POŚ

Ochrona powietrza polega przede wszystkim na ograniczeniu emisji szkodliwych związków chemicznych. Można to osiągnąć, z jednej strony, poprzez odpowiednie filtrowanie spalin powstających w wyniku działalności przemysłu i w transporcie i wprowadzenie oszczędnych energetycznie technologii, z drugiej strony poprzez zastępowanie dotychczasowych źródeł energii (węgla, ropy, gazu) innymi sposobami pozyskiwania energii np. energii wiatru czy słonecznej - są to dwa podstawowe rodzaje czystej energii, w procesie jej pozyskiwania nie dochodzi do powstawania żadnych szkodliwych produktów ubocznych.

Zanieczyszczenie powietrza następuje wskutek wprowadzenia doń substancji stałych, ciekłych lub gazowych w ilościach, które mogą oddziaływać szkodliwie na zdrowie człowieka, klimat, przyrodę żywą, glebę, wodę lub spowodować inne szkody w środowisku.
Wzrost zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego związany z rozwojem przemysłu i komunikacji wywołał potrzebę ochrony powietrza oraz zabezpieczenia gospodarki i człowieka przed szkodami powstającymi wskutek emitowania zanieczyszczeń do atmosfery. Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniem polega na zapobieganiu przekraczania dopuszczalnych stężeń i ograniczeniu lub eliminowaniu wprowadzonych do powietrza ilości tych substancji przez zakłady produkcyjne, usługowe, pojazdy mechaniczne, hałdy, wysypiska i inne źródła zanieczyszczeń.

Podstawowymi środkami prawnymi ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem jest normowanie wielkości dopuszczalnych stężeń substancji zanieczyszczających oraz normowanie emisji zanieczyszczeń, co regulują przepisy:
1. Ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska z 31 stycznia 1980 r.
2. Rozporządzenie Ministerstwa Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z 12 lutego 1990 r. o ochronie powietrza przed zanieczyszczeniami oraz załącznik o dopuszczalnych stężeniach substancji zanieczyszczających powietrze
3. Rozporządzenie MOŚZNiL z 17 kwietnia 1987 r. w sprawie dopuszczalnych do wprowadzenia do powietrza atmosferycznego rodzajów i ilości substancji zanieczyszczających wytwarzanych przez silniki spalinowe
4. Rozporządzenie Rady Ministrów z 23 grudnia 1987 r. w sprawie wysokości, zasad i trybu nakładania oraz ściągania kar pieniężnych za nieprzestrzeganie wymagań ochrony środowiska
Dalsze środki prawne ochrony powietrza przed zanieczyszczeniami to:
- obowiązek instalowania i eksploatacji urządzeń ochronnych
- obowiązek dokonywania pomiarów stężeń substancji zanieczyszczających
- obowiązek ograniczenia zanieczyszczeń powietrza w sytuacjach smogowych i nadzwyczajnych zagrożeń.
Ustawa z 31 stycznia 1980 roku o ochronie i kształtowaniu środowiska została poważnie znowelizowana 28 sierpnia 1997 r. , z uwzględnieniem zachodzących zmian społeczno-ekonomicznych i dotychczasowego orzecznictwa sądowego.
W istotny sposób zmieniono rozdział 3 dotyczący problematyki ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem (art. 25-32). Ochrona ta realizowana jest określonymi w ustawie - co do zasady, lecz sposób stosowania tych rozwiązań prawnych określony jest również w przepisach wykonawczych. Artykuł 29 ustawy rozszerzył przedmiotowy zakres upoważnienia ustawowego do wydania nowych rozporządzeń i określił szczegółowo problematykę będącą przedmiotem delegacji.

