TEOLOGIA MORALNA Semestr I

Traktat teologii moralnej zbudowany jest na 5 kolumnach (fundamentach):

1. Prawo moralne (naturalne + pozytywnie ustanowione)

2. Sumienie ludzkie i chrześcijańskie

3. Czyn człowieka - wolność, świadomość czynu, decyzje

4. Cnota - w sensie działania

5. Grzech

1) Pojęcie i temat teologii moralnej.

Teologia moralna - zajmuje się obszarem teologii w kontekście etycznego działania człowieka i jego przesłanek.

1. moralność a etyka

• moralność - w kontekście Objawienia stara się spojrzeć na działanie człowieka (kojarzy się ją z teologią)

• etyka -nauka która rozumowo określa postępowanie człowieka (kojarzy się ją z filozofią)

2. etos a etyka

• etos - to, co jest faktycznie przeżyte, co charakteryzuje określoną grupę, jest przeżytą etyką.

• etyka - jest tym, co jest pokazywane teoretycznie jako właściwe w postępowaniu.

Zagadnienia teologii moralnej zaczynają się od późnego średniowiecza i początku nowożytności. Temat moralności jest jednak zawsze obecny w wierze i moralności człowieka. Wiary i moralności nie można oddzielić od siebie z powodu:

• człowieka, który działa wobec siebie i innych, działa wobec Boga, który jest Stwórcą i Panem stworzenia

• świadectwa Biblii - dekalog, walka o sprawiedliwość (księgi mądrościowe, Pwt); w NT Jezus mówi o Ojcu, mówi że człowiek jest zbawiony (indikativ zbawienia) - oznajmienie zbawienia, św. Paweł głosi prymat Łaski i wiary, ale również imperatyw moralny wypływający z wiary (Rz 3,31), on nie znosi prawa ale ustala je w kontekście wiary; łączność między wiarą i moralnością jest często odrzucana, bo zbytnie podkreślanie strony etycznej prowadzi do moralizacji wiary

Karl Bart - to grzech, jeśli człowiek sam siebie próbuje odnaleźć, rozpoznać; liczy się tylko wiara.

Marks - mówi, że grzech ma do czynienia z wiarą, a nie z moralnością. Ci protestanci poszli w pewną skrajność, że jest moralizacja wiary.

Odpowiedzią na taką moralizację jest Biblia. Występuje tu napięcie, co jest ważniejsze wiara, czy działanie. Moralność jest widoczna od stworzenia człowieka poprzez jego upadek aż do zbawienia.

Związek wiary i moralności jest odrzucany przez współczesny ateizm:

• Feuerbach („o istocie chrześcijaństwa”) - Bóg jest projekcją człowieka. Mówienie o Bogu jest zagadkowym mówieniem o człowieku. Teologię trzeba sprowadzić do antropologii.

• K. Marks - trzeba podjąć walkę i krytykę z projekcją Boga; teologia hamuje rozwój ludzkiego etosu i pociesza wiecznością; prawdziwy humanizm pragnie odrzucenia Boga.

• Z. Freud - idea Boga zagraża zdrowiu jednostki, gdyż człowiek przeżywa uczucie musu; Bóg działa patologicznie na człowieka, gdyż nie zaspokaja jego potrzeb; moralność nie potrzebuje Boga.

Z doświadczenia widać, że moralność bez Boga jest niebezpieczeństwem, a przekonanie o Jego istnieniu chroni człowieka przed nieludzkim zachowaniem.

• Dostojewski („Bracia Karamazow”) - „jeśli Boga nie ma wszystko jest dozwolone”

• J. Sartre („Diabeł i kochany Bóg”) - „Królestwo człowieka się rozpoczęło - stał się katem i rzeźnikiem”

• L. Kołakowski - „Co mi się w marksizmie wydawało atrakcyjne, uważam dziś za niebezpieczne”; absolutny humanizm.

Biblia dostrzega, że odrzucenie Boga prowadzi do upadku moralności (Mdr 13; Ps 14; Rz 1,28-31)

2) Przedmiot i metoda teologii moralnej

Badanie przedmiotu rozpoczęło się w okresie Oświecenia. Chodziło o skonkretyzowanie pozytywistyczno - kazuistycznego materiału. Dyskutowano nad tematem t. moralnej. Pytano o rolę rozumu oraz o wagę wypowiedzi biblijnych. Te ostatnie odgrywają ważną rolę. Powstało wiele pytań wraz z nową egzegezą. Dzięki nim powstało coś nowego jako przedmiot t. moralnej - Alfons Auer stworzył pojęcie autonomicznej moralności lub moralnej autonomii. W swojej książce stwierdził, że etyczność jest wielkością ludzko - światową, która ma swoją autonomię i którą można posiąść. Stwierdza on, że moralność wypływa z rozumu, a nie z wiary i z Biblii (chodzi o ludzkie wyobrażenia). Uznaje, że moralność dotyczy rozumu, a nie objawienia. Łączność z Biblią i z wiarą jest na zasadzie integracji. Według Auera rozum i doświadczenie mają większą wartość niż objawienie i Biblia. Rozum i doświadczenie są źródłami. Teologia moralna mówi, że są one jedynie pomocnicze, gdyż pierwszorzędne źródło stanowi Biblia, objawienie i UNK.

Metodą, którą należy się posługiwać według Auera jest metoda empiryczno - indukcyjna. Musi w niej nastąpić badanie empiryczne przekonań, a dopiero później ma nastąpić konfrontacja z wiarą.

Krytyka metody:

• zbytnie podkreślanie zdolności człowieka (człowiek nic nie zrobi bez łaski, jego autonomia jest ograniczona przez Boga, jest to autonomia partycypująca

• objawieniu i wierze poświęca się za mało miejsca i nie przypisuje się takiej wagi, jaka powinna być, jeśli chodzi o refleksję teologiczno-moralną

3) Źródła teologii moralnej:

a) Biblia - pierwszorzędne źródło; teksty biblijne były na początku często używane; mówi się o biblijnej moralności; przy ST czuje się obcość; rozróżniano:

• przykazania odnoszące się do Boga od przykazań przygotowujących przyjście JHS

• najważniejsze i najwyższe prawo od prawa partykularnego

• pierwsze i ogólne prawo od prawa mojżeszowego

• prawa związane z naturą, a więc ciągle obowiązujące (naturalia praecepta)

Św. Tomasz mówi o prawie moralnym, które jest zawsze obowiązujące, w odróżnieniu od prawa ceremonialnego i jurydystycznego (wyjątkiem jest składanie dziesięciny lub składanie ofiar z pierwocin).

Biblia jest po to cytowana, aby potwierdzać tezy (wyrwanie tekstu Biblii z kontekstu). Seiler, Tilman, H*ring opierają się na duchu Biblii. Często jednak używają Jej bez kontekstu.

ETYKA STAREGO TESTAMENTU

ETOS PRAWA.

