Temat: Profilaktyka chorób reumatycznych.

Łamanie i strzykanie w kościach, rwanie na niepogodę, lumbago, podagra, wypadanie dysku lub tzw. gościec to tylko niektóre z popularnych określeń używanych na co dzień przez osoby borykające się z bólami kości i stawów. Potoczną nazwą jest również reumatyzm, który jest określeniem bardzo ogólnym, dotyczącym wielu różnych schorzeń. Z fachowego punktu widzenia istnieją natomiast choroby reumatyczne. Nie jest to zatem jedna choroba, lecz kilka należących do tej grupy, są to różnego rodzaju przewlekłe dolegliwości stawów (ból, sztywność, upośledzenie ich ruchomości, wysięgi, obrzęki), a także otaczających mięśni i kości.

Reumatyzm jest dziś bardzo popularną chorobą, gdyż jak dowodzi praktyka lekarska choroby reumatyczne plasują się na drugim miejscu, tuż za chorobami serca i krwioobiegu. Bóle kostno-stawowe dotyczą co trzeciego Polaka i są najczęstszą przyczyną naszych wizyt u lekarza. Wbrew temu, co się powszechnie sądzi, choroby reumatyczne, bo o nich mowa, dotykają ludzi w różnym wieku, nie tylko seniorów. Co prawda, u starszych osób występują one częściej, co jest związane z procesem starzenia się, ale wiele z nich ujawnia się już w dzieciństwie. Niektóre choroby są częstsze u kobiet, inne u mężczyzn. Niektóre występują powszechnie (np. choroba zwyrodnieniowa stawów i kręgosłupa), inne znacznie częściej tylko w określonych grupach osób (np. zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa).

Choroby reumatyczne są różne i w różnorodny sposób objawiają się u poszczególnych osób. Każdy człowiek choruje w sposób tylko jemu właściwy, każdy inaczej odczuwa chorobę i problemy z nią związane, inaczej stara się z nią walczyć, inaczej reaguje na leczenie. Nawet jeśli objawy u kilku chorych są podobne, ich odczuwanie przez każdego z nich jest całkowicie inne. Do objawów schorzeń reumatycznych zaliczamy:

• sztywność poranna - trwająca codziennie ok. (min.) 1 godz.

• ból, obrzęk, ocieplenie, zaczerwienienie stawów- zwłaszcza dłoni

• obrzęk stawów w kilku miejscach

• guzki podskórne.

Obecnie medycyna wyróżnia aż ponad 200 różnych chorób reumatycznych, najogólniej wyróżnia się:

Do chorób o typie zapalnym należą między innymi:

• Reumatoidalne zapalenie stawów (popularnie nazywane gośćcem postępującym)

• Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa

• Łuszczycowe zapalenie stawów

• Gorączka reumatyczna

• Kolagenozy (toczeń rumieniowaty układowy, twardzina układowa i inne).

Do niezapalnych chorób reumatycznych należą:

• choroba zwyrodnieniowa stawów dotycząca głównie kręgosłupa, stawów biodrowych i kolanowych

• osteoporoza.

W przypadku większości z tych chorób, nieznana jest przyczyna ich powstania. W wielu dominującą rolę odgrywają procesy autoimmunologiczne - takie, w których organizm niszczy swoje własne komórki.

Innymi przyczynami mogą być:

• stany zapalne (np. paciorkowcowe infekcje gardła, częste przeziębienia, próchnica i choroby przyzębia, przewlekłe stany zapalne układu moczowego)

• zakażenie bakteryjne (czerwonka, yersina lub borelioza)

• urazy (np. sportowe)

• praca fizyczna ponad siły nadwerężająca stawy

• warunki życia (długo utrzymujące się napięcie psychiczne, zbyt duże obciążenie stawów)

• skłonności dziedziczne.