Jednym z aktów wykonawczych jest rozporządzenie MOŚZNiL z 28 kwietnia 1998 r. w sprawie dopuszczalnych wartości stężeń substancji zanieczyszczających w powietrzu. Określa ono:
• listy substancji zanieczyszczających oraz dopuszczalne wartości stężeń tych substancji w powietrzu
• obszary, na których obowiązują dopuszczalne wartości stężeń
• zakres i warunki dotrzymywania dopuszczalnych wartości stężeń
• czas obowiązywania dopuszczalnych wartości stężeń.
Reguluje więc część problematyki, która dotychczas zawarta była w rozporządzeniu z 12 lutego 1990 r. w sprawie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem.
Porównując przepisy rozporządzenia z 1998 r. z poprzednimi przepisami można zauważyć zmiany o charakterze merytorycznym. Podstawową jest niewątpliwie uszczegółowienie listy substancji zanieczyszczających powietrze, co ma znaczenie dla ochrony powietrza oraz dla jednostek organizacyjnych wprowadzających zanieczyszczenia.
Podmiot zamierzający emitować którąkolwiek z substancji znajdujących się na liście zobowiązany jest ubiegać się o decyzję ustalającą rodzaje i ilości tych substancji dopuszczonych do wprowadzenia do powietrza, tzw. decyzję o dopuszczalnej emisji. Jest to podstawowy prewencyjny instrument prawny w zakresie ochrony powietrza.
Równolegle z rozszerzeniem listy substancji zanieczyszczających powietrze zmieniono również dopuszczalne ich stężenie w powietrzu. W zależności od rodzaju substancji polega ona bądź na zwiększeniu, bądź na ich zmniejszeniu. Te dwie korekty oznaczają niewątpliwie nałożenie dodatkowych rygorów na jednostki organizacyjne nie tylko dopiero powstające, ale również już istniejące. Podmioty ubiegające się o wydanie decyzji o dopuszczalnej emisji po raz pierwszy będą musiały uwzględnić w swoim wniosku nowe substancje, które znalazły się na liście. Natomiast te, które uzyskały wymaganą decyzję w okresie obowiązywania rozporządzenia z 1990 r., a emitują również substancje, które znalazły się teraz na liście rozporządzenia z 1998 r. zobowiązane są do złożenia wniosku o wydanie nowej decyzji. Często związane to będzie z koniecznością podjęcia określonych działań inwestycyjnych w celu faktycznego ograniczenia emisji substancji zanieczyszczających.
Istotna zmiana związana jest z dopuszczalną emisją zanieczyszczeń na tzw. obszarach specjalnie chronionych. Rozporządzenie z 1990 r. zawierało definicję legalną pojęcia takich obszarów. Zgodnie z § 1 ust. ust. 2 obejmowały one tereny:
- uzdrowisk
- ochrony uzdrowiskowej
- parków narodowych

- rezerwatów przyrody
- parków krajobrazowych.

Przyjęta wówczas zasada polegała na tym, że dopuszczalne stężenie określonego rodzaju substancji zanieczyszczającej powietrze, umieszczonej na liście załącznika nr 1 do tego rozporządzenia, zależało od tego, czy obszar jej emisji jest obszarem specjalnie chronionym, czy też nie. W zdecydowanej większości na obszarach specjalnie chronionych dopuszczalne stężenie ustalono na niższym poziomie aniżeli na pozostałych. Wyjątkiem były sytuacje, w których dopuszczalne poziomy stężeń na obu rodzajach obszarów były takie same, np. benzen. W rozporządzeniu z 1998 r. nie wspomniano o instytucji obszarów specjalnie chronionych. Nie oznacza to jednak rezygnacji z objęcia wzmożoną ochroną niektórych z nich.

