FINANSE to ogół zjawisk i procesów związanych z gromadzeniem, rozdziałem (podziałem, dystrybucją) i wydatkowaniem środków pieniężnych będących w dyspozycji prywatnych podmiotów gospodarujących (przedsiębiorstw, gospodarstw domowych) i podmiotów sektora publicznego (rząd, jednostki samorządu terytorialnego, ubezpieczenia społeczne).

W związku z tym finanse możemy podzielić na:

- finanse prywatne (przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe)

- finanse publiczne (rząd, jednostki samorządu terytorialnego, ubezpieczenia społeczne)

Inaczej przez finanse rozumie się ogół zjawisk pieniężnych powstających w związku z działalnością gospodarczą i społeczną człowieka.

FUNKCJE FINANSÓW - role, zadania jakie mają do spełnienia finanse w życiu społeczno-gospodarczym.

FUNKCJE W SKALI MAKRO:

- alokacyjna (rozdzielcza) - polega na przesuwaniu za pomocą pieniądza wartości materialnych między różnymi działami gospodarki narodowej. Jednym z podstawowych przejawów tej funkcji jest kształtowanie finansów nabywczych jednostek gospodarczych. Dzięki tej funkcji w gospodarce następuje określone rozmieszczenie zasobów, które jest zgodne w przypadku finansów prywatnych z interesem prywatnych podmiotów gospodarujących, a w przypadku finansów publicznych zgodne z interesem jednostek sektora finansów publicznych.

- kontrolna - polega na wykorzystaniu związków ruchu zasobów pieniężnych z ruchem wartości materialnych w celu uzyskania sygnałów o przebiegu procesów gospodarczych z obserwacji przebiegu zjawisk finansowych.

- stymulacyjna - związana jest z aktywną rolą finansów w gospodarce, ma ona na celu oddziaływanie na efektywność gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych. W tym celu konieczne jest wykorzystanie określonego rodzaju bodźców, są to w przypadku tej funkcji bodźce finansowe tzn. takie, które motywują do podjęcia lub prowadzenia działalności za korzyści pieniężne.

- redystrybucyjna - funkcja ta wyraża się w korygowaniu dochodów jednostek gospodarujących ukształtowanych w wyniku gry sił rynkowych za pomocą danin publicznych (podatki, składki) i transferów społecznych (zasiłki, renty) oraz subwencje i dotacje. Dzięki tej funkcji następuje wtórny podział dochodów ukształtowanych w wyniku podziału pierwotnego tzw. dystrybucji dochodów.

FUNKCJA W SKALI MIKRO:

- motywacyjna - wyraża stosunek poszczególnych jednostek do działania funkcji stymulacyjnej na poziomie makroekonomicznym, działanie to może mieć charakter motywujący kiedy poprzez stymulację narzędziami finansowymi podmioty gospodarujące podejmują działalność lub działania demotywujące kiedy poprzez bodźce finansowe podmioty rezygnują ze swojej aktywizacji.

STRUMIEŃ FINANSOWY to ilość środków pieniężnych w danym okresie (ujęcie dynamiczne) - "film", np. deficyt budżetowy.

ZASÓB FINANSOWY to ilość środków pieniężnych w danym momencie (ujęcie statyczne); zasób to akumulacja strumieni - "zdjęcie", np. dług publiczny.

KLASYFIKACJA ZJAWISK FINANSOWYCH WG KRYTERIÓW:

- podmiotowego - dzieli zjawiska finansowe ze względu na specyficzne zachowania różnych grup podmiotów gospodarujących w stosunku do strumieni i zasobów pieniężnych. Zachowania te wynikają z ról jakie te podmioty mają pełnić w gospodarce i społeczeństwie oraz ze zmieniających się sposobów ich postępowania. Zgodnie z tym kryterium można wyróżnić następujące grupy zjawisk finansowych.

Finanse
Finanse prywatne	Finanse publiczne
- Finanse przedsiębiorstw - Finanse gospodarstw domowych - Finanse banków i innych instytucji finansowych - Finanse ubezpieczeń gospodarczych (zarobkowych): są to ubezpieczenia majątkowe, na życie.	- Finanse sektora rządowego - Finanse sektora samorządowego - Finanse ubezpieczeń społecznych (reprezentowane przez ZUS, KRUS)

FINANSE PUBLICZNE A FINANSE PRYWATNE - PORÓWNANIE

Finanse prywatne	Finanse publiczne
1) Są gromadzone i wykorzystywane zgodnie z potrzebami indywidualnymi	1) Są gromadzone i wykorzystywane na realizację potrzeb publicznych (zbiorowych)
2) Są uzależnione, kształtowane przez prawa gospodarki rynkowej	2) Zdominowane są interwencją państwa i wyznaczone przez władzę publiczną
3) Tworzone są na podstawie czynności cywilnoprawnych (dobrowolne)	3) Opierają się na władztwie finansowym podmiotu publicznego (powstają przymusowo)
4) Są zorientowane na korzyści indywidualne - realizacje zysków podmiotów gospodarujących i zaspokojenie potrzeb na odpowiednim poziomie w przypadku gosp. dom.	4) Są narzędziem realizacji interesu ogółu społeczeństwa tzw. interesu zbiorowego
5) Podmioty operujące w ramach finansów prywatnych dostosowują swoje działania do stale zmieniających się warunków rynkowych	5) Funkcjonują wg planów sporządzonych na przyszłość i bardzo trudna lub wręcz niemożliwa do realizacji jest szybka zmienna po stronie dochodów i wydatków publicznych pod wpływem zmian rynkowych (sztywność, inercja wydatków publicznych, trudność przewidzenia dochodów publicznych)
6) Rozmiary prywatnych zasobów i operacje za ich pośrednictwem przeprowadzane (dokonywane) są w znacznie niższej skali niż w przypadku zasobów i operacji publicznych	6) Rozmiary publicznych zasobów i operacje przeprowadzane za ich pośrednictwem dokonują się w znacznie większej skali niż operacje i zasoby podmiotów prywatnych
Transfery Daniny społeczne publiczne (dotacje) (podatki, składki, opłaty)
7) Wydatki i dochody - brak przymusu	7) Wydatki i dochody - przymus

FINANSE PRZEDSIĘBIORSTW - stanowią zespół zjawisk finansowych związanych z przychodami i wydatkami pieniężnymi podmiotów uczestniczących w procesie produkcji i wymiany dóbr prywatnych.

