WSTĘP

Nadużywanie napojów alkoholowych przez dzieci i młodzież jest od dawna zjawiskiem nader rozpowszechnionym. Szczególnie przerażającym jest fakt, iż wiek inicjacji alkoholowej stale się obniża, tak więc po alkohol sięga coraz to młodsze pokolenie. Niebezpieczeństwo alkoholizmu w najmłodszych generacjach wynika obecnie z kulturowych i obyczajowych tradycji społeczeństwa polskiego, osobowościowych cech i dążeń dorastającej młodzieży oraz wartości lansowanych we współczesnych kulturach i grupach młodzieżowych. Zjawisku picia alkoholu przez nastolatków poświęca się coraz więcej uwagi zarówno w środkach masowego przekazu, jak i w pracach naukowych, a to za sprawą jego rozmiarów i drastyczności. Uważam, że problem spożywania alkoholu przez młodzież jest warty tego, aby przyjrzeć mu się z bliska. Być może jego nagłaśnianie przyczyni się do minimalizacji tego negatywnego w skutkach zjawiska. Czym zatem kieruje się młodzież sięgając po alkohol? Jaki jest powód spożywania przez nich napojów alkoholowych w tak wczesnym wieku? Czy młodzież dostrzega narastający z roku na rok problem? Jaki jest ich poziom wiedzy na temat alkoholu? Oto główne kwestie stanowiące źródło zainteresowań niniejszej pracy, na które drogą postępowania badawczego należy znaleźć odpowiedź.

Rozpoczynając postępowanie badawcze należy jasno określić przedmiot, cel i problematykę badań, jak również dobrać metody, techniki i narzędzia badawcze niezbędne do udzielenia odpowiedzi na pytania składające się na tą problematykę.

Punktem wyjścia wszelkiego procesu badawczego jest przede wszystkim precyzyjne sformułowanie przedmiotu badań, którym zdaniem Władysława Puśleckiego, jest wycinek rzeczywistości społeczno - przyrodniczej stanowiący obiekt zainteresowań poznawczych określonej dyscypliny naukowej. Podobnego zdania jest Janusz Sztumski, który twierdzi, że przedmiotem badań jest to wszystko, co składa się na tzw. rzeczywistość społeczną, a najistotniejszymi składnikami tej rzeczywistości są zbiorowości i zbiory społeczne oraz procesy i zjawiska społeczne. Przedmiotem badań prezentowanych w niniejszej pracy jest zjawisko spożywania alkoholu przez uczniów gimnazjum.

Celem podejmowanych badań, według J. Sztumskiego, jest najogólniej biorąc, naukowe poznanie rzeczywistości. Jednakże (…) nie jest to wcale cel jedyny, bowiem, oprócz realizowania celu poznawczego, ważne jest także kształtowanie rzeczywistości społecznej, w związku z tym prognozowanie i planowanie jej przeobrażeń, co umożliwia stymulowanie procesów społecznych.

Zbigniew Skorny wyróżnia cele teoretyczno - poznawcze i praktyczno - wdrożeniowe. Realizacja celów teoretyczno - poznawczych wiąże się z poznaniem określonej kategorii zjawisk oraz wykryciem ich związków, zależności i prawidłowości. Cele praktyczno - wdrożeniowe łączą się z wykorzystywaniem wyników badań w działalności wychowawczej, społecznej, kulturowej lub innej formie ludzkiej działalności. Realizacja celów teoretyczno - poznawczych stanowi podstawę osiągnięcia celów praktyczno - wdrożeniowych.

Celem teoretyczno - poznawczym podjętych badań jest:

• zbadanie zjawiska spożywania alkoholu przez młodzież gimnazjalną

• poznanie motywów sięgania po napoje alkoholowe przez młodzież

• zbadanie opinii młodzieży na temat okoliczności picia alkoholu

• zbadanie częstotliwości picia alkoholu przez młodzież gimnazjalną

• zbadanie opinii młodzieży na temat spożywania alkoholu przez swoich rówieśników

Natomiast celem praktyczno - wdrożeniowym będzie wykorzystanie wyników badań do propagowania trzeźwości wśród nastolatków.

Uszczegółowieniem celu badań, jak pisze Mieczysław Łobocki, jest problem badawczy. Umożliwia on bowiem dokładniejsze poznanie tego, co rzeczywiście zamierzamy zbadać. J. Sztumski problemem badawczym nazywa to, co jest przedmiotem wysiłków badawczych, czyli po prostu to, co orientuje nasze przedsięwzięcia poznawcze.

Uwzględniając przedmiot badań sformułowano problem główny, który jest następujący: jaki jest aktualny stan zjawiska spożywania alkoholu przez młodzież gimnazjalną? Aby możliwe było zrozumienie dokonań badawczych łącznie z wnioskami końcowymi sprecyzowano ogólnie sformułowany problem badawczy, wysuwając szereg następujących problemów szczegółowych:

1. czy badany pił już alkohol, w jakim wieku to nastąpiło i co skłoniło go do spróbowania?

2. co sprawia, że badany nadal sięga po alkohol, jak często to robi i jak alkohol wpływa na jego zachowanie?

3. jakie są opinie badanej młodzieży na temat picia alkoholu i jego szkodliwości?

Rozwiązanie określonego problemu badawczego wymaga zastosowania określonych metod, technik i narzędzi badawczych. Terminy te wymagają wyjaśnienia. W metodologii mojej pracy przyjmuję definicję metody badawczej M. Łobockiego, który za metodę uznaje ogólny system reguł, dotyczących organizowania określonej działalności badawczej, tj. szeregu operacji poznawczych i praktycznych, kolejności ich zastosowania, a także specjalnych środków działań skierowanych z góry na założony cel.

W moich badaniach zastosowałam metodę sondażu diagnostycznego. Metoda ta, zwana inaczej sondażem ankietowym lub sondażem na grupie reprezentatywnej, pozwala na poznanie określonego zjawiska społecznego, ustalenie jego zasięgu, zakresu, poziomu i intensywności, następnie jego ocenę i zaprojektowanie modyfikacji - zmian ulepszających negatywne sytuacje życia ludzi w badanym środowisku. Metoda sondażu diagnostycznego jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych - posiadających znaczenie wychowawcze, w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje.

Technika to pojęcie podrzędne w stosunku do metody i o znacznie węższym zakresie niż metoda. Jako określenie techniki badawczej przyjęłam w moich badaniach definicję Tadeusza Pilcha, który określa ją jako czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów. Technika badawcza ogranicza się do czynności pojedynczych lub pojedynczo jednorodnych.

Pojęcie narzędzia badawczego bywa mylone z techniką. Narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badawczej (np. kwestionariusz ankiety, kwestionariusz wywiadu).

Technika, którą zastosowałam to badanie ankietowe. Ankieta według T. Pilcha to gromadzenie informacji polegające na wypełnieniu, najczęściej samodzielnie przez badanych, specjalnych kwestionariuszy. Kwestionariusz ankiety dla uczniów gimnazjum powstał na podstawie interesującego mnie problemu z uwzględnieniem informacji zawartych na temat w literaturze przedmiotu. Ankieta zawiera 27 pytań, które mają charakter pytań półotwartych i zamkniętych.

Badaniem objęto 52 uczniów Gimnazjum nr 28 Bydgoszczy, w tym 26 dziewcząt i 26 chłopców. Ze względu na anonimowość ankiety zachęcałam badanych, aby bez obaw udzielali szczerych i rzetelnych odpowiedzi na pytania zawarte w kwestionariuszu ankiety. Zebrany materiał empiryczny dostarczył danych dotyczących występowania zjawiska spożywania alkoholu przez młodzież gimnazjalną.

Praca składa się ze wstępu oraz trzech rozdziałów: dwóch teoretycznych i empirycznego. We wstępie przedstawiłam metodologię badań własnych, gdzie zaprezentowałam przedmiot, cel, problematykę badań, wybraną metodę, technikę i narzędzie badawcze oraz charakterystykę badanej zbiorowości.

Rozdział pierwszy przedstawia różne, powszechnie spotykane w literaturze naukowej definicje i pojęcia ściśle związane z poruszonym przeze mnie problemem, ukazuje typologię wzorców picia oraz fazy uzależnienia od alkoholu, a także motywy i okoliczności spożywania napojów alkoholowych przez młodzież. Rozdział drugi podejmuje tematykę wybranych zachowań dewiacyjnych, które mogą być skutkiem spożywania alkoholu przez młodzież m.in. nikotynizm młodzieży, zachowania agresywne i przestępczość nieletnich. Rozdział trzeci zawiera analizę ilościową i jakościową podjętych badań. Pracę kończą podsumowanie i wnioski z badań, spis tabel, spis wykresów, bibliografia i aneks.

ROZDZIAŁ 1. WYBRANE PROBLEMY ALKOHOLIZMU W ŚWIETLE LITERATURY

Pojęcie alkoholizmu jest obszernym zagadnieniem, któremu poświęcono wiele publikacji i badań naukowych, dzięki którym możemy zapoznać się bliżej z etiologią tego negatywnego w skutkach zjawiska.

1. Wyjaśnienie podstawowych pojęć

Przystępując do charakterystyki pojęć związanych z problemem spożywania alkoholu przez młodzież należy zauważyć, że najczęściej w literaturze naukowej można spotkać się z takimi terminami jak:

• alkoholizm

• alkoholizacja

• uzależnienie alkoholowe

• nałóg

• nawyk

• nadużywanie alkoholu

• pijaństwo

• opilstwo

Najczęściej funkcjonujące pojęcie i najbardziej rozpowszechnione to pojęcie alkoholizmu. Termin ten został wprowadzony w 1849r. przez szwedzkiego lekarza i aktywnego propagatora trzeźwości Magnusa Hussa. Jak podaje Encyklopedia Zdrowia alkoholizm jest chorobą, która polega na utracie kontroli nad piciem napojów alkoholowych i może doprowadzić do przedwczesnej śmierci. Zjawisko to jest nie tylko problemem zdrowotnym dotyczącym jednostki obarczonej nałogiem picia, ale ma szerszy wymiar ze względu na różnorodne związane z nim negatywne konsekwencje społeczne. W orbicie działań każdego intensywnie pijącego znajduje się co najmniej kilka osób bezpośrednio lub pośrednio ponoszących ujemne skutki nałogu, toteż alkoholizm jest zaliczany do tzw. patologii społecznej. W krajach kręgu kulturowego, do którego należy i Polska, picie różnego rodzaju napojów alkoholowych jest szeroko rozpowszechnione. Niewłaściwa struktura spożywanych napojów alkoholowych oraz akceptowane w niektórych środowiskach szczególnie niebezpieczne wzory picia prowadzą stosunkowo często do jaskrawych przypadków degradacji fizycznej i psychicznej wśród pijących. Do nałogowego alkoholizmu prowadzi częste upijanie się przez 5 - 10 lat, a w środowiskach młodzieżowych nawet w krótszym okresie. Zarówno względy zdrowotne jak i społeczne skłaniają do traktowania alkoholizmu jako zagadnienia o szczególnym znaczeniu. Tylko w porę podjęte środki zapobiegawcze już we wczesnym okresie nadużywania alkoholu dają duże szanse zahamowania tego nawyku.

Spośród wcześniej wymienionych pojęć autorzy prac naukowych najczęściej posługują się pojęciem alkoholizowania. Niekiedy alkoholizowanie się utożsamiane jest z wszelkim spożywaniem alkoholu. Bliskie temu jest określenie alkoholizacji, którą Brunon Hołyst traktuje jako „zjawisko społeczne będące faktem spożywania napojów alkoholowych bez względu na okoliczności, motywy i sposoby picia”. Alkoholizacja odnosi się zarówno do pijących w sposób umiarkowany, którzy w zasadzie nie wpadają w chorobę, ani nie stają się niebezpieczni dla otoczenia, jak i do pijących nadmiernie.

Innym terminem, który stricte wiąże się z nadmiernym sięganiem po alkohol jest uzależnienie. Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia uzależnienie od alkoholu jest to stan psychiczny i fizyczny, wynikający ze współdziałania żywego organizmu i alkoholu. Stan ten charakteryzuje się zmianami w zachowaniu i innymi następstwami, w tym zawsze trudną do odparcia chęcią (przymusem) ciągłego lub okresowego używania alkoholu, aby doświadczyć psychicznych efektów jego działania lub uniknąć objawów wynikających z jego braku, na przykład złego samopoczucia (dyskomfortu). Zjawisku temu może, ale nie musi towarzyszyć zmiana tolerancji. Człowiek może uzależnić się równolegle od alkoholu i innych środków spożywanych, wdychanych lub przyjmowanych w formie zastrzyków. Zależność psychiczna polega na potrzebie częstego lub stałego przyjmowania alkoholu, aby powtórzyć poprzednie przeżycia związane z jego przyjęciem. Zależność fizyczna natomiast jest stanem biologicznej adaptacji wobec alkoholu, bez którego organizm nie może prawidłowo funkcjonować. Przerywanie lub ograniczanie podawania alkoholu pociąga za sobą występowanie zaburzeń czynności ustroju, określanych mianem abstynencji (zespołu odstawienia). Tolerancja jest to stan, w którym powtarzanie tej samej dawki alkoholu daje coraz słabszą reakcję, a dla uzyskania tego samego efektu działania konieczne jest zwiększenie dawki.

O objawach i przebiegu uzależnienia można również znaleźć informacje w Encyklopedii Zdrowia, z których możemy się dowiedzieć, że uzależnienie poprzedzane jest zwykle okresem nadmiernego picia, w którym alkohol zaczyna stopniowo kształtować zainteresowania, zajęcia i plany pijącego. Wstępem do uzależnienia jest poczucie ulgi towarzyszące piciu oraz rosnąca ilość alkoholu koniecznego do jej osiągnięcia. Zwiastunami rozpoczynającego się uzależnienia są epizody niepamięci pokrywającej okresy nietrzeźwości („przerwy w życiorysie”). Myślenie o alkoholu staje się stałym składnikiem dnia, a fakt zależności dostrzegalny dla pijącego. Rodzi się poczucie winy powodujące unikanie rozmów o alkoholu i picie w tajemnicy. Momentem krytycznym w kształtowaniu się uzależnienia jest utrata kontroli nad piciem tj. niemożność jego zaprzestania powodująca picie, aż do wystąpienia poważniejszych objawów zatrucia lub innych powikłań. Takie okresy picia mogą być oddzielone dłuższymi okresami niepicia, lecz każdy wypity „kieliszek” sprowadza następny ciąg picia. Następuje osłabienie lub zerwanie więzi uczuciowych i kontaktu z otoczeniem rodzinnym, towarzyskim. Pijący szuka winnych i wyjaśnień, oskarża otoczenie, bywa wulgarny, arogancki i agresywny. Otoczenie przestaje go tolerować, zaczyna potępiać, izolować, karać, postępuje utrata bardziej złożonych potrzeb i zainteresowań, spłycenie uczuciowości, rezygnacja z wielu wartości i zasad moralnych, dochodzi do konfliktów z prawem, ogólnie rzecz ujmując człowiek stacza się na margines życia.

Kolejnymi pojęciami, które możemy odnieść do zjawiska nadmiernego spożywania alkoholu są nałóg i nawyk. Nałogi, jak podaje Encyklopedia Zdrowia są to wyuczone i utrwalone szkodliwe nawyki, które prowadzą do ujemnych następstw zdrowotnych, a w przypadku np. alkoholizmu czy narkomanii również do zakłóceń życia społecznego. Nałogi są nie do pogodzenia z higienicznym trybem życia, a ich ostateczne skutki przynoszą często klęskę osobistą i poważne straty społeczne. Nałóg charakteryzuje się niezwykle nasiloną potrzebą zażywania alkoholu lub innej substancji, bardzo silnym uzależnieniem psychicznym i fizycznym, ciężkimi objawami abstynencji po nagłym zaprzestaniu zażywania alkoholu, które mogą nawet doprowadzić do śmierci. Słownik Współczesnego Języka Polskiego podaje, że nawyk jest to silne przyzwyczajenie do robienia czegoś, postępowanie w określony sposób.

Pojęcie nadużywania również ściśle łączy się z poruszonym przeze mnie problemem. Według Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (Diagnostic and Statisticial of Mental Disorders) nadużywanie to szkodliwy model używania substancji psychoaktywnej (w tym także alkoholu), prowadzący do istotnego klinicznie uszkodzenia organizmu, które manifestuje się wystąpieniem w ciągu ostatnich 12 miesięcy co najmniej jednego z wyszczególnionych niżej objawów:

• powtarzające się picie powodujące niemożność właściwego wypełniania podstawowych obowiązków w pracy, szkole lub w domu (np. obniżenie wydajności związane z używaniem substancji, zaniedbywanie obowiązków, nieobecności w szkole, zawieszenie lub relegowanie ze szkoły w związku z używaniem substancji)

• powtarzające się picie w sytuacjach, kiedy stwarza to fizyczne zagrożenie (np. prowadzenie pojazdów)

• powtarzające się problemy prawne (np. zatrzymania w związku z niestosownym zachowaniem pod wpływem alkoholu)

• uporczywe picie pomimo stałych lub nawracających problemów społecznych albo międzyludzkich, które są skutkiem lub są nasilane przez działanie substancji - w tym przypadku alkoholu (np. kłótnie z rówieśnikami, przemoc fizyczna)

Kończąc niniejsze rozważania terminologiczne warto zwrócić uwagę na różnicę pomiędzy pijaństwem a alkoholizmem. Bogdan Woronowicz określa pijaństwo jako zły nawyk, zły obyczaj, który można zmienić. Pijak, w odróżnieniu od alkoholika, jest w stanie kontrolować swoje kontakty z alkoholem, przerwać picie w dowolnym momencie albo bez większych problemów odmówić. Różnicę między pijaństwem a alkoholizmem w dosyć oryginalny sposób określa stare francuskie powiedzenie: „pijak mógłby przestać pić, gdyby chciał - alkoholik chciałby przestać pić, gdyby mógł”.

1.2. Typologia wzorców picia

Pojęcie wzory picia ma dość długą tradycję w badaniach społecznych nad zjawiskiem picia alkoholu. Andrzej Święcicki termin ten definiował następująco: „wzory picia oznaczają wiele powtarzających się zachowań naśladowczych przez większość jednostek rozmieszczonych na dużej przestrzeni i w dłuższych okresach czasu”.