W rozporządzeniu z 1998 r. w § 2 ust. 2 przewiduje się odrębne określenie list niektórych substancji zanieczyszczających oraz dopuszczalne wartości ich stężeń w powietrzu na enumeratywnie określonych obszarach:
- parków narodowych
- leśnych kompleksów promocyjnych
- ochrony uzdrowiskowej
- na których znajdują się pomniki historii wpisane na Listę Dziedzictwa Światowego.
Nie są one objęte jedną kategorią obszarów specjalnie chronionych i dlatego oddzielnie dla każdego z nich ustalono dopuszczalne wartości stężeń niektórych substancji.
Zastanawiając się nad kierunkiem zmian wynikających z rozporządzenia z 1998 r., przede wszystkim pozytywnie należy ocenić ograniczenie możliwości dotychczas nie kontrolowanej emisji przez rozszerzenie listy substancji zanieczyszczających powietrze. Ta zmiana zmierzała w kierunku pełniejszej realizacji jednej z podstawowych zasad ochrony środowiska, czyli zapobiegania. Oznacza ona konieczność podejmowania działań, które zapobiegną powstawaniu szkód, a także wstrzymania się od działań, które mogą spowodować szkody. Nie ma wątpliwości, że rozszerzenie listy substancji zanieczyszczających powietrze powinno doprowadzić do ograniczenia ich ilości w powietrzu, a równocześnie ułatwić możliwość badania i kontroli stanu zanieczyszczenia powietrza i podejmowania działań mających na celu utrzymanie stanu zanieczyszczenia na poziomie uznanym za bezpieczny. Z tych samych względów pozytywne jest, że w stosunku do niektórych rodzajów substancji zaostrzono maksymalnie wartość dopuszczalnych stężeń. Trudno natomiast wytłumaczyć, dlaczego niekiedy powiększono poziom dopuszczalnej emisji.
Krytycznie należy ocenić przyjęte w rozporządzeniu z 1998 r. zasady ochrony powietrza przed zanieczyszczeniami na tzw. obszarach specjalnie chronionych. Co prawda, utrzymano wzmocnioną ochronę - chociaż niestety w ograniczonym zakresie - na niektórych obszarach specjalnie chronionych, wprowadzając ich nowe kategorie, tj. leśne kompleksy promocyjne oraz obszary, na których znajdują się pomniki historii wpisane na Listę Dziedzictwa Światowego. Jednak równocześnie zrezygnowano z objęcia szczególną ochroną rezerwatów przyrody i parków krajobrazowych. Oznacza to, że są one traktowane pod względem dopuszczalnego maksymalnego poziomu stężeń substancji zanieczyszczających na równi z każdym innym terenem.
Praktyczne zastosowanie nowych przepisów i związane z tym doświadczenia pozwolą w przyszłości na pełną weryfikację omówionych wad i zalet.

Filozofia ochrony powietrza

Ochrona powietrza realizowana jest za pośrednictwem działań doraźnych, czyli „taktycznych” oraz działań długofalowych, czyli „strategicznych”.
Przez te pierwsze rozumiemy szybkie działania, obejmujące od kilku godzin do kilku dni, polegające na redukcji niekorzystnych skutków zanieczyszczenia powietrza w czasie sytuacji alarmowych. Działania doraźne dotyczą zjawisk w skali miejskiej, czasami regionalnej i obejmują:
- monitoring poziomu zanieczyszczeń powietrza,
- monitoring warunków meteorologicznych,
- prognozę warunków meteorologicznych,
- prognozę poziomu zanieczyszczenia powietrza,
- środki zapobiegające szkodliwym skutkom wysokiego stężenia zanieczyszczeń.

Działania długofalowe obejmują natomiast planowanie na okres 5, 10 i 15 lat, strategii mających na celu redukcję ilości odpadów, czyli tzw. unosu (odpady powstające podczas procesu produkcyjnego) oraz redukcję emisji zanieczyszczeń do atmosfery. Działania te dotyczą zjawisk w skali lokalnej, miejskiej, regionalnej i globalnej.

Za działania w skali lokalnej i miejskiej odpowiedzialne są instytucje lokalne zajmujące się problemami ochrony środowiska, za działania w skali regionalnej instytucje państwowe i międzynarodowe, zaś za działania w skali globalnej, instytucje międzynarodowe i międzyrządowe.

Strategia ochrony powietrza

Cele ochrony powietrza realizowane są bezpośrednio poprzez działania takie jak:
- zarządzanie jakością powietrza,
- kontrola emisji,
- zachęty finansowe,
- maksymalizacja efektywności oczyszczania.

Podstawowym elementem zarządzania jakością powietrza jest opracowanie i publikowanie standardów jakości powietrza, czyli wartości dopuszczalnych stężenia oraz kontrola emisji. Podstawowym elementem strategii polegającej na kontroli emisji, oprócz samej kontroli, jest również opracowanie i publikowanie standardów emisji, czyli ilości substancji emitowanych do atmosfery. Trzecia strategia polega na stosowaniu zachęt finansowych, takich jak: ulgi podatkowe, pomoc finansowa itd., w celu restrukturyzacji produkcji oraz poprawienia sprawności procesu oczyszczania. Ostatnia strategia polega na poprawieniu sprawności procesu oczyszczania w celu zdecydowanego zmniejszenia emisji.

Kontrola emisji może być realizowana poprzez zmniejszenie unosu bądź zmniejszenie ilości emisji. Te pierwsze działania realizowane są z kolei poprzez zmianę całego procesu technologicznego, modyfikację wybranych etapów procesu bądź pojedynczych operacji lub zastąpienie stosowanego paliwa paliwem podobnym - zmodyfikowanym lub innym. Zmniejszenie emisji realizuje się zaś poprzez instalację urządzeń oczyszczających w celu bezpośredniego zmniejszenia ładunku emisji i jej toksyczności.