Profilaktyka chorób reumatycznych jest pod każdym względem lepsza niż leczenie. Z tego powodu należy przede wszystkim wystrzegać się czynników ryzyka, tzn.:

• dbać o utrzymanie należnej masy ciała (każdy dodatkowy kilogram to większa praca dla naszych stawów)

• ograniczyć nałogi palenia, nadużywania alkoholu, kawy

• dbać, by nadmiernie nie obciążać stawów, szczególnie kolanowych, biodrowych, (unikanie niepotrzebnego noszenia ciężarów)

• należy kontrolować ruchy kręgosłupa - najmniej szkodliwe dla kręgosłupa są obciążenia działające w osi pionowej

• ograniczyć spożycie węglowodanów prostych i kwasów tłuszczowych z rodzaju omega 6, które zaostrzają przebieg procesów zapalnych

• wzbogacić dietę w: sole wapnia, fosforany, magnez, witaminę D

• uprawiać umiarkowane sporty - wysiłek jednak musi być systematyczny

• starannie leczyć wszelkie infekcje wirusowe, bakteryjne i inne przebiegające z dolegliwościami ze strony narządów ruchu

• nosić odpowiednie, wygodne obuwie, bieliznę bawełnianą i odzież z włókien naturalnych

• starannie leczyć uszkodzenia narządu ruchu, spowodowane urazem

• badania krwi - kontrola OB.

• rentgen tych części ciała, w których pojawił się ból

• konsultacja lekarska: ortopedyczna, chirurgiczna, neurologiczna i okulistyczna.

Prawidłowe postawy podczas codziennych zajęć:

1. 
   Taką pozycję należy przyjmować jak najczęściej w trakcie pracy siedzącej - w biurze, przy biurku, przy prowadzeniu samochodu.
   

2. Podnoszenie ciężaru powinno odbywać się z pozycji przysiadu.

3. 
   wszelkie prace wymagające schylania np. - zamiatanie, odkurzanie, grabienie ścieżki, kopanie - należy wykonywać w możliwie najbardziej wyprostowanej pozycji (jeśli rączki urządzenia są za krótkie, należy je przedłużyć).
   
   

4. Podnoszenie z pozycji leżącej powinno przebiegać następująco: a) przekręcenie na bok b) opuszczenie nóg c) podnoszenie do pionu, przy podparciu wolna ręką. Kładzenie się na wznak powinno odbywać się w kolejności odwrotnej.

5. W przypadku wystąpienia nagłego, silnego bólu krzyża należy przyjąć pozycję leżącą, z nogami podniesionymi do góry, zgiętymi w kolanach pod kątem prostym i opartymi o krzesło lub brzeg łóżka.

WYBRANE CHOROBY REUMATYCZNE:

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) - w tej chorobie przewlekły proces zapalny jest czynnikiem uszkadzającym stawy. Jest ona chorobą pojawiającą się u osób z predyspozycją genetyczną, chorują na nią znacznie częściej kobiety niż mężczyźni. Szczyt zachorowań przypada na okres od 30 do 60 roku życia. Choroba rozpoczyna się bólem i obrzękiem jednego, rzadziej kilku stawów. Najczęściej zajęte są stawy rąk, kolanowe i stawy śródstopia. Na początku dolegliwości dotyczyć mogą tylko jednego stawu. Po kilku tygodniach zapalenie stawów przybiera postać symetryczną (stawy obu stron ciała). Na początku trwania choroby często występują stany podgorączkowe, chory ma poczucie ogólnego zmęczenia, traci apetyt. Ręce należą do części anatomicznych układu ruchu, w których zmiany są najbardziej charakterystyczne. Choroba ta przebiega zwykle z okresami zaostrzeń i remisji (wycofania się objawów). Przewlekły postępujący proces zapalny błony maziowej, wypełniającej wewnętrzną część stawu, doprowadza do zniszczenia stawów i tkanek stawowych.

Pierwszymi sygnałami są:

• zmęczenie

• bóle mięśni i stawów

• niekiedy zmniejszony apetyt

• stany podgorączkowe.