FINANSE GOSPODARSTW DOMOWYCH - stanowią zespół zjawisk finansowych związanych z przychodami i wydatkami pieniężnymi ludności (konsumentów), inaczej nazywane finansami osobistymi (personal finance) lub konsumenckimi (consumer finance).

FINANSE BANKÓW I INNYCH POŚREDNIKÓW FINANSOWYCH (BEZ UBEZPIECZYCIELI) - strumienie i zjawiska finansowe w tej grupie są odzwierciedleniem dwuszczeblowej struktury systemu bankowego składającego się z banku centralnego i banków komercyjnych. Do tej grupy zalicza się też innych pośredników działających na rynkach finansowych zajmujących się kierowaniem funduszy pieniężnych nagromadzonych przez jedne podmioty do drugich podmiotów, które zgłaszają popyt na te fundusze (fundusze emerytalne, fundusze inwestycyjne, biura maklerskie itp.)

FINANSE UBEZPIECZEŃ GOSPODARCZYCH - obejmują zjawiska związane z gromadzeniem i wydatkowaniem zasobów pieniężnych przez towarzystwa ubezpieczeń majątkowych i osobowych (na życie), działające na zasadach komercyjnych, czyli w celu zarobkowym względnie w celu osiągania wspólnych korzyści przez udziałowców towarzystwa.

FINANSE PUBLICZNE - stanowią zespół zjawisk finansowych związanych z przychodami i wydatkami pieniężnymi państwa i jednostek samorządu terytorialnego z wyłączeniem jednostek sektora publicznego zaliczonych do sektora finansów przedsiębiorstw (przedsiębiorstw użyteczności publicznej).

- przedmiotowego -podział poszczególnych elementów strumieni pieniężnych wg kryterium ich charakteru, wyodrębnia się określone kategorie zdarzeń pieniężnych bez względu na podmioty biorące w nich udział.

PRZYCHODY I WYDATKI EKWIWALENTNE (RYNKOWE) - podstawową cechą ekwiwalentnych strumieni pieniężnych jest występowanie wzajemnego świadczenia między podmiotami uczestniczącymi w danej transakcji rynkowej. Zjawiska te związane są z przychodami i wydatkami realnymi dotyczącymi obrotu towarami, usługami oraz wynagrodzeniem za pracę. Przepływowi pieniądza w jedną stronę towarzyszy ruch w drugą stronę dóbr materialnych i niematerialnych. W warunkach gospodarki rynkowej zdecydowana większość tych zjawisk jest regulowana przez mechanizm rynkowy, tylko niewielka część podlega ustaleniom narzucanym przez państwo lub związki zawodowe, np. ceny regulowane towarów rolnych, minimalna wysokość płac. Dodatkowym elementem tej grupy zjawisk jest dobrowolność uczestniczenia poszczególnych podmiotów w tych zdarzeniach.

PRZYCHODY I WYDATKI REDYSTRYBUCYJNE (TRANSFERY) - charakterystyczną cechą przepływów redystrybucyjnych jest brak wzajemnego świadczenia między podmiotami uczestniczącymi w danym zdarzeniu finansowym. W ich przypadku przepływowi środków pieniężnych nie towarzyszy przepływ dóbr a następuje nieekwiwalentne przekazywanie już istniejących zasobów pieniężnych, można wyróżnić przy tym przychody i wydatki redystrybucyjne o charakterze:

- budżetowym (transfery budżetowe) - ich cechą jest przymusowy charakter świadczeń pieniężnych w odniesieniu do przychodów - są to daniny publiczne na rzecz sektora finansów publicznych w celu pokrycia koniecznych wydatków realizowanych przez ten sektor, zalicza się do nich podatki, opłaty, kary, składki na ubezpieczenia społeczne. Drugą grupę tych zjawisk stanowią wydatki realizowane przez sektor publiczny na rzecz innych podmiotów, zalicza się do nich renty, zasiłki, subwencje i dotacje. Cechą charakterystyczną transferów budżetowych jest to, że podlegają regulacji ustawowej i nie są kształtowane przez mechanizm rynkowy.

- pozabudżetowym - powstają one w relacjach między sektorem realnym i finansowym. Cechą charakterystyczną tych zjawisk finansowych jest wykorzystanie zgromadzonych zasobów pieniężnych nie na konsumpcję czy inwestycje realne, lecz na lokaty finansowe w formie depozytów bankowych, jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych, oszczędności w funduszach emerytalnych czy obligacje na wtórnym rynku kapitałowym. Do tej grupy zjawisk finansowych należy zaliczyć różnego rodzaju pożyczki, darowizny, datki lub ofiary pieniężne na rzecz instytucji czy osób prywatnych a także transfery z zagranicy.

PRZYCHODY I WYDATKI PIENIĘŻNE KREDYTOWE - dotyczą one wyłącznie strumieni pieniężnych kredytowych, występujących na styku systemu bankowego i podmiotów niebankowych. Wszystkie inne operacje pożyczkowe dotyczą pożyczek udzielanych przez różne inne podmioty gospodarcze należy traktować jako transfery pozabudżetowe. Przychody pieniężne kredytowe realizowane są przez instytucje pozabankowe zadłużające się w bankach, wydatki kredytowe występują w trakcie spłaty wcześniej wykorzystanych kredytów. Poprzez udzielenie kredytu bank dokonuje kreacji nowego pieniądza bezgotówkowego, który powiększa dostępną na rynku masę pieniądza nazywaną podażą pieniądza i oznaczaną M. Warunki skorzystania z tej grupy zjawisk finansowych są określone przez banki kredytodawców.

Potencjalny kredytobiorca powinien:

- posiadać zdolność kredytową

- być wiarygodny finansowo, tzn. historycznie regulował swoje zobowiązania finansowe

- przedstawić prawne zabezpieczenie zwrotności kredytu (rzeczowe lub osobiste) powiązanie kryterium podmiotowego i przedmiotowego.