Kwestie ochrony powietrza w krajach Unii Europejskiej regulowane są w szczególności przez następujące akty prawne:

• dyrektywę 2001/80/WE z dnia 23 października 2001 r. dotyczącą ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznych spalania paliw;

• dyrektywę 96/61/WE z 24 września 1996 r. dotyczącą zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszczeń;

• dyrektywę 99/32/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. dotyczącą redukcji zawartości siarki w paliwach płynnych;

• dyrektywę 94/63/WE z dnia 20 grudnia 1994 r. dotyczącą kontrolowania emisji lotnych związków organicznych powstałych wskutek magazynowania benzyny i jej dystrybucji z terminali do stacji obsługi.

 Zagadnienia ochrony powietrza w Polsce regulowane są w szczególności przez następujące dokumenty o charakterze strategicznym oraz akty prawne:

• II Polityka Ekologiczna Państwa;

• Polska 2025 - Długookresowa Strategia Trwałego i Zrównoważonego Rozwoju;

• Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju;

• ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz.U. z  1997 r. Nr 54 poz. 348, z późn.zm.);

• ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2006 r. Nr 129 poz.902, z późn.zm.);

• Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach ( Dz.U. z 2001 r. Nr 62 poz.628, z późn.zm.).

W latach 90-tych emisja pyłów w Polsce zmniejszyła się o 58 procent, związków siarki o 46 %, a związków azotu o 25%. Z ponad 2,3 ton pyłów i gazów wyemitowanych w roku 2000 neutralizowane było ok. 99 % pyłów i blisko 38 % gazów. W czasie ostatniej dekady nastąpiła znaczna redukcja emisji podstawowych zanieczyszczeń powietrza, takich jak dwutlenek siarki, tlenki azotu, dwutlenek węgla i pyły.

Jakość powietrza atmosferycznego w Polsce jest dobra. Rośnie natomiast natężenie hałasem, zwłaszcza pochodzenia komunikacyjnego na terenach zurbanizowanych.

Ruchliwość powietrza atmosferycznego (podobnie jak obieg wód) sprawia, że nawet pełną jego krajowa ochrona nie jest równoznaczna z brakiem zanieczyszczeń. Z kolei część zanieczyszczeń. Atmosferycznych w Polsce dotyka obszarów innych państw. Głównymi substancjami zanieczyszczeń są dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, dwutlenek węgla, niemetalowe lotne związki organiczne, amoniak i pyły.

W ciągu roku łączną emisja tych związków przekracza w ostatnimi czasie 370 milionów ton.

Strefy oceny powietrza pokrywających łącznie cały kraj to:

1. aglomeracje miejskie powyżej 250 tysięcy mieszkańców

2. obszary powiatów.

Do opisanych wyżej sfer w razie przekroczenia poziomu dopuszczalnego choćby jednej substancji, wojewodowie do dnia 30 czerwca 2003r., mieli określić programy ochrony powietrza w drodze rozporządzenia.

Podstawy prawne form ochrony powietrza atmosferycznego mieszczą się w różnych miejscach porządku prawnego; zarówno w tej jego części, która jest pomyślana dla potrzeb ochrony, jak i tej, która ma znaczenie generalne, ( co do odpowiedzialności cywilnej regulowanej kodeksem cywilnym).

Wyróżnienie podstawowych prawnych form ochrony powietrza obejmuje:

• stanowienie aktów generalnych,

• podejmowanie aktów planowania,

• wydawanie decyzji administracyjnych,

• określone czynności materialno-techniczne.

Ad.1. należy tu zaliczyć zarówno akty normatywne naczelnych, jak i terenowych rządowych i samorządowych organów administracji publicznej. Ich postanowienia obowiązują bezpośrednio (z mocy prawa) bądź są konkretyzowane w drodze decyzji administracyjnych.

Ad. 2. w aktach planowania, do których zaliczyć trzeba w szczególności programy ochrony powietrza, których wartość normatywna będzie równa normom prawa miejscowego ponieważ będą one podejmowane w drodze rozporządzeń.

