonanie o wartości integracyjnego wychowania i nauczania dzieci i młodzieży niepełnosprawnej.
Umiejętność i chęć współpracy z innymi specjalistami (psycholog, terapeuta, rehabilitant, lekarz).
Odpowiedzialność za organizowany proces dydaktyczno ? wychowawczy z jednostką upośledzoną, praca ta wymaga aby odznaczał się łatwością w nawiązywaniu kontaktów z różnymi osobami.
Zaufanie, cierpliwość, wytrwałość, pogodne usposobienie, przychylność do jednostek upośledzonych.


12. Różnica między tradycyjnym, a nowoczesnym modelem nauczania ? uczenia.

Model nauczania ? to ogólny plan lub schemat, który ma pomóc uczniom w opanowaniu określonej wiedzy, umiejętności i w kształtowaniu postaw.
W tradycyjnych modelach nauczania ? uczenia się (modele podający, tworzenia pojęć) to nauczyciel decyduje czego, kiedy i w jaki sposób będzie uczył, do niego należy władza, wiedza, autorytet.
W tradycyjnych modelach nauczania w centrum zainteresowania szkoły jest (nauczyciel):
1) Wiedza i realizacja programu;
2) Nauczyciel, który przekaże dużo wiadomości; dużo wymaga; nie zmienia metod;
3) Uczeń, który ma dużo zapamiętać; ma być posłuszny.
W nowoczesnych modelach nauczania ? uczenia (modele poszukujący, pracy we współpracy) to uczniowie mają duży wpływ na to, czego, kiedy i w jaki sposób będą się uczyć. Rezultatem uczenia się jest wewnętrzne zadowolenie ucznia, kształcone są umiejętności komunikacyjne, negocjacyjne, podejmowania decyzji, rozwiązywania problemów itp.
W nowoczesnych modelach nauczania w centrum zainteresowania szkoły jest (uczeń i nauczyciel):
1) Uczeń, jego potrzeby i zainteresowania;
2) Nauczyciel, który stwarza ciekawe sytuacje dydaktyczne;
3) Uczeń, który wszechstronnie się rozwija.


13. Założenia humanistycznej teorii nauczania.

Teoria humanistyczna ? to najnowsza koncepcja procesu uczenia się, która powstała w ostatnich dwudziestu latach. Główne jej założenia mogą pomóc zmienić podejście do ucznia, a tym samym zmienić sposób nauczania.
HUMANISTYCZNA TEORIA UCZENIA ? ZAŁOŻENIA:
1) Człowiek z natury jest zdolny do uczenia się.
2) Każdy człowiek jest jednostką twórczą.
3) Podmiotowe traktowanie ucznia gwarantuje poczucie bezpieczeństwa.
4) Rzeczywiste uczenie odbywa się przez doświadczenie.
5) Uczenie się jest efektywne, gdy angażuje się nie tylko umysł, ale i emocje.
6) Samoocena jest kluczowym aspektem procesu uczenia się.
7) Podmiotowe traktowanie ucznia gwarantuje prawo do godności i liczenie się z jego potrzebami oraz możliwościami.
Fundamentem najnowszych koncepcji uczenia się ? jest uczenie się przez doświadczanie, oparte na trzech założeniach:
1) Najlepiej uczymy się wtedy ? gdy jesteśmy włączeni w przeżycie dostarczające nauki.
2) Wiedzę najlepiej odkrywamy samodzielnie.
3) Uczymy się z zapałem ? jeśli mamy możliwość wyboru celu i sposobu nauki.
Teoria humanistyczna w centrum procesu uczenia się widzi ucznia. Zakłada, że uczeń jest w stanie kierować swoim procesem uczenia się, co więcej ? jeżeli zostanie obdarzony zaufaniem i podmiotowo potraktowany przez nauczyciela ? jest w stanie ocenić swoje osiągnięcia. W nowej sytuacji edukacyjnej nauczyciel stwarza warunki, aby jego uczeń potrafił uczyć i komunikować się, myśleć poszukiwać, doskonalić, działać i współpracować w zespole. W myśl teorii humanistycznej każde dziecko jest zdolne do uczenia się, ale każde uczy się inaczej. Założenia teorii humanistycznej dały początek wielu zmianom w podejściu do nauczania i tak: nauczanie nastawione na aktywizację uczniów stało się wyzwaniem dla dotychczasowych sposobów nauczania.