W początkowym okresie choroba obejmuje zwykle stawy nadgarstkowe i stawy drobne rąk i nóg. Pojawia się tzw. sztywność poranna stawów i mięśni (utrzymująca się ponad 60 min). Chorzy mogą też odczuwać w godzinach nocnych mrowienie i drętwienie pierwszych trzech palców. Rozwój schorzenia doprowadza do zniekształceń w stawach. W stawach drobnych stóp pojawiają się podwichnięcia (tzw. palce młoteczkowate), mogą tworzyć się halluksy (krzywe paluchy) i modzele (zgrubienia naskórka). W zaawansowanej chorobie dochodzi do deformacji stawów międzypaliczkowych, przykurczy i wysięków w stawach łokciowych.

Proces zapalny może też dotyczyć stawów biodrowych, powodując ograniczenie ruchomości, nieprawidłowy sposób chodzenia, bóle w pachwinie, krzyżu, pośladkach.

PROFILAKTYKA RZS - Nie ma jednoznacznych sposobów, których zastosowanie uchroniłoby nas przed wystąpieniem RZS. Wprawdzie potocznie przyjmuje się, że do czynników sprzyjających powstaniu choroby można przyjąć „wilgoć” i zimno. Jakie zalecenia można zatem przedstawić aby spróbować uchronić się przed powstaniem zapalenia stawów?

1. Ciepło ubierać się w okresach chłodnych i wilgotnych, aby zapobiec przeziębieniom.

2. Unikać wilgoci w mieszkaniu i domu, (ciągłe przebywanie w wilgotnych pomieszczeniach powoduje dostosowanie się organizmu do takich warunków i większą wrażliwość na zmiany atmosferyczne).

3. Sprawdzać przyczyny powtarzających się stanów podgorączkowych, są one często objawem ukrytych w organizmie ogniska zapalnych (np. zęby, nerki, itp.). W razie występowania takich objawów udanie się do lekarza i ewentualne rozpoczęcie leczenia antybiotykami.

4. Aktywność ruchowa ma olbrzymie znaczenie, bowiem ona nawet we wczesnym okresie występowania choroby przyczynia się wydatnie do zwolnienia jej przebiegu.

5. Stosowanie preparatów do nacierania ze względu na poprawę ukrwienia tkanek po ich zastosowaniu, a co za tym idzie lepsze ich odżywienie i witalność.

Młodzieńcze przewlekłe zapalenie stawów. Jeśli objawy reumatoidalnego zapalenia stawów występują przed 16. rokiem życia, chorobę określa się jako młodzieńcze przewlekłe zapalenie stawów. Młodzieńcze przewlekłe zapalenie stawów charakteryzuje się różnorodnym przebiegiem, ale podobnie jak w reumatoidalnym zapaleniu stawów występuje ból, obrzęk i sztywność poranna stawów, a także ich znaczne zniszczenie i upośledzenie funkcji. Choroba zaczyna się zwykle w wieku dwóch - trzech lat i często ogranicza się tylko do jednego, dwóch lub trzech stawów. Niekiedy dochodzi do zajęcia oczu - stąd potrzebna jest ich częsta kontrola. Czasem dochodzi do szybkiego rozprzestrzenienia się choroby na wiele stawów i do pogorszenia stanu ogólnego i samopoczucia chorego dziecka. Może dojść do zahamowania wzrostu organizmu i zaburzeń w rozwoju płciowym.

Gorączka reumatyczna - jest chorobą wieku dziecięcego, ponieważ występuje głównie u dzieci i młodzieży i jest reakcją na przebyte zakażenie paciorkowcowe, najczęściej pod postacią anginy (można ją traktować jako uczulenie na antygeny paciorkowcowe). Ponieważ do rozpoczęcia patologii niezbędne jest wielokrotne przebycie infekcji bakteryjnej, choroby reumatycznej nie obserwuje się u dzieci młodszych niż 3 lata. Zachorowanie występuje najczęściej między 6 a 10 rokiem życia. Upowszechnienie leczenia infekcji dróg oddechowych antybiotykami sprawia, że obecnie wykrywa się mniej przypadków schorzenia, a te które wystąpią, mają lżejszy przebieg. Atakuje głównie serce, chociaż bardziej widocznym objawem u dzieci starszych jest ostre zapalenie stawów. Następstwem choroby reumatycznej mogą być zapalenia: wsierdzia, mięśnia sercowego, osierdzia. Infekcja reumatyczna stanowi jedną z najczęstszych przyczyn chorób serca u dzieci w wieku szkolnym