Ad. 3. decyzje administracyjne wydawane w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego mają treść zróżnicowaną. Czołowe miejsce zajmuje tu decyzją zwana pozwoleniem na wprowadzenie gazów i pyłów do powietrza. Spośród innych decyzji przede wszystkim wymienić trzeba: decyzje o wstrzymaniu działalności, decyzje ustalające na czas oznaczony ograniczenie lub zakaz wprowadzenia do powietrza określonych zanieczyszczeń, decyzje o wymierzeniu opłaty, decyzje o nałożeniu kary administracyjnej.

Ad. 4. Głównym rodzajem czynności materialno technicznych są pomiary zanieczyszczeń. Niezależnie od tego pomiary stężeń substancji zanieczyszczających prowadzą organy administracji publicznej Inspekcja Sanitarna, Inspekcja Ochrony Środowiska i inne podmioty monitoringu.

Pomiary zanieczyszczeń są nierzadko przedmiotem decyzji administracyjnej nakładających szczególny obowiązek ich przeprowadzenia lub zwalniających okresowo od obowiązku pomiarów.

Powietrze, będące jednym z podstawowych składników środowiska jest niezbędnym czynnikiem dla istnienia życia na Ziemi, a stopień jego czystości decyduje o jakości życia i zdrowia człowieka. Dlatego powietrze jest szczególnym przedmiotem prawnej ochrony, a prawo ochrony środowiska poświęciło temu zagadnieniu odrębny dział II w tytule II ( art. 85 - 96 p.o.ś.).

Od razu na wstępie trzeba jednak zwrócić uwagę na zasadniczą różnicę między naukową przyrodniczą a prawną definicją powietrza, przez które ustawa rozumie „ powietrze znajdujące się w troposferze, z wyłączeniem wnętrz budynków i miejsc pracy” (art.3 pkt. 26 p.o.ś.). ochroną powietrza znajdującego się wewnątrz budynków, a zwłaszcza w miejscach pracy, zajmują się inne działy prawa aniżeli prawo środowiska, w szczególności zaś przepisy dotyczące bhp.

Ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, w szczególności przez:

1. utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich poziomów lub co najmniej na tych poziomach,

2. zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych,

gdy nie są one dotrzymane

3) zmniejszanie i utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej poziomów

docelowych albo poziomów celów długoterminowych lub co najmniej

na tych poziomach.

Dopuszczalne poziomy stężenia poszczególnych substancji ( czyli standardy jakościowe) określone zostały w rozporządzeniu Ministra Środowiska wydanym na podstawie art.86 ustawy p.o.ś. Wymóg wyznaczenia tych standardów wynika z dyrektywy 96/62/WE i jej dyrektyw córek.

Rozporządzenie to określa m.in.

• listę substancji dla nich dopuszczalne poziomy stężeń, przy czym dla niektórych substancji poziomy te są zróżnicowane w zależności od typu obszarów: ostrzejsze są dla parków narodowych i obszarów ochrony uzdrowiskowej łagodniejsze dla pozostałych terenów;

• dla niektórych substancji - alarmowe poziomy, których nawet krótkotrwałe przekroczenie może powodować zagrożenie dla zdrowia ludzi.

Standardy zapachowe

Szczególnym rodzajem standardów jakości powietrza mogą być standardy jakości zapachowej. Art. 86 ust.3 ustawy p.o.ś upoważnia ministra właściwego do spraw środowiska do ustalenia tych standardów w drodze rozporządzenia wykonawczego wydanego w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia. Wydanie tego rozporządzenia jest jednak fakultatywne, a nie obligatoryjne. W celu sprawdzenia czy standardy jakościowe są dotrzymane należy dokonywać oceny jakości powietrza. Ocena ta prowadzona jest w ramach państwowego monitoringu środowiska. Organem zobowiązanym jest tu wojewódzki inspektorat ochrony środowiska.

Ocena jakości powietrza dokonywana jest w strefach, na które podzielony został obszar kraju.

Zgodnie z art. 87 ustawy p.o.ś jedna strefa to

• obszar jednego powiatu, albo

• obszar aglomeracji ( miasta lub kilku miast stykających się granicami) o liczbie mieszkańców powyżej 250 tysięcy.

Badania jakości powietrza wykonywane są za pomocą sposobów i metod określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska wydanym na podstawie art. 90 ust. 3 ustawy POŚ. Ocena poziomu substancji w poszczególnych strefach dokonywana jest przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska raz na rok.

