„Świat człowieka - świat kultury” PWN Ewa Nowicka
Antropologia zakres pojęcia:
- antropologia fizyczna : ras, ontogenetyczna,, filogenetyczna
- antropologia filozoficzna,
- antropologia kultury
Treści i zakres pojęcia kultura.
Podstawowe składniki kultury.
Szerokie i wąskie rozumienie kultury.
Podstawowe pojęcia dotyczące kultury.
Kategorie i typy kultury.
Elementy kultury.
Systemy kultury.
Procesy kultury.
Badania nad kulturą.
Tradycja w rozwoju kultury
Kultura w życiu człowieka i narodów.
Ciało i cielesność.
Kultura obyczajowa.
Zwyczaje i obrzędy.
Centrum świata to każdy z nas - to ja.
Do 1492 (odkrycie Ameryki) myślano, że świat to tylko Europa i Afryka. Rozwój ludzkości rozpoczyna się od starożytnej Grecji.
Po podboju Ameryki Łacińskiej rozpoczęto opisywanie zwyczajów i obrzędów tamtejszej ludności.
Podstawowe składniki kultury.
Rzeczy - przedmioty będące wytworami i obiektami ludzkiej działalności w życiu człowieka. Rodzaj i jakość , a także poziom techniczny świadczy o bogactwie kultury.
Znaki - przekazują określone informacje i do czegoś się odnoszą. Badanie znaków, ich systemów, struktury, właściwości i sposobów użycia to przedmiot badań SEMIOTYKI.
Znaki mogą być:
- materialne np. kształt, materiał, pismo,
- znaczeniowe np. gest
- komunikacja werbalna, słowa zwane kodem
- komunikacja niewerbalna - ruch ciała wyraz oczu dotyk itp.
Język pełni funkcje porozumiewania się ludzi. Dzięki słowom, można się porozumieć bezpośrednio i pośrednio (w czasie),
Symbole znaczące - mniejsze w znakach.
Zachowania ludzkie - mają charakter społeczny i realizują określony wzorzec kulturowy chodzi o zachowania akceptowane i nieakceptowane w przypadku życia religijnego mogą to być rytuały.
Szerokie i wąskie rozumienie kultury.
Szerokie rozumienie kultury jest typowe dla antropologii i socjologii.
Klasyk antropologii Edward Tylor (1832-1917) sformułował jako pierwszy definicję kultury:
„Kultura czyli cywilizacja jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia oraz inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa”
Obecne rozumienie kultury to:
Zachowanie, sposób życia, język, wierzenia, zwyczaje i obyczaje, ogół idei, norm moralnych i prawnych, ideologie, filozofie i religie, a także urządzenia społeczne i, instytucje polityczne i gospodarcze oraz systemy produkcji.
Definicja zawiera się w dwóch punktach:
ogół materialnych i niematerialnych wartości.
ogół wyuczonych zachowań.
Węższe ujecie kultury.
Odnoszone bywa do zespołu wartości duchowych i realizowanych w osobistych przeżyciach człowieka (literatura, sztuka, obyczajowość).
Podstawowe pojęcia dotyczące kultury:
- KATEGORIE - rozróżniamy działy kultury obejmujące zjawiska względnie jednorodne.
Rozróżniamy kategorie:
działania i zabiegi techniczne, które służą zaspakajaniu naturalnych bytowych potrzeb człowieka (kultura materialna)
kultura społeczna - oznacza regulowanie stosunków, ról, układów i wzajemnych powiązań ludzkich.
świat zjawisk transcedentalnych czyli duchowych i symbolicznych, a więc jest to sztuka, religia, filozofia.
W skład kultury symbolicznej wchodzi magia - nauka jest w opozycji do kultury materialnej.
Kultura według podziału historycznego:
okres dzikości
okres barbarzyństwa
okres cywilizacji:
- starożytność
- średniowiecze
- nowożytny
- postmodernistyczny
Okres postmodernistyczny cechy:
jako prąd filozoficzny będący w opozycji do modernizmu
za naczelną kategorię postmodernizmu uznaje się pluralizm, dotyczy to odwołania się do różnych tradycji kulturowych i sposobów myślenia.
Negacja podziału kultur na wyższe i niższe - uznaje się, że wszystkie kultury są równe.
Twórczość przybiera charakter powielania, ma charakter seryjny i anonimowy.