Na gruncie krajowym pierwszą propozycję typologii wzorów picia przedstawił Adam Podgórecki. Picie alkoholu zdaniem Podgóreckiego - jak każda czynność społeczna, dokonuje się w ramach określonych wzorów społecznych, wyznaczonych przez tradycję historyczną, ale również podlegających modyfikacjom kulturowym i środowiskowym. Autor wyróżnia co najmniej trzy wzory picia alkoholu:

1. picie alkoholu rytualistyczne związane kiedyś z ceremoniami religijnymi, później przekładające się na rozmaite okazje życia towarzyskiego

2. wzór towarzyski picia alkoholu, który polega na tym, że picie jakiejś ilości alkoholu daje poczucie wspólnoty, oparcia, wzajemnego dostrzegania się oraz ewentualnie wzajemnej, pozytywnej samooceny

3. wzór utylitarny picia alkoholu - dla jakichś określonych celów, jak uśmierzanie bólu żołądka, ogrzanie się, podtrzymanie ciepła własnego ciała, uspokojenie, względnie rozładowanie napięć seksualnych albo agresywnych, rozładowanie napięć emocjonalnych, zaśnięcie itp.

W nawiązaniu do typologii Podgóreckiego dostrzec można jak w piciu nastolatków mieszają się różne wzory. Najwyraźniej zaznacza się rys towarzyski, w którym młodzi ludzie piją, żeby być razem, bliżej odczuwać siebie wzajemnie, być we wspólnocie. Rys utylitarny charakteryzuje się tym, że nastolatki sięgają po alkohol, gdy są napięci, zestresowani, chcą się rozluźnić, wyluzować i wiedzą, że alkohol jest odpowiednim środkiem do tego celu. Moment rytualny to taki, w którym przez picie alkoholu młodzież podkreśla swoją dorosłość, manifestuje swoje wejście na teren przeznaczony dla dorosłych, ale zaznacza przy tym wyraźnie swoją odrębność pokoleniową, pije głównie piwo, zażywa narkotyki itp.

Kolejna próba typologii wzorów picia alkoholu wiąże się z nazwiskiem Antoniego Kępińskiego. Autor ten w miejsce wzoru picia wprowadził termin styl picia i wyróżnia cztery charakterystyczne dla naszego społeczeństwa style picia: neurasteniczny, kontaktywny, dionizyjski i heroiczny.

1. dla stylu neurastenicznego charakterystyczne jest to, że pije się niewielkie ilości alkoholu, zwykle w stanie zmęczenia lub rozdrażnienia

2. styl kontaktywny polega na piciu niewielkich ilości alkoholu dla uzyskania lepszego kontaktu z innymi ludźmi, dla przezwyciężenia nieśmiałości i wzmocnienia więzi

3. styl dionizyjski odznacza się tym, ze pije się do stanu zamroczenia, aby oderwać się od rzeczywistości i widzieć „inaczej” świat

4. styl heroiczny polega na piciu dużych ilości alkoholu po to, aby wyzwolić poczucie mocy i gotowości do czynów zwykle tłumionych w życiu codziennym

Zbiorowe opracowanie ekspertów z włoskiego ośrodka PROGETTO EUROPA, które wykonane zostało na zlecenie Komisji Europejskiej jest przykładem szerszego ujęcia wzorów picia alkoholu. Eksperci w rozdziale poświęconym „wzorom konsumpcji alkoholu wśród młodych ludzi” prezentują dwa modele młodzieżowej konsumpcji alkoholu:

1. pierwszym jest picie towarzyskie, kiedy alkohol jest pity w grupie, z przyjaciółmi, na prywatkach lub z okazji wydarzeń sportowych. Alkohol może być pity z intencją upicia się bądź bez takiej intencji. Picie alkoholu jest elementem socjalizacji i jest on potrzebny na wypadek, gdyby było nudno - „ponieważ bycie razem bez alkoholu nie jest wystarczająco zabawne”

2. drugi z modeli wyróżnia picie problemowe - to takie picie, kiedy pije się regularnie, żeby się upić, co w tym modelu jest często związane z braniem narkotyków. Obecność rówieśników jest ważna, ale nie jest konieczna: nie pije się dla podtrzymania więzi z innymi, ale jest się z innymi po to, żeby pić. Picie problemowe może zaczynać się dość wcześnie (przed 15 rokiem życia), a pijących nie wyróżnia pochodzenie z jakiejś warstwy społecznej, ale raczej egzystencjalne problemy i niezdolność radzenia sobie z nimi.

1.3. Powody picia alkoholu

Problem spożywania alkoholu jest bardzo poważny, gdyż do grona osób spożywających alkohol dołączają coraz młodsze dzieci, z których większość stanie się młodocianymi alkoholikami lub alkoholikami w dorosłym życiu. Jest kilka powodów, dla których młodzież sięga po alkohol. Dzieci wchodzące w wiek dojrzewania przeżywają jakby ponowne narodziny, a równocześnie przygotowują się do dorosłości. To czas konfliktów z nauczycielami, rodzicami, rodzeństwem, czas podważania autorytetów, czas, gdy bardzo ważne albo i najważniejsze zaczynają być kontakty z rówieśnikami. Właśnie w tym okresie młodzież podejmuje najczęściej decyzje czy próbować alkoholu czy nie. Najczęstsze powody sięgania po alkohol są następujące:

• zła sytuacja rodzinna (rodzina z problemem alkoholowym)

• dopasowanie się do kolegów, przynależność do grupy (dzieci i młodzież są gotowi niemal na wszystko, by nie zostać „odmieńcami”)

• czucie się dorosłym (alkohol kojarzony jest z dorosłością, przygodą, męskością, luzem, szczególnie w domach, gdzie rodzice dużo piją, dzieci częściej i wcześniej aprobują alkohol)

• pragnienie życia na „luzie” (młodzież pije, bo chce pozbyć się napięcia, niepewności, chce swobodniej poczuć się w towarzystwie, zwłaszcza wobec osób płci przeciwnej)

• chęć zapomnienia o kłopotach (panuje mylne przekonanie, że alkohol poprawi samopoczucie, pozwoli zapomnieć o kłopotach, troskach i trudnościach dnia codziennego)

• chęć przestania bycia nieśmiałym

• chęć sprawdzenia, jak to jest po wypiciu alkoholu (jednym z głównych motywów picia alkoholu jest zwykła ciekawość, chęć sprawdzenia, doświadczenia czegoś nowego)

• chęć złamania zakazu (czasami młodzież robi coś tylko dla przekory)

• pragnienie dobrej zabawy (wielu młodych ludzi nie potrafi sobie wyobrazić dobrej zabawy bez alkoholu, czemu trudno się dziwić, bo w polskiej kulturze jest brak alternatywnych wzorców spędzania wolnego czasu)

Analizując przyczyny nadużywania alkoholu przez młodzież w literaturze wskazuje się na kilka grup czynników, które zwiększają ryzyko sięgania po alkohol. Za Katarzyną Okulicz - Kozaryn i Krzysztofem Ostaszewskim czynniki te można ująć w cztery grupy:

1. czynniki fizjologiczne - obejmują cechy neurofizjologiczne i procesy biochemiczne, które zwiększają osobniczą podatność na działanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych, oraz na uzależnienie się od nich

2. czynniki środowiskowe - obejmują wzory zachowań, wartości i normy najbliższego środowiska, głównie rodzinnego i rówieśniczego. W badaniach nad tymi czynnikami zwraca się baczną uwagę na wzory używania substancji psychoaktywnych przez rodziców, praktyki wychowawcze rodziców, klimat emocjonalny rodziny, a także styl życia, normy zachowania przyjaciół i rówieśników

3. czynniki indywidualne - obejmują umiejętności osobiste i społeczne, indywidualne postawy, przekonania, oczekiwania dotyczące alkoholu, intencje dotyczące używania substancji psychoaktywnych, zachowania problemowe wieku dojrzewania, jak również cechy osobowościowe (takie jak: buntowniczość, impulsywność, skłonność do zachowań ryzykownych, wysoki poziom lęku lub skłonność do depresji), które wiążą się z większym ryzykiem występowania problemów alkoholowych

4. czynniki makrospołeczne - obejmują oddziaływanie mediów i reklam, uregulowania prawne, dostępność substancji, warunki życia, stopień przestępczości, bezrobocie, poziom szkolnictwa itp.

Moim zdaniem pierwszorzędną przyczyną sięgania po alkohol przez młodych ludzi jest przejmowanie nieprawidłowych modelów zachowania od źle funkcjonujących w społeczeństwie rodziców i rodziny. Rodzina jest naturalnym, pierwszym i najważniejszym środowiskiem wychowawczym, które dzięki swojej funkcji socjalizującej wprowadza do społeczeństwa młodego człowieka z przekazanymi i w części zakodowanymi normami i wzorami kulturowymi. Wszystko co dzieje się w domu kształtuje i zapewnia prawidłowy rozwój osobowości, która pozwala na bezkonfliktowe współistnienie w grupie rówieśniczej.

Rodzina najczęściej rozumiana jest jako pewien system. System ten składa się z poszczególnych elementów. Taki model zakłada, ze wszelkie zmiany, jakie zachodzą w którymkolwiek elemencie mają wpływ na pozostałe elementy. Nie ma zatem żadnych wątpliwości, że gdy rodzina nienależycie spełnia swoje funkcje i niezaspakaja potrzeb swoich członków pojawia się problem dysfunkcjonalności, o której świadczą często występujące negatywne zjawiska.

Jednym z nich jest nadużywanie alkoholu przez rodziców, ujemnie wpływające na psychiczny rozwój dziecka. Najbardziej niekorzystna jest sytuacja wychowawcza, gdy oboje rodzice piją alkohol w nadmiernych ilościach - młody człowiek nie znajduje wówczas oparcia i nie ma nikogo, kto by go obronił, wspierał, pomagał. Dorośli sprawujący opiekę nad dzieckiem, a jednocześnie zbyt często sięgający po alkohol, prowadzą do uczuciowej deprawacji, do zaburzeń neurotycznych i obniżenia zdolności intelektualnych. Opóźnienia w rozwoju intelektualnym powodują zarówno prymitywne warunki kulturalne, jak i zaniedbania dydaktyczno - wychowawcze, to z kolei powoduje opóźnienia czy trudności w nauce szkolnej, dzieci są bardziej nerwicowe, brak im motywacji do nauki, zrozumiałe staje się ich późniejsze zachowanie, zwłaszcza w okresie wchodzenia w dorosłe życie, przyjmowane wówczas sposoby postępowania wyuczone w środowisku domowym i szkolnym.

Utrwalone złe nawyki, które pojawiają się w dzieciństwie i młodości pokutują szczególnie w okresie dorastania i dojrzewania, bowiem wzorce wyniesione z domu, w którym dziecko się wychowywało i było mimowolnym świadkiem nałogowego picia rodziców, mogą go skłonić do podobnych zachowań.

1.4. Okoliczności spożywania alkoholu przez nastolatków

Różnorodne okoliczności życiowe, przekonania, sytuacje, mogą sprzyjać, motywować i ułatwiać młodzieży sięganie po alkohol. Jak wynika z różnorodnych badań picie alkoholu jest stałym elementem towarzyszącym spotkaniom i uroczystościom koleżeńskim i rodzinnym.

Jedną z najbardziej popularnych form życia towarzyskiego młodzieży są prywatki młodzieżowe. W języku młodzieży słowo „prywatka” zastąpione zostało słowem „impreza”, chociaż w gruncie rzeczy chodzi o to samo, czyli o spotkanie towarzyskie młodych ludzi bez obecności rodziców i osób starszych. Najczęściej impreza jest okazją do wspólnej zabawy nieodłącznie związanej z większym niż przy innych okazjach piciem. Brak kontroli ze strony rodziców lub innych osób dorosłych sprawia, że imprezy dla większości nastolatków stały się okazją do nieskrępowanego picia. Intensywne picie występuje na ogół na początku spotkania, z reguły piją wszyscy, chociaż zdarza się, że najpierw dziewczęta zaczynają tańczyć, a chłopcy zbierają się do tańca dopiero po wypiciu swojej nieco większej porcji alkoholu. Prywatki młodzieżowe, czyli „imprezy” są okazją do większego picia. Dwa czynniki odgrywają tutaj decydującą rolę, a mianowicie - po pierwsze - wspomniany wcześniej brak kontroli ze strony rodziców, a po drugie - długi, całonocny czas trwania prywatki. Imprezy młodzieżowe wydają się być kopią prywatek ludzi dorosłych.

Innym miejscem, w którym często przebywają nastolatki są puby. Puby pojawiły się w Polsce z początkiem lat 90-tych jak przysłowiowe grzyby po deszczu. Przeznaczone dla dorosłych stały się ulubionym miejscem spotkań także młodzieży szkolnej. Puby cieszą się ogromną popularnością w kręgach młodzieży, głównie tej nie stroniącej od alkoholu, ale nie tylko. Do pubów chodzi się przede wszystkim, żeby pogadać ze znajomymi, potańczyć, poznać nowych ludzi, a przy okazji napić się piwa, bo przy piwie lub drinkach rozmowy nabierają szczególnego znaczenia. Dorastający chodzą do pubów wbrew zakazom, ale jak już się tam znajdą, to wysokie ceny i nastrój miejsca, gdzie się przychodzi pogadać z przyjaciółmi, narzucają im raczej umiarkowaną konsumpcję piwa czy drinków.

Dyskoteki są także popularną formą spędzania czasu wolnego wśród nieletnich. W odróżnieniu od zabaw szkolnych te w klubach przeznaczone są dla osób pełnoletnich, ale nastolatki, zwłaszcza dziewczęta, bez trudu przechodzą obok pilnujących wejścia bramkarzy. Na dyskoteki trwające do późnej nocy chodzi się dla bezpieczeństwa w kilka lub kilkanaście osób. Młodzież chodzi tam przede wszystkim, żeby się wytańczyć. Alkohol jest drogi, wiec pije się go albo przed zabawą, albo niewielkie ilości w bufetach klubowych i najczęściej jest to jedno - dwa piwa. Młodzież bawi się przy kilkunastu rodzajach muzyki znanych tylko fanom. Wiadomo tylko, że na imprezach „techno” przy muzyce „jungle”, „rave” itp. zażywa się oprócz wszechobecnego piwa, amfetaminę, extasy i inne narkotyki. Na imprezach „hip-hop”, na które chodzą miedzy innymi „skejtowcy” (deskorolkowcy w charakterystycznych spodniach z krokiem w kolanach) „przypala się” marihuanę i czasami łączy się to z piciem piwa. Jeśli chodzi o muzykę „disco-polo”, ten rodzaj muzyki jest odrzucany przez nastolatków, po prostu degraduje takiego kogoś w środowisku rówieśniczym.

Koncerty zespołów młodzieżowych to kolejny rodzaj spędzania czasu wolnego przez młodych ludzi. Koncerty należą do rzadszych okazji picia alkoholu. Koncerty na otwartej przestrzeni z reguły są okazją do picia piwa przez dorastających, jak również do zażywania narkotyków, czy też palenia papierosów.

Wycieczki szkolne są również okazją do sięgania po alkohol przez nieletnich. Należą wprawdzie do rzadkich wydarzeń w życiu nastolatków, ale obfitują w niezwykle intensywne doświadczenia. Czynnikiem decydującym jest wyłączenie kontroli rodziców. Wycieczka jest czasem wolnym od obowiązków i dyscypliny szkolnej. Wycieczki odbywają się najczęściej wczesną jesienią i późną wiosną. Wyjazd w góry lub w inne ciekawe miejsce przeważnie kojarzy się nastolatkom z piciem w tak zwanym czasie wolnym, którego najwięcej jest wieczorami i nocą, ale nawet na jednodniowych wycieczkach czas wolny jest przewidziany i na ogół wypełniany piciem, przynajmniej dla części nastolatków. Nieletni chcą pić, wiążą to z przygodą, Uwolnieniem się spod kontroli rodziców, liczą na wyrozumiałość towarzyszących nauczycieli. Rola nauczyciela na wycieczce jest niezwykle trudna. Ma do wyboru, albo być kimś „fajnym”, kimś „życiowym”, kto rozumie młodzież i przymknie oko, a nawet sam z nimi wypije symboliczne piwo, albo narzuci rygory, których nie będzie w stanie egzekwować, bo musiałby być „wszędzie” i o każdej porze. Nauczyciele wybierają drogę pośrednią: stosują zakazy i liberalnie podchodzą do drobnych naruszeń, a ostro reagują na takie przypadki, których niedałoby się ukryć. Na wszystkich wycieczkach obowiązuje cisza nocna, podczas której w pokojach zbiera się młodzież i pije alkohol w różnej postaci.

1.5. Fazy uzależnienia od alkoholu

W literaturze pedagogicznej istnieje wiele klasyfikacji i kryteriów rozwoju choroby alkoholowej. Jednak na szczególną uwagę zasługują poglądy Elvina Mortona Jellinka, który w 1946r., opierając się na analizach kwestionariuszy wypełnionych przez kilkudziesięciu członków stowarzyszenia Anonimowych Alkoholików, po raz pierwszy sformułował koncepcję faz ewolucji choroby alkoholowej. W parę lat później, używając tej samej ankiety poszerzonej o dodatkowe pytania, przebadał ponad 2tys. alkoholików płci męskiej, należących do wspólnoty AA. Badania pokazały, że zależność alkoholowa narasta stopniowo, a postępującej chorobie towarzyszą objawy, które u większości uzależnionych osób są znacząco podobne. Oznaki te, jak zauważył Jellinek, układają się w podzespoły, co pozwoliło badaczowi wyodrębnić cztery fazy zależności od alkoholu: fazę picia towarzyskiego, fazę ostrzegawczą, fazę krytyczną oraz fazę chroniczną.

