BOTANIKA

MORFOLOGIA ORGANÓW NADZIEMNYCH

PĘD-nadziemna część rośliny złożona z łodygi, będącej osią pędu, oraz osadzonych na niej organów bocznych - liści. Liście osadzone są na łodydze w regularnych odstępach. Miejsca, z których wyrastają są często węźlasto zgrubiałe i nazywają się węzłami. Dzielą one łodygę na odcinki międzywęźla. W fazie rozmnażania rośliny pęd wytwarza również kwiaty i owoce (ulistniona łodyga).Za wzrost pędu odpowiedzialne są pączki.

Organy formujące pęd:

- łodyga

- pączki

- odgałęzienia boczne

- liście

- kwiaty, kwiatostany

- owoce z nasionami

Łodyga- nadziemna część rośliny naczyniowej. Łodyga z liśćmi, kwiatami i pąkami nazywana jest pędem. Łodygę ze względu na trwałość dzielimy na:

- zielne- nietrwałe, obumierające pod koniec sezonu wegetacyjnego.

- zdrewniałe- trwałe, występujące u drzew i krzewów.

Pączek- jest to zawiązek przyszłorocznego pędu.

Klasyfikacja pączków:

- ze względu na umiejscowienie; * pączki szczytowe(wydłużają pęd)

* pączki boczne (rozgałęziają pęd)

* pączki dodatkowe(tworzą się tuż obok albo nad

istniejącym już pączkiem bocznym)

* pączki śpiące(mogą zostać w spoczynku przez

wiele lat a rozwijają się w przypadku zniszczenia

innych pąków)

- ze względu na bezpieczeństwo: * pączki okryte

* pączki nagie

- ze względu na wewnętrzne zawiązki: * pączki liściowe (zawierają zawiązki liści)

* pączki kwiatowe(zawierają zawiązki kwiatów;

-po jednym kwiecie- Magnolia, Tulipan, Forsycja,

-wiązki kwiatów-Wiąz górski, Klon jesionolistny,

-kwiatostany-Brzoza, Olsza, Topola)

* pączki mieszane( zawierają zawiązki liści i

zawiązki kwiatów -Jabłoń, Głóg, Jarząb)

* pączki przybyszowe(endogenicznie wewnę-

trzne)-powstają w szczególnych wypadkach

silne zranienia.

SPOSOBY ROZGAŁĘZIENIA PĘDÓW

1.Dychotomiczne(widlaste)-pączek szczytowy 2.Monopodialne(jednoosiowe)-wyst. u

dzieli się na dwa pączki. roślin iglastych , wyraźna dominacja

pędu głównego, jednego.

3.Pseudodychotomiczne(pozornie widełkowate) 4.Sympodialne(wieloosiowe)

Pączek kwiatowy jest p. kwiatostanowym

- jednoramienny (monohazium)

-dwuramienny (wihazium)

-wieloramienny (plejohazium)

KLASYFIKACJA PĘDÓW

* wydłużone- długopędy mają pączki

* skrócone- krótkopędy mają pączki kwiatowe

* z rozetą liści (oset, mniszek lekarski)

* wzniesione- wykazują geotropizm ujemny

* pnące- muszą mieć podporę po której będą się oplatały

* wijące- mają wąsy boczne

- podział roślin ze względu na trwałość pędów:

* pędy płożące

* rozłogi(truskawka)

* źdźbło

* pędy zmodyfikowane

* pędy z korzeniami czepnymi

- pędy podziemne:

* kłącze- to takie pędy które są mocno zgrubiałe z międzywęźla wyrastają korzenie

przybyszowe, mają łuskowate liście, kłącza mają zdolność rozgałęziania się.

* rozłogi-rosną płasko, podział na węzły, rozłogi są znacznie cieńsze, wyrastają

korzenie przybyszowe, występują pączki boczne i liście.

* bulwy- szczytowa część podziemnych rozłóg, które uległy zgrubieniu

* cebule-przekształcony podziemny pęd o funkcji spichrzowej i przetrwalnikowej

charakteryzujący się: silnie zgrubiałą łodygą zwaną piętką, na piętce gęsto

osadzone zgrubiałe liście gromadzące substancje zapasowe, zewnętrzne liście

martwe-tworzą łuski,

* bulwocebule-to bulwiasta łodyga podziemna przypominająca cebulę(krokus,

mieczyk). Bulwocebule mają zdolność pączków bocznych wytwarzać

cebulki potomne.

ROŚLINY O PĘDACH ZDREWNIAŁYCH:

- krzewinki - wrzos zwyczajny (calluna vulgaris)mają pędy częściowo zdrewniałe

- krzewy- czarny bez (sambucus nigra) rozgałęzia się od samej szyi korzeniowej.