POŁĄCZENIE KRYTERIÓW PODMIOTOWEGO I PRZEDMIOTOWEGO

NAZWA PODMIOTU	PRZEDMIOTOWA KLASYFIKACJA FINANSÓW
Finanse przedsiębiorstw	1. Ekwiwalentny - procesy realne w wyniku których powstaje PKB, zakupy i sprzedaż, zatrudnienie 2. Redystrybucyjny - podatki, subsydia, odsetki, wypłaty dywidend, składki na ubezpieczenie 3. Kredytowy - pożyczki bankowe
Finanse gospodarstw domowych	1. Ekwiwalentny - wynagrodzenie za pracę, zakupy 2. Redystrybucyjny - emerytury, renty, zasiłki, dywidendy, odsetki 3. Kredytowy - kredyty mieszkaniowe i konsumpcyjne
Finanse publiczne	1. Ekwiwalentny - wynagrodzenia dla zatrudnionych, zakupy towarów i usług 2. Redystrybucyjny - podatki, opłaty, grzywny, dochody z posiadanych przedsiębiorstw, emisja obligacji 3. Kredytowy - pożyczki bankowe
Finanse banków instytucji finansowych	1. Ekwiwalentny - wynagrodzenia za pracę, wydatki rzeczowe 2. Redystrybucyjny - odsetki od kredytów i depozytów, podatki, opłaty 3. Kredytowy - pożyczki międzybankowe
Finanse ubezpieczeń gospodarczych	1. Ekwiwalentny - wynagrodzenia za pracę, wydatki 2. Redystrybucyjny - przychody ze składek, wypłaty odszkodowań 3. Kredytowy - pożyczki bankowe

POLITYKA FINANSOWA - celowa i świadoma działalność ludzi oraz instytucji polegająca na wyznaczaniu i realizacji celów za pomocą środków pieniężnych. W związku z podziałem zjawisk finansowych z punktu widzenia podmiotowego na finanse prywatne i finanse publiczne, a następnie na subdyscypliny finansów, można wyodrębnić kilka subpolityk finansowych realizowanych przez podmioty należące do finansów prywatnych i finansów publicznych.

WARUNKI SKUTECZNEJ POLITYKI FINANSOWEJ:

- Cele muszą być możliwe do osiągnięcia

- Cele muszą być wzajemnie niesprzeczne (spójne)

- Środki realizacji celów muszą być pod względem merytorycznym i siły oddziaływania dostosowane do celów

- Cele i środki muszą być jasno i precyzyjnie określone i znane ich adresatom.

SUBPOLITYKI FINANSOWE

Szczegółowe

subdyscypliny

finansowe

CELE POLITYKI FINASOWEJ:

- Podstawowym celem polityki jest doprowadzenie do stabilności ekonomicznej z niską stopą inflacji

- Inne cele istotne w realizacji polityki ekonomicznej państwa to:

• stały wzrost gospodarczy

• bezrobocie na jak najniższym poziomie

• równowaga bilansu płatniczego

CELE POLITYKI FINASOWEJ MOGĄ MIEĆ CHARAKTER:

- strategiczny (nadrzędny)/drugorzędny (odcinkowy)

- długookresowy/krótkookresowy

- każdy podmiot publiczny określający cele i środki realizacji polityki finansowej prowadzi ją w ograniczonym zakresie

- ze względu na zakres działania oraz metody w ramach polityki finansowej możemy mówić o: polityce budżetowej, podatkowej, kredytowej, celnej, walutowej czy dewizowej.

POLITYKA FINASOWA - KRYTERIA OCENY

- Tempo wzrostu PKB (wzrost gospodarczy) nominalne i realne

- Poziom bezrobocia

- Poziom deficytu budżetowego i długu publicznego do PKB (kryteria konwergencji ekonomicznej UE - 3% i 60% PKB)

- Skala nierównowagi bilansu płatniczego

- Poziom inflacji (średnie tempo wzrostu cen)

CPI - Consumer Pricing Index - inflacja konsumencka

PPI - Producer Pricing Index - inflacja producencka

PKB realne = PKB nominalne - inflacja

1)

2)

SYSTEM FINANSOWY

- jest częścią systemu ekonomicznego, który jest częścią systemu społecznego

- jest to mechanizm, dzięki któremu świadczy się usługi pozwalające na krążenie siły nabywczej w gospodarce (więc dzięki któremu tworzone są zasoby pieniężne i dokonywane są przepływy strumieni pieniężnych)

- wiele tłumaczy schemat:

System społeczny

System System System

ekonomiczny prawny poliyczny

Sfera Sfera

realna finansowa

System Gospodarka finansowa

finansowy podmiotów sfery realnej

Rynkowy Publiczny

system system

finansowy finansowy

FUNKCJE SYSTEMU FINANSOWEGO:

- współtworzenia i przepływu strumieni pieniężnych

- obniżanie kosztów transakcyjnych w gospodarce (w sferze rozliczeń)

- monetarne

• dostarczanie pieniądza i umożliwianie jego krążenia

- kapitałowo-redystrybucyjne

• zamiana oszczędności w kapitał inwestycyjny

- kontrolne

• monitorowanie przepływów z przeszłości

- świadczenie usług finansowych potrzebującym

- pośrednika pomiędzy posiadającymi pieniądze a ich potrzebującymi.

OGNIWA RYNKOWEGO SYSTEMU FINANSOWEGO I ICH FUNKCJE:

- instrumenty finansowe - nośniki siły nabywczej

- rynek finansowy - transakcje - ruch siły nabywczej, cena pieniądza to stopa procentowa

- instytucje finansowe - aktywują podmioty - zasady funkcjonowania trzech pierwszych ogniw - porządkują przepływy.