Pięcioksiąg jest identyfikowany z prawem. Jest księgą prawa. Są tu różne rodzaje przepisów prawnych:

• przepisy prawne (Wj 20-23; Pwt)

• przepisy kultyczno - religijne (Kpł, Wj, Lb, kultyczny dekalog Wj 34,14-26)

• przepisy o czystości (Kpł 1-15)

• przekazanie świętości (Kpł 17-25)

• przepisy etyczne wobec bliźniego (Kpł 19,11-18.32-37), przepisy dotyczące seksualności (Kpł 18,6-30; 19,20-22); teksty dekalogu (Wj, Pwt)

Ta mieszanka prawa oznacza, że Bóg jest źródłem wszystkich przykazań. W Torze poruszane są również tematy nastawień i postaw ludzkich (Kpł 19,18; Pwt 10,19).

Główne aspekty moralności Tory:

1. Podkreślenie idei wybraństwa i wyzwolenia. Odpowiedź człowieka dzięki działaniu Boga. Wyraża się to w słowach „Słuchaj Izraelu” Pwt 6,4.

2. Bóg zawiera przymierze z Izraelem, który jako całość jest adresatem Prawa. Tora troszczy się o całość, mniej o doskonałość członków.

3. Przykazania są darem, miejscem, przestrzenią dla życia (Ps 19).

4. Bogu trzeba odpowiedzieć posłuszeństwem wobec Jego woli. Celem moralności jest Bóg - Jahwe (Pwt 6, 25).

5. Posłuszeństwo wobec Boga czyni poszczególne postanowienia możliwymi do realizacji.

Cechy etosu prawa:

1. Odniesienie do Objawienia jest główną cechą etosu prawa, jednakże widać, że są podobieństwa moralności do innych narodów sąsiednich. Widać, że Izrael ma wiele wspólnego z innymi narodami, a niektóre rzeczy bierze też od innych narodów.

2. Historia ma wpływ na etos Tory.

• egzystencja moralności, która stawia mężczyznę w lepszej sytuacji. Pwt 22,21; 22,28nn; 24,1-4.

• prowadzenie wojny do przekonania, że Bóg nakazuje totalne zniszczenie pokonanego narodu. Joz 6,17; 10,40; 1Sm 15,3.

Dekalog jako źródło etyki (Wj 20,2-17; Pwt 5,6-21).

1. Powstanie dekalogu:

• powstał nie w czasie wędrówki przez pustynię, lecz w czasach królewskich; Synaj to interpretacja późniejszych czasów

• zrezygnowano z tezy pierwotnego dekalogu, mówi się o kolekcjach przykazań połączonych w całość w VII/VIII w. p.n.e.; cechą jest mieszany styl

• wydaje się, że tekst Wj jest starszy od Pwt; został włączony do Wj, bo jest to księga przymierza

2. Teologiczne aspekty

• podporządkowanie dekalogu teofanii na Synaju - Boskie pochodzenie dekalogu. To Bóg nie chce czczenia obcych bogów i siebie jako złotego cielca. Bóg chce przemienić człowieka. Tu etyka wchodzi w doświadczenie. Oprócz natury religijnej przykazań są wątki moralne, kulturowe. Dekalog w połączeniu z objawieniem Boga otrzymuje szczególne znaczenie.

• Związek dekalogu i przymierza. Dekalog nie jest przymierzem. Jego miejsce jest w teologii przymierza, stąd wymagania dekalogu mają charakter pomocniczy. Przed przykazaniami pokazane jest zbawcze dzieło Boga i przez to wzywa człowieka do zachowania odpowiedniej postawy moralnej. Dekalog jest konieczną odpowiedzią na dzieło zbawcze. Przykazania mają charakter socjalny. Szóste przykazanie jest dobrem społecznym małżeństwa, a nie integracją seksualną. Dekalog zawiera fundamentalną i prostą moralność. Podaje minimalne wymagania a nie maksymalne.

3. Podział Dekalogu:

Mówi się o 10 przykazaniach, co określa ogólną liczbę lub całość.

• Kościół katolicki - przykazanie o pożądaniu jest rozdzielone, natomiast drugie jest włączone do pierwszego.

• Tradycja żydowska - pierwsze przykazanie brzmi: „Jam jest Pan Bóg twój, który cię wywiódł...”, przez co, piąte przykazanie jest oddaniem czci rodzicom. Przykazania dzielą się na dwa razy po pięć. Przykazanie o pożądliwości rzeczy i osób jest złączone.

• Chrześcijaństwo - 3 przykazania wobec Boga + 7 przykazań wobec bliźniego (św. Augustyn - „Contra Faustum”).

• Teologia protestancka - pierwsze przykazanie i reszta przykazań (podobnie do judaizmu).

Treść przykazań według egzegezy historyczno-krytycznej.

1. Pierwsze przykazanie występuje w różnych miejscach: Pwt 6,14 (podążanie tylko za Bogiem); Pwt 6,5.13 (bać się Boga i kochać Go); Pwt 9,4nn. Zakaz tworzenia obrazu Boga odnosił się nie tylko do innych bogów, ale także do Boga Jahwe. Przez obraz można wpływać na Boga, ale straciło to już na znaczeniu. Jahwe chce pokazać Izraelowi swoją transcendencję.

2. Chodzi tu o zachowanie transcendencji Jahwe, by Jego imienia nie używać w magiczny sposób, przez co uzyskiwałoby się dominację nad Nim i o nie używanie przysięgi samooczyszczającej, gdyż powoływanie się na Jahwe dokonywało oczyszczenie samego siebie.

3. Połączenie elementu kultycznego i socjalnego; czcić Jahwe oznacza udzielić czasu wolnego dzieciom, niewolnikom.

4. Pomoc rodzicom w starości: słowo kabbet wskazuje na rodziców, jako nośników tradycji i wiary.

5. Zakaz zabijania jest rozumiany częściowo, a nie absolutnie; słowo rasah odnosi się do zabicia bezbronnego. Absolutność pochodzi z prawa naturalnego i tradycji, jest też związana z kontekstem historycznym.

6. Nie ma tu również absolutności; mężczyzna cudzołożył, gdy rozbijał cudze małżeństwo. W ST dostrzega się ideę cudzołóstwa własnego małżeństwa poprzez jakąkolwiek aktywność seksualną.

7. Małe zróżnicowanie w stosunku do przykazania dziesiątego; w siódmym stawia się tezę, że chodzi o kradzież wolności (zniewolenie) człowieka wolnego; podwójny zakaz kradzieży (razem z 10) wynika z istnienia wielu katalogów przykazań.

8. Chodzi o kłamstwo przed sądem, przez które może ktoś być niesprawiedliwie ukarany nawet śmiercią.

9. Istnienie osobne tego przykazania jest legitymowane treścią Pwt; wśród obiektów pożądania na pierwszym miejscy wymieniana jest żona bliźniego. Słowo hamad (pożądać) oznacza wewnętrzne uczucia, ale także działania zewnętrzne, jest to nawiązanie do szóstego przykazania.

10. Chodzi tu o dobra bliźniego; rzeczy można w hebrajskim przetłumaczyć jako dom, w którym mogą być niewolnicy, stąd oznacza to, że niewolnik też może być rzeczą.

ETOS PROROKÓW.

Niektórzy mówią, że wraz z erą proroków można mówić o etosie ST. Celem proroków jest przypomnienie o prawach i obowiązkach Narodu Wybranego, nie są zobowiązani do mówienia czegoś nowego.