Faza picia towarzyskiego (stadium przedalkoholowe, objawowe) - jest to pierwsza, przedalkoholowa faza objawowa, która zaczyna się od konwencjonalnego sposobu picia. Zdaniem Jellinka motywy skłaniające do spożywania alkoholu mają charakter socjologiczny. Przyszły alkoholik po wypiciu alkoholu zaczyna szybko doznawać psychicznej ulgi (złagodzenia napięcia psychicznego). Początkowo uczucie to bardziej kojarzy z samą sytuacją niż z piciem i dlatego szuka podobnych sytuacji, w których może oczekiwać, że dojdzie do spożycia alkoholu. Wcześniej czy później uświadamia sobie związek między doznawaniem uczucia ulgi, a faktem picia. Najczęściej jednak ma to miejsce wówczas, kiedy uzależnienie zaczęło się już rozwijać. W okresie początkowym tej fazy osoba zagrożona uzależnieniem pije raczej okolicznościowo, jednak zwykle w ciągu 6 miesięcy do 2 lat jej zdolność do znoszenia napięcia psychicznego maleje do tego stopnia, że chcąc odnaleźć upragnioną ulgę, musi pić codziennie. W tym okresie nie upija się jeszcze w sposób widoczny dla otoczenia. Pije w niewielkich ilościach, po kilka razy w ciągu dnia, aby pod wieczór osiągnąć oczekiwany stan upojenia. Po pewnym czasie musi wypijać coraz więcej (wzrost tolerancji na alkohol). Alkohol zaczyna być niezbędny każdego dnia, a używanie go jako „uśmierzacza” emocjonalnych napięć coraz bardziej oddala od rzeczywistości.

Faza ostrzegawcza (stadium wstępne, zwiastunowe) - stadium to zaczyna się nagłą zmianą reagowania na alkohol - po wypiciu stosunkowo niewielkiej ilości alkoholu i bez widocznych oznak upicia się, alkoholik po wytrzeźwieniu ma problem z odtworzeniem wydarzeń, które miały miejsce pod koniec picia. Co najwyżej z trudem przypomina sobie poszczególne fragmenty przeżyć z okresu picia z poprzedniego dnia. Nie wie, gdzie i z kim był, co robił i jak znalazł się w domu lub w innym miejscu, pomimo iż na otoczeniu nie sprawiał wrażenia osoby z zaburzeniami świadomości. Tego typu epizody zaczynają się powtarzać i nazywają się „palimpsestami alkoholowymi”. Potocznie mówiąc są to okresy niepamięci po spożyciu alkoholu, czyli tzw. „przerwa w życiorysie”, „urwany film”, czy też „alkoholowe białe plamy”. Zaburzenia pamięci mogą również występować, choć rzadko, u każdego umiarkowanie pijącego człowieka po wypiciu jednorazowo większej ilości alkoholu w stanie wyczerpania fizycznego lub psychicznego. Pojawiają się również inne sygnały świadczące o tym, że przyszły alkoholik pije w sposób odmienny od innych ludzi - alkohol przestaje być dla niego zwykłym napojem, staje się „potrzebą”. Niektóre z sygnałów to picie po kryjomu, łapczywie, „na zapas”, tworzenie specjalnych okazji do picia, narastające poczucie winy spowodowane zachowaniem pod wpływem alkoholu, coraz częstsze występowanie „luk pamięciowych”. Myślenie staje się nierealistyczne, czas i energia do działania coraz bardziej koncentrują się na zdobywaniu i piciu alkoholu. Faza ta może trwać od 6 miesięcy do 4 czy 5 lat, zależnie od środowiska, w którym znajduje się dana osoba.

Faza krytyczna (stadium ostre) - występuje wówczas, gdy osoba uzależniona zaraz po spożyciu nawet małej ilości alkoholu, ma pragnienie dalszego picia (aż do stanu upojenia), które odczuwa wręcz jako przymus fizyczny. Zjawisko to określa się mianem „utraty kontroli” nad ilością spożywanego alkoholu lub „głodem alkoholowym”. Przymus picia niekoniecznie musi być wywołany „potrzebą picia”, jaką w danej chwili odczuwa alkoholik, może być również spowodowany przypadkowym wypiciem jednego kieliszka w towarzystwie, co spowoduje „reakcję łańcuchową”. Na etapie tej fazy zdarza się jeszcze, że osoba uzależniona może okresowo powstrzymać się od picia, o ile nie sięgnie po alkohol. Zjawisko zarówno dla alkoholika, jak i jego otoczenia może stanowić fałszywy argument świadczący o tym, iż nie ma on żadnego „problemu alkoholowego”. Wraz z postępującą świadomością „utraty kontroli”, alkoholik czuje, że jego sposób picia znacząco odbiega od innych pijących osób i nie chce się z tym pogodzić. Uważa jednak, że jest to spowodowane chwilową utratą silnej woli, którą odzyska, jeśli tylko będzie chciał. W tej fazie rozwija się bardzo szeroki zestaw objawów uzależnienia. Jest to samooszukiwanie się w celu kontynuacji picia, izolowanie się od otoczenia, zmienianie wzorów picia w celu utrzymywania nad nimi pozornej kontroli, koncentracja życia wokół picia i utrata innych zainteresowań, zabezpieczanie zapasów alkoholu i konieczność stałego uzupełniania stężenia alkoholu w organizmie, degeneracja związków rodzinnych, przyjacielskich, poważne zaniedbywanie swoich obowiązków oraz codzienne picie poranne nieuchronnie zapowiadające przejście do kolejnej fazy.

Faza chroniczna (stadium przewlekłe) - charakteryzuje się tym, że alkoholik nie jest już zdolny do normalnego funkcjonowania. Aby wstać i rozpocząć jakiekolwiek codzienne czynności, musi się napić. Jest to faza, w której zaczyna on po raz pierwszy pić w ciągu dnia w pracy, szkole itp., po ustąpieniu objawów zatrucia pije dalej i taki stan trwa przez wiele dni, aż do całkowitej utraty zdolności do dalszego picia. Jego zasady moralne ulegają rozpadowi, następuje poważne uszkodzenie procesów myślenia i zdolności do oceny faktów. Pojawiają się stany bezprzedmiotowego lęku, drżenia, wyraźne obniżenie sprawności motorycznej, znaczny wzrost tolerancji - wystarczy niekiedy połowa lub mniej poprzedniej dawki, aby znaleźć się w stanie upojenia. U części alkoholików (10%) mogą rozwinąć się psychozy alkoholowe, picie alkoholi niekonsumpcyjnych tzw. wynalazków. Na tym etapie choroby alkohol dostarcza jedynie chwilowej ulgi, poza tym wywołuje tylko cierpienie, poczucie niemożności przerwania picia oraz strach przed dalszym, spiętrzenie problemów szkód oraz świadomość osiągniętego „dna”, brak sił psychicznych i fizycznych na jakiekolwiek działanie. Potrzeba opanowania bardzo przykrych i męczących objawów jest tak silna, że picie w tym okresie przybiera charakter picia niepowstrzymanego, wręcz obsesyjnego.

Jellinek podkreślał, że alkoholik nie musi przejść przez wszystkie cztery fazy, zanim będzie go można z powodzeniem leczyć. W końcowej fazie, leczenie ze zrozumiałych względów jest o wiele trudniejsze i gorzej rokuje (ciężkie uszkodzenia organiczne, częste zerwanie wszelkich więzi ze środowiskiem, które mogłoby go wesprzeć w leczeniu), dlatego też należy podejmować jak najszybciej wszelkie działania mające na celu przywrócenie człowieka do społeczności.

ROZDZIAŁ 2. SPOŻYWANIE ALKOHOLU PRZEZ MŁODZIEŻ A WYBRANE ZJAWISKA DEWIACYJNE

W całym współczesnym świecie obserwuje się gwałtowny wzrost liczby młodzieży uzależnionej od różnorodnych substancji, niszczących zarówno zdrowie fizyczne, jak i psychiczne, oraz ścisłe powiązanie uzależnień z zachowaniami niezgodnymi z uniwersalnymi wzorami moralnymi. Rozpowszechniające się zjawisko spożywania alkoholu przez młodzież jest przyczyną powstawania wielu zachowań powszechnie nieakceptowanych i nie tolerowanych przez większość społeczeństwa. Do takich zachowań, o których mowa będzie w niniejszym rozdziale, możemy zaliczyć między innymi: palenie papierosów przez nastolatków, zachowania agresywne oraz przestępczość młodzieży.

2.1. Alkohol a nikotynizm

Z doniesień mediów oraz z obserwacji codziennego życia wynika, że najczęstszym zjawiskiem, jakie towarzyszy spożywaniu alkoholu przez młodzież, jest palenie papierosów. Zdaniem Czesława Cekiery nikotyna jest „typowym środkiem trującym układ nerwowy młodego człowieka”. Nałóg palenia jest uzależnieniem szkodliwym, zarówno dla jednostki, jak i dla społeczeństwa i jako taki powinien być napiętnowany z punktu wychowawczego, ponieważ jest objawem negatywnym, godzącym w wolność i godność człowieka. Podstawą takiej oceny są racje medyczne, psychologiczne i społeczne.

Powstawanie nikotynizmu i jego rozwijanie się, zależy od wielu czynników. Istotną grupę stanowią zewnętrzne determinanty, wśród których wymienić należy bardzo łatwy dostęp do papierosów sprzedawanych dzieciom i młodzieży, mimo zakazów, jak również tolerancję społeczeństwa nawet dla uczniów szkół podstawowych, którzy bez skrępowania palą w miejscach publicznych, rzadko narażani na uwagi ze strony dorosłych. Ważnym czynnikiem jest niewątpliwie przykład, jaki dzieci i młodzież otrzymuje od swoich pierwszych, największych autorytetów, czyli rodziców, wychowawców, nauczycieli, którzy wpływają na modelowanie ich postaw. Pośród motywów, które skłaniać mogą do sięgania po papierosy przez młodych ludzi wyróżnić można:

• chęć dorównania rówieśnikom lub też wkupienie się do zamkniętego kręgu grup nieformalnych

• dodanie pewności siebie i chęć zaimponowania innym; nie dopuszcza się przy tym do świadomości myśli, iż nikotynizm jest, podobnie jak każdy nałóg, oznaką słabości charakteru

• przekora, bunt przeciw autorytetom

• chęć naśladowania innych, zwłaszcza osób, które cieszą się wśród młodzieży autorytetem

• traktowanie palenia papierosów jako lekarstwa przeciw frustracji i niepowodzeniom życiowym

• ciekawość, moda

• strach przed odrzuceniem przez rówieśników

Młodzi ludzie bardzo często palą papierosy przy okazji picia alkoholu, podczas imprez, na wagarach. Palą dla odprężenia się, wyluzowania, zrelaksowania, zaimponowania rówieśnikom, rzadziej dla przyjemności. Najczęściej papierosy w tym wieku jeszcze nie smakują. Mimo wszystko palą, aby nie być „maminsynkami”, aby upodobnić się do reszty. Nawyk palenia zdecydowanie szerzy się szybciej wśród tych, którzy nie dotrzymują kroku swoim rówieśnikom, nie biorą udziału w imprezach pozaszkolnych, nie potrafią dostosować się do rygorów i metod nauczania. Osoby odczuwające dotkliwie swoje braki pragną zrekompensować sobie je w innych dziedzinach życia, szukają akceptacji swej postawy u osób nieprzystosowanych. Z powodu niepowodzeń życiowych i szkolnych sięgają po papierosy. Palenie tytoniu nie likwiduje jednak niepowodzeń i zadrażnień, lecz często przynosi dalsze komplikacje i powoduje konflikty ze szkołą i otoczeniem.

W charakterystyce osobowościowej jednostek uzależnionych od nikotyny podkreśla się przede wszystkim:

• zaburzenia emocjonalne

• wysoki stopień neurotyczności i ogólnego niepokoju

• negatywne postawy inter- i intrapersonalne

• obniżony próg tolerancji na stres

• wysoki stopień frustracji

• nieefektywne strategie radzenia sobie z sytuacjami trudnymi

• brak pewności siebie

• niska samoocena

• nieustanna potrzeba akceptacji ze strony otoczenia

Pomimo wymienionych powyżej cech charakterystycznych dla nikotynisty, badaczom nie udało się opisać określonego typu osobowości człowieka uzależnionego od nikotyny. Wyróżnione cechy osobowości zwiększają jednak ryzyko psychologicznej podatności na uzależnienie.

Palenie papierosów i uzależnienie od nikotyny jest groźne dla młodzieży z dwóch głównych powodów. Pierwszym z nich jest zatruwanie młodego, kształtującego się organizmu ogromną ilością toksycznych związków chemicznych. Wchłanianie dymu papierosowego utrudnia pracę serca i innych istotnych narządów, a także jest przyczyną wielu chorób, nawet śmiertelnych. Drugim powodem, dla którego nikotynizm wśród młodzieży jest zjawiskiem niepożądanym jest fakt, że może być on drogą do innych, groźnych dla życia i zdrowia uzależnień. Zapalenie papierosa przez nastolatka jest rodzajem inicjacji, przeciwstawienia się zakazom i nakazom, manifestacją autonomii i „dorosłości”. Zazwyczaj palenie wśród młodzieży wpierw staje się stylem, sposobem dowartościowania siebie, a dopiero później uzależnieniem. Przekroczenie tej granicy może sprzyjać dążeniu do sięgania po inne, silniejsze doznania i eksperymentowanie ze środkami odurzającymi, takimi jak alkohol, narkotyki czy leki.

Biorąc pod uwagę rozmiary palenia tytoniu i jego szkodliwość należy stwierdzić, że nikotynizm jest typowym zjawiskiem patologii społecznej. Nałóg ten występuje powszechnie we wszystkich środowiskach i grupach społecznych. Nie można więc wobec tych faktów przejść obojętnie udając, że się ich nie dostrzega. Walka z nałogiem palenia papierosów jest bardzo trudna, trzeba więc uczynić wszystko co możliwe, aby przez odpowiednią profilaktykę ustrzec przed nim dzieci i młodzież. Najważniejszym celem w programach antynikotynowych powinno być podniesienie poziomu świadomości młodzieży, która uległa presji rówieśników. Rozwiązanie problemów związanych z paleniem papierosów może przynieść tylko stała przebudowa wzorców postępowania ludzi oraz systematyczna zmiana obyczajów i wzorców kulturowych. Do podstawowych metod wychowania antynikotynowego należy dawanie właściwego przykładu, który działa na wszystkie strony psychiki wychowanka w celu skłonienia go do naśladownictwa i upodobnienia się do osoby niepalącej.

2.2. Alkohol a agresja

Jak wynika z licznych badań i obserwacji zachowania agresywne nastolatków mogą być wynikiem spożywania przez nich alkoholu. To właśnie alkohol jest jednym z wielu czynników, które sprzyjają i pobudzają agresję wśród młodzieży.

Agresja to zjawisko negatywne. Jest ono jednak codziennym elementem naszego życia. Coraz częściej mamy z nią do czynienia. Niemal codziennie w środkach masowego przekazu można usłyszeć o brutalnych pobiciach lub innych wykroczeniach dokonanych przez młodych ludzi. Potocznie agresją nazywamy każde zamierzone działanie, które ma na celu wyrządzenie komuś lub czemuś szkody, straty, bólu.

W literaturze agresją nazywa się zachowanie zwrócone przeciw innym osobom (również przeciw samemu sobie) i przedmiotom oraz działania na ich szkodę. Agresja może przybierać formy fizyczne i psychiczne. Agresją słowną jest ubliżanie, grożenie, wyśmiewanie, dokuczanie, obrzucanie wyzwiskami, ośmieszanie, uszczypliwość lub kpiny. Jej konsekwencje to poczucie zagrożenia, odrzucenie i wyizolowanie drugiej osoby. Natomiast agresja fizyczna to fizyczny atak na drugą osobę lub jej własność. Najczęściej przybiera ona formę bezpośrednią, a więc taką, kiedy dochodzi do fizycznego kontaktu agresora z ofiarą np. w postaci uderzeń, popchnięć, kopnięć lub zadawania ran. Agresja fizyczna może mieć charakter instrumentalny i emocjonalny. Z agresją instrumentalną mamy do czynienia wtedy, gdy agresor chce coś zdobyć lub osiągnąć jakiś cel (np. wymuszanie pieniędzy). Z kolei agresja emocjonalna występuje wtedy, gdy dziecko przeżywa lęk lub złość. Ze słowem agresja związane jest też pojęcie stosowanie przemocy. Niektórzy autorzy uważają, że o agresji można mówić wtedy, gdy obie strony (np. podczas bójki lub kłótni) mają podobną siłę fizyczną i psychiczną. Stosowanie przemocy, oznacza natomiast takie sytuacje, gdzie brak jest równowagi sił.

W literaturze znane są trzy główne teorie wyjaśniające pochodzenie natury agresji:

• teoria instynktów, która mówi, że agresja jest instynktem wrodzonym, że człowiek z natury zachowuje się agresywnie i stosuje przemoc

• teoria frustracji, według której przyczyną zachowań agresywnych jest przeżywana frustracja, będąca wynikiem zablokowania zaspokojenia potrzeb

• teoria społecznego uczenia się, która mówi, że ludzie uczą się zachowań agresywnych bądź przez własne, bezpośrednie doświadczenie, bądź przez naśladownictwo

Istnieją różne przyczyny występowania agresji. Jedną z nich jest wspomniane wcześniej przez mnie picie alkoholu. Alkohol powoduje wzrost zachowań agresywnych, ponieważ obniża kontrolę i ogranicza właściwą ocenę sytuacji. Pozostałe motywy, które sprzyjają podejmowaniu aktów przemocy przez nastolatków są następujące:

• stosowanie agresji i przemocy w domu rodzinnym

• negatywny lub chłodny stosunek emocjonalny rodziców do dziecka

• brak wyznaczonych granic, których dziecku nie wolno przekraczać, w zachowaniu wobec rodziców, rodzeństwa, innych dorosłych i rówieśników

• niskie poczucie własnej wartości

• brak reakcji ze strony rodziców w rozpoznawaniu i akceptowaniu dziecięcych zachowań

• mało rozwinięta samokontrola swoich emocji. Dzieci mają wówczas ogromne kłopoty w radzeniu sobie ze strachem, lękiem czy poczuciem krzywdy lub winy, nie są w stanie przewidzieć swoich reakcji emocjonalnych i nie kontrolują swoich zachowań

• brak umiejętności konstruktywnego rozwiązywania sytuacji konfliktowych

• modelowanie zachowań agresywnych w mediach, subkulturach, rodzinach

Do grupy innych czynników przesądzających o agresywności dziecka należy zaliczyć jego usposobienie. Istnieje większe prawdopodobieństwo, że agresja rozwinie się u dziecka aktywnego, o większym temperamencie, niż u dziecka o temperamencie łagodniejszym. Spotyka się też superaktywne dzieci, które łatwo się podniecają, rozpraszają i natychmiast reagują na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne.