Choroba Stilla - jest kolejną przewlekłą chorobą stawów, występującą u dzieci. Rozpoczyna się przed piątym rokiem życia. Oprócz zapalenia stawów występuje gorączka, wysypka, świąd skóry i inne. Uszkodzenie stawów u większości chorych dzieci jest nieduże, po liku latach choroby większość dzieci powraca do całkowitego zdrowia. Tylko u niewielkiej części występują ciężkie zmiany narządowe, uszkodzenie stawów i zahamowanie wzrostu. Prawidłowe leczenie dzieci z tą chorobą zmniejsza ryzyko wystąpienia tych powikłań.

Zespół Reitera - charakteryzuje się występowaniem trzech objawów: zapaleniem struktur tworzących oko, zapaleniem cewki moczowej (u kobiet także zapalenie dróg rodnych) oraz zapalenie stawów. Występuje znacznie częściej u mężczyzn. Ważną rolę w rozwoju choroby stanowi czynnik genetyczny i przebyte zakażenie bakteryjne - najczęściej układu pokarmowego. U chorych można stwierdzić obecność antygenu HLA-B27 - charakterystycznej struktury, występujących w ścianach komórek organizmu. Chorobie towarzyszy uczucie ciągłego zmęczenia, znużenia, osłabienie, gorączka. Choroba zacząć się może po "banalnej" biegunce i przejść w formę przewlekłą.

Dna moczanowa - choroba, dotycząca głównie stawów, wywołana wrodzonym defektem metabolicznym. Polega na zapaleniu stawów wywołanym odkładaniem się kryształków moczanu sodu w stawie. Jest uwarunkowana genetycznie, polega na zaburzeniu funkcji niektórych enzymów powodujących rozkład i usuwanie kwasu moczowego z organizmu - substancji pochodzącej z białka zwierzęcego i rozpadu białek organizmu (procesu naturalnego). Brak możliwości eliminacji tego kwasu powoduje jego odkładanie w stawach, co prowadzi do ich zniszczenia, bólu i dysfunkcji. Choroba przebiega napadowo - charakterystyczny jest ostry atak silnego bólu, trwający kila dni, nasilający się nad ranem, w tym czasie występuje także obrzęk, zaczerwienienie, ograniczenie ruchomości stawu. Charakterystyczne jest zajęcie stawów dużego palca u nogi (podagra). Napad nieleczony mija po kilkunastu dniach, ale w miarę upływu czasu nawroty pojawiają się coraz częściej. Po 5-10 latach proces przechodzi w przewlekły, złogi kwasu moczowego odkładają się także w skórze (guzki dnawe).

Choroba zwyrodnieniowa stawów obwodowych - u wielu osób po 50-60. roku życia rozwija się choroba zwyrodnieniowa stawów i kręgosłupa - powoli rozwijające się, postępujące z wiekiem zniszczenie, zniekształcenie i upośledzenie funkcji stawów na skutek przeciążeń (mikrourazów), jakim stawy są poddawane każdego dnia (szczególnie u osób z nadwagą lub otyłych). Do zniszczenia stawów dochodzi wskutek przewlekłego, przebiegającego z niewielką aktywnością, zapalenia błony maziowej stawu. Starzenie się organizmu jest najważniejszą przyczyną rozwoju choroby. Zniszczeniu ulega warstwa chrzęstna stawu. Choroba postępuje, doprowadzając - z powodu bólu i ograniczenia ruchomości stawu - do niesprawności ruchowej chorego, wymagającej niejednokrotnie pomocy osób trzecich. Przebiega powoli, w stopniu umiarkowanym, niekiedy prowadząc do konieczności wymiany stawów na ich sztuczne odpowiedniki.