14. Metoda W. Sherborne, Dobrego Startu, Pedagogika Montessori.

Metoda Ruchu Rozwijającego wg. Sherborne ? opracowana została przede wszystkim z myślą o dzieciach upośledzonych w stopniu głębokim. Celem tej metody jest posługiwanie się ruchem jako narzędziem we wspomaganiu rozwoju psychoruchowego dziecka i w terapii zaburzeń rozwoju. Wyróżniamy w niej cztery grupy ćwiczeń:
1. Ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała.
2. Ćwiczenia pomagające zdobyć pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa w kontakcie.
3. Ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy z partnerami i grupą.
4. Ćwiczenia twórcze rozwijanie aspektów ruchu proponowanych przez członków grupy.
METODA RUCHU ROZWIJAJĄCEGO WERONIKI SHERBORNE:
Można ją zaliczyć do niewerbalnych treningów interpersonalnych.
To metoda nastawiona na rozwijanie, poprzez odpowiednie ćwiczenia i zabawy ruchowe, takich cech, jak: poczucie własnej wartości i pewności siebie; poczucie bezpieczeństwa; odpowiedzialność; wrażliwość; umiejętność nawiązywania kontaktów.
Ogólnie ? metoda ta: kształtuje świadomość własnego ciała (prowadzi do poznania własnego ciała); pomaga zdobyć pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa w otoczeniu; ułatwia nawiązywanie kontaktu i współpracy z partnerem i grupą; rozwija twórczość; pobudza ekspresję, inwencję; relaksuje.
Metoda Dobrego Startu ? została opracowana przez M. Bogdanowicz posiada zarówno aspekt profilaktyczno ? terapeutyczny, jak też diagnostyczny. Metoda stymuluje rozwój psychomotoryczny dziecka, ułatwia naukę czytania i pisania, może być stosowana dla dzieci o prawidłowym, jak też zaburzonym rozwoju. Wyróżniamy w niej trzy grupy ćwiczeń:
1. Ćwiczenia ruchowe ? usprawniają analizator kinestetyczno ? ruchowy.
2. Ćwiczenia ruchowo ? słuchowe angażują dwa analizatory: kinestetyczno ? ruchowy i słuchowy.
3. Ćwiczenia ruchowo ? słuchowo ? wzrokowe kształcą zaś trzy analizatory: kinestetyczno ? ruchowy, słuchowy i wzrokowy.

METODA DOBREGO STARTU (Marty Bogdanowicz):

Założenia: jednoczesne rozwijanie funkcji językowych i funkcji spostrzeżeniowych (wzrokowych, słuchowych, dotykowych, kinestetycznych i motorycznych) oraz współdziałania między tymi funkcjami (czyli rozwijanie integracji percepcyjno-motorycznej).

MDS wszechstronnie oddziaływuje na rozwój psychomotoryczny dziecka i ułatwia naukę czytania i pisania. Może być wykorzystywana w pracy:
z dziećmi o prawidłowym rozwoju w celu stymulowania rozwoju, oraz
z dziećmi o zaburzonym rozwoju w celu rehabilitacji zaburzeń.

MDS spełnia też rolę profilaktyczną ? zapobiega: występowaniu specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu, a tym samym niepowodzeniom szkolnym.

Wg M. Bogdanowicz metoda ta ma nie tylko aspekt stymulujący, profilaktyczno-terapeutyczny, ale także aspekt diagnostyczny.

MDS składa się z 2 części *:
1) ?Piosenki do rysowania? ? Piosenki do wzorów graficznych. Materiał graficzny zawiera 25 prostych wzorów graficznych uporządkowanych Wg stopnia trudności.
2) ?Alfabet piosenek? ? Piosenki na literki. Jest to zestaw 22 drukowanych liter i dobranych do nich piosenek.

* Wybór właściwej części MDS do pracy z grupą uwarunkowany jest od wieku, stopnia upośledzenia, zaburzeń w rozwoju psychoruchowym.

MDS rozwija, usprawnia i kształci wszechstronnie. Dziecko łącząc różne rodzaje aktywności: śpiewa, dotyka, słucha, rysuje, pisze, wykonuje ćwiczenia relaksacyjne i ruchowe. W wyniku tego następuje integracja wzrokowo ? słuchowo ? dotykowo -ruchowa.