Młodzi ludzie pod wpływem alkoholu zachowują się w specyficzny sposób. Alkohol działa na nich pobudzająco, wyzwala w nich energię i dużą aktywność, dodaje im odwagi i pewności siebie. Poza tym mają potrzebę dominowania i tyranizowania innych, są impulsywni i porywczy, dążą do realizacji swojej woli za wszelką cenę. Zachowania agresywne typu dokuczanie, wyśmiewanie, ośmieszanie, przezywanie, robienie sobie z kogoś lub czegoś żartów, bicie, kopanie, popychanie, plucie, używanie gróźb, szydzenie, niszczenie cudzych rzeczy, zmuszanie do posłuszeństwa, wandalizm, kradzieże, rozboje, które ostatnimi czasy nasilają się wśród młodzieży, również mogą być wynikiem spożywania przez nich alkoholu.

2.3. Alkohol a przestępczość

Relacje między alkoholizowaniem się młodzieży a przestępczością stanowią ostatnią część rozdziału poświęconego skutkom nadmiernego spożywania alkoholu przez młodzież.

W obecnych czasach obserwuje się wyraźny i systematyczny wzrost niepokoju społecznego związanego ze zjawiskiem przestępczości oraz poczuciem zagrożenia społecznego spowodowanego głównie ze strony dorastającego pokolenia młodzieży, której styl życia zmienia się, wymagania wobec innych (dorosłych) i wobec świata są coraz to większe, a niezaspokojone potrzeby i niespełnione oczekiwania kończą się agresywnością ich zachowań i brutalnością życia. Przedstawiciele różnych dyscyplin naukowych: pedagodzy, socjologowie, psychologowie, prawnicy, a zwłaszcza kryminolodzy przedmiotem swoich badań czynią zjawisko przestępczości nieletnich.

Przestępczość nastolatków jest jednym z bardziej nagłośnionych w ostatnich latach zjawisk patologicznych. Kolejne tygodnie przynoszą nowe wiadomości o brutalnych przestępstwach i wykroczeniach dokonanych przez młodzież, a niejednokrotnie i dzieci. Jednym ze znaczących czynników sprzyjających eskalacji tego negatywnego zjawiska jest alkohol. Jak wskazują badania kryminologiczne wiele przestępstw jest popełnianych, także przez nieletnich, pod wpływem alkoholu, gdyż nadużywanie alkoholu, który jest nagminnie uważany za źródło zła, nieszczęść i tragedii, powoduje szereg zmian osobowościowych, determinujących określone zachowania. Oznacza to, że używanie alkoholu może być zarówno przyczyną bezpośrednią, jak i pośrednią przestępczości.

Etiologia tego zjawiska jest problemem niezwykle złożonym i wieloaspektowym. Jest wypadkową wielu przyczyn i wynikiem wielorakich czynników, często ze sobą wzajemnie powiązanych. Przestępczość i demoralizacja nieletnich uwarunkowana jest głównie sytuacją rodzinną. Nieletni sprawcy pochodzą najczęściej z rodzin rozbitych, niewydolnych wychowawczo, patologicznych (rodzice lub jedno z nich są przestępcami, alkoholikami, narkomanami), żyjących w ubóstwie i dotkniętych bezrobociem oraz rodzin niezdolnych do zaspokojenia elementarnych potrzeb materialnych i wychowawczych dzieci. Psychologowie upatrują źródeł zachowań destrukcyjnych młodych ludzi głównie w kondycji rodzin, a zwłaszcza braku ojca. Ten brak ojca polega nie tylko na fizycznej nieobecności, ale także na tym, iż coraz częściej ojciec w

rodzinie jest nieobecny emocjonalnie, a wychowaniem dzieci zajmuje się matka. Chłopcy nie mają zatem pozytywnych męskich wzorów socjalizacyjnych. Uczestnictwo w grupie, często w grupie przestępczej, to jeden ze sposobów poszukiwania wzorów męskości, które mogliby naśladować. Uznawane w niej normy stają się wyznacznikiem postępowania nieletnich. To właśnie grupa tworzy atmosferę akceptacji dla zachowań nie uznawanych przez większość społeczeństwa. Działanie w grupie zachęca do czynów zuchwałych, większej agresywności, a nawet do ataków okrucieństwa wobec ofiar.

Młodzież pod wpływem alkoholu coraz częściej dopuszcza się czynów niebezpiecznych dla zdrowia i życia ludzkiego, a mianowicie: uszkodzeń ciała, bójek, pobić, kradzieży, wandalizmu, wymuszeń rozbójniczych, włamań. Podłożem większości przestępstw są m.in.:

• chęć zdobycia pieniędzy lub innych korzyści materialnych

• chęć zaimponowania innym

• chęć przebywania i realizowania się w grupach nieformalnych

• chęć uzyskania akceptacji

• namowy kolegów lub dorosłych osób

• powielanie negatywnych wzorców i zachowań mających swoje źródło w domu rodzinnym bądź lansowanych w środkach masowego przekazu (sceny przemocy, okrucieństwa, picia alkoholu itp.)

Podkreślić należy, że od wczesnego ujawniania i podejmowania czynności zapobiegawczych w stosunku do dzieci i młodzieży zależy skala i rozmiary przestępczości i innych zjawisk dewiacyjnych, stymulujących tę przestępczość. Wejście na drogę przestępczą nie ma bowiem na ogół charakteru przypadkowego, dlatego bardzo ważną sprawą jest zapobieganie demoralizacji najmłodszych poprzez podejmowanie działań w początkowej fazie powstania tego zjawiska, gdy pojawiają się pierwsze trudności wychowawcze.

ROZDZIAŁ 3. SPOŻYWANIE ALKOHOLU PRZEZ MŁODZIEŻ GIMNAZJALNĄ W ŚWIETLE BADAŃ WŁASNYCH.

Problematyce picia alkoholu przez młodzież poświęcono wiele prac badawczych zarówno w Polsce, jak i na świecie. Wieloaspektowa charakterystyka picia alkoholu przez dzieci i młodzież jest przedmiotem licznych badań. Wyniki tych badań jednoznacznie wskazują, że w ostatnich latach drastycznie zwiększyła się liczba nastolatków sięgających po alkohol, znacznie obniżyła się granica wieku, w którym następuje pierwszy kontakt z alkoholem oraz upowszechnił się szkodliwy obyczaj picia.

W niniejszym rozdziale zajmę się analizą przeprowadzonych przez mnie badań.

3.1. Charakterystyka grupy badawczej

Badaniu ankietowemu została poddana młodzież uczęszczająca do drugich i trzecich klas Gimnazjum nr 28 w Bydgoszczy. Grupa badawcza liczyła ogółem 52 osoby, w tym 26 dziewcząt i 26 chłopców, w wieku 15 - 16 lat. Badania zostały przeprowadzone w oparciu o anonimową ankietę, która zawierała 27 pytań. Charakterystyka badanej populacji została przedstawiona w poniższej tabeli.

TABELA 1. Charakterystyka badanej populacji

KLASA	DZIEWCZĘTA		CHŁOPCY
		N	%	N	%
II	14	53,8	11	42,3
III	12	46,2	15	57,7
razem	26	100	26	100

Źródło: obliczenia własne

Jak wynika z przedstawionej tabeli, przebadanych zostało tyle samo gimnazjalistów z klas II i III. Liczba dziewcząt i chłopców jest równa, wynosi 26 osób w każdej grupie badanych. Pozwoli to na porównanie występowania zjawiska spożywania alkoholu między uczennicami a uczniami.

3.2. Inicjacja alkoholowa badanej młodzieży

W kształtowaniu się rzeczywistych postaw młodzieży wobec alkoholu istotne znaczenie mają pierwsze doświadczenia z tym napojem, tj. wiek, w którym po raz pierwszy spróbowali alkoholu oraz motywy i okoliczności, w jakich to nastąpiło. Trzeba oczywiście zaznaczyć, że wczesne spróbowanie po raz pierwszy alkoholu, często zależne od przypadkowych okoliczności (np. namówienie przez kogoś z kolegów, z rodziny, nawet dla żartu), nie musi oznaczać rozpoczęcia jego normalnego używania, tj. właściwego dorosłym. Dane dotyczące pierwszego kontaktu z alkoholem badanej młodzieży przedstawia tabela 2.

TABELA 2. Kontakt badanej młodzieży z alkoholem

KONTAKT Z ALKOHOLEM	DZIEWCZĘTA		CHŁOPCY
		N	%	N	%
tak	19	73,0	24	92,3
nie	7	27,0	2	7,7
razem	26	100	26	100

Źródło: obliczenia własne

Wyniki badań wyraźnie wskazują, że wśród młodzieży gimnazjalnej spożywanie napojów alkoholowych jest poważnym problemem. Do tego, że przynajmniej raz piło alkohol przyznały się 43 osoby.

Rzeczą ciekawą jest również to, że nie ma zdecydowanej różnicy, jeżeli chodzi o spożywanie napojów alkoholowych pomiędzy chłopcami i dziewczętami. Przynajmniej raz alkohol piło 73% badanych dziewcząt i 92,3% badanych chłopców. Dotychczas kontaktu z alkoholem nie miało 27% dziewcząt i zaledwie 7,7% chłopców.

Wykres przedstawiony poniżej dokładniej zobrazuje tą sytuację.

WYKRES 1. Picie alkoholu przez badaną młodzież

Dotychczasowe ustalenia naukowe dowodzą, że im wcześniejszy jest wiek rozpoczęcia picia alkoholu, tym szybciej jednostka się uzależnia. Kolejny analizowany przeze mnie problem dotyczył ustalenia wieku pierwszego kontaktu z alkoholem w badanej grupie. Wyniki badań odnośnie wyżej wymienionej kwestii zamieszczam w tabeli 3.

TABELA 3. Wiek inicjacji alkoholowej badanej młodzieży

WIEK INICJACJI ALKOHOLOWEJ	DZIEWCZĘTA		CHŁOPCY
		N	%	N	%
poniżej 10 lat	1	3,8	2	7,7
10 - 11 lat	-	-	2	7,7
12 - 13 lat	6	23,1	12	46,2
14 - 15 lat	11	42,3	7	26,9
powyżej 15 lat	1	3,8	1	3,8
nie dotyczy	7	27,0	2	7,7
razem	26	100	26	100

Źródło: obliczenia własne

Uzyskane dane zawarte w powyższej tabeli powinny budzić uzasadniony niepokój, bowiem okazało się, że spośród 43 osób, które piły alkohol, 18 z nich odpowiedziało, iż doznało inicjacji alkoholowej pomiędzy 14 a 15 rokiem życia, kolejne 18 osób jako wiek inicjacji alkoholowej podawało przedział wiekowy pomiędzy 12 a 13 rokiem życia, 2 osoby podały, że pierwszy raz piły alkohol mając 10 - 11 lat, kolejnych 2 badanych odpowiedziało, że miało powyżej 15 lat, a 3 respondentów piło po raz pierwszy alkohol mając mniej niż 10 lat. W grupie badanej młodzieży 9 osób odpowiedziało, że nie piło jeszcze napojów zawierających alkohol.

Jak wynika z uzyskanych danych większość badanych podawała swój wiek inicjacji alkoholowej pomiędzy 12 a 13 oraz 14 i 15 rokiem życia. Świadczy to o tym, że nadal utrzymuje się tendencja obniżania granicy wieku, w którym następuje pierwszy kontakt z alkoholem.

Większość dziewcząt, bo aż 11 (42,3%) podawała, iż po raz pierwszy spożywała napoje alkoholowe mając 14 - 15 lat. 6 dziewcząt (23,1%) przyznało się do picia alkoholu w wieku 12 - 13 lat, w przedziale wiekowym 10 - 11 lat nie znalazła się żadna respondentka, która by tak wcześnie poznała smak alkoholu, natomiast do konsumpcji alkoholu poniżej 10 roku życia oraz powyżej 15 roku życia przyznało się po jednej osobie (3,8%).

U chłopców najczęstszy wiek inicjacji alkoholowej był niższy niż u dziewcząt. Większość chłopców, bo aż 12 (46,2%) odpowiedziało, że smak alkoholu poznali w wieku 12 - 13 lat. 7 badanych (26,9%) przyznało się do picia alkoholu w wieku 14 - 15 lat, po 2 respondentów (7,7%) próbowało napojów alkoholowych poniżej 10 roku życia i w przedziale wiekowym 10 - 11 lat, natomiast tylko jeden badany (3,8%) odpowiedział, że smak alkoholu poznał powyżej 15 roku życia.

Poniżej przedstawiono graficzną wersję badań.

WYKRES 2. Wiek inicjacji alkoholowej

Znaczna część młodzieży przyznaje się do kontaktów z alkoholem. Przyczyn takiego stanu rzeczy może być wiele. Różnorodne okoliczności życiowe, przekonania, sytuacje, mogą sprzyjać, motywować i wreszcie ułatwiać młodzieży sięganie po alkohol. W inicjacji alkoholowej ważną rolę odgrywają powody oraz okoliczności, na skutek których doszło do spożycia alkoholu. Uzyskane dane dotyczące motywów próbowania alkoholu przez badanych ujęłam w tabeli 4.

TABELA 4. Najczęstsze powody próbowania alkoholu przez badanych

POWODY PRÓBOWANIA ALKOHOLU	DZIEWCZĘTA		CHŁOPCY
		N	%	N	%
ciekawość	14	53,8	18	69,2
namowy kolegów/koleżanek	9	34,6	9	34,6
chęć zaimponowania	3	11,5	7	26,9
chęć poczucia się dorosłym	8	30,7	9	34,6
chęć wyluzowania	9	34,6	12	46,0
dopasowanie do grupy	5	19,2	4	15,4
pragnienie dobrej zabawy	10	38,4	14	53,8
kłopoty w domu	1	3,8	2	7,7
kłopoty w szkole	1	3,8	3	11,5
inne (dla towarzystwa, dla przyjemności, z nudów)	-	-	3	11,5
nie dotyczy	7	27,0	2	7,7

Źródło: obliczenia własne

UWAGA: zaniechano sumowania z uwagi na możliwość podania więcej niż jednej odpowiedzi

Dane zawarte w tabeli 4 wskazują, że na 43 osoby, które piły alkohol najczęściej, jako powód inicjacji alkoholowej, wymieniano ciekawość. Na ten motyw wskazało 14 dziewcząt (53,8%) i 18 chłopców (69,2%). Oprócz tego 9 dziewcząt (34,6%) i 9 chłopców (34,6%) podało, że do sięgnięcia po alkohol skłoniły ich namowy kolegów, koleżanek lub innych bliskich osób. Większość osób, w tym 10 dziewcząt (38,4%) i 14 chłopców (53,8%) opowiedziało się za tym, że do spróbowania alkoholu skłoniło ich pragnienie dobrej zabawy. Inne powody, na które wskazywali badani były następujące: chęć zaimponowania kolegom/koleżankom - na tę odpowiedź wskazały 3 dziewczyny (11,5%) i 7 chłopców (26,9%). Chęć poczucia się dorosłym była również dominującym powodem sięgnięcia po alkohol. Za tą opcją opowiedziało się 8 dziewcząt (30,7%) i 9 chłopców (34,6%). Chęć wyluzowania się również należała do najczęściej podawanych przez respondentów powodów spróbowania alkoholu. Do tego motywu przyznało się 9 dziewcząt (34,6%) i 12 chłopców (46%). Ponadto motywem inicjacji alkoholowej było również dopasowanie się do grupy - 5 dziewcząt (19,2%) i 4 chłopców (15,4%). Inne wymienione przez młodzież motywy mają procentowo znaczenie marginesowe. Na kłopoty w domu wskazały w sumie 3 osoby (11,5%), na kłopoty w szkole 4 osoby (15,3%), a na pozostałe motywy, w tym picie dla towarzystwa, dla poprawienia sobie humoru lub z nudów wskazało 3 respondentów (11,5%).

Podjęty temat zobrazowano dodatkowo na wykresie 3.

WYKRES 3. Powody próbowania alkoholu przez badanych

Opierając się na powyższych wynikach można stwierdzić, że ciekawość była powodem inicjacji alkoholowej u większości badanej młodzieży, zarówno u dziewcząt, jak i u chłopców. W obu badanych grupach najrzadziej jako powód picia po raz pierwszy alkoholu podawano kłopoty (w domu, w szkole). Podsumowując powyższą analizę można wysunąć wniosek, iż ciekawość jest więc tym czynnikiem, który popycha młodzież do spróbowania alkoholu. Słyszą oni od innych tyle opinii o wpływie alkoholu na polepszenie nastroju, poprawę samopoczucia itp., że skłania ich to do chęci wypróbowania tego na sobie.

Kolejny analizowany problem dotyczy próby określenia okoliczności, w których badany po raz pierwszy poznał smak alkoholu. Jak wynika z różnorodnych badań picie alkoholu jest stałym elementem towarzyszącym spotkaniom i uroczystościom koleżeńskim i rodzinnym. Czy tak jest nadal? Odpowiedź na pytanie wyjaśni nam analiza danych przedstawionych w tabeli 5.

TABELA 5. Okoliczności inicjacji alkoholowej badanej młodzieży

OKOLICZNOŚCI PICIA ALKOHOLU	DZIEWCZĘTA		CHŁOPCY
		N	%	N	%
podczas uroczystości rodzinnej	3	11,5	2	7,7
na wycieczce, biwaku szkolnym	1	3,8	1	3,8
na wakacjach	4	15,4	4	15,4
na wagarach	2	7,7	4	15,4
na imprezie	6	23,1	6	23,1
na podwórku	-	-	2	7,7
w domu koleżanki/kolegi	3	11,5	5	19,2
nie dotyczy	7	27,0	2	7,7
razem	26	100	26	100

Źródło: obliczenia własne

Na podstawie powyższej analizy można stwierdzić, że badana młodzież najczęściej, jako okoliczność swojej inicjacji alkoholowej, podawała, że odbyła się ona podczas imprezy towarzyskiej. Na tę odpowiedź wskazała większość badanych dziewcząt (23,1%) oraz chłopców (23,1%). Z przytoczonych danych wynika również to, że spora ilość respondentów obu płci poznała smak alkoholu podczas wakacji (15,4%).

Dane zawarte w tabeli 5 świadczą również o tym, że oprócz wcześniej przytoczonych okoliczności, najczęściej do inicjacji alkoholowej wśród chłopców dochodziło na wagarach (15,4%) oraz w domu koleżanki lub kolegi (19,2%). Nieco rzadziej okazję do wypicia napoju alkoholowego stanowiły, wśród badanych chłopców - uroczystości rodzinne (7,7%), udział w wycieczce szkolnej (3,8%) oraz picie na podwórku (7,7%). W przypadku dziewcząt, badane respondentki przyznały, że pierwszy kontakt z alkoholem miały podczas uroczystości rodzinnej (11,5%) oraz w domu koleżanki lub kolegi (11,5%). Dane wskazują wyraźnie na to, że w tym przypadku możemy mówić o nadmiernej tolerancji lub nawet całkowitym braku zainteresowania ze strony rodziców. Oprócz tego, najrzadziej do spożycia alkoholu wśród dziewcząt doszło podczas wycieczki szkolnej (3,8%) oraz na wagarach (7,7%).