- drzewa- dąb szypułkowy(quercus robur) są to rośliny polikarpiczne

ROŚLINY ZIELNE:

- rośliny jednoroczne -tasznik pospolity(capsella bursa pastoris)

-rośliny dwuletnie- marchew zwyczajna(daucus carota)

-rośliny wieloletnie- mniszek lekarski (taraxacum officinele) co roku odtwarzają pęd

nadziemny z korzenia.

FORMY ŻYCIOWE ROŚLIN

Przystosowanie roślin do zimowania:

- rośliny jawnopączkowe- fanerofity ; drzewa, krzewy z pączkami umiejscowionymi wysoko ponad powierzchnię ziemi.

- rośliny niskopączkowe- chamefity; krzewinki, rośliny płożące, pączki umiejscowione

10-30cm nad ziemią

- rośliny naziemnopączkowe- hemikryptofity; byliny, pączki zlokalizowane równo z powierzchnią ziemi.

- rośliny ziemnopączkowe-geofity; pączki umiejscowione pod powierzchnią ziemi:

*kłączowe

*rozłogowe

*cebulowe

*bulwowe

*korzeniowe

- rośliny jednoroczne- terofity; zimujące w postaci nasion.

LIŚĆ

LIŚĆ-element budowy sporofitu rośliny naczyniowej, pełniący funkcję odżywcze

dzięki zawartości chlorofilu. Liście pojawiają się na pędzie w różnych etapach

wzrostu: * liścienie

* liście dolne

* liście młodociane

* właściwe

*liście przykwiatowe; -przysadki (podpierają pojedyncze kwiaty)

-podsadki (liście podkwiatostanowe)

Liście;

a) pojedyncze (blaszka i ogonek);szpilkowy, igłowy, równowąski, lancetowaty,

owalnie lancetowaty, jajowaty, spiczasto jajowaty,

odwrotnie jajowaty, łopatkowaty, eliptyczny, okrągły

nerkowaty, sercowaty, odwrotnie sercowaty,

romboidalny, pierzastowrębny, strzałkowaty,

oszczepowaty, trójkątny

2. złożone (listki, osadka liścia, ogonek, przylistki):- trójlistkowe

- dłoniaste

- pierzaste

Sposoby osadzania się liści:

1. ogonkowe

2. siedzące

3. pochwiaste

Unerwienie liści:

1. pierzaste

2. siatkowate

3. równoległe

Brzegi blaszek:

1. całobrzegi

2. karbowane

3. ząbkowany

4. piłkowany

5. poszarpany

6. falisto wcięty

Wcięcia blaszek, liście mogą być:

1. dłoniasto- wrębne, sieczne, dzielne,

2. pierzasto- wrębne, sieczne, dzielne

Liście mogą ulegać różnym modyfikacją. Ulegają przekształceniu:

* liście spichrzowe

* liście pułapkowe

* ciernie

* wąsy czepne

Ulistnienie- sposób, w jakim liście rozmieszczone są na łodydze:

* skrętoległe

* nakrzyżległe

* naprzeciwległe

* okółkowe

KORZEŃ

Korzeń- jest to fragment sporofitu rośliny naczyniowej

Rodzaje korzeni:

1. korzeń główny- jest przedłużeniem pędu, zwykle rośnie pionowo w dół i jest najdłuższy i najgrubszy

2. korzenie przybyszowe- wyrastają na różnych częściach pędu i pełnią taką samą rolę jak korzeń

3. korzenie boczne- wyrastają z korzenia głównego, zazwyczaj rosną ukośnie w dół lub prostopadle do korzenia głównego

Systemy korzeniowe

* palowy- składa się z głównego korzenia i wyrastających z niego korzeni bocznych

* wiązkowy- brak korzenia bocznego, występują tylko liczne korzenie przybyszowe,

Rozgałęzione lub nierozgałęzione.

Kształty korzeni:

* bulwa korzeniowa-bardzo zgrubiały korzeń. Pełni funkcję organu spichrzowego

rośliny, często też ma pączki do rozmnażania wegetatywnego.

* burakowaty- bardzo zgrubiały i zwężający się na szczycie

* stożkowaty- jest najgrubszy u nasady, następnie stożkowato zwęża się ku szczytowi

* walcowaty- na całej długości ma niemal taką samą średnicę.

* wrzecionowaty-jest rozszerzony w środku a zwężony u nasady i szczytu.

KWIAT

KWIAT- to organ roślin nasiennych, w którym wykształcają się wyspecjalizowane

elementy do rozmnażania. Kwiat jest charakterystyczny dla roślin nasiennych

(kwiatowych), obejmujących rośliny nagonasienne i okrytonasienne.

Kwiat to pęd o ograniczonym wzroście

Rodzaje kwiatów:

1. o symetrii promienistej- można przeprowadzić wiele osi symetrii.