Pedagogika Montessori
Maria Montessori (1870-1952), włoska lekarka i pedagog. Jedna z największych reformatorek wychowania przedszkolnego. Twórczyni "metody Montessorii", która kładzie nacisk na umożliwienie dziecku swobodnej aktywności oraz kształcenie jego zmysłów. M. Montessori krytykowała współczesną sobie szkołę, której symbolem była dla niej "szkolna ławka" - wyrażająca bezruch i tłumienie aktywności dzieci.
Pedagogika Marii Montessori daje dziecku szansę wszechstronnego rozwoju: fizycznego, duchowego, kulturowego i społecznego; wspiera jego spontaniczną i twórczą aktywność.
Cele pedagogiki Montessori
Pedagogika Montessori pomaga w rozwijaniu indywidualnych cech osobowości, w formowaniu prawidłowego charakteru, zdobywaniu wiedzy, umiejętności szkolnych i współdziałania.
Zadania pedagogiki Montessori:
1. uczenie przez działanie: dzieci zdobywają wiedzę i praktyczne umiejętności poprzez własną aktywność, w przemyślanym środowisku pedagogicznym, przy współpracy z nauczycielami

2. samodzielność: dzieci swobodnie wybierają rodzaj, miejsce, czas i formę pracy (indywidualną lub z partnerem) przy zachowaniu reguł społecznych. Rozwijają indywidualne uzdolnienia i uczą się realnej oceny swoich umiejętności.

3. koncentracja: dzieci ćwiczą dokładność i wytrwałość przy wykonywaniu konkretnych zadań.

4. lekcje ciszy: dzieci uczą się współpracować w cichych zajęciach indywidualnych i grupowych.

5. porządek: dzieci zdobywają umiejętność przestrzegania zasad porządku w otoczeniu i swoim działaniu.

6. społeczne reguły: dzieci zróżnicowane wiekowo (trzy roczniki) są łączone w grupy, sprzyja to wymianie wzajemnych zdolności i umiejętności. Dzieci uczą się przestrzegać reguł: nie rań, nie niszcz, nie przeszkadzaj.

7. obserwacja: jest kluczem dorosłych do poznania świata dziecka. Nauczyciel z szacunkiem i uwagą obserwuje postępy i trudności dziecka, jest jego przewodnikiem.

8. indywidualny tok rozwoju każdego dziecka: dziecko jest serdecznie przyjęte, znajduje uwagę i indywidualną opiekę nauczyciela. Pracuje według własnego tempa i możliwości, podejmując zadania, do których jest już gotowe.


15. Postawy rodzicielskie.

Postawy rodzicielskie mają różnoraki wpływ na dzieci. Wyróżniamy postawy właściwe ?zdrowe? ? mają pozytywny wpływ na psychospołeczny rozwój dziecka oraz postawy niewłaściwe ?chorobotwórcze? ? mają ujemny wpływ a nawet mogą być przyczyną nerwic.
Postawy właściwe:
1. Postawa akceptacji dziecka ? przyjęcie go takim, jakim ono jest, z jego cechami fizycznymi, usposobieniem, umysłowymi możliwościami i trudnościami w jakichś dziedzinach. Rodzice dają mu do zrozumienia, że jest kochane, cenione, że znają jego potrzeby i starają je się zaspokajać. W takiej rodzinie dziecko czuje się bezpiecznie, jest zadowolenie ze swego istnienia, nawiązuje trwałe więzi emocjonalne, potrafi wyrażać swoje uczucia, jest wesołe, miłe, odważne.
2. Postawa współdziałania z dzieckiem ? świadczy o zainteresowaniu rodziców tym, co robi dziecko. Rodzice angażują je w zajęcia i sprawy domowe, odpowiednie do jego możliwości rozwojowych. Ma ono prawo do wyrażania swojej własnej opinii.
3. Postawa dziecku dania rozumnej swobody ? rodzice darzą dziecko zaufaniem i pozostawiają mu duży margines swobody. Potrafią jednak utrzymać swój autorytet i odpowiednio kierować dzieckiem. Dziecko w takiej rodzinie jest bystre, pomysłowe, współdziała z rówieśnikami.
4. Postawa uznawania praw dziecka ? rodzice pozwalają dziecku samodzielnie działać i dają mu do zrozumienia, że jest odpowiedzialne za wyniki swego działania. Kierują nim stosując sugestie, wyjaśnienia, tłumaczenia, wspólne uzgadnianie jego praw i obowiązków. Dziecko dokładnie wie czego się od niego oczekuje na miarę jego możliwości rozwojowych. Dziecko z takiej rodziny jest samodzielne.
Postawy niewłaściwe
1. Postawa odtrącająca, odrzucenia dziecka ? cechuje się nadmiernym dystansem uczuciowym i dominacją rodziców. Dziecko jest dla nich ciężarem, wzbudza ich niechęć. Rodzice tacy otwarcie krytykują dziecko, nie dopuszczają go do głosu, stosują surowe kary.
2. Postawa unikająca kontaktu z dzieckiem ? cechuje się nadmiernym dystansem uczuciowym rodziców wobec dziecka, ich uległością i biernością. Rodzice wykazują beztroskę posuniętą do braku odpowiedzialności, ignorują dziecko, zaniedbują je pod względem uczuciowym, opiekuńczym oraz stawianym dziecku wymagań. Dzieci z takich rodzin cechuje brak wytrwałości w działaniu, nieufność, strach, konfliktowość w kontaktach z ludźmi.
3. Postawa nadmiernie wymagająca od dziecka ? przejawia się dominacją rodziców w postępowaniu z dzieckiem. Zmuszają je aby dostosowało się do wytworzonego przez nich wzoru, bez liczenia się z możliwościami dziecka, bez uznania jego praw i poszanowania jego indywidualności. Stawiają mu wygórowane wymagania, ograniczają jego samodzielność i swobodę, sztywne reguły postępowania. Dzieci takie charakteryzuje brak wiary we własne siły, niepewność, lękliwość, uległość, przewrażliwienie, brak zdolności do koncentracji uwagi.
4. Postawa nadmiernie chroniąca dziecko ? podejście rodziców do dziecka jest bezkrytyczne, uważają je za wzór doskonałości, ulegają mu, tolerują jego niewłaściwe postępowanie, zaspokajają każdy kaprys, pozwalają panować nad całą rodziną, są przesadnie opiekuńczy i nadmiernie troskliwi przez co utrudniają dziecku samodzielność. Dzieci z takich rodzin wykazują opóźnienie dojrzałości społecznej, bierność, zarozumiałość, poczucie większej wartości, nadmierną pewność siebie, zależność od matki, nieustępliwość.