Najczęściej występującymi postaciami zwyrodnienia stawów obwodowych są:

1. Zmiany zwyrodnieniowe stawu biodrowego (koksartroza)

polega na stopniowej destrukcji chrząstki stawowej, która traci swoje właściwości amortyzujące i zmniejszające tarcie powierzchni stawowych kości. W rezultacie powstają nierówności na powierzchniach stawowych, a na ich brzegach pojawiają się wyrośla kostne. Stopniowo dochodzi do ograniczania ruchomości stawu biodrowego i ograniczenia możliwości chodzenia. Ból występuje nie tylko podczas poruszania się, ale również w czasie spoczynku.

2. Zmiany zwyrodnieniowe stawu kolanowego (gonartroza)

Zwyrodnienie stawu kolanowego występuje częściej u kobiet, zwłaszcza starszych i otyłych. Podstawą do rozpoznania choroby zwyrodnieniowej jest ból w stawie i jego okolicy nasilający się przy ruchach, przy wstawaniu, przy schodzeniu po schodach, w czasie noszenia ciężkich przedmiotów i ustępujący w spoczynku.

Objawy we wszystkich przypadkach są do siebie podobne, zaliczmy do nich:

• Ból w obrębie zajętego stawu (ból ten jest o tyle charakterystyczny, że można go „rozruszać”. Charakterystyczna „sztywność poranna” mija w miarę upływu dnia).

• Nadchodzące z czasem ograniczenie ruchomości zajętego stawu.

• Trzaski w stawie podczas wykonywania ruchów.

• Ograniczenia ruchomości stawu postępujące w miarę rozwoju choroby.

• W zaawansowanych etapach choroby dochodzić może do zaników mięśniowych oraz nieprawidłowości deformacyjnych kończyn.

3. Zmiany zwyrodnieniowe stawu rzepkowo-udowego

Powstają w następstwie:

• niezborności stawu kolanowego (szpotawość, koślawość)

• asymetrii działania mięśnia czworogłowego uda

• zmian pourazowych (złamanie, stłuczenie rzepki)

• zaburzeń rozwojowych rzepki i aparatu wyprostnego kolana

• uszkodzenia chrząstki stawowej w wyniku nadmiernego nacisku (np. praca na kolanach)

• mniejszej odporności chrząstki w chorobach układowych, hormonalnych

• procesów zapalnych stawu kolanowego

Objawy:

• bolesność w okolicy rzepki w czasie wykonywania ruchów w stawie kolanowym

• uczucie tarcia powierzchni stawowych

• bolesność w stawie rzepkowo-udowym po ucisku rzepki oraz napięciu mięśnia czworogłowego uda przy uciśniętej rzepce.

4. Zmiany zwyrodnieniowe stawu barkowego

Staw ramienny ulega zmianom zwyrodnieniowym rzadziej niż stawy kończyn dolnych.

Objawy:

• bóle barku - promieniujące do szyi i kończyny górnej

• ograniczenie ruchomości stawu

• zaniki mięśni obręczy barkowej

• trzaski w stawie podczas wykonywania ruchów.

5. Zmiany zwyrodnieniowe stawu łokciowego

Główną ich przyczyną są urazy (często mikrourazy) oraz zapalenia (gruźlica, reumatoidalne zapalenie stawów).

Objawy:

• ograniczenie ruchomości stawu łokciowego

• dolegliwości bólowe.

6. Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa i stawów międzykręgowych

Mogą dotyczyć całego kręgosłupa, najczęściej umiejscowione są w odcinku szyjnym i lędźwiowym.

Przyczynami mogą być:

• niefizjologiczne obciążenia długotrwale działające na ograniczone odcinki kręgosłupa (boczne skrzywienie kręgosłupa, hyperkifoza, hyperlordoza, długotrwała praca w niefizjologicznych pozycjach)

• uszkodzenia pourazowe (złamania elementów kręgu oraz uszkodzenia krążka międzykręgowego)

• wady wrodzone kręgosłupa

• zmiany pozapalne

• zaburzenia hormonalne i metaboliczne.

Do objawów zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa zaliczamy:

• bóle miejscowe nasilające się początkowo po wysiłku, a następnie przy każdym ruchu i w spoczynku

• wzmożone napięcie mięśni przykręgowych

• ograniczenie ruchomości kręgosłupa

• bóle spowodowane uciskiem na korzenie nerwowe

• zaniki mięśniowe.