Postmodernizm charakteryzuje się chaosem.
Kultura to jest to co tworzymy.
Tworzymy kulturę oraz korzystamy z kultury stworzonej przez nami.
Nasza wiedza będzie przekazywana naszym potomkom.
I. Antropologia zakres pojęcia:
Antropologia sięga korzeniami czasów starożytności i jest to słowo greckie
ANTROPOS - człowiek + LOGOS - nauka = nauka o człowieku
Początkowo odnoszono te naukę jako naukę o człowieku pod względem fizycznym.
Arystoteles filozof grecki IV w. p.n.e. 384-322 głosił tezę, ze zdolności nie są wrodzone, są zdobywane przez doświadczenia. Nauka tylko moralna i duchowa.
Później antropologia zaczęła się kształtować wokół biblii.
Teoria - kreastoistyczna - człowiek został stworzony na podobieństwo Boga.
W antropologii kreastoistycznej człowieka ujmuje się:
- sacrum - świętość
- profanum - świeckość.
Nowożytna antropologia datuje się od polowy XIX w. jest to nauka interdyscyplinarna.
Byt:
- pedagogiczny,
- społeczno-kulturalny,
- biologiczny,
- filozoficzny,
Jest to nauka bardzo pojemna, dzieli się na :
- antropologię fizyczną
- antropologię filozoficzną
- antropologię kultury.
Antropologia fizyczna ujmuje człowieka w aspekcie biologicznym i stawia pytanie o nature człowieka jako istoty bliskiej świata zwierząt. Ma podziały:
- antropologia ras - zajmuje się zróżnicowaniem rasowym ludzi, bierze się pod uwagę cechy morfologiczne, metryczne, genetyczne,
- antropologia ontogenetyczna (rozwojowa) bada rozwój człowieka, jak się rozwija. W niej mieści się antropologia wychowania fizycznego
- antropologia filogenetyczna (antropogeniczna) zajmuje się przebiegiem ewolucji w jaki sposób wyodrębnił się człowiek ze świata zwierzęcego, Opiera się na badaniach paleontologicznych.
Antropologia filozoficzna - jest kształtowana przez rozwój myśli filozoficznej . Zajmuje się człowiekiem w aspektach:
- metafizyczno-ontologiczny,
- etycznym,
- estetycznym.
Jako istota społeczna powiązana ze światem kultury.
Rozróżniamy filozofię:
- idealistyczną,
- materialistyczną.
Antropologia kultury - antropologia społeczna lub społeczno-kulturowa.
Jej podstawy sformułował w XIX w. Fryderyk Taylor. Tę kulturę uznał jako złożoną całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, religię, moralność, prawo, zwyczaje, zdolności, nawyki nabyte przez człowieka.
Antropologia kultury wiąże się etnografią (opis ludu) i etnologią.
Obecnie antropologia kultury jest definiowana - obejmuje kulturę całościowo, czyli jej strukturę, kategorie, typy, procesy, systemy, elementy (wartości, wzory, normy, obyczaje, obrzędy, wierzenia), kontakty międzykulturowe, a także człowieka jako wytwór i twórcę kultury.
Antropologia pedagogiczna w Polsce jest mało rozwiniętą.
Sergiusz Essen ur. 1887 zmarł 1950. Polak, pedagog stworzył pojęcia antropologii pedagogicznej. Określił poziomy bytu:
- pielęgnacja rozwoju jednostki,
- poziom życia społecznego (proces socjalizacji),
- poziom kultury duchowej,
- poziom bytu błogosławionego (wychowanie moralne).
Pojecie kultura i cywilizacja.
Kultura to pojecie wieloznaczne. Genealogia pojęcia kultura i cywilizacja.
Rodowód pojęcia kultura sięga starożytnego Rzymu. W łacinie kultura oznacza uprawę roli. W znaczeniu przenośnym pierwszy użył określenia jako amini (uprawa ducha) Cyceron Markus Fulius, który żył w I wieku p.n.e. Chodziło mu o aktywność duchową, wewnętrzną człowieka (był propagatorem filozofii greckiej)
Upowszechnienie terminu kultura nastąpiło w czasach nowożytnych w XVIII we Włoszech, Anglii, Francji.
Kulturę rozumiemy jako życie duchowe i to co wytworzy człowiek.
Wiek XVI, XVII, XVIII - hegemonia kultury francuskiej.