1. Treść etosu proroków.

• Podkreślenie elementu etycznego przed kultycznym. Kult nie jest usprawiedliwieniem przed Bogiem (Am 5,21-25; Iz 1,10-17; Jr 7,21-23). Bez sprawiedliwości kult nie ma sensu, sprowadza to raczej gniew Boga. Prorocy ogłaszają wydarzenia, nie przedstawiają tematycznych problemów.

• Podkreślenie społecznych obowiązków wobec biednych, słabych i unikanie rozdziałów.

Aspekty etosu.

• Religijny charakter moralności - przez bliźniego dociera się do Jahwe; nie chodzi tu tylko o problem społeczny, ale o Boga, który jest miłosierny i sprawiedliwy (Mi 2,8; Mi 3,3; Jr 22,15n). W prawidłowym zachowaniu społecznym można spotkać Boga. Prorocy pokazują, że Bóg jest miłosierny i sprawiedliwy, więc należy Go naśladować.

• Interioryzacja (uwewnętrznienie) etyki; zobowiązania wynikają z istoty Boga, dlatego ważna jest wewnętrzna akceptacja, a nie zewnętrzna (spełnianie ich tylko ze względu na posłuszeństwo).

3. Związek z objawieniem.

Etos proroków wypływa z objawienia, zobowiązania moralne są określone jako słowo Pana, są one niezmienne (nie są to nowe zasady), tylko są zaostrzone. Wiele zasad ma charakter zdroworozsądkowy, dlatego trudno wskazywać, że autorem wszystkich jest Bóg. Zasady moralne pochodzą w sposób pośredni z objawienia, które może być ich legitymacją. Bóg proroków jest Bogiem bliskim, troszczącym się o naród wybrany, stąd Jego postawa i istota zmusza do zastanowienia się nad międzyludzkimi zasadami - aspekt społeczny.

ETOS KSIĄG MĄDROŚCIOWYCH.

Etyka mądrościowa ma odniesienie do Prawa i Proroków. Swoją specyfikę ma poprzez relację do mądrości orientalnej (Prz 22,17-23,11 - pochodzi z egipskiej księgi mądrościowej Aman-em-ope z X w. przed Chr.).

1. Treść.

Tematy etyczne są mocno podkreślone, głównie w starszych księgach. Gama etyczna jest szeroka. Mówi się w nich o jednostce, która ma tak przeżyć swoje życie, by było ono sprawiedliwe. Etyka określa nie tylko relację do Boga, ale także do człowieka i do siebie samego. Zachęta do pracowitości i skromności: „mądrym jest ten, kto potrafi siebie samego formować”.

2. Charakterystyczne aspekty.

Sposób argumentacji; nie ma proklamacji nakazów i zakazów, jest tylko przekaz doświadczeń i przekonań; jest to apel, który odnosi się do rozumu. Argumentacja jest oparta na konsekwencjach wypływających z danej czynności i odwołuje się bardziej do codziennego doświadczenia i zdrowego rozsądku niż do słów Jahwe. Celem etyki są wskazania do udanego, szczęśliwego, harmonijnego życia. Argumentacja przyczynowo-skutkowa ma lekkie zabarwienie utylitarne z małymi różnicami: kto działa etycznie w pozytywny sposób nie może osiągnąć niczego innego jak sukces (Ps 1); Bóg może być sprawcą kary (Prz 22,22nn); rachunek zysków i strat nie zawsze jest jednoznaczny (Syr 20,9).

3. Związek z objawieniem.

Etyka mądrościowa nie pochodzi tylko z objawienia, ale jej wskazania pochodzą również z empirycznego poznania. Nie jest ona jednak bez odniesienia do teologii. Jest włączona w świat wiary, bez odniesienia do Boga Przymierza, lecz do Boga Stworzyciela, który dał początek porządkowi rzeczy. Etos mądrościowy zajmuje się rozwiązywaniem problemów i przez to bliższy jest mentalności człowieka. Prorocy imponują, ale w codzienności myślimy o Księgach Mądrościowych. Boża wola jest wpisana w rzeczywistość ludzką.

ETYKA NOWEGO TESTAMENTU

Etyka Jezusa.

1. Kazanie na Górze.

Jest ono czymś większym niż moralność. W żadnym innym miejscu NT etyka nie jest tak skumulowana jak tutaj. Nowościami w Kazaniu są antytezy tzn. Jezus stawia nowe zobowiązania, które albo rozbijają stare, albo im zaprzeczają.

Elementy wspólne Ośmiu Błogosławieństw i Dekalogu:

• katalogi stwierdzeń dotyczą ludzkiego zachowania;

• związek między Bogiem i bliźnim;

Elementy rozbieżne powyższych:

• Dekalog wyraża żądania - Osiem Błogosławieństw wyrażają przez obietnicę zachętę do dobrego;

• Dekalog wyraża działania, których powinno się unikać - Błogosławieństwa wezwania sformułowane pozytywnie;

• Dekalog żąda czynu lub zaniechania czegoś - Błogosławieństwa nazywają rzeczy po imieniu i określają faktyczną sytuację;

• Dekalog chroni słabych przed niesprawiedliwością - Błogosławieństwa tematyzują problem słabych i pochwalają taką postawę;

• Dekalog przekazuje moralność rozumową i jasną do przyjęcia - Błogosławieństwa budzą zaskoczenie i prowokują.

Elementy kontynuacji dekalogu w Ośmiu Błogosławieństwach:

• w Błogosławieństwach jest silniejszy pozytywny akcent;

• podkreślenie działania łaski, która uprzedza wszystko;

• ontologiczny charakter - chodzi o nacisk na bycie, a nie na posiadanie;

• wskazują na losy Jezusa.

W liturgii Wschodniej Błogosławieństwa mają większe znaczenie niż w Zachodniej. Określa się je jako chrześcijański Dekalog i traktuje się je jako katalog moralności. Na Zachodzie większe znaczenie ma Dekalog.

Wspólne elementy Kazania na Górze i literatury żydowskiej:

• wiele sformułowań jest obecnych w nauczaniu rabinów;

• w Kazaniu dominują relacje do współbraci - tu podkreśla się bliźniego, a nie własną osobę;

• są nowe akcenty w starej treści.

• Interpretacja Kazania na Górze - historyczna.

• Błogosławieństwa zawierają żądania niemożliwe do spełnienia, aby pokazać człowiekowi jego niezdolność i potrzebę Bożego Miłosierdzia (jest to tzw. ideologia protestancka).

Krytyka: nie ma tego wyraźnie sformułowanego; Jezus nakazuje tak żyć - jest to więc możliwe

• Kazanie jest etyką postawy. Wymagane są nie konkretne czyny, ale nastawienia człowieka.

Krytyka: poszczególne czyny są też wymagane (Mt 7,21).

• Kazanie to rygorystyczna moralność ze względu na szybki koniec świata. Aby mówić o ważności Kazania, to trzeba jego interpretacji szukać w kontekście całej Ewangelii.

Krytyka: Kazanie to kontynuacja wypowiedzi o dalszym dziele stworzenia, jest ono elementem kształtującym w dziele udoskonalania świata stworzonego.