FINANSOWANIE BEZPOŚREDNIE

Pieniądz

Instrumenty finansowe

Pieniądz Pieniądz

Instrumenty Instrumenty

finansowe finansowe

Pieniądz Instrumenty

finansowe

dualizm

pośredników

FINANSOWANIE POŚREDNIE

PUBLICZNY SYSTEM FINANSOWY:

- to mechanizm zapewniający współtworzenie i przepływ strumieni środków pieniężnych, które umożliwiają władzom publicznym (szeroko pojętemu państwu) dostarczanie dóbr publicznych oraz usług i świadczeń społecznych

- jest konieczny, ponieważ mechanizm rynkowy wykazuje istotne słabości w dziedzinie dostarczania dóbr publicznych

- z punktu widzenia polityki prowadzonej przez państwo, konieczne jest sfinansowanie dóbr społecznych

- służy równoważeniu ujemnych efektów zewnętrznych - kosztów zewnętrznych.

DOBRA PUBLICZNE:

- są przeciwieństwem dóbr prywatnych

- posiadają następujące cechy:

• są niekonkurencyjne w konsumpcji

• konsumpcja tych dóbr przez jeden podmiot nie oznacza zmniejszenia możliwości konsumpcji tych dóbr przez inne podmioty

• nie można wykluczyć ich z konsumpcji - nie można zakazać konsumpcji tych dóbr

• są finansowane ze środków publicznych

- przykłady takich dóbr to: obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne

- państwo dla ich sfinansowania musi nakładać na obywateli i przedsiębiorstwa różne daniny publiczne - podatki i opłaty.

DOBRA SPOŁECZNE:

- ze względu na swoje cechy mogłyby być dobrami prywatnymi

- jednak w związku z prowadzoną przez państwo politykę społeczną są one dostępne dla ogółu obywateli

- w zakresie tych dóbr występuje dualizm finansowania, co oznacza, że mają one 2 źródła finansowania - mogą być finansowane ze środków publicznych lub prywatnych

- w konsekwencji istnieje system bezpłatnych dóbr społecznych, dostępnych dla ogółu obywateli (wówczas dobra społeczne zachowują się jak dobra publiczne), ale obok niego działa prywatny system dóbr społecznych, dostępnych dla obywateli płacących za nie (wówczas dobra społeczne zachowują się jak dobra prywatne)

- przykładami takich dóbr w Polsce jest szkolnictwo i ochrona zdrowia.

KOSZTY ZEWNĘTRZNE:

- są to negatywne skutki działalności podmiotów gospodarczych, za które w przypadku braku interwencji państwa nie dokonywałyby one rekompensaty dla innych podmiotów, które odczuwają straty z tytułu działalności tych podmiotów

- przykładem kosztów zewnętrznych jest zanieczyszczenie wód, gleby, powietrza, duży hałas, uciążliwości zapachowe

- państwo interweniuje w zakresie kosztów zewnętrznych, aby dokonać włączenia ekonomicznych skutków kosztów zewnętrznych w rachunek ekonomiczny przedsiębiorstw generujących takie efekty (jest to tzw. internalizacja inaczej uwewnętrznienie)

- odbywa się ona poprzez narzędzia ekonomiczne takie jak opłaty za korzystanie ze środowiska (tzw. opłaty środowiskowe).

OGNIWA PUBLICZNEGO SYSTEMU FINANSOWEGO:

- instrumenty fiskalne

- instytucje budżetowe

- publiczne instrumenty finansowe

- instytucje fiskalne

INSTRUMENTY FISKALNE

- prawno-ekonomiczne mechanizmy umożliwiające gromadzenie i rozdysponowanie funduszy publicznych; mają charakter albo dochodowy albo wydatkowy

- oddziałują na zachowanie podmiotów gospodarczych

- najważniejsze dochodowe instrumenty finansowe to:

• podatki

• przychodowe, dochodowe, od wydatków i majątkowe

• bezpośrednie, pośrednie

• centralne, lokalne

• proporcjonalne, progresywne, regresywne

• cła

• fiskalne i ekonomiczne (wg motywów ich wprowadzenia)

• przywozowe i wywozowe

• opłaty publiczne (skarbowe i inne)

• składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne

- wydatkowe

• górne limity wydatków

• dotacje budżetowe (przedmiotowe i podmiotowe)

• poręczenia i gwarancje skarbowe

- mniejsza liczba instrumentów fiskalnych o charakterze wydatkowym jest skutkiem charakteru powiązania podmiotów sektora publicznego z budżetami publicznymi z wykorzystaniem zasady budżetowania brutto (tj. jednostek budżetowych) w całości są wykazywane w dochodach i wydatkach budżetów.

INSTYTUCJE BUDŻETOWE

- są to unormowane (w formie przepisów prawnych) reguły, zasady postępowania

- nie redukują zjawiska asymetrii informacji

- rozdyscyplinowanie środków budżetowych odbywa się w trybie bezzwrotnego przydzielania środków, co rodzi zjawisko pokusy nadużycia (wykorzystywania środków w inny od zadeklarowanego sposób)

- wg rodzajów budżetów publicznych, których działalność jest unormowana przez instytucje budżetowe, dzielimy je na instytucje budżetowe:

• szczebla centralnego

• szczebla lokalnego

• funduszy celowych.

PUBLICZNE INSTRUMENTY FINANSOWE

- to instrumenty, z których wpływy z emisji pozwalają na pokrycie deficytu funduszy publicznych (państwa jak i władz lokalnych)

- mają wyłącznie charakter instrumentów dłużnych (wierzycielskich)

- obarczone są nikłym ryzykiem niewywiązania się emitenta ze swoich zobowiązań

- z uwagi na duże wartości emisji, rynek publicznych instrumentów finansowych ma z reguły znaczne rozmiary i cechują się wysokim stopniem płynności; w konsekwencji sytuacja na tych rynkach ma duże znaczenie makroekonomiczne

- emitentami publicznych instrumentów finansowych mogą być:

• skarb państwa: obligacje skarbowe i bazy skarbowe

• jednostki samorządu terytorialnego, związki jednostek samorządu terytorialnego, miasto stołeczne Warszawa: tzw. obligacje komunalne (municypalne) emitowane przez gminę, związki międzygminne lub Warszawę.