Kultura jest ukształtowana poprzez język. W Niemczech pojecie kultura oznaczało kształcenie, proces ewolucji ludzkości od najniższego poziomu do współczesności oznaczało wspólnotę kulturową narodu i rozwój ducha narodu.
Przedstawiciele takiego myślenia w Niemczech to:
- Johan Gotwrid Herder urodzony 1744 - filozof pastor, dokumentator kultury ludowej. Uważał, że istotą kultury narodu jest kultura plebejska - sięga do tradycji stworzył pojecie „folk” - duch narodu. Gette przeniósł filozofię herderowską w swojej twórczości.
- Wilhelm von Humbolt, który przejął idee romantyczne starał się je sformalizować. Utworzył uniwersytet w Berlinie.
W Polsce Joachim Lelewel - historyk, numizmatyk, działacz polityczny. Głosił, że na kulturę składa się:
- doskonalenie umysłowe i moralne człowieka,
- rozwój sztuki, wiedzy, idei, religii.
Cywilizacja od słowa „cywis” - obywatel.
Obecnie przywykło się rozumieć cywilizacje jako całość dorobku kulturowego, organizacyjnego i technicznego. Mianem kultury określa się religię, moralność, sztuki piękne.
Typy kultury
Przynależność do określonych warstw i grup społecznych:
- kultura rycerska,
- kultura szlachecka,
- kultura mieszczańska,
- kultura ludowa,
- kultura robotnicza,
- kultura inteligencka,
Typy gospodarowania
- kultura pasterska
- kultura myśliwska
Przynależność do religii
Aktywność ludzi w różnych dziedzinach takich jak:
Intelektualna
- kultura humanistyczna,
- kultura techniczna
- kultura informatyczna
Artystyczna
- kultura literacka
- kultura muzyczna
- kultura plastyczna,
- kultura filmowa
Zawodowa,
Egzystencji ludzkiej
- kultura zdrowotna,
- kultura erotyczna
- kultura seksualna
Zakres występowania:
- kultura globalna,
- kultura kontynentalna,
- kultura narodowa,
- kultura religijna.
Poziom kultury
- kultura wysoka - elitarna
- kultura masowa - popularna
Przynależność do grupy wiekowej
- kultura młodzieżowa
- subkultury
Podstawowe elementy kultury
- wartość, norma, wzór, kanon, kod, obyczaj, etos, mit, symbol, utopia, twórcza, odbiorcza, styl i tekst;
- wartości religijne (Bóg jako wartość najwyższa, dążenie do świętości);
- wartości duchowe (prawda, dobro, piękno, miłość i sprawiedliwość)
- wartości witalne (prawo do życia, zdrowia, siły życiowe)
- wartości utylitarne - przynoszące korzyści,
- wartości hedonistyczne ( iluzja łatwego i przyjemnego życia).
Każda kultura charakteryzuje się systemem wartości.
PRAWDA, DOBRO, PIĘKNO - triada PLATOŃSKA
Każdy ma swój indywidualny sposób hierarchii wartości.
Dychotomiczny podział wartości ze względu na:
- materię wartości (wartości materialne i duchowe)
- zasięg (uniwersalne, jednostkowe)
- czas (wartości historyczne i aktualne)
- trwałość (trwałe i chwilowe)
- sferę zaangażowania (uczuciowe i intelektualne)
- ocenę ogólną (pozytywne i negatywne czyli tak zwane antywartości)
Wzory
Wzory to normy wyrastające z systemów wartości.
Wzór kulturowy określa każdą prawidłowość, normę powtarzającą się formę w jakiej pojawiają się i funkcjonują rzeczy, znaki i zachowania ludzkie.
- W obszarze kultury materialnej będą to wzory narzędzi, budownictwa, ozdób, odzieży, przedmiotów kultu
- W kulturze społecznej będą to wzory zachowań, normy prawidłowości, reguły, zasady regulujące używanie rzeczy, posługiwanie się nimi, używanie znaków, formy współdziałania miedzy ludźmi, formy konfliktów międzyludzkich..
Kanon
Kanon łączy się ściśle z wzorami i wartościami w kulturze.
Nazwa wywodzi się z języka greckiego i oznacza miarę, wzorzec, regułę, prawidło, normę, zasadę.
Na przykład w sztuce jest to zespół wzorców, reguł i metod wytwarzania obowiązujących w danym okresie i na określonym obszarze (fazy artystyczne, style architektoniczne).