Fibromialgia - jest nazywana reumatyzmem mięśniowym. Dotyczy ona w mniejszym stopniu stawów, a bardziej mięśni. Są to uporczywe, przewlekłe bóle stawowo - mięśniowe, występujące głównie u kobiet w okresie menopauzy. Charakterystyczne jest to, że ucisk konkretnych miejsc ciała (przyczepów mięśni) wywołuje silny ból. Dodatkowo występują różne objawy dodatkowe - depresja, lęk, zaburzenia cyklu miesiączkowego, nadwrażliwość na zimno, zaburzenia snu i inne. Choroba może występować samodzielnie, lub towarzyszyć innym schorzeniom.

REHABILITACJA CHORÓB REUMATYCZNYCH

Rehabilitacja chorego z chorobą reumatyczną jest niezmiernie ważną częścią procesu leczenia i stanowi uzupełnienie leczenia farmakologicznego. Prawidłowa rehabilitacja decyduje o stopniu odzyskiwanej sprawności i dalszym przebiegu choroby. Stopień odzyskiwanej sprawności zależy od tego, w jaki sposób wykonywane są ćwiczenia usprawniające, czy są one dla pacjenta ważne. Istnieje wiele sposobów leczenia rehabilitacyjnego. Oto kilka przykładowych ćwiczeń:

1. 
   Połóż się na plecach, ugnij nogi w kolanach, ręce wyprostuj wzdłuż ciała. Unieś biodra jak najwyżej. Wytrzymaj kilka sekund, odpocznij i powtórz ćwiczenia kilka razy.

2. 
   Połóż się na podłodze i oprzyj na wyprostowanych rękach. Zrób "koci grzbiet", wróć do pozycji wyjściowej. Powtórz ćwiczenie.

3. 
   Połóż się na brzuchu, ręce wyprostuj wzdłuż ciała. Powoli unoś głowę i klatkę piersiową. Odpocznij chwilkę i powtórz ćwiczenie.

4. Połóż się na plecach, ugnij nogi w kolanach. Przenoś ugięte kolana z prawej strony na lewą i z powrotem.

5. 
   
   Uklęknij na podłodze i oprzyj się na wyprostowanych rękach. Unoś jednocześnie tę samą rękę i nogę. Odpocznij kilka sekund i powtórz ćwiczenie, zmieniając rękę i nogę.

6. Stań w lekkim rozkroku, unieś ręce do góry. Wykonaj kilka skłonów w bok, nie pochylając tułowia do przodu.

Ćwiczenia (kinezyterapia). Choroby reumatyczne wymagają stałego leczenia usprawniającego, które spowalnia pogłębiane się niesprawności, stanowi próbę adaptacji do zmieniających się warunków i możliwości chorego, umożliwia samodzielne wykonywanie czynności życiowej lub kontynuację pracy zawodowej. Celem ćwiczeń jest zapobieganie dalszym deformacjom, i korekcja zniekształceń stawów. Leczenie to prowadzi do zmniejszenia bólu, co jest niezwykle istotne, gdyż ból pobudza tendencje do ograniczenia ruchów, co z kolei prowadzi do dalszych zniekształceń stawów i większych bólów. Generalnie ćwiczenia można podzielić na czynne i bierne, wykonywane z pełnym obciążeniem kończyny, częściowym lub bez niego, ćwiczenia oporowe, izotoniczne i izometryczne. Program ćwiczeń powinien być dostosowany do stanu ogólnego pacjenta, okresu choroby, w jakim się znajduje i ciężkości objawów. Część ćwiczeń powinna być wykonywana pod okiem fachowca - magistra rehabilitacji. Niemniej jednak większość ćwiczeń może być wykonywana samodzielnie.