W obu badanych grupach możemy zauważyć, że najczęściej do konsumpcji alkoholu dochodziło podczas imprez, zabaw i prywatek. Impreza jest najczęściej okazją do wspólnej zabawy nieodłącznie związanej z większym niż przy innych okazjach piciem. Brak kontroli rodziców sprawia, że młodzież pije bez skrępowania.

Picie alkoholu w młodym wieku, często kończy się upijaniem bądź upiciem się przez nastolatków. W kwestionariuszu ankiety pojawiło się pytanie dotyczące tego, czy badany upił się pijąc alkohol po raz pierwszy. Odpowiedź na pytanie wyjaśni nam analiza danych zawartych w tabeli 6.

TABELA 6. Upicie się alkoholem przez badanych podczas inicjacji

UPICIE SIĘ ALKOHOLEM	DZIEWCZĘTA		CHŁOPCY
		N	%	N	%
tak	6	23,0	15	57,7
nie	13	50,0	9	34,6
nie dotyczy	7	27,0	2	7,7
razem	26	100	26	100

Źródło: obliczenia własne

Z analizy danych przedstawionych w powyższej tabeli jasno wynika, że w grupie ankietowanych zdecydowana większość badanych chłopców (57,7%) przyznała się, że pijąc po raz pierwszy alkohol upiła się. Tylko 34,6 % ogółu badanych płci męskiej odpowiedziało, że nie upiło się podczas pierwszej konsumpcji alkoholu. Połowa badanych dziewcząt (50%) zdecydowanie zaprzeczyła, jakoby była w stanie upojenia spożywając po raz pierwszy alkohol. Do upicia się podczas inicjacji alkoholowej przyznało się 23% ogółu badanych dziewcząt.

Jak wynika z uzyskanych danych, w obu badanych grupach możemy zauważyć znaczną rozbieżność, co do kwestii upicia się podczas inicjacji alkoholowej. Widać zdecydowaną różnicę, jeżeli chodzi o intensywność spożywania alkoholu wśród badanych dziewcząt i chłopców. Przynajmniej raz w stanie upojenia alkoholowego było 21 osób, 22 nie zaznały takiego stanu podczas inicjacji, a pozostałe 9 osób w ogóle nie poznało jeszcze smaku alkoholu.

3.3. Picie alkoholu przez badaną młodzież

Następnym zagadnieniem, któremu warto przyjrzeć się z bliska jest częstotliwość spożywania alkoholu przez badaną młodzież. O częstotliwości spożywania napojów alkoholowych można wnioskować przede wszystkim na podstawie częstości picia. Wyniki badań przeprowadzonych na ten temat zawiera tabela 7.

TABELA 7. Częstotliwość spożywania alkoholu przez badanych

CZĘSTOTLIWOŚĆ PICIA ALKOHOLU	DZIEWCZĘTA		CHŁOPCY
		N	%	N	%
raz w tygodniu	-	-	1	3,8
raz w miesiącu	2	7,7	1	3,8
raz w roku	2	7,7	1	3,8
w weekend	4	15,3	9	34,6
przy „okazji”	11	42,3	12	46,3
nie dotyczy	7	27,0	2	7,7
razem	26	100	26	100

Źródło: obliczenia własne

Z analizy danych przedstawionych w powyższej tabeli wynika, że w grupie ankietowanych większość osób, odpowiedziała, że pije alkohol okazjonalnie. Takiej odpowiedzi udzieliła blisko połowa badanych. 13 osób deklarowało picie weekendowe, a pozostała część badanych twierdziła, że pije raz w tygodniu, raz w miesiącu lub raz w roku.

Zarówno badane dziewczęta, jak i badani chłopcy deklarowali najczęściej okazjonalne spożywanie alkoholu. W jednym i w drugim przypadku występuje podobna zależność - u dziewcząt 42,3%, zaś u chłopców 46,3%.

Z badań wynika, że picie alkoholu dotyczy głównie chłopców, chociaż dziewczęta wcale im nie ustępują. 34,6% chłopców i 15,3% dziewcząt zdeklarowało się, że najczęściej po alkohol sięgają w weekend, kiedy jest wolne od nauki. Reszta ogółu badanych dziewcząt pije sporadycznie raz w miesiącu (7,7%) lub raz w roku (7,7%). Jeżeli chodzi o chłopców to niewielki procent badanych pije raz w tygodniu, raz w miesiącu lub raz w roku (3,8%).

Choć spora część młodzieży deklarowała fakt spożywania alkoholu, nie jest to zjawisko bardzo częste i znaczna grupa badanych pije napoje zawierające alkohol przy „okazji”.

Z uwagi na fakt, że zdecydowana większość respondentów deklarowała spożywanie alkoholu, analizie poddano rodzaj spożywanego przez badanych alkoholu. Szczegółowe ustalenia dotyczące rodzaju spożywanego alkoholu przez badaną młodzież przedstawia tabela 8.

TABELA 8. Rodzaj najczęściej spożywanego alkoholu przez badanych

RODZAJE ALKOHOLU	DZIEWCZĘTA		CHŁOPCY
		N	%	N	%
piwo	14	53,8	17	65,3
wino	3	11,5	-	-
wódka	2	7,7	7	27,0
szampan	-	-	-	-
inne	-	-	-	-
nie dotyczy	7	27,0	2	7,7
razem	26	100	26	100

Źródło: obliczenia własne

Jak widać badana grupa osób obojga płci deklarowała w 31 przypadkach, iż najczęściej pitym przez nich napojem alkoholowym jest piwo. Badania wskazują, że ponad połowa dziewcząt i znaczna część chłopców zdecydowanie preferuje ten gatunek alkoholu, który w większości badani uważają za nieszkodliwy. Znacznie mniej popularne w przypadku badanej młodzieży jest wino, wódka oraz szampan.

Najczęściej spożywanym alkoholem przez badanych było piwo, gdyż jest to alkohol najbardziej dostępny i najczęściej nie kontroluje się wieku kupujących. Rodzaj najczęściej spożywanego alkoholu, w zależności od płci, przedstawia się następująco: na 26 dziewcząt - 14 (53,8%) najczęściej piło piwo, 2 (7,7%) wino, 3 (11,5%) wódkę, a 7 w ogóle nie skosztowało jeszcze tej używki. U chłopców przedstawia się to następująco: na 26 nastolatków płci męskiej - 17 (65,3%) spożywa piwo, 7 (27%) wódkę, a 2 w ogóle nie pije alkoholu. Dziewczęta najczęściej prócz piwa piją również wino, w odróżnieniu od chłopców, którym ten gatunek alkoholu zbytnio nie odpowiada. W badaniach wykazano większą zależność w fakcie spożywania wódki przez chłopców w stosunku do dziewcząt.

Młodzież zdecydowanie preferuje piwo, prawdopodobnie ze względu na stosunkowo niewielki koszt tego napoju i łatwą dostępność. Najbardziej popularnym gatunkiem piwa wśród ankietowanych jest piwo: Kujawiak, Tatra, Żubr i Warka, co do rodzaju wódki, to ankietowani najczęściej wymieniali następujące rodzaje: Starogardzka, Bols i Absolwent.

Dla spożywania alkoholu przez młodych ludzi znamienne jest też otoczenie osób, w jakim dochodzi do jego konsumpcji. Jedno z pytań zawartych w kwestionariuszu ankiety dotyczyło towarzystwa, z jakim badana młodzież najczęściej spożywa napoje alkoholowe. Rezultaty badań przedstawia tabela 9.

TABELA 9. Osoby towarzyszące badanym podczas picia alkoholu

OSOBY TOWARZYSZĄCE PICIU ALKOHOLU	DZIEWCZĘTA		CHŁOPCY
		N	%	N	%
koledzy/koleżanki	13	50,0	19	73,1
rodzeństwo	2	7,7	3	11,5
rodzice	4	15,3	2	7,7
nie dotyczy	7	27,0	2	7,7
razem	26	100	26	100

Źródło: obliczenia własne

Jak wynika z analizy powyższej tabeli, 32 badanych, jako najczęstsze towarzystwo, z którym spożywają alkohol, podaje towarzystwo koleżanek i kolegów. 5 osób pije najczęściej alkohol w towarzystwie brata lub siostry, a 6 osobom w spożywaniu napojów towarzyszą rodzice.

Opierając się na powyższych wynikach badań można wywnioskować, że nastolatki najczęściej piją w towarzystwie rówieśników. Połowa badanych dziewcząt (50%) i spora liczba chłopców (73,1%) zaznaczyła w kwestionariuszu ankiety właśnie tą odpowiedź. Dość często, jako towarzystwo spożywania alkoholu badani wymieniali towarzystwo rodziców. 15,3% ogółu dziewcząt odpowiedziało, że pije alkohol przy rodzicach, za ich wyraźną aprobatą. 7,7% badanych chłopców również pije w obecności rodziców. Najczęściej do picia alkoholu w towarzystwie rodziców dochodzi podczas uroczystości rodzinnych, typu imieniny, urodziny lub święta. 5 osobom, w tym 2 dziewczętom (7,7%) i 3 chłopcom (11,5%), w konsumpcji napojów alkoholowych towarzyszy ktoś z rodzeństwa.

Uzyskane dane wskazują, że wśród badanej młodzieży, niezależnie od płci, wyraźnie dominuje picie napojów alkoholowych w gronie rówieśników.

Poniżej zilustrowano powyższe rozważania.

WYKRES 4. Osoby towarzyszące badanym podczas picia alkoholu

Kolejne pytanie zawarte w kwestionariuszu ankiety dotyczyło określenia czynników, które sprawiają, że młodzi ludzie nadal sięgają po napoje alkoholowe. Sięganie po alkohol w tak młodym wieku, musi mieć swoje podłoże. Uzyskane dane ujęłam w tabeli 10. Omawianą kwestię dodatkowo zobrazuje wykres 5.

TABELA 10. Czynniki sprzyjające piciu alkoholu przez badanych

CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE PICIU ALKOHOLU	DZIEWCZĘTA		CHŁOPCY
		N	%	N	%
sposób na zapomnienie	5	19,2	4	15,4
chęć dostosowania się do innych	10	38,5	8	30,7
chęć wyluzowania się	14	53,8	17	65,4
picie dla poprawienia sobie nastroju	12	46,1	22	84,6
„piję bo lubię”	8	30,7	11	42,3
picie dla przyjemności	17	65,4	13	50,0
ucieczka od problemów	6	23,1	7	26,9
możliwość odreagowania	6	23,1	8	30,7

Źródło: obliczenia własne

UWAGA: zaniechano sumowania z uwagi na możliwość podania więcej niż jednej odpowiedzi

WYKRES 5. Czynniki sprzyjające piciu alkoholu przez badanych

Dane procentowe zawarte w tabeli 10 i zobrazowane na wykresie 5 ukazują, że młodzież sięga po alkohol w konkretnym celu. Najwięcej osób, bo aż 41, zapytanych o powód picia przez nich napojów alkoholowych, odpowiedziało, że spożywają alkohol dla poprawienia sobie nastroju. Ponad 46% badanych dziewcząt i zdecydowana większość chłopców (85%) przyznało, że właśnie z tego powodu najczęściej pije alkohol. Kolejnym czynnikiem przyczyniającym się do picia alkoholu przez nastolatków jest fakt, iż robią to oni dla przyjemności. Połowa badanych chłopców (50%) i 65,4% dziewcząt właśnie w tym celu spożywa alkohol. Częstym również powodem picia napojów zawierających alkohol jest chęć wyluzowania się i rozluźnienia. 53,8% dziewcząt i 65,4% chłopców opowiedziało się, że właśnie z tego powodu sięga po alkohol. Jednym z istotnych czynników podawanych przez grupę respondentów było to, że piją alkohol, bo go po prostu lubią. Dla 30,7% dziewcząt i 42,3% chłopców jest to wystarczający powód. 23,1% gimnazjalistek i ponad 26% ogółu badanych chłopców wskazało, że picie alkoholu jest dla nich ucieczką od problemów. Dla nielicznych badanych alkohol jest sposobem na zapomnienie, w tym dla 19,2% dziewcząt i 15,4% chłopców. Dla 23,1% ogółu badanych dziewcząt i 30,7% chłopców alkohol jest możliwością odreagowania.

Powyższe dane są przerażające. Wynika z nich jasno, że młodzież z byle jakiego, a czasami nawet błahego powodu sięga po alkohol. Porównując badanych obojga płci nie widać drastycznej różnicy, jeżeli chodzi o powody spożywania napojów alkoholowych. Opierając się na powyższych wynikach można stwierdzić, że kwestia picia alkoholu dla poprawienia sobie nastroju

jest niejako priorytetowym czynnikiem sprawiającym, że badana młodzież nadal sięga po napoje zawierające alkohol.

Następna kwestia, która budzi moje zainteresowanie, i którą poruszyłam w ankiecie, to kwestia tego, czy młodzież pijąc świadomie alkohol upija się, i czy w związku z tym zdarza się, że miewa luki pamięciowe. Zależność tę ilustrują dane zawarte w tabeli 11 i tabeli 12.

TABELA 11. Zjawisko upijania się przez badaną młodzież

UPIJANIE SIĘ PRZEZ BADANYCH	DZIEWCZĘTA		CHŁOPCY
		N	%	N	%
tak	6	23,1	9	34,6
nie	5	19,2	3	11,5
czasami	8	30,7	12	46,2
nie dotyczy	7	27,0	2	7,7
razem	26	100	26	100

Źródło: obliczenia własne

Dane zawarte w tabeli 11 wyraźnie wskazują, że badanej młodzieży nie jest obcy stan upojenia alkoholowego. Zdecydowana większość ankietowanych obojga płci odpowiedziała, że czasami zdarza się im upić. Do tego stanu przyznało się 30,7% badanych dziewcząt oraz 46,2% badanych chłopców. Również, jeśli chodzi o chłopców, to właśnie oni upijają się znacznie częściej od swoich koleżanek. W 9 przypadkach (34,6%) chłopcy odpowiedzieli twierdząco na zadane w ankiecie pytanie. 23,1% ogółu badanych dziewcząt, także przyznało się do tego, że zdarzyło im się upić.

Analizując odpowiedzi negatywne można stwierdzić, że uzyskane dane są niepokojące. Zaledwie 19,2% ogółu badanych dziewcząt i 11,5% ogółu badanych chłopców nie doprowadziło się jeszcze do stanu upojenia. Ten znikomy procent badanych, uzmysławia, że spożywanie przez młodych ludzi napojów zawierających alkohol, prawie zawsze kończy się przekroczeniem przez nich progu trzeźwości.

Powyższe rozważania ilustruje wykres 6.

WYKRES 6. Zjawisko upijania się przez badaną młodzież

Kwestionariusz ankiety zawierał również pytanie dotyczące tego, czy badanym zdarzają się „luki pamięciowe”. Poruszony przeze mnie problem cieszył się dużym zainteresowaniem wśród respondentów. Badani chętnie udzielali odpowiedzi na to pytanie. Rezultaty badań przedstawiam w poniższej tabeli.

TABELA 12. Występowanie „luk pamięciowych” u badanych

„LUKI PAMIĘCIOWE” BADANEJ MŁODZIEŻY	DZIEWCZĘTA		CHŁOPCY
		N	%	N	%
tak	1	3,8	12	46,1
nie	15	57,6	5	19,2
czasami	3	11,5	7	27,0
nie dotyczy	7	27,0	2	7,7
razem	26	100	26	100

Źródło: obliczenia własne

Z przytoczonych danych wynika jednoznacznie, że luki pamięciowe występują zdecydowanie u badanych płci męskiej. 12 respondentów (46,1%) odpowiedziało twierdząco na zadane w kwestionariuszu ankiety pytanie. 27% ogółu badanych chłopców przyznało, że czasami zdarza się im miewać luki pamięciowe. Zaledwie 19,2% chłopców zaprzeczyło, jakoby im się coś takiego przytrafiło.

Jeżeli chodzi o dziewczęta, to wyraźnie widać, że ten problem nie występuje u nich tak często, jak w przypadku chłopców. Ponad połowa badanych dziewcząt (57,6%) odpowiedziała negatywnie, 11,5% przyznało się, że czasami występują u nich luki, zaś zaledwie jedna osoba (3,8%) zaznaczyła odpowiedź twierdzącą.

Analiza danych zawartych w powyższej tabeli wskazuje, że luki pamięciowe zdarzają się głównie chłopcom, bowiem to właśnie oni piją coraz intensywniej i coraz to mocniejsze trunki.

Sięganie przez młodych ludzi po napoje zawierające alkohol może być wynikiem presji otoczenia. Dane uzyskane z wypowiedzi gimnazjalistów dotyczące tego, czy ulegają presji, naciskom i namowom otoczenia zamieszcza tabela 13.

TABELA 13. Picie alkoholu przez badanych a presja otoczenia

PICIE ALKOHOLU A PRESJA OTOCZENIA	DZIEWCZĘTA		CHŁOPCY
		N	%	N	%
tak	18	69,2	12	46,2
nie	8	30,8	14	53,8
razem	26	100	26	100

Źródło: obliczenia własne

Jak wynika z przeprowadzonych badań, 30 osób spośród badanych gimnazjalistów było namawianych do konsumpcji alkoholu. Tabela 13 szczególnie jaskrawo wykazuje zróżnicowanie pomiędzy grupą badanych dziewcząt, a grupą badanych chłopców. Spośród 26 dziewcząt, 18 z nich (69,2%) odpowiedziało twierdząco na zadane pytanie. Dziewczęta podawały, że najczęściej ulegały namowom kolegów i koleżanek, znajomych, przyjaciół lub kogoś z rodziny (siostry, brata, kuzynki). 30,8% respondentek przyznało, że nikt nie namawiał, nie naciskał i nie zmuszał ich do konsumowania alkoholu.