16. Definicja upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim.

Upośledzenie umysłowe ma różnorodną etiologię i może być uważane za efekt różnych procesów patologicznych, które oddziaływają na funkcjonowanie centralnego systemu nerwowego.
Kryterium A ? podstawową cechą upośledzenia umysłowego jest niższy poziom funkcjonowania intelektualnego.
Kryterium B ? społeczne (porozumiewanie się, troska o siebie, tryb życia domowego, troska o zdrowie i bezpieczeństwo, zdolności szkolne, kierowanie sobą).
Kryterium C ? niedorozwój umysłowy ujawnia się przed 18 rokiem życia.


17. Myślenie, pamięć, mowa, spostrzeganie, samodzielność dzieci upośledzonych w stopniu lekkim.

Dzieci te funkcjonują poznawczo na poziomie właściwym dla stadium operacji konkretnych ? tzn. potrafią trafnie wnioskować oraz wykonywać pewne operacje myślowe (logiczne) - np. szeregowanie, dodawanie, mnożenie - pod warunkiem, że odwołają się do zjawisk i zdarzeń konkretnych, od których to nie umieją się oderwać (np. nie potrafią ujmować zagadnień symbolicznie). Myślenie formalne (czyli abstrakcyjne) jest dla nich niedostępne lub dostępne w sposób wybiórczy (niepełny). Dzieci te nie potrafią więc wykonywać operacji umysłowych w samym umyśle, bez odwoływania się do rzeczywistości, ujmować zagadnień uogólniająco, symbolicznie czy metaforycznie.
Myślenie osób lekko u.u. charakteryzują: trudności w ujmowaniu związków pomiędzy zjawiskami, konkretność, zwolnione tempo, brak powściągu myślowego oraz niepewność i pochopność własnych sądów i decyzji.
W zakresie pamięci obserwuje się: upośledzenie pamięci logicznej (świeżej i trwałej) ? dzieci te mają więc trudności w trwałym zapamiętywaniu treści powiązanych logicznie. Mogą pojawiać się u nich zmyślenia i konfabulacje, uzupełniające luki pamięciowe. Brak różnic w zakresie pamięci mechanicznej skojarzeniowej (świeżej i trwałej). [Pamięć: dziecko wolniej zapamiętuje; niedokładnie; Ograniczona pojemność pamięci; Przewaga pamięci mechanicznej nad trwałą (logiczną)]
Mowa: jest uboga w pojęcia abstrakcyjne (z uwagi na występujące u tych dzieci trudności w przyswajaniu i rozumieniu ich sensu). Ogólnie charakteryzuje się ona ubogim słownictwem (przewaga słownictwa biernego nad czynnym). Dzieci te mówią często ułamkami zdań ? tzw. rwane zdania, chętnie posługują się czasownikami oraz rzeczownikami, rzadziej przymiotnikami
Proces spostrzegania jest zwolniony, a jego zakres jest wąski. Spostrzeganie otaczającego świata jest utrudnione i nie odzwierciedla ono w pełni rzeczywistości (dziecko nie dostrzega szczegółów, spostrzega ogólnie). Jego jakość zależy w znacznym stopniu od codziennych doświadczeń jednostki.
Uwaga jest dowolna, występują jednak trudności w jej kierowaniu i słaba jest jej podzielność. Trwałość uwagi dowolnej oraz podzielność uwagi jest u tych dzieci gorsza niż u jednostek o prawidłowym rozwoju umysłowym.
Samodzielność: Generalnie są niesamodzielne; Potrzebują, aby nimi kierować; Cały czas wymagają/potrzebują nadzoru; Należy je przygotować do życia w społeczeństwie, do podejmowania różnych ról społecznych.