INSTYTUCJE FISKALNE

- są to struktury organizacyjne, na których opiera się funkcjonowanie publicznego systemu finansowego tj. instytucji budżetowych i instrumentów fiskalnych oraz emisja, obsługa i wycofywanie z obiegu publicznych instrumentów finansowych

- niektóre z ich zadań mogą być zlecane do wykonania podmiotom prywatnym lub np. bankowi centralnemu

- klasyfikacja wg charakteru spełnianych zadań:

• instytucje fiskalne sporządzające i uchwalające budżety publiczne (są to parlament, rząd etc.), ich celem jest kreowanie polityki fiskalnej państwa

• instytucje fiskalne realizujące (wdrażające) politykę fiskalną państwa

• instytucje poboru danin publicznych (organy podatkowe i celne)

• instytucje dokonujące wydatków publicznych (rząd, władze lokalne)

• instytucje dokonujące kontroli finansowej (wewnętrznej i zewnętrznej), przykładami tego typu instytucji są (Regionalne Izby Obrachunkowe RIO) komisja budżetowa sejmu, US-y wykonujące funkcję tzw. policji skarbowej.

PORÓWNANIE RYNKOWEGO I PUBLICZNEGO SYSTEMU FINANSOWEGO

Rodzaj własności	prywatne	publiczne
Powiązania organizacyjne	poziome	pionowe
Ogniwo systemu	- instrumenty finansowe - rynek finansowy - instytucje finansowe - zasady funkcjonowania	- instytucje budżetowe - instrumenty fiskalne - publiczne instrumenty finansowe - instytucje fiskalne
Wykonywanie funkcji systemu finansowego - monetarna - kapitałowo-redystrybucyjna - kontrolna	- prywatny system monetarny - przepływy kapitałowe - władanie ekonomiczne	- bank centralny - przepływy redystrybucyjne - kontrola finansowa

MODELE SYSTEMU FINANSOWEGO:

- Światowe systemy finansowe ukształtowane w wyniku procesów ewolucji pozwalają na wyodrębnienie dwóch modeli sektora finansowego:

• model anglosaski (angloamerykański)

• model niemiecko-japoński (kontynentalny)

- Podział taki wynika z wprowadzonych w 1933r. po Wielkim Kryzysie w USA uregulowań (Glass-Steagal Act, The Banking Act of 1933), w myśl których nie można łączyć w banku działalności inwestycyjnej i depozytowo-kredytowej.

- Anglosaski model systemu bankowego opiera się na rynkach finansowych, które stanowią główne źródło pozyskiwania środków pieniężnych, przeznaczonych na dalszy rozwój podmiotów gospodarczych (system zorientowany giełdowo).

- Podstawowe znaczenie w anglosaskim modelu bankowości odgrywają banki inwestycyjne, a więc instytucje finansowe, które zajmują się bezpośrednim transferem oszczędności na rynek pieniężny i kapitałowy.

- Banki inwestycyjne zajmują się wszelkimi usługami finansowymi, które wykraczają poza tradycyjną działalność depozytową. Rola banków komercyjnych sprowadza się natomiast do bieżącej obsługi operacyjnej podmiotów gospodarczych.
- Model niemiecko-japoński zakłada, że główną funkcję w sektorze finansowym pełni system bankowy (system zorientowany bankowo).

- Banki zaspokajają zarówno krótko- jak i długoterminowy popyt na pieniądz, stąd też podstawową rolę odgrywają tu banki uniwersalne (depozytowo-kredytowe), a więc instytucje finansowe, które realizują wszystkie rodzaje operacji bankowych przeznaczone dla wszystkich grup klientów (osoby fizyczne, przedsiębiorstwa, podmioty publiczne).

- Kredyt bankowy staje się podstawowym źródłem finansowania gospodarki i przedsiębiorstw.

- Banki specjalistyczne działają na niewielką skalę, zapełniając nisze rynkowe nie obsługiwane przez banki uniwersalne.

- Współcześnie obserwujemy zacieranie się różnic między tymi systemami, ponieważ w 1999r. w USA zniesiono przepisy z 1933r. zakazujące łączenie działalności inwestycyjnej i depozytowo-kredytowej przez banki (Graam-Leach Billey Act, Financial Services Modernization Act of 1999).

- W konsekwencji systemy finansowe grawitują ku uniwersalistycznemu modelowi systemu finansowego.

PORÓWNANIE MODELI SYSTEMU FINANSOWEGO

System oparty na funkcjonowaniu rynków papierów wartościowych Model angloamerykański	System bankowo zorientowany Model niemiecko-japoński
Finansowanie przedsiębiorstw
- duże znaczenie finansowania wewnętrznego - finansowanie zewnętrzne za pośrednictwem anonimowych rynków kapitałowych - nacisk na krótkookresowe, pasywne stosunki między instytucjami finansowymi i przedsiębiorstwami - brak udziału banków w kapitale przedsiębiorstw	- duże znaczenie finansowania zewnętrznego - finansowanie zewnętrzne oparte na indywidualnie negocjowanych kredytach bankowych o stałym oprocentowaniu - nacisk na długookresowe, aktywne, bliskie stosunki między instytucjami finansowymi i przedsiębiorstwami - udziały banków w kapitale przedsiębiorstw
Typy i rola przedsiębiorstw finansowych
- wysoki stopień specjalizacji instytucji (wyodrębnienie banków depozytowo-kredytowych i inwestycyjnych) - banki nastawione na krótkoterminową działalność kredytową - banki wykorzystywane są przede wszystkim do realizacji funkcji płatniczych i rozliczeniowych - duża skłonność do tworzenia innowacji finansowych	- niski stopień specjalizacji instytucji - banki uniwersalne nastawione na długoterminową działalność kredytową - mniejsza skłonność do tworzenia innowacji finansowych
Rynki papierów wartościowych
- bardzo rozwinięte	- mniej rozwinięte
Polityka banku centralnego
- operacje otwartego rynku	- działalność refinansowa
Mechanizm płatniczy
- transfery debetowe (czeki) - izby rozliczeniowe	- transfery kredytowe (giro) - poczta