2. o symetrii grzbiecistek- można przeprowadzić tylko jedną oś symetrii.

Kwiaty dzielą się na:

1. obupłciowe- w których występują jednocześnie pręciki i owocolistki

2. jednopłciowe- w których wykształciły się tylko pręciki lub tylko owocolistki

kwiaty jednopłciowe są kwiatami męskimi lub żeńskimi są to

rośliny dwupienne (cis, wierzba) lub też kwiaty obu płci, rośliny

jednopienne(sosna, leszczyna, kukurydza)

Części składowe kwiatu:

* słupkowie- zmodyfikowany liść, składa się z jednego lub kilku słupków

(powstałych z owocolistków)

* pręcikowie- składa się z wielu pręcików , produkujący pyłek

* okwiat- są to odpowiednio przekształcone liście, okwiat może być zróżnicowany

(składa się z kielicha i korony) i niezróżnicowany(listki okwiatu)

* dno kwiatowe- wszystkie elementy kwiatu są na nim osadzone.

* miodniki- gruczoły występujące w kwiatach owadopylnych.

K- kielich(ile działek okółka)

A- pręcik

C- płatki korony

G- słupkowie

G5_-słupek górny , G5¯-słupek dolny

KWIATOSTANY

KWIATOSTAN- skupienie rozgałęzień pędów, które nie rozwijają się wegetatywnie

a są zakończone kwiatami.

RODZAJE KWIATOSTANÓW:

GRONIASTE- JEDNOOSIOWE (MONOPODIALNE)- zakwitają od dołu ku górze

i od zew. do środka, oś główna przewyższa osie boczne.W kwiatostanach groniastych wyróżnia się;

a) proste(osie I rzędu nie rozgałęziają się)

* grono(na osi głównej zakończonej kwiatem osadzone są kwiaty szypułkowe, które stanowią osie I rzędu-konwalia)

* baldachogrono-( szypułki kwiatowe o niejednakowej długości wyrastają z osi głównej na różnych wysokościach i dorastają do jednego poziomu- jarzębina)

* kłos- (w przeciwieństwie do grona pojedyncze kwiaty są bez szypułkowe osadzono siedząco bezpośrednio na osi- babka, rdest)

* kotka-bazia(o zwisającej, wiotkiej osi-wierzba, leszczyna)

* kolba- (o silnie zgrubiałej osi-kukurydza)

b) złożone ( mają rozgałęzienia dalszych rzędów):

* kłos złożony-z osi głównej wyrastają kłos proste- kłoski (pszenica)

* wiecha- oś główna wykształca odgałęzienia dalszych rzędów zakończone pojedynczymi kwiatkami(bez lilak)

* wiecha złożona- rozgałęzienia zakończone są nie pojedynczymi kwiatkami a kłosami

(jęczmień)

c) o silnie skróconej osi głównej:

* baldach- osie boczne I rzędu wyrastają z osi głównej na tej samej wysokości dorastając na taką samą długość(czosnek)

* baldach złożony osie boczne zakończone są małymi baldachami tzw. baldaszkami(koper)

d) o skróconej, rozszerzonej osi głównej:

* główkowate-motylkowate (posiadają oś mocno zgrubiałą, często wypukłą)

* koszyczek- oś jest rozszerzona i spłaszczona(stokrotka, słonecznik)

WIERZCHOŁKOWE-mają kwiaty na szczycie osi kończący jej wzrost na długość, rozgałęziają się sympodialnie. Gdy oś główna zakończy wzrost, zaczynają rozwijać się osie boczne, każda z kwiatem szczytowym. Dzielimy na:

a) wierzchotka jednoramienna

* sierpik- pojedyncze odgałęzienia boczne z kwiatem, który zwrócony jest w jedną stronę(niezapominajka)

* skrętek

*dwurzędka- pojedyncze kwiaty wyrastają naprzemiennie

* wachlarzyk

b)wierzchotka dwuramienna-pod każdym kwiatem szczytowym są rozgałęzienia po dwa naprzeciwległe kwiaty boczne(rogownica)

c) wierzchotka wieloramienna-

d) uproszczona forma- wykształcony na szczycie łodygi jeden kwiat(tulipan)

MODYFIKACJA ORGANÓW, ROZMNAŻANIE WEGETATYWNE ROŚLIN

1.Zmodyfikowane pędy nadziemne:

- płożące się

- rozłogi nadziemne

- wici= wąsy(truskawka)

- magazynujące; kapusta(brassica oleracea var capitata)

2.Zmodyfikowane pędy podziemne:

- kłącza

- bulwy

- bulwocebule

- rozłogi

- cebula

3.Organy magazynujące

Hipokotyl-jest to część podliścieniowa, jest strefą przejściową między korzeniem a łodygą ,łączy ich struktury.