• Wezwania są aktualne po części. Jest to rada, polecenie dla dążących do doskonałości.

Krytyka: nie ma wskazówki wyraźnej, że odnosi się to do wąskiej elity.

• Kazanie należy zrozumieć dosłownie i w kontekście społeczno-politycznym.

Krytyka:

• uwaga odnosi się do redakcji historii tekstu; późniejsza kompozycja (Mt 6,25) mówi, że wezwanie odnosi się do wysłania uczniów z ewangelizacją, nie oznacza to jednak, że uczniowie nie mają wcale spożywać pokarmów;

• intencja ewangelisty: pokazuje on nowy etos, tj. jak należy i jak można żyć; ta możność wypływa z faktu zbawienia; adresatami Kazania są uczniowie jako Nowy Izrael, nie wiadomo jednak czy wezwania mają być zrealizowane w sensie absolutnym;

• Kazanie należy rozumieć w kontekście przykazania miłości bliźniego (Mt 7,12), które jest złączone z Prawem i Prorokami; wezwania Kazania są wyrażeniem nakazanej miłości i pokazują ducha miłości i jej treść.

3. Specyfika kazania na górze

• Treściowo istnieją tu paralele do prądu mądrościowego i do kultury żydowskiej; jest też nawiązanie do filozofii rzymskiej: „słońce wschodzi nad złymi i dobrymi” (Seneka)

• specyfika nie odnosi się do eschatologii, nurt ten nie jest mocno obecny, liczy się tu i teraz; jest pewne odniesienie do eschatologii; żydowska apokaliptyka łączy etykę i eschatologię

• nowe odniesienie do Jezusa Chrystusa; wezwania do złączenia się z Bogiem, który w Kazaniu na górze objawia się w sposób nieznany do tej pory

• pokazuje nową relację do Jezusa Chrystusa i do wkraczania do Królestwa Bożego

Cechy charakterystyczne etyki Jezusa

1. Wezwanie do nawrócenia

• początek eschatologii zbawienia ma polegać na metanoji (Mt 4,17)

• należy nie tylko odwrócić się od zła, ale także odrzucić niektóre zachowania uważane za usprawiedliwione

• nawrócenie widać w antytezach Kazania na górze

• Łk 9,59-62 - główny tekst do naśladowania

• odrzucenie prób samozabezpieczenia się (Mt 10,39)

• słowa przeciw bogactwu w kontekście myślenia o samowystarczalności

2. Przykazanie miłości człowieka

- JHS proegzystuje dla innych. Bon Hofer powiedział, że JHS jest człowiekiem dla innych. Proegzystencja ma ukoronowanie w śmierci na krzyżu.

- JHS głosi miłość do drugiego człowieka. Motyw miłości bliźniego ma charakter konstytutywny dla Jego etyki. JHS sprzeciwia się przez to indywidualizmowi.

JHS nie odnosi się do sumienia (J 15,12), ale do miłości. Miłość bliźniego jest najważniejsza i obejmuje wszystko (Mt 7,12). Miłość bliźniego jest związana ze zwróceniem się do Boga (Mt 22,37-40).

Wezwanie do naśladowania oznacza:

• życie z JHS w codzienności - dotyczy to pewnego kręgu ludzi

• podobieństwo życia ucznia do życia Jezusa (Mt 8,19-20) - uczeń według tradycji rabinistycznej decyduje się, aby naśladować rabina i czytać Torę. Tutaj JHS sam wzywa, a uczeń sam głosi Królestwo Boże.

Po śmierci JHS:

• naśladowanie dotyczy wszystkich (Łk 9,23); trudno zrozumieć, czy naśladowanie oznacza rezygnację z małżeństwa (Łk 14,26)

• u św. Jana naśladowanie oznacza wiarę; jest to droga zbawienia od ciemności do światła (J 8,12), natomiast u św. Pawła naśladowanie to bycie z JHS i w JHS (Rz 6) - cum et in Christo

• naśladowanie może oznaczać wezwanie do wewnętrznej postawy jak JHS, charakteryzującej się miłością, kenozą, posłuszeństwem i przykładem

Motyw krzyża

1. krzyż pokazuje zaangażowanie i oddanie aż do unicestwienia samego siebie

2. krzyż pokazuje, że zła nie wolno ignorować i że nie jest ono łatwe do pokonania

3. krzyż odpowiada na pytania dotyczące cierpienia

4. krzyż pozwala zrozumieć pytania o powody porażki

5. krzyż pokazuje prymat łaski

ETYKA CORPUS PAULINUM (wg św. Pawła i jego szkoły - 13 listów św. Pawła + Hbr)

1) 4 listy główne (Rz; 1, 2 Kor; Ga)

2) 4 listy więzienne (Ef; Flp; Kol; Flm)

3) 3 listy pasterskie (1, 2 Tm; Tt)

4) listy pozostałe (1, 2 Tes)

5) list do Hebrajczyków

Główne tematy etyki CP

1) wartość i obowiązywalność prawa

• pokazuje ukrytą relację między moralnością a zbawieniem

• ukazane jest tu pierwszeństwo Boskiego działania przed ludzkim

• ważność elementu etycznego - walka z gnozą

2) Właściwe relacje międzyludzkie

• odrzucenie zazdrości (1 Kor 3, 3-4)

• odrzucenie prób kłótni i sporów oraz morderstw (Rz 1, 29)

3) Właściwe relacje w obszarze etyki seksualnej (Rz 1,24-27)

• św. Paweł wymienia katalog wad (1 Kor 6,9-10)

4) Mało poruszone tematy

• niewolnictwo; ochrzczenie daje zrównanie niewolnikowi i Panu - jest to rewolucja Filemona, (1 Kor 7,21-24);

• relacje do władzy państwowej (Rz 13, 1-7)

5) Motywy realizacji wezwań moralnych

• wola Boża

• przykład JHS (Rz 15, 7)

• przykład św. Pawła (Flp 4, 9)

• eschatologiczne działanie Boga w JHS (eschatologia paradoksalna); jest to eschatologia „już” (od przyjścia JHS do teraz) i „jeszcze nie” (od teraz do powtórnego przyjścia JHS); jesteśmy dziećmi Bożymi, ale nie wiemy do końca kim będziemy

Specyfika Corpus Paulinum.

1. związek św. Pawła ze szkołą stoicką oraz paralele do apokaliptyki żydowskiej.

2. JHS jest centrum eschatologicznych wydarzeń; eschatologia teraźniejsza pokazuje świat w lepszym świetle i odróżnia się od żydowskiej apokaliptyki.

3. zrelatywizowanie teraźniejszości w odniesieniu do eschatologii (1Kor 7,29-31), sic transit, gloria mundi - przemija postać tego świata.

4. Św. Paweł odrzuca w JHS spirytualizm charakterystyczny dla gnozy, która nie przejmowała się światem ziemskim; nie bierze ona świata w poważny sposób. Świat dla św. Pawła jest pełen niedoskonałości, ale jest stworzony przez Boga.

TRADYCJA KOŚCIOŁA - źródło pierwszorzędne dla teologii moralnej.