Przekraczanie zasad kanonu może narazić na sankcje (np. posądzenie o herezję - w religii, czy też zły gust, fatalny smak - w dziedzinie artystycznej.
Symbol
Symbol to znak wizualny będący substytutem określonego przedziału lub pojęcia abstrakcyjnego. Jest to zastąpienie jednego pojęcia innym - krótszym, bardziej wyrazistym lub oddającym jego naturę. Jest to znak odnoszący się do innego systemu znaczeń, niż do tego do którego bezpośrednio się odnosi. Przykładowo symbol LWA oznacza nie tylko gatunek zwierzęcia, lecz często także siłę lub władzę.
SYSTEMY KULTURY
Nauka
Filozofia
Ideologia
Narodowość
Religia
Sztuka
Zabawa
Systemy kultury charakteryzują się uporządkowanym i skoordynowanym zespołem elementów powiązanych wzajemnymi relacjami składającymi się na zwarty obraz w danej dziedzinie kultury.
Nauka - jest to termin , można go rozumieć w sensie naukowym ale również jako uczenie się.
Funkcje nauki:
- diagnostyczne - dostarczanie wiedzy o stanie rzeczywistości,
- prognostyczne - dostarczanie wiedzy o prawidłowościach przebiegu zjawisk,
- instrumentalno-techniczne - dostarczanie wiedzy o środkach realizacji zamierzonych celów badawczych
- humanistyczne - zaspakajanie potrzeb intelektualnych.
Religia
Funkcje religii:
- poznawcza
- psychologiczna
- integracyjna
- normatywna - dekalog
Tendencje badania religi:
- stosunek do sacrum - istnieje przeświadczenie, że sacrum ma wpływ na losy świata,
- religia jest formą ……..
Funkcje poznawcze religi:
Sposoby klasyfikacji religii według:
- zasięgu oddziaływania - religie plemienne, narodowe i światowe (przykładem Religi narodowej może być judaizm, hinduizm)
- przedmiot kultu - ateistyczne, politeistyczne i monoteistyczne,
- sposobu powstania - spontaniczne ukształtowanie w grupach etnicznych oraz religie założone takie jak buddyzm, judaizm, chrześcijaństwo.
Struktura Religi według Mircea Eliade (1907-1986):
- mity,
- wierzenia,
- modlitwy,
- rytuał,
- kult.
MANIZM
Kult dusz zmarłych
Manizm - pojecie używane w religioznawstwie na określenie wiary w duchy i kult zmarłych.
Wiara, że dusze zmarłych mogą oddziaływać na losy żyjących.
TOTENIZM
Bazuje na poczuciu pokrewieństwa grupu ludzkiej (klan, wioska) z pewnymi gatunkami zwierząt, roślin, czy nawet elementami krajobrazu takim jak strumienie, góry.
Totemy odznaczają więzy mistyczne pomiędzy ludźmi i zwierzętami.
Totem to znak grupy, rodziny.
MAGIA
Magia to specjalne zabiegi techniczne dokonywane według określonego porządku oparte na wierzeniu w możliwość sprawowania przez człowieka kontroli nad światem nadprzyrodzonym i wywierania nań wpływu w celu wywołania pożądanych rezultatów jak na przykład: sprowadzenie obfitych opadów, plonów, sukcesów, czy też zaszkodzenie jakiejś jednostce lub grupie ludzi.
Magia dzieli się na czarną i białą.
Czarna magia - to odprawiana jest potajemnie - służy złu
Biała magia - mogą uczestniczyć w niej wszyscy, używa się jej do dobrych celów.
ZAKLĘCIA I MODLITWY
Zaklęcie stanowi część praktyk magicznych. Przybierać może formę pieśni, informacji bądź powtarzanych w stylizowany sposób wersetów z zachowaniem określonych porządków słów.
W modlitwie człowiek uznaje wyższość bogów, zwraca się do nich nie w formie rozkazu lecz prośby, wyrażając zarazem swój kult i szacunek.
Modlitwa może być niema lub częściej werbalna.
RYTUAŁ
Przez rytuał rozumiemy na ogół zachowanie stereotypowe, powtarzające się, a więc przewidywane w formie, której towarzyszą różne symbole przeważnie o treści religijnej. Mogą być także symbole świeckie - wówczas raczej mówimy o ceremonii.