WADY I ZALETY SYSTEMÓW

Model anglosaski Market - Based System (Model rynkowo zorientowany)	Model niemiecko-japoński Bank - Oriented Financial System (Model bankowo zorientowany)
Zalety: 1. Kluczową rolę odgrywają rynki akcji obligacji przedsiębiorstw 2. Sprzyjanie działaniu inwestorów instytucjonalnych 3. Pobudzanie innowacji finansowych	Zalety: 1. Finansowanie podmiotów gospodarczych na podstawie indywidualnych umów kredytowych 2. Występuje wzajemne powiązanie kapitału bankowego z kapitałem przedsiębiorstw, tworząc w ten sposób silne grupy przemysłowo-finansowe 3. Stymuluje powstawanie silnych banków o charakterze uniwersalnym
Wady: 1. Operacje finansowe podmiotów gospodarczych na anonimowym rynku papierów wartościowych 2. Nastawienie na częste zmiany partnerów, co wymusza krótkoterminową perspektywę w procesach decyzyjnych 3. Znaczna formalizacja transakcji ekonomicznych	Wady: 1. Niedostateczny rozwój instrumentów finansowych 2. Opóźnienie we wprowadzaniu innowacji finansowych 3. Mniejsza odporność na konkurencję ze strony instytucji pozabankowych

WYBRANE KATEGORIE FINANSOWE

Wpływy	Wydatki
Są związane z metodą kasową i oznaczają dodatni przepływ finansowy w kierunku danego podmiotu, w konsekwencji powodują zwiększenie dodatniego zasobu tego podmiotu (salda nadwyżkowego) lub obniżenie ujemnego zasobu tego podmiotu (salda deficytowego)	Są związane z metodą kasową i oznaczają ujemny przepływ finansowy od danego podmiotu w kierunku innego podmiotu, w konsekwencji powodują zmniejszenie dodatniego zasobu tego podmiotu (salda nadwyżkowego) lub powiększenie ujemnego zasobu tego podmiotu (salda deficytowego)

Porównanie wpływów i wydatków daje informacje o płynności danego podmiotu. Ujęcie rachunkowe wpływów i wydatków odbywa się poprzez rachunek przepływów pieniężnych (tzw. cash flow). Przez płynność rozumie się zdolność do regulowania wymagalnych zobowiązań.

Mogą zachodzić przy tym 3 sytuacje:

1. Wpływy - wydatki > 0 (dodatni cash flow) - podmiot posiada płynność finansową

2. Wpływy - wydatki = 0 (zróżnicowany cash flow) - podmiot posiada płynność finansową, ale jest ona zagrożona

3. Wpływy - wydatki < 0 (ujemny cash flow) - podmiot nie posiada płynności finansowej.

Przychody	Koszty
Są związane z metodą memoriałową (księgową) i oznaczają należne kwoty z tytułu sprzedaży dóbr, usług, zasobów pracy, ziemi i kapitału niezależnie od tego, czy zostały już otrzymane przez dostawcę tych dóbr i usług, właściciela ziemi i kapitału oraz świadczącego pracę czy jeszcze nie	Są związane z metodą memoriałową (księgową) i oznaczają nakłady poniesione dla osiągnięcia przychodów (są to tzw. koszty uzyskania przychodów, KUP), część kosztów jest wyłączona z kosztów uzyskania przychodów, co oznacza, że są to tzw. koszty niepodatkowe (NKUP)

Porównanie przychodów i kosztów daje informacje o rentowności (zyskowności) danego podmiotu. Ujęcie rachunkowe przychodów i kosztów odbywa się poprzez rachunek zysków i strat. Przez rentowność rozumie się zdolność do generowania nadwyżek finansowych. Mogą zachodzić przy tym 3 sytuacje:

1. Przychody - koszty > 0 - podmiot generuje zyski i jest rentowny

2. Przychody - koszty = 0 - podmiot osiągnął tzw. próg rentowności, ale nie generuje nadwyżki finansowej

3. Przychody - koszty < 0 - podmiot generuje stratę, jest nierentowny, wymagane działanie naprawcze lub likwidacja.

- Dochód brutto (zysk brutto/strata brutto) = przychody - koszty

- Dochód netto (zysk netto) = Dochód brutto - podatek dochodowy; strata brutto = strata netto, podatek = 0

Osoby fizyczne - podatek dochodowy od osób fizycznych PIT - skala progresywna - wraz ze wzrostem dochodu rosną stawki podatków

Do 85528 zł - 18% - 556,02

Ponad 85528 zł - 14,839,02 zł + 32% nadwyżki

osoby prawne - podatek dochodowy od osób prawnych CIT - skala liniowa - 19 %

FINANSE GOSPODARSTW DOMOWYCH

- Gospodarstwa domowe są najmniejszą i najbardziej liczną grupą podmiotów gospodarujących w każdym państwie

- Celem gosp. dom. jest zaspokojenie potrzeb jego członków na odpowiednim poziomie

- W gosp. dom. odbywa się proces akumulacji kapitału tzn. dochodzi w nich do procesów oszczędzania (mówimy, że gosp. dom. są wierzycielami netto całej gospodarki, tzn. że wszystkie inne sektory gospodarki są finansowane przez gosp. dom.)

- Na procesy konsumpcji i oszczędzania ma wpływ tzw. skłonność do oszczędzania i skłonność do konsumpcji, które są względem siebie w opozycji (gdy jedna rośnie, druga maleje i na odwrót)

- Każde gosp. dom. ma cykl życia tzn. wyodrębnione etapy na których występują różne potrzeby gosp. dom.:

• faza młodości - powstanie rodziny, pojawienie się dzieci, potrzeby konsumpcyjne, kredytowe, ochrona majątku

• faza dojrzałości - nagromadzenie aktywów, potrzeby inwestycyjne, konsumpcyjne, ochrona majątku, potrzeby emerytalne

• faza starości - wykorzystywanie nagromadzonych w okresie życia zasobów, czerpanie z nich zysków, ochrona majątku, potrzeby emerytalne.