Masaż klasyczny. Jedna z najstarszych metod leczniczych w medycynie, ma za zadanie zmniejszenie sztywności i napięcia mięśni, poprawę miejscowego krążenia krwi i stanu ukrwienia tkanek (także w przypadku zaniku mięsni, zaburzeń czucia) Masaż może być częściowy (dotycząc określonego rejonu ciała) i ogólny. Polega on na rozcieraniu, ugniataniu, oklepywaniu, wstrząsaniu okolicy dotkniętej chorobą. Może być wykonywany przez masażystę, ale niektóre elementy masażu możesz przeprowadzić samodzielnie. Przeprowadza się go wyłącznie rękami, bez użycia dodatkowych urządzeń.

Masaż wodny (hydroterapia). Polega na polewaniu silnym strumieniem wody wybranych okolic ciała. Znaczenie ma siła, skład chemiczny i temperatura wody. Działa podobnie jak masaż klasyczny.

Masaż przyrządowy. Jest to masaż z wykorzystaniem urządzeń wibracyjnych (np. pasów, rolek), specjalnie do tego celu skonstruowanych.

Balneoterapia (leczenie uzdrowiskowe). Kilkutygodniowe pobyty w uzdrowiskach, w których przeprowadzane są wszelkie możliwe zabiegi lecznicze z zakresu kinezyterapii, fizykoterapii, psychoterapii, diety i farmakoterapii. Niezmiernie ważne w leczeniu uzdrowiskowym są: lokalny klimat, przyroda, obecność naturalnych źródeł substancji leczniczych - wód z dużą zawartością soli mineralnych, gazów. Wyłącznie w polskich uzdrowiskach przeprowadzane są zabiegi borowinowe - okładanie ciała rodzajem torfu. Substancje zawarte w borowinie mogą wchłaniać się przez skórę, dając określony korzystny efekt leczniczy.

Termoterapia. Jest również jedną ze starszych terapii. Istnieją dwa rodzaje termoterapii - z użyciem ciepła lub zimna (krioterapia). Ogrzewanie lub oziębianie tkanek wywołuje ich przekrwienie, co w efekcie zmniejsza ból, rozluźnia mięśnie, likwiduje sztywność stawów, wyzwala efekt przeciwzapalny. Obydwie metody dają podobne skutki.

Elektroterapia (diatermia). Terapia z wykorzystaniem prądu elektrycznego, przepuszczanego przez okolice dotknięte schorzeniem. Moc i charakter prądu może być zmieniana, ale zawsze jest to prąd nieszkodliwy dla zdrowia ogólnego. Ten rodzaj terapii także powoduje zmniejszenie dolegliwości reumatycznych, poprawia ukrwienie tkanek. Rodzajem elektroterapii jest jontoforeza (jonoforeza) - wprowadzenie do tkanek siłami pola elektrycznego środka przeciwbólowego działającego miejscowo, np. lidokainy. Najnowsze metody z tego zakresu to Terapuls (diatermia krótkofalowa) i magnetoterapia z laseroterapią (stymulacja metabolizmu tkankowego).

Bibliografia:

1. http://www.noni.zdrowe.com.pl/content/view/165/133/ pobrano 5.06.2007

2. http://www.noni.inter-tech.pl/article_info.php?articles_id=114 pobrano 5.06.2007

3. http://www.alpamedical.pl/Reumatyzm.htm#_Toc132038892 pobrano 5.06.2007

4. http://www.przychodnia.pl/reumatyzm/index.php3?d=4&p1=0&s=3 pobrano 5.06.2007

5. http://www.klinika.net.pl/texty/ch_zwyr_st.htm pobrano 7.06.2007

6. http://www.ukladu-kostnego.choroby.biz/Choroba+zwyrodnieniowa+stawu+kolanowego pobrano 7.06.2007

7. http://www.biomedical.pl/choroby/reumatyczne/zwyrodnienie-stawu-kolanowego-63.html pobrano 7.06.2007

8. „Tajemnice Reumatyzmu” autor: lek. med. Maciej Uchowicz, konsultacja: prof. dr hab. med. Jacek Pazdur, Warszawa 2000

9. „Zarys ortopedii i traumatologii. Podręcznik dla studentów rehabilitacji” Janusz Kubacki, Katowice 2004

10. artykuł lek. med. Barbary Zalewskiej [w:] „Żyjmy dłużej”, 1998

---