W kwestionariuszu ankiety pojawiło się także pytanie odnośnie tego, czy badany namawiał lub zmuszał kogoś do spożywania alkoholu. Zdecydowana większość dziewcząt (84,6%) odpowiedziała przecząco, tylko niewielki odsetek badanych dziewcząt (15,4%) przyznał się do wywierania presji. Wyniki podjętych badań ilustruje tabela 14.

W grupie badanych chłopców, 14 z nich (53,8%) odpowiedziało, że nie zmuszano ich do picia. Pozostałe 12 osób (46,2%) przyznało jednak, że pojawiały się propozycje wspólnego konsumowania napojów zawierających alkohol. Badani zapytani o to, kto namawiał ich do picia odpowiadali, podobnie jak ich rówieśniczki, że byli to koledzy, koleżanki lub ktoś z rodzeństwa. Większość badanych chłopców (73%) zdecydowanie zaprzeczyła, jakoby zmuszała bądź też namawiała inne osoby do spożycia alkoholu, co wyraźnie widać w poniższej tabeli.

TABELA 14. Namawianie przez badanych innych osób do picia alkoholu

NAMAWIANIE INNYCH OSÓB DO PICIA ALKOHOLU	DZIEWCZĘTA		CHŁOPCY
		N	%	N	%
tak	4	15,4	7	27,0
nie	22	84,6	19	73,0
razem	26	100	26	100

Źródło: obliczenia własne

Opierając się na wynikach przeprowadzonych badań można wysunąć następujące wnioski. W badanej grupie młodzieży, dziewczęta w większym stopniu niż chłopcy były namawiane do konsumpcji alkoholu. U większości gimnazjalistów nie zaobserwowano zjawiska namawiania innych osób do sięgania po alkohol.

Alkohol znacząco wpływa na samopoczucie człowieka, zwłaszcza jeżeli jest to młody człowiek. Jego nadużywanie może doprowadzić do obniżenia nastroju i dynamiki życiowej oraz do innych niebezpiecznych dla zdrowia i życia objawów. W ankiecie zamieściłam pytanie dotyczące samopoczucia badanych osób następnego dnia po spożyciu alkoholu. Wyniki badań prezentuje tabela 15.

TABELA 15. Samopoczucie badanych po spożyciu alkoholu

SAMOPOCZUCIE BADANYCH PO SPOŻYCIU ALKOHOLU	DZIEWCZĘTA		CHŁOPCY
		N	%	N	%
dobre	7	27,0	6	23,1
złe	1	3,8	4	15,4
zależy od rodzaju wypitego alkoholu	3	11,5	3	11,5
działanie na „zwolnionych obrotach”	8	30,7	11	42,3
nie dotyczy	7	27,0	2	7,7
razem	26	100	26	100

Źródło: obliczenia własne

Dane procentowe zawarte w powyższej tabeli ukazują, że większość badanych osób, bo aż 19, przyznało się do tego, że następnego dnia po spożyciu alkoholu działają na tzw. „zwolnionych obrotach”. 42,3% ogółu badanych chłopców i 30,7% ogółu badanych dziewcząt najczęściej zakreślało w ankiecie tę odpowiedź. Analizując wyniki z tabeli 15 warto również zwrócić uwagę na fakt, iż 13 osób spośród ankietowanych po wypiciu alkoholu czuje się dobrze. 27% dziewcząt i 23,1% chłopców stwierdziło, że alkohol nie wpływa znacząco na ich samopoczucie. Najrzadziej udzielaną odpowiedzią przez młodzież było złe samopoczucie. 5 gimnazjalistów potwierdziło, że po wypiciu napojów zawierających alkohol, nie czują się zbyt dobrze. W grupie tej znalazła się jedna ankietowana (3,8%) i 4 ankietowanych (15,4%). Ponad 11% badanej młodzieży obojga płci, odpowiedziało, że ich samopoczucie zależy głównie od tego, jaki alkohol wypili i w jakich ilościach.

Młodzież gimnazjalna, jak wynika z danych prezentowanych w tabeli 15, zazwyczaj doprowadza się do takiego stanu, który nie pozwala im na normalne funkcjonowanie w ciągu następnego dnia po spożyciu alkoholu. Po nadmiernym piciu odczuwają znaczną obniżkę nastroju, sprawności i ogólne zniechęcenie.

Podjęty temat zobrazowano dodatkowo na poniższym wykresie.

WYKRES 7. Samopoczucie badanych po spożyciu alkoholu

Kolejny problem poruszony przeze mnie dotyczy obecności alkoholu podczas imprez. Czy rzeczywiście alkohol jest środkiem, który towarzyszy młodzieży podczas spotkań koleżeńskich, wskażą nam wyniki badań przedstawione w poniższym zestawieniu tabelarycznym.

TABELA 16. Obecność alkoholu podczas imprez

OBECNOŚĆ ALKOHOLU PODCZAS IMPREZ	DZIEWCZĘTA		CHŁOPCY
		N	%	N	%
tak	13	50,0	18	69,3
nie	2	7,7	2	7,7
czasami	11	42,3	6	23,0
razem	26	100	26	100

Źródło: obliczenia własne

W konkluzji przeprowadzonych badań można stwierdzić, że w grupie ankietowanych większość badanych chłopców (69,3%) odpowiedziało, że na imprezach, na które uczęszczają, pojawia się alkohol. 23% respondentów podało, że napoje alkoholowe pojawiają się od czasu do czasu, a 7,7% zaprzeczyło, jakoby alkohol towarzyszył im podczas spotkań towarzyskich.

W odniesieniu do dziewcząt, w przypadku połowy badanych (50%), padła odpowiedź twierdząca na zadane pytanie. Nieco mniej respondentek (42,3%) opowiedziało się za opcją, że alkohol pojawia się sporadycznie na prywatkach, a dokładnie tyle samo procent dziewcząt (7,7%), co badanych chłopców odpowiedziało przecząco.

Jak wynika z powyższej analizy badań alkohol w powszechnym stopniu pojawia się na różnego rodzaju imprezach, zabawach czy też spotkaniach, których uczestnikami jest badana młodzież.

Podjęty temat zobrazowano dodatkowo na wykresie 8.

WYKRES 8. Obecność alkoholu podczas imprez

Chcąc poznać opinię gimnazjalistów na temat tego, czy impreza, na której nie pojawia się alkohol jest według nich „drętwa”, uzyskałam następujące dane, które prezentuje poniższa tabela.

TABELA 17. Impreza bez alkoholu w opinii badanej młodzieży

IMPREZA BEZ ALKOHOLU	DZIEWCZĘTA		CHŁOPCY
		N	%	N	%
tak	19	73,0	22	84,6
nie	7	27,0	4	15,4
razem	26	100	26	100

Źródło: obliczenia własne

Badania wskazują, że spośród osób, które deklarowały picie alkoholu, 41 z nich, zdecydowanie opowiedziało się za tym, że impreza, na której nie ma alkoholu jest „drętwa”. Na tę odpowiedź wskazała większość badanych dziewcząt (73%) oraz chłopców (84,6%). Tylko 11 osobom alkohol nie jest potrzebny do zabawy, w tym 7 dziewczętom (27%) i 4 chłopcom (15,4%). Gimnazjaliści zapytani o to, dlaczego sądzą, że impreza bez alkoholu jest „drętwa”, najczęściej odpowiadali, że bez alkoholu jest sztywno, nudno, nikt nie chce swobodnie rozmawiać, wszyscy łapią „doła”, alkohol rozluźnia, z alkoholem jest weselej. Badani poproszeni o uzasadnienie swoich odpowiedzi, dlaczego impreza bez alkoholu nie jest „drętwa”, udzielali następujących odpowiedzi: alkohol nie jest potrzebny do zabawy, bez alkoholu też można się dobrze bawić, to zależy od towarzystwa jaka jest impreza.

W obu badanych grupach możemy zauważyć pełną zgodność, co do tego, że alkohol jest niezbędnym środkiem, który przyczynia się do lepszej zabawy i lepszej atmosfery podczas imprez.

Rodzina jest najważniejszym środowiskiem wychowawczym. Wszystko co się w niej dzieje kształtuje osobowość dziecka. Jednym z powodów sięgania po alkohol przez nieletniego może być przejmowanie nieprawidłowych modelów i wzorów zachowania od źle funkcjonujących w społeczeństwie rodziców lub rodziny. Tę kwestię również poruszam w swoich badaniach, a uzyskane dane ujęłam w tabeli 18.

TABELA 18. Picie alkoholu przez członków rodziny badanego

PICIE ALKOHOLU PRZEZ CZŁONKÓW RODZINY BADANEGO	DZIEWCZĘTA		CHŁOPCY
		N	%	N	%
tak	3	11,5	5	19,2
nie	23	88,5	21	80,8
razem	26	100	26	100

Źródło: obliczenia własne

Tabela 18 wskazuje jaskrawo, że w grupie 52 ankietowanych, większość osób odpowiadała, że nikt w ich rodzinie nie jest uzależniony od alkoholu. 44 osoby, w tym 23 dziewczęta (88,5%) oraz 21 chłopców (80,8%) stanowczo zaprzeczyło temu, że członkowie ich rodzin nadużywają napojów zawierających alkohol. W grupie gimnazjalistów znalazły się osoby, które przyznały się do tego, że w ich rodzinie dochodzi do nadmiernej konsumpcji alkoholu. W tej grupie znalazło się 5 chłopców (19,2%) i 3 dziewczyny (11,5%). Badana młodzież, niezależnie od płci, zapytana o to, kto w ich rodzinie nadużywa alkoholu, najczęściej odpowiadała, że ojciec lub oboje rodziców.

W obu badanych grupach możemy zaobserwować, że problem nadmiernego spożywania alkoholu przez członków najbliższej rodziny osób badanych, nie dotyczy sporej części ankietowanych, jednakże problem takowy istnieje, co jest szczególnie niepokojące, bowiem negatywne wzorce, jakie badany wyniesie z domu rodzinnego, mogą go skłonić do identycznych zachowań.

Pozostając w temacie rodziny, kolejna kwestia, którą poruszyłam, miała na celu uzyskanie informacji, o tym czy rodzice wiedzą, że ich dziecku zdarza się pić alkohol i czy pozwalają na tego typu zachowania w ich obecności? Wyniki badań odnośnie wyżej wymienionej kwestii zamieszczam w tabeli 19 i tabeli 20.

TABELA 19. Wiedza rodziców na temat picia alkoholu przez swoje dziecko

WIEDZA RODZICÓW NA TEMAT PICIA ALKOHOLU PRZEZ SWOJE DZIECKO	DZIEWCZĘTA		CHŁOPCY
		N	%	N	%
tak	8	30,7	11	42,3
nie	11	42,3	13	50,0
nie dotyczy	7	27,0	2	7,7
razem	26	100	26	100

Źródło: obliczenia własne

TABELA 20. Zgoda rodziców na picie alkoholu przez swoje dziecko w ich

obecności

ZGODA RODZICÓW	DZIEWCZĘTA		CHŁOPCY
		N	%	N	%
tak	4	15,3	6	23,0
nie	15	57,7	18	69,3
nie dotyczy	7	27,0	2	7,7
razem	26	100	26	100

źródło: obliczenia własne

Dane zawarte w tabeli 19 świadczą o tym, że większość rodziców badanej młodzieży żyje w przekonaniu, że ich dziecko nie poznało jeszcze do tej pory smaku alkoholu. Zdaniem większości badanych gimnazjalistów rodzice nie wiedzą o piciu przez nich alkoholu. Tak sądzi blisko 42,3% ogółu badanych dziewcząt i połowa badanych chłopców (50%). Jeżeli chodzi o płeć, i o to czy rodzice wiedzą o spożywaniu alkoholu przez swoje dziecko, to widać znaczną różnicę. W przypadku dziewcząt, 30,7% z nich odpowiedziało, że rodzice są świadomi tego, że ich córka sięga po napoje zawierające alkohol. W przypadku chłopców, 42,3% podało, że ich mama i tata zdają sobie sprawę, że ich dziecko spożywa alkohol.

Jak wynika z tabeli 20 zdecydowana większość rodziców nie wyraża zgody na picie alkoholu przez swoje dziecko w ich obecności. 33 badane osoby, w tym 15 dziewcząt (57,7%) oraz 18 chłopców (69,3%), odpowiedziały, że nie mogą konsumować alkoholu w towarzystwie matki lub ojca. 23% ogółu badanych chłopców wypowiedziało się, że rodzice nie mają nic przeciwko temu, aby ich dziecko piło przy nich alkohol. Również 15,3% dziewcząt potwierdziło, że rodzice zezwalają im na spożywanie alkoholu pod ich okiem.

Warto zaznaczyć, że rodzice pozwalają swoim dzieciom na picie alkoholu w ich obecności przy szczególnych okazjach i uroczystościach rodzinnych, typu imieniny, urodziny lub święta. Rzadko jednak się zdarza, aby rodzice całkowicie aprobowali fakt sięgania po alkohol przez ich dziecko w tak wczesnym wieku.

Alkohol jest substancją, która wyzwala w człowieku różne reakcje i różne zachowania, począwszy od totalnego odprężenia, wyluzowania się, aż po nerwowość, nieopanowanie i brak samokontroli. Na jednych alkohol działa kojąco, dla drugich jest źródłem napięć i frustracji. Człowiek pod wpływem alkoholu zachowuje się nieprzewidywalnie. Trudno jest określić, jak się może zachować w danej chwili. A jak to jest z nastolatkami? Jak na nich działa ta używka? Odpowiedzi na pytania udzieli nam analiza danych przedstawionych w tabeli 21.

TABELA 21. Reakcje badanej młodzieży będącej pod wpływem alkoholu

REAKCJE BADANEJ MŁODZIEŻY BĘDĄCEJ POD WPŁYWEM ALKOHOLU	DZIEWCZĘTA		CHŁOPCY
		N	%	N	%
uczucie wolności	6	23,0	6	23,0
uczucie, że nie ma się problemów	2	7,7	4	15,4
uczucie odprężenia	18	69,2	22	84,6
uczucie pewności siebie	5	19,2	7	27,0
poczucie się „duszą towarzystwa”	2	7,7	3	11,5
łatwiejsze nawiązywanie kontaktów	17	65,4	18	69,2
palenie papierosów	13	50,0	16	61,5
płacz, zły nastrój	-	-	-	-
agresja wobec otoczenia	-	-	6	23,0
agresja wobec siebie	-	-	-	-
izolowanie się od otoczenia	-	-	-	-

Źródło: obliczenia własne

UWAGA: zaniechano sumowania z uwagi na możliwość podania więcej niż jednej odpowiedzi

Z analizy danych przedstawionych w powyższej tabeli jednoznacznie wynika, że w grupie badanej młodzieży, zdecydowana większość respondentów była zdania, że pod wpływem alkoholu łatwiej nawiązuje kontakty z innymi osobami. 35 osób udzieliło takiej odpowiedzi, w tym 65,4% dziewcząt i 69,2% chłopców. Oprócz tego, 18 dziewcząt (69,2%) i 22 chłopców (84,6%) podało, że pod wpływem alkoholu czują się odprężeni i wyluzowani. Wysoki odsetek badanych przyznał się do palenia papierosów. Dane zawarte w tabeli 21 wskazują, że do tego niepokojącego faktu przyznała się połowa badanych dziewcząt (50%) i 61,5% badanych chłopców. W grupie ankietowanych osób, 7 chłopców (27%) zaznaczyło odpowiedź, że alkohol dodaje im pewności siebie. Za tą opcją opowiedziało się również 5 dziewcząt (19,2%). Z przytoczonych danych wynika również, że identyczna liczba gimnazjalistów obojga płci, podczas konsumpcji napojów zawierających alkohol, doznaje uczucia wolności. Na tą odpowiedź wskazało 6 dziewcząt (23%) i 6 chłopców (23%). Ponadto większość badanych respondentów płci męskiej (15,4%) uważa, że alkohol pomaga zapomnieć im o problemach. Taką samą opinię na ten temat ma zaledwie 7,7% dziewcząt. 23% chłopców pod wpływem alkoholu staje się agresywnymi wobec otoczenia. Problem ten w ogóle nie dotyczy dziewcząt. W grupie badanej młodzieży gimnazjalnej, 7,7% ogółu dziewcząt i 11,5% ogółu chłopców odpowiedziało, że będąc w stanie upojenia alkoholowego czuje się „duszą towarzystwa”.

Analiza przeprowadzonych badań zdaje się potwierdzać fakt, iż alkohol wywołuje wśród młodych ludzi różnorodne odczucia, postawy i zachowania.

Często po spożyciu alkoholu dopadają człowieka wyrzuty sumienia. Czasami człowiek żałuje, że przesadził z ilością wypitego napoju. Czy młodych ludzi również „gryzie sumienie” po spożyciu alkoholu, wskażą nam wyniki badań przedstawione w niniejszym zestawieniu tabelarycznym.

TABELA 22. Picie alkoholu przez badanych a wyrzuty sumienia

PICIE ALKOHOLU A WYRZUTY SUMIENIA	DZIEWCZĘTA		CHŁOPCY
		N	%	N	%
tak	6	23,0	-	-
nie	9	34,6	17	65,3
czasami	4	15,4	7	27,0
nie dotyczy	7	27,0	2	7,7
razem	26	100	26	100

Źródło: obliczenia własne

Na podstawie analizy zebranego materiału badawczego można stwierdzić, że w grupie ankietowanych, większość badanych odpowiedziała przecząco na zadane w kwestionariuszu ankiety pytanie. 34,6% ogółu badanych dziewcząt i 65,3% badanych chłopców stwierdziło, że nigdy nie miało wyrzutów sumienia po konsumpcji napojów alkoholowych. W odniesieniu do dziewcząt, 15,4% z nich podało, że od czasu do czasu, czyli sporadycznie pojawiają się u nich wyrzuty, zaś 23% przyznało się otwarcie do tego, że po spożyciu alkoholu gryzie je sumienie. Żaden z badanych chłopców nie potwierdził faktu, jakoby miał kiedykolwiek wyrzuty sumienia po wypiciu, a 27% respondentów przyznało się, że czasami dopada ich uczucie żałości.

Jak wynika z danych prezentowanych w tabeli 22, daje się zaobserwować wyraźną różnicę pomiędzy badanymi dziewczętami, a chłopcami. Chłopcy zdecydowanie o wiele mniej żałują, w odróżnieniu od swoich rówieśniczek, tego, że piją alkohol.

W kwestionariuszu ankiety pojawiło się również pytanie dotyczące tego, czy badany szuka okazji do picia. Jak przedstawia się ten problem pokazuje tabela 23.