ZARZĄDZANIE FINANSAMI GOSP. DOMOWEGO

- Gosp. dom. powinno efektywnie zarządzać swoimi finansami

- Decyzje związane z zarządzaniem finansami gosp. dom. dotyczą takich obszarów jak:

• jaką część środków pieniężnych przeznaczyć na konsumpcję, a jaką na oszczędności i inwestycje (decyzje konsumpcja - oszczędności) ?

• w co inwestować (decyzje inwestycyjne) ?

• jak zarządzać swoim długiem (decyzje kredytowe) ?

• jak chronić swoje życie, zdrowie i majątek (decyzje ubezpieczeniowe) ?

• jak zabezpieczyć swoje dochody na starość (decyzje emerytalne) ?

DORADZTWO FINANSOWE to usługa polegająca na wspomaganiu zarządzania finansami osobistymi, wykonywana przez niezależne podmioty w następujących obszarach:

• Inwestowanie - doradztwo inwestycyjne

• Kredytowanie - doradztwo kredytowe

• Zabezpieczenie majątku i życia (ubezpieczenia) - doradztwo ubezpieczeniowe

• Zabezpieczenia na starość (emerytury) - doradztwo w zakresie produktów emerytalnych w ramach dobrowolnego oszczędzania na starość.

FINANSE PRZEDSIĘBIORSTW

- Przedsiębiorstwo to zespół składników ludzkich, majątkowych, kapitałowych, innowacyjności, między którymi zachodzą relacje, zawiązane dla realizacji określonego celu

- Celem tym może być maksymalizacja zysku (zadowolenie akcjonariuszy - shareholders), maksymalizacja wartości rynkowej przedsiębiorstwa (zadowolenie interesariuszy - stakeholders)

- Interesariusze (ang. stakeholders) są to osoby lub inne organizacje, które uczestniczą w tworzeniu projektu (biorą czynny udział w jego realizacji) lub są bezpośrednio zainteresowane wynikami jego wdrożenia. Interesariusze mogą wywierać wpływ na daną organizację. Do interesariuszy wewnętrznych (internal stakeholders) zalicza się osoby wobec których odpowiedzialność za wykonanie projektu ponosi kierownik projektu. Natomiast interesariusze zewnętrzni (external stakeholders) to ci, którzy wywierają wpływ działając w otoczeniu organizacji

- Zarządzanie finansami przedsiębiorstw polega na wyborze optymalnych z punktów widzenia spółki źródeł finansowania kapitału bieżącego (obrotowego) oraz inwestycji

- Przedsiębiorstwo może pozyskiwać kapitał z dwóch źródeł - kapitału własnego od właścicieli i kapitału obcego od podmiotów zewnętrznych

- Kapitał własny pochodzi od właścicieli spółki i składa się z dwóch części tj. kapitału podstawowego (zakładowego), który został wniesiony przy zakładaniu spółki i opłaceniu udziałów, akcji lub wkładów oraz kapitału własnego pochodzącego z zysków zatrzymanych tzn. takich, które nie zostały wypłacone w postaci dywidendy - kapitał taki jest przekazywany na pozostałe kapitały własne - kapitał zapasowy i kapitał rezerwowy

- Kapitał obcy może przybierać formy różnych instrumentów finansowych - kredytu bankowego, pożyczki pieniężnej, emisji bonów komercyjnych czy obligacji korporacyjnych, z tym kapitałem wiąże się konieczność płacenia odsetek, które obciążają wynik finansowy, ale również zmniejszają podatek CIT do zapłaty (jest to tzw. tarcza podatkowa na odsetkach)

- Decyzje finansowe przedsiębiorstw obejmują również kwestię optymalizacji podatkowej, która polega na znajdowaniu takich legalnych rozwiązań, które zmniejszają obciążenia podatkowe przedsiębiorstwa (jest to tzw. unikanie opodatkowania, w przeciwieństwie do omijania opodatkowania, które polega na nie płaceniu podatków i jest działaniem nielegalnym)

- Rozwiązania podatkowe w zakresie CIT przewidują możliwość rozliczenia straty osiągniętej przez przedsiębiorstwo w danym roku podatkowym w okresie 5 lat po tym roku, jednak strata odliczana w danym roku nie może być wyższa niż 50%

- Decyzje finansowe przedsiębiorstw dotyczą również kształtowania struktury składników majątkowych w podziale na aktywa trwałe i aktywa obrotowe, a w ramach aktywów obrotowych na zapasy, należności, produkty gotowe i produkcję w toku

- Finansowanie kapitału obrotowego przedsiębiorstw wynika z rozliczeń bezgotówkowych zarówno po stronie dostawców, jak i odbiorców spółki, a dalej z występowania nierównowagi terminów kredytu kupieckiego otrzymanego przez spółkę przez jej dostawców i udzielonego przez spółkę odbiorcom

- Warto zwrócić uwagę na fakt, że spółka płaci podatek dochodowy i podatek VAT nie od uzyskanych wpływów, ale od osiągniętego zysku (CIT) i wystawionych faktur sprzedaży (VAT), co może oznaczać, że musi wyłożyć środki na podatek dochodowy i VAT zanim dostaniemy środki i faktury sprzedaży

- Przedsiębiorstwo udzielające kredytu kupieckiego musi nim zarządzać tzn. w przypadku braku płatności w wyznaczonym terminie dokonać monitowania i windykacji

- Finansowanie inwestycji wynika z konieczności osiągania wzrostu i rozwoju przez spółkę

- Kapitał obcy i własny - który z nich jest droższy? (odp. własny)

- Kryterium wyboru kapitału obcego i własnego może być:

• koszt finansowania

• dostępność źródeł finansowania

• czas uzyskania finansowania

FINANSE UBEZPIECZEŃ GOSPODARCZYCH

- Istotą ubezp. gosp. jest finansowe zabezpieczenie przed negatywnymi skutkami różnych ryzyk

- Jako jeden z rodzajów finansów prywatnych działają na zupełnie innych zasadach niż ubezpieczenia społeczne, które są częścią finansów publicznych i systemu tzw. zabezpieczenia społecznego

- Celem ubezpieczycieli gospodarczych jest maksymalizacja zysku towarzystwa ubezpieczeń, a zatem kierują się one kryteriami komercyjnymi

- Warto zaznaczyć, że towarzystwa ubezpieczeń są ważnym graczem rynku kapitałowego tzn. lokują zebrane składki ubezpieczeniowe w różne instrumenty finansowe giełdowe i pozagiełdowe (np. akcje, obligacje)

- Podstawowe pojęcia związane z ubezpieczeniami gospodarczymi:

• ubezpieczyciel

• ubezpieczony

• ubezpieczający

• składka ubezpieczeniowa

• odszkodowanie

- Podział ubezpieczeń obejmuje:

• ubezpieczenia majątkowe - ubezpieczenia mienia i odpowiedzialności cywilnej, np. ubezpieczenia mienia przed kradzieżą, ubezpieczenia OC samochodu itp.