OWOCE

OWOC -organ powstający z zalążni słupka i dna kwiatowego zawierające w swym wnętrzu nasiona będące właściwymi organami rozmnażania i rozprzestrzeniania się roślin.

CZĘŚCI SKŁADOWE OWOCU;

OWOCNIA(PERYKARP)- powstaje z zalążni słupka jest zbudowany z trzech warstw:

* egzokarp- warstwa zewnętrzna, tkanka okrywająca owocu

* mezokarp- środkowa warstwa, może być soczysta jak u pestkowca, albo sucha i twarda jak w strąkach

* endokarp- wewnętrzna warstwa owocni, tworząca ściany komory nasiennej. Może być cienka i błoniasta jak w strąkach, gruba i skórzasta jak w jabłku lub zdrewniała jak w pestce śliwy.

NASIENIE- powstają w wyniku rozwoju zalążków

KLASTFIKACJA OWOCÓW:

1. OWOCE SUCHE

-NIEPĘKAJĄCE- są zazwyczaj jednonasienne, nasiona tych owoców pozostają zamknięte w całej owocni lub jej części.

* niełupka- suchy, niepękający, jednonasienny owoc posiadającą skórzastą lub zdrewniałą owocnię otaczającą luźno nasienie(słonecznik)

* ziarniak- suchy, twardy, jednonasienny owoc traw. Większą część ziarniaka

Stanowi nasienie.

* orzech- suchy owoc zamknięty, odpadający od rośliny matecznej w całości.

Ma on twardą, zdrewniałą owocnię.

* skrzydlak

* rozłupina- owoc pojedynczy, wielonasienny, zamknięty, suchy, rozpadający się. Rozpada się na jednonasienne rozłupki .Owocnia skórzasta niezróżnicowana morfologicznie.

-PĘKAJĄCE- są one wielonasienne i mają suche owocnie, które otwierają się po dojrzeniu i rozsiewają nasiona:

* mieszek- jest owocem pojedynczym poniewasz powstaje z jednego owocolistka. Nasiona przytwierdzone są do brzegu owocolistka, owocnia jest cienka i skórzasta .Jest owocem suchym, ponieważ nie zawiera miąższu ( tojadu- Aconitum carmichaelli)

* strąk- to owoc pojedynczy, suchy, pękający zwykle wielonasienny. Wykształcony ze słupka jednokrotnego. Zbudowany z jednego owocolistka(groch- Pisum,bób- Faba bona Medik)

*łuszczyna -owoc suchy, przedzielony błoniastą przegrodą na dwie komory, długi ,każda z komór powstaje z odrębnego owocolistka, owocnia skórzasta (kapusta rzepak- Brassica napus, gorczyca biała- Sinapis alba)

* łuszczynka- są to owoce dwu komorowe, z wewnętrzną przegrodą rozpiętą między dwoma łożyskami na których umocowane są nasiona(tasznik- Capsella, miesięcznica-Lunaria),

* torebka- może być zbudowana z dwóch lub wielu owocolistków, owocnia skórzasta ,często zdrewniała, jedna komora z wieloma przedziałkami (mak-Papawer, len- Linum, lulek- Hyoscyamus)

2. OWOCE SOCZYSTE MIĘSISTE

* pestkowiec- rodzaj owocu mięsistego niepękającego, pestkowiec zawiera jedno nasienie wewnętrzne, powstaje z jednego owocolistka, Mezokarp jest soczysty i często jadalny, endokarp jest twardy i zdrewniały a egzokarp ma postać skórki.- pestkowce: czereśnia, śliwa, morela

- pestkowce złożone: malina, jeżyna

* jagoda- owoc mięsisty zawierający wewnątrz nasiona, jagoda może być jedno komorowa lub wielokomorowa. Przykładem jagód są: pomarańcze, pomidory, agrest, winorośl.

* owoce zbiorowe- powstają z kilku słupków niezrośniętych ze sobą. Każdy ze słupków rozwija się w odrębny sposób, ale w czasie dojrzewania nie odpadają one oddzielnie, lecz w całości.

Dzielą się na:

-wielomieszkowe, jabłkowate -owoce gruszy jabłoni, jarzębiny.

-wieloorzeszkowe-owoce truskawki, poziomki

- wielopestkowcowe- owoce maliny,jeżyny

* owoce złożone, owocostan- owoce powstające z przeobrażania całych kwiatostanów. Przy ich tworzeniu może brać udział dno kwiatowe, okwiat, liście przykwiatowe i oś kwiatostanu. Owocostany po dojrzeniu w całości opadają odpadają od rośliny. O. dzielimy na: o. jagodowe(ananas), o. orzeszkowy(morwa), o. pestkowcowy(figa)

3

---