TABELA 23. Szukanie okazji do wypicia przez badanych

SZUKANIE OKAZJI DO WYPICIA	DZIEWCZĘTA		CHŁOPCY
		N	%	N	%
tak	5	19,3	5	19,3
nie	21	80,7	21	80,7
razem	26	100	26	100

Źródło: obliczenia własne

Uzyskane dane prezentowane w powyższej tabeli jaskrawo ukazują, że zdecydowana większość ankietowanych udzieliła negatywnej odpowiedzi. 42 osoby, w tym 21 dziewcząt (80,7%) i tyle samo chłopców (80,7%), stanowczo zaprzeczyło temu, jakoby szukali okazji do wypicia. Co ciekawe również identyczna ilość osób obu płci, przyznała się do tego, że szuka okazji, aby się napić. W tej grupie znalazło się 10 osób, w tym 5 dziewcząt (19,3%) i 5 chłopców (19,3%).

W obu badanych grupach, niezależnie od płci, możemy zaobserwować pewną zgodność. Zarówno ani badane dziewczęta, ani badani chłopcy nie są zwolennikami szukania okazji, aby móc się napić.

3.4. Opinie badanej młodzieży na temat picia alkoholu

Z uwagi na stale rozpowszechniające się zjawisko spożywania alkoholu przez młodocianych, zapytałam badaną grupę, co według niej sprawia, że młodzież tak często, i tak chętnie sięga po tę niebezpieczną używkę. Wyniki odnośnie wyżej wymienionej kwestii przedstawiam w tabeli 24.

TABELA 24. Motywy picia alkoholu przez młodzież w opinii badanych

OPINIE BADANYCH NA TEMAT MOTYWÓW PICIA ALKOHOLU	DZIEWCZĘTA		CHŁOPCY
		N	%	N	%
bo piją rodzice	7	26,9	5	19,2
bo piją koledzy/koleżanki	21	80,7	23	88,4
bo picie sprawia przyjemność	14	53,8	18	69,2
bo picie jest atrakcyjne	5	19,2	11	42,3
bo picie jest na czasie	13	50,0	16	61,5
zwrócenie na siebie uwagi	10	38,5	13	50,0

Źródło: obliczenia własne

UWAGA: zaniechano sumowania z uwagi na możliwość podania więcej niż jednej odpowiedzi

Z danych zawartych w tabeli 24 wynika, że zdecydowana większość respondentów była zdania, iż niejako powodem sięgania po alkohol przez młodzież jest fakt, że piją go ich koleżanki i koledzy. Za tą opcją opowiedziały się 44 osoby, w tym 21 dziewcząt (80,7%) oraz 23 chłopców (88,4%). Najczęściej udzielaną odpowiedzią było również picie dla przyjemności. Dla 53,8% ogółu badanych dziewcząt i 69,2% ogółu chłopców jest to wystarczający powód picia alkoholu przez ich rówieśników. W grupie ankietowanych osób, 28 z nich sądzi, że młodzi ludzie sięgają po alkohol, ponieważ picie jest obecnie „na czasie”. Na tę odpowiedź wskazało 50% badanych dziewcząt i 61,5% badanych chłopców. Z przytoczonych danych wynika również, że połowa chłopców (50%) uważa, że nastolatki sięgają po alkohol, aby zwrócić na siebie uwagę. W przypadku dziewcząt, 38,5% z nich również ma podobną opinię na ten temat. Również większość chłopców (42,3%) wypowiedziało się na temat spożywania napojów alkoholowych przez młodzież, zaznaczając w kwestionariuszu ankiety, że picie jest dla nich atrakcyjne. 19,2% badanych dziewcząt nie zgadza się z tą opinią. Bardziej skłaniają się ku odpowiedzi, że młodzież sięga po alkohol, bo piją go również rodzice (26,9%). W grupie badanej młodzieży ten pogląd podziela tylko 19,2% chłopców.

Opierając się na powyższych wynikach można stwierdzić, że alkoholizowanie się kolegów i koleżanek jest tym czynnikiem, który popycha młodych ludzi do picia alkoholu. W przypadku badanej grupy, niezależnie od płci, spora ilość respondentów ma właśnie taki pogląd. W obu badanych grupach najrzadziej udzielaną odpowiedzią na pytanie postawione w kwestionariuszu ankiety, było w przypadku dziewcząt - bo picie jest atrakcyjne, w przypadku chłopców - bo piją rodzice.

W kręgu mojego zainteresowania leży również poznanie stosunku badanych do swoich rówieśników spożywających napoje zawierające alkohol. Opinie badanych gimnazjalistów ilustruje tabela 25.

TABELA 25. Stosunek badanych do rówieśników pijących alkohol

STOSUNEK BADANYCH DO RÓWIEŚNIKÓW	DZIEWCZĘTA		CHŁOPCY
		N	%	N	%
obojętny	5	19,2	9	34,6
jestem temu przeciwna/przeciwny	4	15,4	5	19,2
nie uważam żeby było to coś złego	6	23,1	9	34,6
wszystkiego trzeba w życiu spróbować, ale z umiarem	11	42,3	3	11,5
razem	26	100	26	100

Źródło: obliczenia własne

Z przytoczonych danych wynika, że większość badanych gimnazjalistów jest zdania, że picie alkoholu to nie jest nic złego. Za tą opinią opowiedziało się 15 osób, w tym 23,1% dziewcząt i 34,6% chłopców. Jedną z częściej udzielanych odpowiedzi była również opinia, że wszystkiego w życiu trzeba spróbować, ale z umiarem. 14 gimnazjalistów, w tym 42,3% ogółu badanych dziewcząt, opowiedziało się za tą kwestią. Tylko 11,5% ogółu badanych chłopców podzieliło zdanie swoich rówieśniczek. 34,6% badanych chłopców i 19,2% badanych dziewcząt ma obojętny stosunek, bowiem uważa, że to nie ich sprawa, co robią ich znajomi. Tylko 9 osób z grupy respondentów jest przeciwnych temu zjawisku i nie aprobuje takiego zachowania twierdząc, że picie alkoholu w tak wczesnym wieku jest dużym zagrożeniem dla człowieka i nie powinno się go nawet próbować. W grupie tej znalazło się 15,4% dziewcząt i 19,2% chłopców.

Podsumowując uzyskane dane uważam, że badana przeze mnie grupa młodzieży gimnazjalnej posiada zbyt mała wiedzę na temat negatywnych skutków alkoholizowania się, stąd też w jej opiniach pojawiło się lekceważące podejście do tego problemu.

Na wykresie 9 zobrazowano poruszony temat.

WYKRES 9. Stosunek badanych do rówieśników pijących alkohol

Jak powszechnie wiadomo alkohol szkodzi zdrowiu. Jego nadużywanie niesie za sobą często nieodwracalne skutki. Jak przedstawia się światopogląd młodzieży na temat szkodliwości tej substancji pokazuje tabela 26.

TABELA 26. Wpływ alkoholu na zdrowie w opinii badanych

SZKODLIWOŚĆ ALKOHOLU	DZIEWCZĘTA		CHŁOPCY
		N	%	N	%
tak	21	80,7	17	65,4
nie	5	19,3	9	34,6
razem	26	100	26	100

Źródło: obliczenia własne

Liczby zawarte w tabeli 26 świadczą o tym, że większość badanej młodzieży uważa, że alkohol jest substancją szkodliwą. W grupie tej znalazło się 38 osób, w tym 80,7% dziewcząt i 65,4% chłopców. Spory odsetek ankietowanych twierdzi jednak, że alkohol nie wpływa ujemnie na zdrowie człowieka. W grupie badanych chłopców, aż 34,6% odpowiedziało przecząco. Również 19,3% ogółu badanych dziewcząt zgadza się z opinią swoich kolegów.

Odnosząc się do wyników badań zdecydowana większość gimnazjalistów jest zdania, że alkohol ma destrukcyjny wpływ na organizm człowieka. Spora część badanych, niezależnie od płci, zdaje sobie sprawę z niszczącego działania tej używki.

Oprócz tego, że nadmierna konsumpcja napojów alkoholowych odbija się na zdrowiu człowieka, to również niesie to za sobą szkody społeczne. Akty agresji, przestępczość, czy też narkomania, to tylko niektóre zjawiska patologiczne, które mogą być skutkiem spożywania alkoholu. Jak na tą kwestię zapatrują się młodzi ludzie? Pragnąc odpowiedzieć na to pytanie przeanalizuję tabelę 27.

TABELA 27. Szkodliwość alkoholu w opinii badanych

SZKODLIWOŚĆ ALKOHOLU	DZIEWCZĘTA		CHŁOPCY
		N	%	N	%
wzrost zachowań agresywnych	23	88,4	22	84,6
wzrost zachowań przestępczych	20	77,0	16	61,5
rozwój narkomanii	13	50,0	14	53,8
złe wyniki w nauce	19	73,0	15	57,6
konflikty z otoczeniem	19	73,0	19	73,0

Źródło: obliczenia własne

UWAGA: zaniechano sumowania ze względu na możliwość podania więcej niż jednej odpowiedzi

Z danych zawartych w tabeli 27 wynika, iż najwięcej respondentów było zdania, że picie alkoholu wpływa na wzrost zachowań agresywnych. 45 osób udzieliło takiej odpowiedzi, w tym 88,4% ogółu badanych dziewcząt i 84,6% badanych chłopców. 77% dziewcząt odpowiedziało, że alkoholizowanie przyczynia się do wzrostu zachowań przestępczych. Nieco mniej, bo 61,5% badanych chłopców podzieliło zdanie swoich koleżanek. Jeżeli chodzi o kwestię, że spożywanie alkoholu wpływa na rozwój narkomanii, to w tym przypadku wypowiedziało się więcej chłopców (53,8%) niż dziewcząt (50%). Z kolei w następnym przypadku ma miejsce odwrotna sytuacja. 19 dziewcząt (73%) zajęło stanowisko, że sięganie po alkohol może przyczyniać się do złych wyników w nauce. Z tą opinią zgadza się również 15 chłopców (57,6%). Badana grupa młodzieży gimnazjalnej była zgodna co do jednego, a mianowicie do tego, że konsumowanie alkoholu prowadzi do różnego rodzaju konfliktów z otoczeniem. 19 osób z grupy dziewcząt (73%) i 19 osób (73%) z grupy chłopców wyraziło swoją opinię w tej kwestii.

Omawianą kwestię dodatkowo zobrazuje wykres 10.

WYKRES 10. Szkodliwość alkoholu w opinii badanych

Analizując powyższe wyniki badań można dojść do wniosku, że badana grupa młodzieży zdaje sobie sprawę, iż alkohol przyczynia się do rozwoju zjawisk powszechnie nieakceptowanych przez większość społeczeństwa. Młodzież jest świadoma zagrożeń, jednak pomimo tego, alkohol jest dla nastolatków nieodzownym elementem dobrej zabawy.

PODSUMOWANIE I WNIOSKI

Napoje zawierające alkohol towarzyszą człowiekowi prawie od początku jego istnienia. Ich spożywanie służy wywołaniu nastroju wzruszenia, radości, poczucia bliskości, zapomnienia w cierpieniu, pokonaniu lęku i rozładowaniu napięć. Większość ludzi, w tym bardzo młodych, stosunkowo wcześnie odkrywa możliwości dokonywania zmian w swoim samopoczuciu za pomocą alkoholu. Alkoholizowanie się młodzieży wynika, nie tylko z łatwości dostępu do napojów alkoholowych, pewnych wzorców spożycia, ale przede wszystkim z trudności adaptacyjnych młodego pokolenia do skomplikowanej rzeczywistości. Powszechność obyczaju picia sprawia, że picie alkoholu staje się dla młodych ludzi atrybutem dorosłości, pewnego rodzaju antidotum na kłopoty z rodzicami i szkołą. Młodzieżowe picie wynika też z potrzeby więzi grupowych, chęci wyluzowania się i zaimponowania innym. Do najważniejszych przyczyn alkoholizacji nieletnich można zaliczyć przede wszystkim uwarunkowania rodzinne. Alkoholizm młodzieży może być bezpośrednim skutkiem alkoholizmu dorosłych. To właśnie rodzina jest najważniejszym środowiskiem socjalizacyjno - wychowawczym i wszystko co się w niej dzieje kształtuje osobowość dziecka. Dzieci wynoszą z domu rodzinnego pewne nawyki postępowania i zachowania, przyjmują postawy i reakcje rodziców w różnych sytuacjach życiowych. Utrwalone złe nawyki i negatywne wzorce zachowań, jakie dziecko wyniesie z domu rodzinnego, w którym było mimowolnym świadkiem nadmiernego picia rodziców, mogą go skłonić do podobnych zachowań.

Przedstawione badania i analizy w niniejszej pracy, nie wyczerpują wszystkich problemów związanych z piciem alkoholu przez młodzież, dotyczą jednak najbardziej podstawowych aspektów tego zjawiska i zawierają jego aktualną charakterystykę. Zamierzeniem badań było uzyskanie odpowiedzi na pytanie: jaki jest aktualny stan zjawiska spożywania alkoholu przez młodzież gimnazjalną. Dla tak pojętego problemu głównego zostały wcześniej sformułowane problemy szczegółowe. Na podstawie przeprowadzonych badań i uzyskanych wyników można wysunąć następujące wnioski, dotyczące problemu picia alkoholu przez młodzież:

1. Doświadczenia związane z piciem alkoholu charakterystyczne są dla większości dorastających. Zaledwie kilka procent młodzieży w wieku dorastania nie zna smaku alkoholu. Wśród młodzieży gimnazjalnej, mającej za sobą inicjację alkoholową, jest więcej chłopców niż dziewcząt. U chłopców wiek inicjacji był niższy niż u dziewcząt. Większość badanych płci męskiej smak alkoholu poznało w wieku 12-13 lat, natomiast dziewczęta w wieku 14-15 lat. Nacisk ze strony rówieśników, pragnienie dobrej zabawy, chęć wyluzowania i poczucia się dorosłym, a przede wszystkim ciekawość, były tymi znaczącymi powodami, które skłoniły młodzież, niezależnie od płci, do spróbowania alkoholu.

2. W zakresie rozpowszechniania kontaktów z alkoholem, jak również intensywności picia napojów alkoholowych, można zaobserwować, że wśród młodzieży mającej doświadczenie z piciem alkoholu jest więcej chłopców niż dziewcząt. Chłopcy również znacznie częściej i w większych ilościach spożywają alkohol niż dziewczęta. Większość gimnazjalistów obojga płci, deklaruje picie okazjonalne. Chłopcy częściej od swoich koleżanek, piją dla poprawienia sobie nastroju, natomiast dziewczęta piją alkohol dla przyjemności. Chłopcy i dziewczęta będąc pod wpływem alkoholu czują się bardziej odprężeni i łatwiej im się nawiązuje kontakty z innymi osobami. Natomiast po nadmiernej konsumpcji alkoholu odczuwają znaczną obniżkę nastroju i samopoczucia i działają na tzw. „zwolnionych obrotach”.

3. Chociaż wielu nastolatków pije, to jako grupa, nie uważają picia alkoholu przez młodzież za problem. Zarówno chłopcy, jak i dziewczęta są zdania, że spożywanie alkoholu w tak wczesnym wieku, to nie jest nic złego. Większość gimnazjalistów obojga płci uważa, że bezpośrednią przyczyną sięgania po alkohol przez młodzież, jest fakt, iż piją go ich koleżanki i koledzy. Młodzież ma świadomość tego, że alkohol jest substancją szkodliwą i przyczynia się do wzrostu zachowań patologicznych, jednak mimo to, alkohol jest dla niej nieodzownym elementem dobrej zabawy.

Niniejsza praca nie wyczerpuje problematyki picia alkoholu przez młodzież. Omówione wyniki jedynie sygnalizowały ten problem. Spożycie alkoholu przez młodych ludzi w wieku dojrzewania nieustannie rośnie i pociąga za sobą negatywne konsekwencje, tym większe, że okres dorastania jest decydującym, jeśli chodzi o kształtowanie się stosunku do picia alkoholu. Alkoholizowanie psychopatyzuje młodych ludzi, hamując w nich rozwój uczuciowości wyższej, a ta z kolei jest niezbędną w procesie prawidłowej socjalizacji człowieka.

Wyniki badań wskazują na potrzebę opracowania bardziej skutecznych oddziaływań profilaktycznych, zapobiegających utrwalaniu się nawyku picia alkoholu wśród dorastających.