Rytuały religijne mają na celu nawiązanie więzi pomiędzy ludźmi a siłami nadprzyrodzonymi.
Rytuały klasyfikujemy:
indywidualne - odprawiane przez jednostki; forma magiczna lub religijna
intensyfikacji - odprawiane są publicznie i mają przyczynić się do bogactwa (np. modlitwa o deszcz)
przejścia - składające się z rytuałów separacji, właściwych rytuałów przejścia i rytuałów inkorporacji,
Rytuały przejścia zaznaczają przełomowe momenty w życiu, takie jak narodziny, inicjację, małżeństwo, śmierć.
Oddzielenie - celebracja zmiany
Inkorporacja to ponowne wejście jednostki do społeczeństwa, ale z jej nowym statusem.
szamanistyczne - odprawiają szamani , którzy trudnią się działalnością. Dorywczo icj celem jest kontakt z istotami nadprzyrodzonymi i zdobycie ich przychylności.
eklezjastyczne - odprawiane przez ”fachowców” - księża, pastorzy, rabini itd.
odwrócenia - polega na odwróceniu okresowo normalnego biegu życia i przyzwoleniu na przykład na kradzież czy agresję.
KULT
Jest to zespół aktów i czynności stanowiących wyraz czci do sacrum i spełnia istotną funkcję integrującą i kulturową. Przyczynia się do pogłębiania więzi wspólnotowych, stymuluje twórczość artystyczną i formy.
Klasyfikacja kultu ze względu na:
przesłanki światopoglądowe (kult sakralny i świecki)
przedmiot (kult zjawisk przyrodniczych, bogów, zmarłych przodków)
czas (kulty cykliczne i aperiodyczne)
osoby kult wykonujące (kapłanów, czarowników, magów itp.)
miejsce (świątynie, sanktuaria )
zasięg społeczno-przestrzenny (kulty rodzinne, plemienne, narodowe, powszechne)
charakter uczestnictwa (kulty indywidualne i zbiorowe)
Badania nad kulturą
Do najbardziej popularnych kierunków badających istotę i rozwój kultury należą zaadaptowane przez antropologię:
Ewolucjonizm
Zadaniem antropologii była rekonstrukcja rozwoju ludzkości. Taki obraz antropologii ukształtowali jej pierwsi twórcy reprezentujący EWOLUCJONIZM (pierwszy system teoretyczny na gruncie antropologii): Johann Bachofen (1815-1887), Henry Morgan (1818-1881) - badał w terenie, Adolf Bastian (1826-1905), James John Frazer (1854-1941), John Lubbock (1834-1913), Edward Taylor (1832-1917) - pierwszy profesor antropologii, najsłynniejszy ewolucjonista. Antropologia zrodziła się na gruncie fascynacji teorią ewolucji.
Prawa ewolucji odpowiadają prawom ewolucji kultury.
Tezy ewolucjonizmu:
- człowiek wykazuje zawsze te same cechy psychiczne, niezależnie od rasy, epoki historycznej czy środowiska, a doświadczenie ludzkie postępuje tymi samymi drogami (zasada o jedności rozumu ludzkiego - Adolfa Bastiana).
- Wszyscy jesteśmy tacy sami i mamy takie same możliwości rozwoju, ale na innym etapie historycznych.
- Kultury rozwijają się tak samo (kultury pierwotne - świadectwo rozwoju kultury europejskiej).
Tezy rozwoju kultury:
- kultury rozwijają się poprzez następujące po sobie stadia takie same dla wszystkich społeczeństw (społeczności pierwotne osiągną w końcu etap kultur rozwiniętych)
- każda kultura istnieje dzięki swojemu rozwojowi, każdą kulturę można scharakteryzować przez jej rozwój (jeżeli chcemy oddać istotę kultury - wskazać na stadia jej rozwoju)
- rozwój każdej z kultur uwarunkowany jest jej stanem wcześniejszym (teza o genetycznych rozwoju kultury, kumulatywny charakter rozwoju)
- teza o progresywnym rozwoju - rozwój o postępach kultur przebiega od form niższych do wyższych.
- każda z kultur rozwija się równolegle do innych, niezależnie od różnic czasowych.
Ewolucjonizm zakładał, że motorem rozwoju ludzkości jest naturalna wynalazkowość człowieka (różne grupy ludzkie mogą dokonać takich samych wynalazków).