Programy Ochrony Powietrza

Na podstawie przeprowadzonych badań inspektor dokonuje klasyfikacji stref wyodrębniając te, na których został przekroczony dopuszczalny poziom choćby jednej substancji.

Przekroczenie takie powoduje obowiązek podjęcia określonych działań a mianowicie opracowania przez wojewodę programu ochrony powietrza (tzw. „programu naprawczego”) dla danej strefy. Dla niektórych substancji przewidziano dodatkowo tzw. margines tolerancji, czyli wartości, o które dopuszczalne poziomy mogą być przekroczone i nie powoduje to konieczności opracowywania programu naprawczego.

Program Ochrony Powietrza

• jest jednym z rodzajów programów doprowadzenia do przestrzegania standardów jakości środowiska ( zwanych też „programami naprawczymi”), o których mowa w art. 84 ust. 1 ustawy POŚ.

• Ma na celu osiągnięcie dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu

• Ustalany jest przez właściwego miejscowo wojewodę w drodze rozporządzenia

• Jest aktem prawa miejscowego powszechnie obowiązującym na danym terenie

Program ochrony powietrza musi wskazywać

• Obszar, którego dotyczy

• Standardy, które zostały przekroczone

• Działania potrzebne do usunięcia naruszeń

• Podmioty, do których kierowane są obowiązki określone w programie

• Obowiązki odpowiednich organów administracji

Szczególne wymagania co do programów ochrony powietrza określone zostały w rozporządzeniu Ministra Środowiska wydanym na podstawie art. 91 ust. 4

Jednym ze skutków prawnych uchwalenia programu ochrony powietrza jest jego wpływ na treść pozwoleń na emisje do powietrza ( a także pozwoleń zintegrowanych ) wydawanych na obszarze jego obowiązywania. Mianowicie, zgodnie z art. 186 pkt 4 ustawy POŚ nie można wydać pozwolenia, które byłoby nie zgodne z takim programem.

Plany działań krótko terminowych

Niektóre substancje pojawiające się w powietrzu są na tyle szkodliwe, że nawet krótkotrwałe przekroczenie ich określonych stężeń może powodować zagrożenie dla zdrowia ludzi. Poziomy stężeń mogące powodować takie zagrożenie nazwane są poziomami alarmowymi. Zostały one określone dla niektórych tylko substancji: dwutlenek azotu, dwutlenek siarki oraz ozonu.

Poziomy alarmowe są oczywiście łagodniejsze od „zwykłych” dopuszczalnych poziomów stężeń. Określone one zostały w rozporządzeniu Ministra Środowiska.

W przypadku przekroczenia poziomów alarmowych lub ryzyka ich przekroczenia wojewoda ma obowiązek podjąć określone działania, które można nazwać przeprowadzeniem „alarmu smogowego”.

• Określić w drodze rozporządzenia, plan działań krótkoterminowych mający na celu:

- ograniczenie skutków i czasu trwania istniejących przekroczeń,

- w przypadku, gdy istnieje dopiero ryzyko wystąpienia przekroczeń - zmniejszenie tego ryzyka.

• Nie zwłocznie powiadomić społeczeństwo o występowaniu przekroczeń lub zagrożeń oraz o podjętych działaniach.

Powiadomienie społeczeństwa

Powiadomienie o występujących zagrożeniach lub przekroczeniach lub przekroczeniach stężeń substancji oraz o podjętych działaniach:

• Jest obowiązkiem wojewody

• Powinno być dokonane niezwłocznie i w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie

• Jest skierowane do:

- ogółu społeczeństwa

- podmiotów, które na podstawie programu mają obowiązek ograniczyć lub zaprzestać wprowadzania emisji do powietrza.

• Powinno zwierać w szczególności informacje o :

- dacie, godzinie i obszarze, na którym wystąpiło przekroczenie albo jego ryzyko, oraz przyczyny tego stanu,

- prognozach zmian poziomu substancji w powietrzu,

- obowiązujących ograniczeniach i innych środkach zaradczych.

„ Alarm smogowy” w innych sytuacjach

Przeprowadzenie „alarmu smogowego” związane jest głównie z przekroczeniem lub ryzykiem przekroczenia alarmowych poziomów pewnych substancji. Jak wskazano wyżej, poziomy te określone zostały jednak dla trzech wybranych substancji. Dla pozostałych substancji poziomy alarmowe nie zostały określone. Dla nich również obowiązkowe jest w pewnych wypadkach opracowanie planu działań krótkoterminowych i odpowiednie powiadomienie społeczeństwa. Chodzi o sytuacje w których występuje ryzyko przekroczenia ich „ zwykłych” dopuszczalnych poziomów.