Tradycja - traditio, tradere - przekaz, przekazywanie zwyczajów. W szerszym ujęciu oznacza każdy przekaz Objawienia (pisemny lub ustny), w węższym jest to konkretne życie Kościoła i konkretne formy realizacji tego życia (świadectwo, służba). Wyróżnia się:

1. tradycję apostolską (Boska, związana z Apostołami) jest nieomylna; jest w obszarze obyczajów i wiary wolna od błędów.

2. tradycję poapostolską - powstała później w Kościele.

Obydwie tradycje przenikają się wzajemnie. Coś może być w zgodzie z Ewangelią, ale nie jest to automatycznie tradycją poapostolską.

Tradycja ma duże znaczenie dla teologii moralnej. Prawdziwa tradycja to przeżyte i praktykowane chrześcijaństwo. Wyraża się w pismach Ojców Kościoła, kulcie życia chrześcijan i świętych. Życie według Ewangelii to przedmiot badań teologii moralnej i tradycji.

Relacje między tradycją, a Biblią (sola scriptura).

Podkreśla się samodzielność Tradycji. Często traktuje się Biblię i Tradycję jako przeciwników. Obecnie elementy Biblii potwierdzone przez interpretację Tradycji mają wielkie znaczenie. Według Vaticanum II, Tradycja i Biblia należą do siebie. Przeżyta tradycja została zapisana w postaci Słowa Bożego NT. Biblia pomaga zrozumieć Tradycję i zweryfikować jej treści.

KOŚCIÓŁ - źródło pierwszorzędne dla teologii moralnej.

W teologii moralalnej pyta się o władzę Kościoła w decydowaniu o sprawach moralnych i o granicę tej władzy. Kościół jako całość ma pieczę nad Objawieniem. Trzeba wyróżnić tu papieża, który wraz z kolegium biskupów sprawuje szczególną pieczę nad Objawieniem. Ta piecza to nie tylko nauka, ale i naśladowanie Chrystusa (LG 12). Św. Lud Boży ma udział w proroczej funkcji JHS, szerząc o Nim żywe świadectwo.

Dwie rzeczywistości w pieczy nad Objawieniem:

• zmysł wiary - sensus fidei (LG 12), Kościół jako całość ujawnia całkowitą zgodność w sprawach wiary

• consensus wiary - consensus fidei, jest intensywną i wspólnotową formą sensu wiary, jest nieomylny, ujawnia swą powszechną zgodność wiary

Elementy do consensusu wiary:

1. rzeczywista większość;

1. reprezentantami muszą być wszyscy członkowie Kościoła;

1. wszyscy, ale na różny sposób;

1. ma nadprzyrodzony charakter;

1. jest dynamiczny (rozwija się);

Nie ma consensusu wiary, gdy tylko katolicy danego kraju, czy kontynentu uważają coś za słuszne; musi to być cały Kościół. Może się też tak zdarzyć, że consensus jest w trakcie rozwoju. Nie ma consensusu, gdy mamy do czynienia z panującą opinią, a nie przekonaniem.

URZĄD NAUCZYCIELSKI KOŚCIOŁA

UNK - to służba Kościołowi i światu. JHS udzielił mu władzy nadprzyrodzonej (władza głoszenia prawd wiary i życia chrześcijańskiego pochodząca z Objawienia Bożego), której nie posiadają teologowie. Jest to różnica, a nie przeciwieństwo. UNK to biskupi w łączności z papieżem.

Formy działania Magisterium:

1. działanie nadzwyczajne - Sobór z papieżem lub sam papież przy nauczaniu definitywnym (ex cathedra)

- ostatni dogmat ogłoszono w 1950r. (o Wniebowzięciu NMP), SW II nie ogłosił żadnego dogmatu

b) działanie zwyczajne (może powtarzać dogmaty) - papież i biskupi w specjalnej służbie proroczej (nauczającej) dotyczącej wiary i moralności; natomiast prywatne wypowiedzi biskupów (wykłady, dyskusje), nie są nauczaniem zwyczajnym, lecz prywatnym.

Stopień obowiązywalności UNK:

1) nauczanie definitywne - ex cathedra - jest to nauczanie dogmatyczne, trzeba mu okazać posłuszeństwo wiary

• apostata - wyrzeka się nauki Kościoła

• heretyk - głosi naukę niezgodną z nauką Kościoła, mówiąc że to jego nauka jest nauką Kościoła

• schizmatyk - zrywa więź z Kościołem

2) nauczanie autentyczne - każde nauczanie biskupa i papieża (encykliki, listy, dekrety) dotyczące wiary i moralności nie mające charakteru dogmatu; trzeba odpowiedzieć na nie posłuszeństwem woli i rozumu, działać zgodnie z myślą i wolą zawartą w dokumencie, zachować sposób jej wyrażania (ostry lub łagodny); występowanie przeciw posłuszeństwu jest obwarowane grzechem ciężkim

Rady w przypadku niezgodności z nauczaniem autentycznym a własnym przekonaniem:

- trzeba pomóc człowiekowi rozpoznać naukę i fundamenty UNK;

- należy przeprowadzić kontrolę własnych argumentów, która nie może bazować na opinii większości ani traktować swojego nauczania jako definitywne;

- decyzja podejmowana przez człowieka jest zawsze podejmowana przed Bogiem.

PRZEDMIOT TEOLOGII MORALNEJ - źródło drugorzędne

Przedmiot ten wypływa z tradycji teologii moralnej. Moraliści powinni korzystać z pracy innych epok i moralistów współcześnie żyjących w danej epoce.

Relacje między UNK a teologią moralną.

• elementy wspólne to służba wierze i życie z wiary

• różnice:

UNK chroni przed błędami, ogłasza prawdy na mocy udzielonej mu władzy UNK bazuje na władzy udzielonej mu przez JHS, korzysta z argumentów tez

Teologia moralna zmierza do wniknięcia w te prawdy i próbuje je głębiej poznać moraliści nie są równym partnerem dla UNK gdyż podlegają mu jak inni wierzący bazuje na argumentach

Napięcia między UNK a teologią moralną wynikają z tego, że teologii moralnej nie uznaje się jako nauki wiary, ale jako poznanie rozumowe.

POZNANIE ROZUMOWE - źródło drugorzędne teologii moralnej

Rozum ma duże znaczenie, jest w stanie rozpoznać naturalną moralność; w stosunku do objawienia jest on drugorzędny.

Poglądy dotyczące rozumu na przestrzeni wieków:

Dwie tendencje skrajne:

- niektórzy przeceniali rozum, uznając go za jedyne źródło poznania moralności naturalnej i płynącej z objawienia

- w protestantyzmie nie doceniano rozumu (Luter); Barth mówi, że to bezczelność, że na podstawie etyki naturalnej rozpoznaje się, co jest dobre, a co złe, widzi w etyce grzech

Poglądy dotyczące rozumu we współczesnej teologii moralnej.

Zwolennicy autonomii moralnej chcą poznanie rozumowe postawić na pierwszym miejscu; mówią o dwóch rzeczywistościach:

- heilsethos - zbawczy etos - łączność człowieka z Bogiem

- weltethos - etos świata - związek świata z Bogiem, współżycie ludzkie, jest tu relacja między ludźmi.