Podstawowe znaczenie przywiązywano do analizy przeżytków kulturalnych - takie elementy kultury jak praktyki, zwyczaje, wierzenia, które choć właściwie dla wcześniejszych etapów rozwoju przetrwały w późniejszych stadiach w formie zmodyfikowanej (relikty).
Morgan przedstawił trzy najważniejsze czynniki rozwoju: I - umiejętność mówienia, II - posługiwanie się narzędziami, III - powstanie i rozwój instytucji społecznych.
Wyróżnił także trzy stadia rozwoju ludzkości:
1. dzikość
2. barbarzyństwo
3. cywilizacja (stopień niższy, średni i wyższy).
Na gruncie ewolucjonizmu po raz pierwszy pojawiły się pewne terminy, pojęcia (obowiązujące do dziś). Ewolucjonizm to pierwsze opisy kultur egzotycznych, które pojawiły się w nauce. Wiele koncepcji ewolucjonizmu wzbudziło opozycje.
Dyfuzjonizm
Dyfuzjonizm (łacińskie: diffusio - rozlanie, rozszerzenie) - orientacja w naukach o kulturze (etnologia, antropologia kulturowa, folklorystyka, archeologia a także w innych naukach społecznych) przypisująca dyfuzji kulturowej szczególne znaczenie w procesie zmiany oraz rozwoju kultury, badająca dzieje oraz skutki przenikania wytworów kultury z jednych obszarów do drugich.
Akulturacja
Jest to zjawisko, które występuje wówczas gdy dwie kultury na siebie oddziaływają - konfrontacja kulturowa.
Enkulturacja
Dotyczy pojedynczego człowieka, który znalazł się w innej kulturze i musi się dostosować.
Cechy dyfuzjonizmu:
uznanie kontaktów międzyludzkich za główną przyczynę decydująca o dynamice rozwoju kultury,
traktowanie kultury jako zbioru elementów tworzących kompleksy odmiennej dla poszczególnych obszarów (areałów, kręgów) kombinacji cech,
koncentracja uwagi na zapożyczeniach,
minimalizowanie roli ewolucji kulturowej,
preferowanie interpretacji historycznej i geograficznej (zmienność kultury w czasie i przestrzeni)
dokonywanie zapożyczeń głównie na rubieżach kulturowych, w największych oddaleniach od centrów kulturowych.
Funkcjonalizm
Jeden z głównych kierunków teoretycznych antropologii, powstały w latach 1920, polegający na założeniu, że każde nawet największe zjawisko kulturowe ma jakąś funkcję ważną dla całości systemu społecznego.
Twórcami i głównymi przedstawicielami tej orientacji byli brytyjscy antropolodzy: Bronisław Malinowski i Alfred Radcliffe-Brown.
Podstawowe założenia funkcjonalizmu:
sprzeciw wobec propozycji ewolucjonistycznych jako spektakularnych
sprzeciw wobec dyfuzjonizmu i jako kierunku ignorującego istotę funkcji wytwórców kulturowych,
nacisk na badania empiryczne (obserwacja uczestnicząca)
traktowanie społeczeństwa jako organizmu złożonego z części, z których każda pełni określoną rolę w kulturze determinizmu,
determinizm ekologiczny,
podstawowym problemem badawczym dla funkcjonalistów jest opisywanie mechanizmu funkcjonowania danej kultury.
Determinizm biologiczny i kulturowy funkcjonalizmu.
Według funkcjonalizmu człowiek poddany jest determinizmowi biologicznemu i kulturowemu. Zaspakajanie potrzeb ludzkich odbywa się przy pomocy kultury, a nie w sposób naturalny. Każdej potrzebie odpowiada jakaś reakcja kulturowa.
Dwa rodzaje potrzeb według Malinowskiego
Potrzeba pierwotna związana z naturą biologiczną tworzą je:
instytucja zaopatrzenia w żywność,
pokrewieństwa, małżeństwa i reprodukcja,
ochrony i obrony przed zagrożeniami
Potrzeby wtórne - to instytucje prawne, ekonomiczne, wychowawcze i polityczne
Rola środowiska według funkcjonalistów.