Kontrola Emisji do powietrza

Działania zmierzające do ochrony powietrza przed emisjami opierają się na ogólnych założeniach ustawy POŚ dotyczących ochrony środowiska przed zanieczyszczeniem wyrażonych w przepisach jej tytułu III . w tytule III znalazły się więc również przepisy regulujące kontrole emisji do powietrza, przede wszystkim kwestie wydawania pozwoleń na emisję gazów lub pyłów.

Prawo może oddziaływać na ogół stosunków społecznych poprzez stosowanie odpowiednich instrumentów, wymuszających zachowanie się zgodnie z obowiązującymi przepisami. Inaczej mówiąc, prawo daje środki, za pomocą których można wymusić zachowanie innego podmiotu odpowiadające celom założonym przez prawodawcę.

Instrumenty o charakterze cywilnoprawnym

Prawo cywilne reguluje stosunki społeczne „ o doniosłości majątkowej oraz związane z nimi stosunki nie majątkowe. Jednakże stosunki prawne kształtujące się pomiędzy występującymi w nim podmiotami oparte są na zasadzie równorzędności. Warto tu wspomnieć art. 80 ustawy z dnia 31.01.1980 o ochronie i kształtowaniu środowiska, który stanowi, że jednostka organizacyjna oraz osoba fizyczna ponosi przewidzianą prawem cywilnym odpowiedzialność za szkody wynikających z działań lub zaniechań wpływających szkodliwie na środowisko. W zakresie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem instrumenty o charakterze cywilno prawnym będą spełniać przede wszystkim funkcje:

1. kompensacyjną ( odszkodowawczą)

2. prewencyjną

ad a)

dochodzenie roszczeń odszkodowawczych na zasadzie winy może być, w przypadku szkód wyrządzonych w środowisku naturalnym, wręcz nie możliwe. Należy bowiem wykazać, iż szkoda nastąpiła z winy emitenta, co z resztą nie zawsze ma miejsce.

Ad. b)

Duże znaczenie w zakresie ochrony środowiska przed zanieczyszczeniem mogą także odegrać cywilnoprawne instrumenty prewencyjne. Właściciel nieruchomości powinien jednak podejmować takie działania, aby imisje nie utrudniały ponad przeciętną miarę korzystania z nieruch ości sąsiedzkiej.

O skuteczności instrumentów o charakterze cywilnoprawnym może świadczyć przykład fabryki „Bonarka”, której działalność powodowała duże uszczerbki w rolnictwie i sadownictwie. Wyroki zasądzające odszkodowania zmusiły firmę do zainstalowania odpowiednich urządzeń czyszczących .

Instrumenty o charakterze karno prawnym

Instrumenty o takich charakterze znajdziemy w art. 181 - 188 kodeksu karnego, regulującego odpowiedzialność karną za naruszenie wymagań ochrony środowiska. Art. 185 § 2 k.k., który przewiduje kare do 12 lat pozbawienia wolności dla sprawcy czynu polegającego na „zanieczyszczeniu wody, powietrza lub ziemi substancją albo promieniowaniem jonizującym w takiej ilości lub w takiej postaci, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu wielu osób lub spowodować zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach, a skutkiem tego czynu jest śmierć lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób”. Rola instrumentów o charakterze karnoprawnym z zakresie ochrony powietrza jest jednak ograniczona.

Instrumenty o charakterze administracyjno prawnym

Cechą charakteryzującą instrumenty o charakterze administracyjno prawnym jest występujący w nich element władztwa organu administracji. Instrumenty takie znajdują się przede wszystkim w ustawie o ochronie i kształtowaniu środowiska. Są to najskuteczniejsze instrumenty.

Przez „poziom substancji w powietrzu” ustawa rozumie „stężenie substancji w powietrzu w odniesieniu do ustalonego czasu lub opad takiej substancji w odniesieniu w odniesieniu do ustalonego czasu i powierzchni” (art. 3 pkt. 28 p.o.ś).

Definicja aglomeracji jest w art. 3 pkt 1 ustawy POŚ.

Skoczylas 1986, s. 27.

---