Według nich treść chrześcijańskiej moralności jest ogólnoludzka, dlatego moralna świadomość pochodzi z ludzkiego rozumu. weltethos nie podlega Kościołowi i objawieniu. Kościół i objawienie maja rolę stymulującą (motywacyjną), a nie rozstrzygającą.

Krytyka - rozdział na hailsethos i weltethos prowadzi do rozłamu jedności chrześcijańskiego życia. W ST doszło do połączenia dwóch tablic dekalogu. W NT jest łączność między prawem miłości a dekalogiem. Pojmowanie, że Objawienie ma charakter motywacyjny (stymulacyjny) jest czymś błędnym. Stymulacja i motywacja winny być treścią. Objawienie ma charakter krytyczny więc trudno o krytykę bez patrzenia na treść. Zwolennicy powołują się na św. Tomasza - nic nie należy nakładać na człowieka, co by wykraczało poza przykazania odkryte przez rozum. Św. Tomasz mówi, że człowiek na skutek grzechu pierworodnego nie może rozpoznać prawa moralnego, ponieważ może błędnie myśleć. Dlatego przez Objawienie Bóg przypomina to prawo moralne i je potwierdza. Właściwa droga nie polega na przecenianiu i na niedocenianiu rozumu. Etyka filozoficzna jest ważnym stopniem, dla teologii moralnej jednak głównym źródłem jest Objawienie.

DOŚWIADCZENIE - źródło drugorzędne teologii moralnej.

Objawienie ma związek z doświadczeniem (Gaudium et spes 46). Doświadczenie to intensywny kontakt z rzeczywistością, która egzystencjalnie dotyka człowieka. Kontakt ten jest jednorazowy lub intensywny; duchowy lub cielesny.

Przedmiotem doświadczenia moralnego jest prawda lub piękno moralnej wartości lub normy. Doświadczenie wartości moralnych następuje przez praktyczny rozum i sumienie. Człowiek doświadcza głębokiego piękna, decydując się na zachowanie zasad moralnych. To doświadczenie daje człowiekowi możliwość rozwoju i odkrywania cnót moralnych. Doświadczenie nie jest ani pierwszorzędnym, ani samodzielnym źródłem ludzkiego poznania, choć jest ono niewątpliwie ważne w przypadku egzystencji człowieka. Prawdziwy chrześcijanin będzie inaczej doświadczał cierpienia niż inny człowiek. Doświadczenie mierzy się według obiektywnych kryteriów. Doświadczenie może mieć charakter wspólnotowy lub epokowy, a nie tylko jednostkowy.

PRAWO MORALNE

Podział prawa moralnego:




1. Dobro i zło, moralnie właściwie i niewłaściwie (fałszywie).

Ten drugi podział jest widoczny w dzisiejszym świecie. Jest on wstępnym etapem do rozpoznawania dobra i zła. Należy obecnie docenić wartość tego podziału i wskazać niedoskonałość: raczej pyta się o dobro i zło przyjaźni, a nie czy przyjaźń jest właściwa czy fałszywa. Jest to, więc spojrzenie relatywne (zmienne).

2. Obiektywne dobro - istnieje coś takiego, co jest obiektywne i niezależne od subiektywnego zaangażowania; musi nastąpić jednak jakieś działanie, jakiś wybór człowieka (zaangażowanie woli), a ponieważ wybiera człowiek, więc obiektywność często artykułuje się przez subiektywność. Coś może być samo w sobie dobre lub złe (intrinsece bonum lub intinsece malum). Mówienie o dobru i złu odnosi się tylko do człowieka. Strona obiektywna musi być złączona ze stroną subiektywną człowieka. Gdy się to pogodzi to istnieje sytuacja idealna. Jednak jakieś napięcie pomiędzy nimi istnieje.

3. Prawo naturalne - to zagadnienie było obecne w całej historii teologii moralnej (zwłaszcza w kulturze zachodniej); źródła jego leżą w filozofii antycznej; najlepszy rozwój nastąpił w oświeceniu; prawo naturalne jest określone jako moralne prawo naturalne; ma charakter postulacyjny, a nie tylko opisowy.

Historia myśli o prawie naturalnym.

1. starożytność

Pierwsze wzmianki są u greckich sofistów w V i IV w. p.n.e. jako próba redukcji, a nie pogłębiania tego, co było uważane za ważne. Początek prawa naturalnego to zauważenie różnic między prawami państw, miast. Przez przemieszczanie się ludzi zastanawiano się, dlaczego są różne prawa. Sofiści wyróżniają dwa rodzaje prawa:

- thesis - prawo ustanowione przez ludzi; prawo to nie jest wieczne ani ogólnie obowiązujące, nie musi się go przestrzegać; jest rzeczą wskazaną, aby nie dać się złapać na jego przekraczaniu

- physis - prawa dane przez naturę lub z natury obowiązujące wszystkich i wszędzie, ich przekroczenie jest zawsze złem, jeśli nawet nas nie schwytano.

Antyfon z Aten (grecki sofista) powiedział: “zło nie wywodzi się tylko z przekonania czy mniemania, ale może zostać odkryte poprzez prawdę”. Istnieją zobowiązania, które istnieją przed pozytywnym prawem i nie mogą być zamienione przez żadną instancję.

Sofiści rezygnują z pozytywnego prawa. Redukują je do prawa karnego. Rezygnują z moralności. Platon i Arystoteles wypowiadają się przeciw relatywizacji prawa naturalnego. Arystoteles stosuje podział sofistów. Mówi w innych kategoriach dikaion phisicon tzn. sprawiedliwy z natury i dikaion nomicon tzn. sprawiedliwy z prawa.

Stoicy stosowali zasadę: “vivere secundum naturam” - działać z prawem natury jest czymś dobrym. W naturze można odnaleźć wszystko, co człowiek powinien czynić. Jako naturę rozumie się ludzką physis - organizm i wszystko, co się w nim odbywa. Biologiczne dane człowieka wskazują na to, co należy czynić, a czego unikać. Epiklet: mężczyzna nie powinien się golić, gdyż z natury rośnie mu broda. Stoicy rozumieli naturę nie tylko w sensie materialistycznym, lecz przyjmowali istnienie boskiego logosu, który przenika naturę i ludzki rozum. Wierzono w panteizm i teizm: panteizm - logos jest wszędzie i jest schwytany w świecie; teizm - logos przenika naturę i rozum.

2. Patrystyka

Ojcowie widzą w naturze i rozumie źródła prawa moralnego. Podobnie jak stoicy uważają, że natura jest tym, co jest dane w przyrodzie lub w organizmie. Tertulian zabraniał noszenia kolorowych ubrań, gdyż nie ma kolorowych owiec. To Stwórca stworzył naturę i porządek. Działanie przeciw niemu jest perwersją (przeciw panteizmowi). Ojcowie przyjęli teorię o prawie naturalnym stoików, bo wypełniła lukę niewyjaśnioną przez Biblię i uzasadniała to, czego nie można w niej wytłumaczyć. Tłumaczyła, dlaczego poganie, nie znając Pisma, mają bardzo wartościowe etyczne poglądy i znają przykazania, choć nie czytali Biblii.