SPIS TABEL

Tabela 1. Charakterystyka badanej populacji........................................... 36

Tabela 2. Kontakt badanej młodzieży z alkoholem.................................. 37

Tabela 3. Wiek inicjacji alkoholowej badanej młodzieży……………… 39

Tabela 4. Najczęstsze powody próbowania alkoholu przez badanych......41

Tabela 5. Okoliczności inicjacji alkoholowej badanej młodzieży............ 43

Tabela 6. Upicie się alkoholem przez badanych podczas inicjacji………44

Tabela 7. Częstotliwość spożywania alkoholu przez badanych................ 46

Tabela 8. Rodzaj najczęściej spożywanego alkoholu przez badanych..... 47

Tabela 9. Osoby towarzyszące badanym podczas picia alkoholu………. 48

Tabela 10. Czynniki sprzyjające piciu alkoholu przez badanych………..50

Tabela 11. Zjawisko upijania się przez badaną młodzież………………..52

Tabela 12. Występowanie „luk pamięciowych” u badanych.................... 53

Tabela 13. Picie alkoholu przez młodzież a presja otoczenia...................54

Tabela 14. Namawianie przez badanych innych osób do picia alkoholu 55

Tabela 15. Samopoczucie badanych po spożyciu alkoholu……………..56

Tabela 16. Obecność alkoholu podczas imprez……………………….... 58

Tabela 17. Impreza bez alkoholu w opinii badanej młodzieży………..... 59

Tabela 18. Picie alkoholu przez członków rodziny badanego………...... 60

Tabela 19. Wiedza rodziców na temat picia alkoholu przez swoje

dziecko……………………………………………………... 61

Tabela 20. Zgoda rodziców na picie alkoholu przez swoje

dziecko w ich obecności…………………………………….. 62

Tabela 21. Reakcje badanej młodzieży będącej pod wpływem alkoholu 63

Tabela 22. Picie alkoholu przez badanych a wyrzuty sumienia………... 65

Tabela 23. Szukanie okazji do wypicia przez badanych………….......... 66

Tabela 24. Motywy picia alkoholu przez młodzież w opinii badanych... 67

Tabela 25. Stosunek badanych do rówieśników pijących alkohol……… 68

Tabela 26. Wpływ alkoholu na zdrowie w opinii badanych …………….70

Tabela 27. Szkodliwość alkoholu w opinii badanych ............................... 71

SPIS WYKRESÓW

Wykres 1. Picie alkoholu przez badaną młodzież……………………. 38

Wykres 2. Wiek inicjacji alkoholowej badanej młodzieży................... 40

Wykres 3. Powody próbowania alkoholu przez badanych................... 42

Wykres 4. Osoby towarzyszące badanym podczas picia...................... 49

Wykres 5. Czynniki sprzyjające piciu alkoholu przez badanych .......... 50

Wykres 6. Zjawisko upijania się przez badaną młodzież..................... 53

Wykres 7. Samopoczucie badanych po spożyciu alkoholu.................. 57

Wykres 8. Obecność alkoholu podczas imprez..................................... 59

Wykres 9. Stosunek badanych do rówieśników pijących alkohol........ 69

Wykres 10. Szkodliwość alkoholu w opinii badanych......................... 72

BIBLIOGRAFIA:

1. Bielawiec A., Krężel M., Narkomania i alkoholizowanie się młodzieży, Szczecin 1992.

2. Cekiera Cz., Palenie tytoniu: wolność czy zniewolenie?, Lublin 2001.

3. Cekiera Cz., Toksykomania, Lublin 2001.

4. Frączek A., Agresja wśród dzieci i młodzieży, Kielce 1996.

5. Gumułka W., Rewerski W., Encyklopedia Zdrowia tom I i II, Warszawa 1992.

6. Hołyst B., Kryminologia, Warszawa 1999.

7. Hołyst B., Przestępczość nieletnich, [w:] Encyklopedia pedagogiczna, (red.) W. Pomykało, Warszawa 1993.

8. Hołyst B., Wiktymologia, Warszawa 1999.

9. Izdebska H., Przyczyny konfliktów w rodzinie, Warszawa 1979.

10. Karwowska M., Sudar-Malukiewicz J., Wybrane zjawiska patologii społecznej wśród młodzieży uczącej się w OHP, [w:] Utrudnienia adaptacyjne młodego pokolenia, (red.) T. Sołtysiak i M. Kowalczyk-Jamnicka, Bydgoszcz 1999.

11. Kinney L., Leaton G., Zrozumieć alkohol, Warszawa 1996.

12. Kołodziejczyk A., Czemierowska E., Spójrz inaczej na agresję, Starachowice 2001.

13. Kozaczuk F., Postawy nieletnich wobec zagrożeń przestępczością, [w:] Młodzież wobec współczesnych zagrożeń, Rzeszów 2003.

14. Kustra K., Alkoholizowanie się dzieci i młodzieży, Warszawa 1986.

15. Łabuć-Kryska I., Zachowania dewiacyjne uczniów szkół ponadpodstawowych jako skutek zaburzeń adaptacyjnych, [w:] Utrudnienia adaptacyjne młodego pokolenia, (red.) T. Sołtysiak i M. Kowalczyk-Jamnicka, Bydgoszcz 1999.

16. Łobocki M., Metody i techniki badań pedagogicznych, Kraków 2000.

17. Malec I., Alkohol a młodzież, [w:] Problemy współczesnej patologii społecznej, (red.) B. Urban, Kraków 1998.

18. McWhiter J.B., Zagrożona młodzież, Warszawa 2001.

19. Miłkowska-Olejniczak G., Przejawy i przyczyny agresywnych zachowań młodzieży, [w:] Problemy opiekuńczo-wychowawcze, 1999 nr 10.

20. Nowak A., Wysocka E., Przestępczość nieletnich - pojęcie, przyczyny, rozmiary, cechy charakterystyczne, [w:] Problemy i zagrożenia we współczesnym świecie, Katowice 2001.

21. Ostaszewski K., Trendy w używaniu przez młodzież substancji psychoaktywnych, Warszawa 2001.

22. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Alkohol a młode pokolenie Polaków połowy lat 90-tych, Warszawa 1999.

23. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Młodzi ludzie i alkohol w Europie, Warszawa 1994.

24. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Picie alkoholu w różnych okresach życia, Warszawa 2000.

25. Pilch T. Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 1995.

26. Puślecki W., Metody badań pedagogicznych, Kalisz 1985.

27. Skorny Z., Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, Warszawa 1984.

28. Słownik Współczesnego Języka Polskiego tom I, Warszawa 2001.

29. Stępień E., Alkohol a polska młodzież, Warszawa 1995.

30. Sztumski J., Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice 1995.

31. Szymanowski T., Młodzież wobec alkoholu, Warszawa 1990.

32. Urban B., Zachowania dewiacyjne młodzieży, Kraków 1999.

33. Wolińska J.M., Agresywność młodzieży, Lublin 2000.

34. Woronowicz B., Bez tajemnic, Warszawa 2001.

35. Żebrowski J., Rodzinne uwarunkowania przestępczości nieletnich, [w:] Młodzież, a współczesne dewiacje i patologie społeczne, (red.) S. Kawula i H. Machel, Gdańsk-Toruń 1996.

36. http://www.psychologia-edu.pl

ANEKS

KWESTIONARIUSZ ANKIETY

Poniższa ankieta jest anonimowa. Uzyskane dane posłużą do napisania pracy licencjackiej na temat „Spożywania alkoholu przez młodzież gimnazjalną”. Proszę o rzetelne i szczere odpowiedzi. Właściwe odpowiedzi należy zaznaczyć znakiem X.

Dane osobowe:

• dziewczyna

• chłopiec

wiek.................

1. Czy kiedykolwiek wypiłaś/wypiłeś jakiś napój alkoholowy?

• tak

• nie

2. W jakim wieku po raz pierwszy spróbowałaś/spróbowałeś alkoholu?

• poniżej 10 roku życia

• 10 - 11 lat

• 12 - 13 lat

• 14 - 15 lat

• powyżej 15 roku życia

• jeszcze nie piłam/piłem

3. Co skłoniło Cię do sięgnięcia po raz pierwszy po tę używkę?

(można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź)

• ciekawość

• namowy koleżanek/kolegów

• chęć zaimponowania koleżankom/kolegom

• chęć poczucia się dorosłym

• chęć wyluzowania się

• dopasowanie się do grupy

• pragnienie dobrej zabawy

• kłopoty w domu

• kłopoty w szkole

• inne (napisz co?)....................................................................................

• jeszcze nie piłam/piłem

4. W jakich okolicznościach po raz pierwszy spróbowałaś/spróbowałeś

alkoholu?

• podczas uroczystości rodzinnej

• na wycieczce, biwaku szkolnym

• na wakacjach

• na wagarach

• na imprezie

• na podwórku

• w domu koleżanki/kolegi

• inne (napisz gdzie?)…………………………………………………..

• jeszcze nie piłam/piłem

5. Czy pijąc po raz pierwszy alkohol upiłaś/upiłeś się?

• tak

• nie

• nie piję alkoholu

6. Jak często pijesz napoje zawierające alkohol?

• raz w tygodniu

• raz w miesiącu

• raz w roku

• w weekend

• przy „okazji”

• inne (napisz jak często?).........................................................................

• nie piję alkoholu

7. Do najczęściej spożywanych przez Ciebie napojów alkoholowych nale-

żą: (można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź)

• piwo (rodzaj)………………….…………………………………….…

• wino (rodzaj)…………………………………………………………..

• wódka (rodzaj)………………………………………………………...

• szampan (rodzaj)…..…………………………………………………..

• inny napój alkoholowy (napisz jaki?)…………………………………

• nie piję alkoholu

8. Z kim najczęściej pijesz alkohol?

…………………………………………………………………………………

9. Które z poniżej wymienionych czynników sprawiają, że nadal sięgasz

po alkohol? (można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź)

• sposób na zapomnienie

• chęć dostosowania się do innych

• chęć wyluzowania się

• piję, ponieważ alkohol poprawia mi nastrój

• piję, bo lubię

• piję dla przyjemności

• ucieczka od problemów

• możliwość odreagowania

• inne (napisz jakie?).................................................................................

• nie piję alkoholu

10. Czy zdarza się, że pijąc alkohol upijasz się?

• tak

• nie

• czasami

• nie piję alkoholu

11. Czy zdarza się, że miewasz „luki pamięciowe”?

• tak

• nie

• czasami

• nie piję alkoholu

12. Czy ktoś namawiał Cię lub zmuszał do picia alkoholu?

• tak (kto?)..............................................................................................

• nie

13. Czy namawiałaś/namawiałeś kogoś do picia alkoholu?

• tak (kogo?)............................................................................................

• nie

14. Jak czujesz się następnego dnia po wypiciu alkoholu?

• dobrze, tak jak zawsze

• źle, mam kaca

• moje samopoczucie zależy od tego, jaki alkohol wypiłam/wypiłem

• działam na „zwolnionych obrotach”

• nie piję alkoholu

15. Czy na imprezach, na które chodzisz pojawia się alkohol?

• tak, zawsze

• nie, nigdy

• czasami

16. Czy według Ciebie impreza bez alkoholu jest „drętwa”?

• tak

• nie

uzasadnij swoją odpowiedź…............................................................................

17. Czy w twojej rodzinie są osoby nadużywające alkoholu?

• tak (kto?)..............................................................................................

• nie

18. Czy rodzice wiedzą, że zdarza ci się pić alkohol?

• tak

• nie

• nie piję alkoholu

19. Czy rodzice pozwalają Ci pić alkohol w swojej obecności?

• tak

• nie

• nie piję alkoholu

20. Kiedy jesteś pod wpływem alkoholu to:

(można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź)

• czujesz się wolna/wolny

• czujesz, że nie masz problemów

• czujesz się bardziej odprężona/y, wyluzowana/y

• czujesz się bardziej pewnie

• czujesz się „duszą towarzystwa”

• łatwiej nawiązujesz kontakty z innymi

• palisz papierosy

• jesteś agresywna/y wobec otoczenia

• jesteś agresywna/y wobec siebie

• izolujesz się od otoczenia

• inne……………………………………………………………………

• nie piję alkoholu

21. Czy miałaś/miałeś kiedyś wyrzuty sumienia po wypiciu?

• tak

• nie

• czasami

• nie piję alkoholu

22. Czy szukasz okazji do picia?

• tak

• nie

23. Co według Ciebie sprawia, że młodzież sięga po alkohol?

(można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź)

• bo piją rodzice

• bo piją koleżanki/koledzy

• bo sprawia im to przyjemność

• bo picie jest atrakcyjne

• bo picie jest „na czasie”

• bo chcą zwrócić na siebie uwagę

• inne (napisz co?)……………………………………………………

24. Jaki jest twój stosunek do kolegów/koleżanek spożywających alko-

hol?

• obojętny

• jestem temu przeciwna/przeciwny

• nie uważam żeby było to coś złego

• wszystkiego w życiu trzeba spróbować, ale z umiarem

• inne........................................................................................................

25. Czy twoim zdaniem alkohol szkodzi zdrowiu?

• tak

• nie

26. Twoim zdaniem - spożywanie alkoholu wpływa na:

(można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź)

• wzrost zachowań agresywnych

• wzrost zachowań przestępczych

• rozwój narkomanii

• złe wyniki w nauce

• konflikty z otoczeniem

Dziękuję za wypełnienie ankiety!

SPIS TREŚCI:

Wstęp………………………………………………………………… 3

ROZDZIAŁ 1. WYBRANE PROBLEMY ALKOHOLIZMU W ŚWIETLE

LITERATURY

1. Wyjaśnienie podstawowych pojęć…………………… 8

2. Typologia wzorców picia…………………………… 12

3. Powody picia alkoholu……………………………… 15

4. Okoliczności spożywania alkoholu przez młodzież… 18

5. Fazy uzależnienia od alkoholu……………………… 21

ROZDZIAŁ 2. SPOŻYWANIE ALKOHOLU PRZEZ MŁODZIEŻ A

WYBRANE ZJAWISKA DEWIACYJNE

2.1. Alkohol a nikotynizm………………………………… 26

2.2. Alkohol a agresja……………………………………... 29

2.3. Alkohol a przestępczość……………………………… 32

ROZDZIAŁ 3. SPOŻYWANIE ALKOHOLU PRZEZ MŁODZIEŻ

GIMNAZJALNĄ W ŚWIETLE BADAŃ WŁASNYCH

3.1. Charakterystyka badanej grupy……………………… 36

3.2. Inicjacja alkoholowa badanej młodzieży…………… 37

3.3. Picie alkoholu przez badaną młodzież………………. 45

3.4. Opinie badanych na temat picia alkoholu…………… 66

Podsumowanie i wnioski …………………………………………… 73

Spis tabel……………………………………………………………. 76

Spis wykresów……………………………………………………… 77

Bibliografia…………………………………………………………. 78

Aneks………………………………………………………………… 81

W. Puślecki, Metody badań pedagogicznych, Kalisz 1985, s. 3.

J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice 1995, s. 17.

Ibidem, s. 21.

Z. Skorny, Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, Warszawa 1984, s. 65.

M. Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych, Kraków 2000, s. 21.

J. Sztumski, op. cit., s. 38.

M. Łobocki, op.cit., s. 115.

T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 1995, s. 51.

Ibidem, s. 53.

T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 1995, s. 59.

W. Gumułka i W. Rewerski, Encyklopedia Zdrowia tom I, Warszawa 1992, s. 365.

A. Bielawiec i M. Krężel, Narkomania i alkoholizowanie się młodzieży, Szczecin 1992, s. 19.

B. Hołyst, Wiktymologia, Warszawa 1999, s. 160.

B. Woronowicz, Bez tajemnic, Warszawa 2001, s.66.

W. Gumułka i W. Rewerski, Encyklopedia Zdrowia tom I, Warszawa 1992, s. 458.

Ibidem, s. 452.

Słownik Współczesnego Języka Polskiego tom I, Warszawa 2001, s. 578.

B. Woronowicz, Bez tajemnic, Warszawa 2001, s. 29.

B. Woronowicz, op. cit., s. 29.

Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Młodzi ludzie i alkohol w Europie,

Warszawa 1994, s.63.

Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Alkohol a młode pokolenie Polaków

połowy lat 90-tych, Warszawa 1999, s.66.

B. Woronowicz, op. cit., s. 34.

Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Alkohol a młode pokolenie Polaków

połowy lat 90-tych, Warszawa 1999, s 67.

Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Picie alkoholu w różnych okresach

życia, Warszawa 2000, s 72.

K. Kustra, Alkoholizowanie się dzieci i młodzieży, Warszawa 1986, s. 28.

B. Urban, Zachowania dewiacyjne młodzieży, Kraków 1999, s.23.

K. Ostaszewski, Trendy w używaniu przez młodzież substancji psychoaktywnych, Warszawa 2001, s. 387

I. Malec, Alkohol a młodzież, [w:] Problemy współczesnej patologii społecznej, (red.) B. Urban, Kraków

1998, s. 37.

H. Izdebska, Przyczyny konfliktów w rodzinie, Warszawa 1979, s. 58.

T. Szymanowski, Młodzież wobec alkoholu, Warszawa 1990, s.88.

Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Alkohol a młode pokolenie Polaków

połowy lat 90-tych, Warszawa 1999, 116.

E. Stępień, Alkohol a polska młodzież, Warszawa 1995, s. 18.

E. Stepień, op. cit., s. 20.

K. Kustra, Alkoholizowanie się dzieci i młodzieży, Warszawa 1991, s.25.

Ibidem, s. 26.

E. Stępień, op. cit., s. 28.

www.psychologia-edu.pl

J. Kinney i G. Leaton, Zrozumieć alkohol, Warszawa 1996, s. 213.

J. Kinney i G. Leaton, op. cit., s. 221.

M. Karwowska i J. Sudar - Malukiewicz, Wybrane zjawiska patologii społecznej wśród młodzieży

uczącej się w OHP, [w:] Utrudnienia adaptacyjne młodego pokolenia, (red.) T. Sołtysiak i M. Kowalczyk

- Jamnicka, Bydgoszcz 1999, s. 126.

I. Łabuć - Kryska, Zachowania dewiacyjne uczniów szkół ponadpodstawowych jako skutek zaburzeń

adaptacyjnych, [w:] Utrudnienia adaptacyjne młodego pokolenia, (red.) T. Sołtysiak i M. Kowalczyk -

Jamnicka, Bydgoszcz 1999, s. 218.

M. Karwowska i J. Sudar - Malukiewicz, op. cit., s. 125.

Ibidem, s. 127.

www.psychologia-edu.pl

M. Karwowska i J. Sudar - Malukiewicz, op.cit., s.127.

Cz. Cekiera, Palenie tytoniu: wolność czy zniewolenie?, Lublin 2001, s. 24.

Ibidem, s. 58.

J. M. Wolińska, Agresywność młodzieży, Lublin 2000, s. 19.

A. Kołodziejczyk i E. Czemierowska, Spójrz inaczej na agresję, Starachowice 2001, s. 4.

A. Frączek, Agresja wśród dzieci i młodzieży, Kielce 1996, s. 24.

G. Miłkowska - Olejniczak, Przejawy i przyczyny agresywnych zachowań młodzieży, [w:] Problemy

opiekuńczo - wychowawcze 1999 nr 10

G. Miłkowska - Olejniczak, op. cit. s. 12.

J. B. McWhiter, Zagrożona młodzież, Warszawa 2001, s. 251.

A. Nowak i E. Wysocka, Przestępczość nieletnich - pojęcie, przyczyny, rozmiary, cechy

charakterystyczne, [w:] Problemy i zagrożenia we współczesnym świecie, Katowice 2001, s. 114.

F. Kozaczuk, Postawy nieletnich wobec zagrożeń przestępczością, [w:] Młodzież wobec współczesnych

zagrożeń, Rzeszów 2003, s. 61.

J. Żebrowski, Rodzinne uwarunkowania przestępczości nieletnich, [w:] Młodzież a współczesne dewiacje

i patologie społeczne, (red.) S. Kawula i H. Machel, Gdańsk - Toruń 1996, s. 72.

B. Urban, Zachowania dewiacyjne młodzieży, Kraków 1999, s. 23.

B. Hołyst, Przestępczość nieletnich, [w:] Encyklopedia pedagogiczna, (red.) W. Pomykało, Warszawa

1993, s. 642.

B. Hołyst, Kryminologia, Warszawa 1999. s. 525.

88

---