• ubezpieczenia osobowe - dotyczą osób, ale nie są na życie ubezpieczenia na życie

- Funkcje ubezpieczeń gospodarczych:

• Ochrona ubezpieczeniowa

• Kompensacyjna

• Finansowa

• Kontrolna

• Redystrybucyjna

• Prewencyjna

RYNKI FINANSOWE

- Istotą rynków finansowych jest transfer kapitału pieniężnego od podmiotów nadwyżkowych do podmiotów deficytowych

- Transfer taki może odbywać się bezpośrednio między tymi stronami, ale także z wykorzystaniem pozostałych dwóch metod:

• poprzez rynki finansowe

• poprzez pośredników finansowych (instytucje finansowe)

- Rynek finansowy można zdefiniować jako miejsce, gdzie spotyka się popyt i podaż na kapitał pieniężny oraz gdzie następuje handel instrumentami finansowymi - dłużnymi i udziałowymi i gdzie ustala się cena kapitału pieniężnego czyli stopa procentowa (instrumenty kuponowe) lub rentowność (instrumenty zerokuponowe, udziałowe)

- Rynek finansowy w gospodarce pełni wiele istotnych funkcji, jest krwiobiegiem gospodarki, w którym krąży pieniądz

- Centralnym miejscem każdego rynku finansowego jest giełda papierów wartościowych

Zasady funkcjonowania rynków finansowych:

1. Są efektem dążeń do ograniczenia negatywnych przejawów asymetrii informacyjnej

2. Zasady mają charakter egzogeniczny (z zewnątrz) i endogeniczny (panujące wewnątrz)

3. Są powiązane z systemem, w którym funkcjonują; inne w systemie finansowym modelu niemiecko-japońskiego, inne w modelu anglosaskim

4. Zjawiska, które mają wpływ na zmiany zasad funkcjonowania rynków finansowych to:

• globalizacja

• liberalizacja i deregulacja

• postęp technik i technologii informacyjnych

• koniunktura gospodarcza

• coraz większa konkurencja między instytucjami finansowymi (disintermediation - dezintermediacja inaczej odpośredniczenie)

SEGMENTY RYNKU FINANSOWEGO I INSTRUMENTY FINANSOWE

RYNEK FINANSOWY
Rynek pieniężny	Rynek depozytowo-kredytowy	Rynek kapitałowy	Rynek walutowy	Rynek instrumentów pochodnych
-Lokaty międzybankowe -Bony skarbowe -Bony komercyjne -Certyfikaty depozytowe -Weksle	-Lokaty bankowe -Kredyty bankowe -Pożyczki	-Akcje -Obligacje skarbowe komunalne przedsiębiorstw -Certyfikaty inwestycyjne -Kwity depozytowe	waluty	-forwards -Futures -Opcje -Swapy -Warrantv

RYNEK PIENIĘŻNY

- Rynek kapitału pieniężnego krótkoterminowego tj. od 1 dnia (tzw. lokaty overnight) do 1 roku (52 tygodni)

- Jego celem jest pozyskanie kapitału na finansowanie działalności bieżącej tj. finansowanie kapitału obrotowego

- Dla banków jest on miejscem pozyskiwania krótkoterminowej płynności

- Dla podmiotów nadwyżkowych udostępniających kapitał jest to miejsce lokowania krótkoterminowych nadwyżek finansowych

- Jest to rynek hurtowy tzn. dużych transakcji, gdzie głównymi uczestnikami są banki i inne instytucje finansowe

- Na rynku pieniężnym bank centralny realizuje politykę pieniężną poprzez ustalenie stóp procentowych, które oddziałują na stopy procentowe na rynku międzybankowym

- Segmenty według wielkości:

rynek bonów skarbowych (rynek krótkoterminowych skarbowych papierów dłużnych), rynek lokat i kredytów międzybankowych, rynek papierów komercyjnych przedsiębiorstw (commercial papers)

RYNEK KAPITAŁOWY

- Rynek kapitału pieniężnego średnio- i długoterminowego tj. powyżej 1 roku

- Jego celem jest pozyskanie kapitału na finansowanie działalności inwestycyjnej przedsiębiorstw i finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa

- Dla podmiotów nadwyżkowych, udostępniających kapitał jest to miejsce lokowania długoterminowych nadwyżek finansowych

- Jest to rynek detaliczny i hurtowy

- Segmenty według wielkości:

rynek obligacji (w tym większość obligacje skarbowe), rynek akcji.

Finanse banków

Finanse publiczne (państwo, samorząd regionalny i lokalny)

Finanse ubezpieczeń

Finanse przedsiębiorstw

Finanse gospodarstw domowych

TEORIA FINASÓW

FINANSE PRYWATNE

Finanse globalne międzynarodowe

Komparatystyka finansów (finanse porównawcze)

Polityka finansowa państwa (samorządu)

Polityka finansowa banku komercyjnego i inwestycyjnego

Polityka finansowa instytucji ubezpieczeniowej

Polityka finansowa przedsiębiorstwa (korporacji i MSP)

"Polityka finansowa" gospodarstwa domowego

Rynki finansowe Inżynieria finansowa

POLITYKA FINANSOWA

Finanse mafijne (gospodarka nieformalna)

Podmioty nadwyżkowe

Podmioty deficytowe

Rynki finansowe

Pośrednicy finansowi

---