3. Średniowiecze

Średniowiecze przejęło od stoików ius gentium - prawo narodów, prawo wykraczające poza prawo rzymskie; obowiązywało ono wszystkich ludzi. Regulowało relacje między nimi.

4. Scholastyka

Św. Tomasz najwięcej napisał o prawie naturalnym. Nie był to systematyczny wykład. Są 3 grupy rozumienia prawa naturalnego:

• prawo naturalne rozumiane jako prawo rozumu - ze względu na początek, który widzi w “lex aeterna in neute Divina” (w rozumie boskim); prawo rozumu jest koncepcją świata chcianą i zapoczątkowaną przez Boga oraz jego opatrzność; plan dotyczy wszystkich stworzeń w różnoraki sposób zgodnie z ich naturami; stworzeniom bez rozumu odpowiadała wersja pasywna; człowiek kieruje się sam w łączności z Bogiem - to kierowanie się polega na prawie naturalnym bazującym na ludzkiej naturze, które ma swoje fundamenty w rozumie

• prawo naturalne jest czymś większym niż prawo rozumu; jest koniecznym, jest nie jako przesłanką prawa rozumowego; tak rozumiane prawo naturalne - to wszystkie tendencje i skłonności w człowieku; elementy prawa naturalnego widziane przez skłonności i tendencje w człowieku (dążenie do samozachowania, do zachowania gatunku, do poznania)

• prawo naturalne oparte na przykładach św. Tomasz uważa, że np. księża powinni płacić dziesięcinę; zuchwałość na podstawie prawa naturalnego jest moralnie zła; w etyce seksualnej mówi o grzechu przeciw naturze; koncepcja Tomasza składa się z wielu wyobrażeń, nie ma całościowej struktury

Dalszy rozwój scholastyki - Franciszkanie sprzeciwili się tzw. woluntaryzmowi (dobro i zło zależy od woli Boga); sprzeciwiano się takiemu twierdzeniu, bo ukazuje Boga jako samowolnego władcę i mówi o bezwzględnym posłuszeństwie Bogu. Nie byłoby wtedy wolnego działania człowieka. Rozwija się dalej koncepcja prawa naturalnego z określeniem prawa natury, którą rozumie się jako:

• metafizyczną strukturę człowieka, to, co go konstytuuje

• struktura ludzkiego czynu; cel wewnętrzny czynności, który powinien być realizowany, lub nie powinno się go zmieniać

5. późne średniowiecze i oświecenie

• prawo naturalne to prawo rozumowe; naturalne jest to, co jest zdroworozsądkowe

• próbuje się rozwinąć myśl ius gentium - prawo narodów

• szerzy się racjonalizm metodą dedukcyjną (od ogółu do szczegółu)

• wyciąga się wnioski, które z natury są absurdalne (zakaz oświetlania miasta, gdyż noc z natury jest ciemna)

• podkreślona jest niezmienialność prawa naturalnego, na podstawie silnego racjonalizmu

• prawo naturalne zaczyna obejmować coraz więcej dziedzin (nawet prawo państwowe, celne i inne)

• oddzielenie prawa naturalnego od jego boskiego Stwórcy; rozum i natura są samodzielne (ateizacja prawa naturalnego)

Mimo tych przesadzonych poglądów, właśnie z tego prawa naturalnego zrodziły się prawa człowieka (w nowożytności).

6. XIX i XX w. - upadek idei o prawie naturalnym; ataki pojawiły się ze strony pozytywizmu i historycyzmu oraz wewnątrz teologii

Teologiczne pojęcie prawa naturalnego.

Tradycyjna koncepcja neoscholastyczna:

Według niej koncepcja prawa naturalnego obok Biblii jest źródłem etyki. Czego nie ma w Biblii należy argumentować prawem naturalnym. Prawo naturalne to normy, które wypływają z istnienia człowieka i świata; są one odczytywane przez rozum. Mamy więc do czynienia z prawem rozumu i natury. Rozum odczytuje i potwierdza w odróżnieniu od nadprzyrodzonego poznania wiary. Nie chodzi o naturę jako taką, mającą wiele defektów, ze względu na cele, które się w niej znajdują.

Elementy prawa naturalnego:

• najbardziej podstawowe principia moralne (złota reguła, dekalog) - należy czynić dobrze dla wszystkich

• pochodzenie bezpośrednie - nakazy i zakazy (np. zakaz rozwodów, eutanazji); są na tyle poważne, jasno wypływające z principiów, że nie można zakładać, że sprawca był niezawinionym ignorantem

• pochodzenie pośrednie - normy, których nie można bezpośrednio wyprowadzić lub argumentować z principiów moralnych (np. samobójstwo, spadek)

Podkreśla się niezmienialność prawa naturalnego. To, co jest prawem naturalnym, jest właściwe i ważne. Pojawiają się elementy respektowania historyczności. Konkretne sytuacje mogą zmienić prawo moralne. Wydaje się, że osiągnięto dobre narzędzie, aby argumentować zagadnienie moralne.

Znaki zapytania w prawie naturalnym:

• czy prawo naturalne nie zaciemnia etyki, czy nie lepiej odwołać się do Biblii? (dekret o formacji kapłańskiej nr 16 - Biblia ma być duszą teologii)

• czy prawo naturalne uwzględnia historyczność? - doświadczenie wskazuje, na coś innego np. nie można stosować zasady “cuius regio, eius religio” i argumentować prawa naturalnego

• co jest naturą danej rzeczy?; czy łatwo jest ją rozpoznać? - np. kobieta z natury jest kimś gorszym, jest to efekt społecznego myślenia

• o ile natura może stać się normą, to z istoty metafizyki, wynika powinność, a nie z natury; jest to błąd naturalistyczny - z natury nie można wyciągnąć powinności, dopiero z istoty natury można to uczynić

Próby odnowy tradycyjnej koncepcji prawa naturalnego:

1. Uwzględnienie historyczności - np. J. David uważa, że istenieją normy prawa naturalnego, które są zmienne. Ten fakt udawania przez rozróżnienia: natura istoty (niezmienna) i natura realna (zmienna). W całości przyjmuje, że do natury zalicza się zmienne elementy. Do elementów niezmiennych zalicza mały obszar moralności np. prawo do życia, wolności. David za mało interesuje się aspektem niezmiennym w prawie naturalnym, który by je jednoczył.

2. Biblia o prawie naturalnym.

Teologia katolicka uważa, że Biblia wskazuje na istnienie prawa naturalnego. Protestanci uważają inaczej, gdyż natura jest zepsuta; według nich, nie jest w stanie odczytać, co jest dobre, a co złe. Tradycja katolicka wyróżnia takie teksty na istnienie prawa naturalnego:

- Łk 12,57 Żydzi wiedzą, co jest dobre i złe z Prawa ST; trudno jest ten tekst zaliczyć do miejsca klasycznego (locus classicuc) na istnienie prawa naturalnego.

- 1 Kor 11,14-15 tu natura jako taka jest wspomniana drugorzędnie i nie w sensie prawa natur.