PROCESY EMOCJONALNO-MOTYWACYJNE I DOJRZAŁOŚĆ SPOŁECZNA dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim:
Osłabiona kontrola emocji, popędów i dążeń; Zdolne do uczuć wyższych (miłość, przyjaźń); Utrudnione przystosowanie społeczne; Niektóre dzieci osiągają znaczny stopień uspołecznienia.


CHARAKTERYSTYCZNE ZABURZENIA dotyczące dzieci lekko upośledzonych umysłowo:
Zaburzenia: percepcji wzrokowej i słuchowej; orientacji przestrzennej; rozwoju ruchowego; rozwoju ruchowego w zakresie sprawności manualnej; w zakresie lateralizacji.

ZABAWA:
1) Zabawa-ćwiczenie (od 0 do końca 2 roku życia, 0-2 lat);
2) Zabawa-symbol (2-12 r.ż.):
Dbałość o porządek (dziecko potrafi porządkować);
Naśladowanie rzeczywistości (dziecko chce działać w rzeczywistości; dziecko naśladuje rzeczywistość);
Symbolika kolektywna.
Należy tak pracować z dzieckiem, aby rozwijało się ono psychomotorycznie.
3) Zabawa-reguła.
Zabawa pobudza:
fantazję i wyobraźnię,
aktywność;
uczenie;
przeżywanie;
funkcjonowanie 2 kategorii (rzeczywista i fikcyjna).

18. Diagnoza

DIAGNOZA I WCZESNE ROZPOZNANIE:
1) Medyczna ? bada wady i zaburzenia rozwoju fizycznego, ze szczególnym uwzględnieniem rozwoju i funkcji systemu nerwowego;
2) Psychologiczna ? bada ogólny rozwój umysłu dziecka, procesy poznawcze: mowa, myślenie i funkcje percepcyjne.
3) Pedagogiczna ? bada stopień zaawansowania w nauce: braki i niepowodzenia.
4) Socjalna ? bada sytuację i warunki życia w rodzinie, panujące więzi emocjonalne.

2 WARUNKI DOBREJ DIAGNOZY (Dobra diagnoza powinna spełniać 2 warunki):
1) Ukazuje nie tylko braki dziecka, ale również mocne strony pozwalające tak organizować pomoc, aby zapewnić dziecku sukces.
2) Pozwala opracować program ? a więc jest diagnozą dla edukacji, a nie dla rozpoznawania niedoborów. Powinna stanowić przepis postępowania terapeutyczno-dydaktycznego.
Kolejność działań:
1) (Najpierw musi być) Opieka,
2) Wychowanie
3) Terapia
4) Edukacja (na końcu).

Diagnoza w pedagogice specjalnej ma na celu ustalenie u dziecka odbiegającego od normy możliwości rozwoju, doboru środków i metod wspierających rozwój i kompensacyjnych oraz ustalenie skuteczności stosowania metod rewalidacyjnych w zależności od upośledzenia.
Powinna być rozwojowa, kompleksowa, prognostyczna i nieinwazyjna.
Orzeczenie zawiera:
- określenie rodzaju i stopnia upośledzenia
- określenie formy dalszego kształcenia
- wskazania metod i form pracy

Środki dydaktyczne
? Wzbogacają stosowane metody
? Ułatwiają prawidłową realizację zasady poglądowości
? Usprawniają bezpośrednie poznawanie rzeczywistości
? Dostarczają wrażeń, spostrzeżeń- na którym opiera się poznanie pośrednie, czynności umysłowe i czynności praktyczne

Funkcje środków dydaktycznych
? Poznawcza-bezpośrednie poznanie rzeczywistości
? Kształcąca
? Dydaktyczna-ułatwiają utrwalenie przerobionego materiału

---