Kultura jest mechanizmem adopcji człowieka do środowiska, czyli nie można zrozumieć kultury bez zrozumienia warunków środowiska naturalnego, w którym funkcjonuje. Otoczeniem systemu jest jednak nie tylko środowisko naturalne, ale także inne systemy społeczno kulturalne , z którymi dany system wchodzi w kontakty. Kontakty te przynoszą nowe elementy kulturowe, mogą stać się na przykład źródłem dysfunkcji systemu co prowadzi w konsekwencji do jego zmiany.
Kierunek etnopsychologiczny - szkoła kultury i osobowości.
Powstał pod wpływem teorii behawiorystycznych oraz teorii Freuda - kulturę uznano za podstawowy czynnik kształtujący osobowość ludzką i podstawę do wyjaśnienia regularności i zróżnicowania ludzkich zachowań. Kultura jest konfiguracją wyuczonych zachowań i ich rezultatów, których elementy składowe podzielane są i przekazywane przez członków danego społeczeństwa.
Strukturalizm
- w metodologii badań w strukturalizmie kładzie się nacisk na badanie powtarzalnych struktur, a nie na ich genezę i funkcję. Strukturalizm występuje zwłaszcza w językoznawstwie, w nauce o literaturze, w antropologii kulturowej, teorii kultury, w religioznawstwie, w socjologii marksistowskiej.
- w badaniach stosuje się następującą zasadę:
„Pierwszy etap to analiza rzeczywistości empirycznej, a następnie na jej podstawie buduje się model, który z kolei przykłada się do rzeczywistości”.
Trzy rodzaje postaw w stosunku do tradycji
Tradycjonalistyczna - afirmacja przeszłości jako takiej
Utopijna - całkowita negacja przeszłości
Romantyczna - afirmacji podlega tylko wybrana część przeszłości.
Uwaga:
W każdej tradycji ścierają się rozmaite tendencje - postępowe i rewolucyjne z wstecznymi i zachowawczymi.
Główne czynniki decydujące o rozwoju kultury:
nowa oryginalna twórczość
wprowadzenie dzieł do obiegu
faktyczne dostarczenie do potocznego obiegu - zaistnienie dzieła czyli interioryzacja.
Trzy układy kultury
Pierwszy układ opiera się na bezpośrednich kontaktach twarzą w twarz między ludźmi. Dotyczy grupy pierwotnej, sąsiedztwa, malej społeczności lokalnej. Więzi mają charakter nieformalny, intymny.
Drugi układ kultury bazuje na stycznościach bezpośrednich, ale ma charakter instytucjonalny. Kontakty są sformalizowane, a ludzie występują w określonych rolach w zależności od pełnionej funkcji w procesie komunikowania.
Trzeci układ kultury opiera się na pośrednich kontaktach. SA to przede wszystkim środki masowego przekazu.
Trzy zakresy zasięgu kultury
Pierwszy zakres wyznaczony jest zasięgiem masowych środków komunikowania się - telewizji, radia, kina i prasy. Treści są w znacznym stopniu shomogenizowane.
Jest znacznie węższy od pierwszego i mieści się w jego ramach i nie wyklucza uczestnictwa w nim. Obejmuje oddziaływanie poprzez literaturę, prasę popularną, film, popularne utwory wokalno-instrumentalne. Jest on jakby wyższym stopniem kontaktu z kulturą.
Jest najwęższy - obejmuje najmniejszą liczbę osób o rozwiniętych i bardziej wysublimowanych potrzebach kulturowych i wyszukanym smaku estetycznym. Dotyczy ludzi korzystających z instytucji kultury wyższego poziomu (teatry, muzea, koncerty, galerie sztuki).
Uwarunkowania rozwoju kultury:
Uwarunkowania ekonomiczne. Bardzo dobre warunki ekonomiczne maja wpływ na rozwój kultury, skrajne ubóstwo może doprowadzić do degradacji osobowości, do lekceważenia zasad moralnych i upadku godności
Uwarunkowania społeczno-klasowe. Epoki społeczne i ich swoiste cechy wyciskają trwałe piętno na rozwój kultury.
Uwarunkowania historyczne. Kataklizmy, wojny - oznaczają najczęściej upadek kultury. Ponadto walka z kulturą podbitego narodu bywa nieraz bardziej zaciekła niż walka zbrojna.
Uwarunkowania polityczne. Polityka jako sposób myślenia i działania z wykorzystaniem władzy - wywiera zawsze nacisk na kulturę próbując ją sobie przyporządkować.
Antropologia Kulturowa Alojzy Kopoczek
12