- Rz 2,14-16 ten tekst przyjęła patrystyka jako przykład istnienia prawa naturalnego; św. Paweł używa słowa physis nie w rozumieniu filozofii stoickiej, ale popularnym, powszechnym rozumieniu natury; kontekst wskazuje na to, że wszyscy zgrzeszyli, Żydzi i poganie, wszyscy są skazani na miłosierdzie Boże; św. Paweł identyfikuje rozpoznane prawo z prawem Tory, która jest zredukowana do najważniejszych rzeczy; św. Paweł mniej mówi o prawie naturalnym niż późniejsza Tradycja, nie mówi on o metafizycznej naturze, powinności bowiem wypływają z faktu istnienia człowieka i świata; potwierdza, że człowiek ma naturalną zdolność do rozpoznawania zadań etycznych; w tej koncepcji ważne są elementy etyki mądrościowej; Bóg stworzył świat, dając mu porządek, a człowiek rozpoznawszy go musi się podporządkować; w etyce mądrościowej występuje zasada połączenia działania i powodzenia - jeśli działasz dobrze, to ci się powodzi, jeśli się nie podporządkujesz będzie problem; ta cała myśl pochodzi z myślenia o egipskim porządku świata - mahaad - jest to siła, której są też podporządkowani bogowie; w tradycji chrześcijańskiej porządek pochodzi jednak od Boga, nie jest ponad Bogiem (Mdr 11, 20); koncepcja prawa naturalnego nie jest koncepcją ściśle biblijną, ale w Biblii są jej elementy.

PRAWO STANOWIONE (POZYTYWNE)

1. Prawo boskie:

1. prawo wieczne

Aby określić prawo wieczne korzystano z nauki o ideach św. Augustyna lub od stoików przyjmuje się pojęcia logos i rozum. Prawo wieczne to odwieczny plan Boga wobec stworzeń, by w nich pokazać obraz Jezusa Chrystusa i dać im udział w pełni JHS. Realizacja planu Bożego to realizacja prawa wiecznego (Ef 1,3-14). W chrześcijaństwie prawo wieczne opiera się na fakcie stworzenia świata przez Boga i nadprzyrodzonym porządku zbawienia. Św. Tomasz widzi tu element soteriologiczny i chrystologiczny. Według filozofii prawo wieczne to poznanie i wola Boża. Prawo jest więc identyczne z Bogiem. Człowiek najbardziej aktywny ze wszystkich stworzeń ma udział w prawie wiecznym przez rozum i wolną wolę. Jako prowadzony ma się sam kierować, jako kierowany ma się prowadzić. Prawo wieczne jest identyczne z Bogiem, który jest początkiem i przyczyną. Człowiek uczestniczy w tym prawie w sposób pasywny (dążenia) i aktywny (rozum praktyczny).

2. prawo łaski

Jest ono najwyższym i najbardziej doskonałym prawem moralnym. Przez nie człowiek bierze udział najbardziej aktywnie w działaniu łaski Bożej. To prawo łaski wywodzi się od Ducha Św. i jego mocy. Św. Tomasz mówi o prawie moralnym - rozpoczyna prawem naturalnym, a kończy prawem łaski. Prawo łaski jest już zawarte w ST (Jr 31,33-34; Ez 36,26-27). W NT prawem łaski jest Jezus Chrystus. Św. Tomasz mówi o prawie łaski w trzech wymiarach:

• prawo łaski to Duch Św.

• wszelkie działanie spowodowane przez Ducha św. - prawo wiary, nadziei i miłości

• prawo Ewangelii, nowe w odróżnieniu do ST.

Prawo łaski jest nie tylko prawem słowa, ale i bytu poprzez łaskę zbawczą i charyzmaty (KK 41). Prawo łaski i inne prawa moralne są połączonymi naczyniami, które się wzajemnie uzupełniają. Nie można uciekać od autorytetu Kościoła. Prawo łaski nie jest prywatnym związkiem z Bogiem. Bez prawa łaski wszelkie inne prawo zabija, nawet litera Ewangelii ( św. Tomasza).

2. Prawo ludzkie

1. kościelne

Prawo ludzkie może wyrażać nakazy lub zakazy, potwierdzając prawo naturalne lub też wydawać ustawy, które nie wynikają z prawa naturalnego. Nie mogą jednakże temu prawu zaprzeczać. Prawo ludzkie poprzez to, że zawiera elementy moralne jest złączone z prawem Boskim. Jest różne od prawa Boskiego ze względu na pracodawcę. Prawo Boskie zwraca uwagę na wewnętrzny czyn i wewnętrzną postawę, prawo ludzkie natomiast na zewnętrzny czyn (widzi człowieka w ogromnym wymiarze).

Warunki, aby prawo ludzkie było prawem Boskim:

• musi być skierowane ku dobru

• musi być sprawiedliwe (prawa i obowiązki muszą być sprawiedliwie przydzielone)

• musi być służebne (wobec dobra wspólnego)

• musi być możliwe do spełnienia.

Relacje między prawem ludzkim i prawem Boskim:

• prawo ludzkie potwierdza prawo Boskie, może je bardziej wyakcentować i dołożyć sankcje np. zakaz aborcji jest wyakcentowany w KDK 27; 51 i obłożony ekskomuniką KPK § 398

• prawo ludzkie może określać prawo Boskie ze względu na istniejące okoliczności np. Pismo św. i Tradycja wzywają człowieka do pokuty i wyrzeczenia; prawo kościelne może to uregulować KPK § 1249-1253

• problem podatków do wspierania dobra wspólnego; państwo może określić podatki

• prawo ludzkie może ustanawiać w sposób wolny pewne ustawy, ale nie może się przeciwstawiać prawu Bożemu np. praca w dniach poza niedzielą

• im bardziej prawo ludzkie ma charakter czasowy, tym bardziej jest ono zmienne, zmiany należy przy konsultacji społecznej przez referendum.

2. państwowe

W dobie pluralizmu istnieją problemy między instancjami ustawodawczymi a sumieniem poszczególnych osób. Celem państwa i jego praw jest dobro wspólne, czyli zapewnienie człowiekowi możliwości rozwoju - równość szans. Do możliwości rozwoju włącza się potrzebę realizacji wyższych celów życia - element moralny. Dobro wspólne i obszar moralny nie są ze sobą identyczne, jednakże obywatel jest moralnie zobowiązany przyjąć inicjatywę dobra wspólnego. Ludzie powinni kierować się zasadami prawa naturalnego (przypomina o tym UNK). Państwo nie może kierować się całkowicie prawem naturalnym, gdyż nie jest moralną instytucją wychowawczą. Prawo moralne jest ważniejsze niż prawo państwowe. Wielu obywateli myśli, że jeśli państwo czegoś nie zabrania, to jest to dozwolone. Państwo nie musi za wszystko karać, ale nie znaczy to, że jest to moralnie dozwolone. Jeśli mamy do czynienia ze złem większym i mniejszym, to powinniśmy wybrać mniejsze, ale przede wszystkim mamy przeciwstawiać się wszelkiemu złu. Wybiera się mniejsze zło po to, by nie doprowadzić do większego zła. Nie można kierować się złem, by osiągnąć dobro. Zawsze należy wybierać dobro.

Różnica jest, gdy państwo na coś zezwala, a gdy coś nakazuje. Często w historii nakazy państwa wymagały od chrześcijan ofiary życia.

1

2

qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnm

---