1. Wykład nr 6

Wymagania ochrony przeciwpożarowej dla budynków.

1. Definicje podstawowe.

Obiekt budowlany - jest to:

budynek wraz z instalacjami i urządzeniami technicznymi,

budowla stanowiąca całość techniczno-użytkową wraz z instalacjami i urządzeniami,

obiekt małej architektury.

Budynek - obiekt budowlany który jest trwale związany z gruntem , wydzielony z przestrzeni za pomocą przegród budowlanych oraz posiadający fundamenty i dach.

Podział budynków ze względu na przeznaczenie:

1. budynki mieszkalne, zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej,

1. mieszkalne,

2. zamieszkania zbiorowego,

3. użyteczności publicznej.

2. budynki produkcyjne i magazynowe.

Budynek mieszkalny - budynek mieszkalny wielorodzinny, dom mieszkalny zawierający nie więcej niż 4 mieszkania , dom jednorodzinny oraz dom mieszkalny w zabudowie zagrodowej.

Budynek zamieszkania zbiorowego - budynek przeznaczony do okresowego pobytu ludzi poza stałym miejscem zamieszkania (hotele, pensjonaty, schroniska, internaty, koszary, domy dziecka, domy rencistów)

Budynek użyteczności publicznej - budynek przeznaczony do wykonywania funkcji: administracji państwowej, wymiaru sprawiedliwości, kultury, kultu religijnego, oświaty, nauki, służby zdrowia, opieki społecznej, obsługi bankowej, handlu, gastronomii, turystyki, sportu, obsługi pasażerów, poczty, telekomunikacji i inny ogólnodostępny budynek przeznaczony do wykonywania podobnych funkcji.

Budowla - każdy obiekt budowlany nie będący budynkiem lub obiektem małej architektury, jak np. zbiorniki, wolno stojące instalacje przemysłowe lub urządzenia techniczne, oczyszczalnie ścieków, budowle sportowe.

Podział budynków ze względu na wysokość:

1. niskie (N) - do 12 m. Włącznie nad poziomem terenu lub mieszkalne do 4 kondygnacji włącznie,

2. średniowysokie (SW) - ponad 12 m. Do 25 m. Włącznie nad poziomem terenu lub mieszkalne wysokości do 9 kondygnacji włącznie,

3. wysokie (W) - ponad 25 m. Do 55 m. Włącznie nad poziomem terenu,

4. wysokościowe (WW) - powyżej 55 m. Nad poziomem terenu.

Wysokość budynku lub jego cześć jest liczona od poziomu terenu przy najniżej położonym wejściu do budynku, nie będącym wyłącznie wejściem do pomieszczeń gospodarczych lub technicznych, do górnej płaszczyzny stropu lub pomieszczeń gospodarczych lub technicznych do górnej płaszczyzny stropu lub stropodachu nad najwyższą kondygnacją użytkową, łącznie z grubością izolacji cieplnej, bez uwzględnienia wyniesionych ponad tą płaszczyznę maszynowni dźwigów i innych pomieszczeń technicznych.

Pożar jako zdarzenie wyjątkowe, oddziaływuje na konstrukcję budynku, użytkowników budynku i dobra materialne będące w budynku. Czynnikami oddziaływującymi na obiekt, ludzi i wyposażenie są:

temperatura,

geometria płomieni,

stężenie produktów toksycznych i drażniących,

zadymienie,

korozyjność produktów spalania

W związku z mogącymi wystąpić podczas ewentualnego pożaru zagrożeniami budynek powinien być zaprojektowany i wykonany tak aby:

1. Materiały i elementy konstrukcji budynku, wykończenia i elewacji oraz instalacji nie powinny przyczyniać się do rozwoju pożaru i rozprzestrzeniania się produktów spalania w budynku.

2. Budynek lub jego część w określonym czasie nie powinny ulec zniszczeniu, tak aby umożliwić ewakuację na zewnątrz lub do części bezpiecznych budynku.

3. Pożar w budynku nie powinien zagrażać budynkom sąsiednim.

4. W określonym czasie i w wyodrębnionych częściach budynku nie powinien wystąpić stan środowiska groźny dla użytkownika lub zgromadzonych dóbr.

5. Powinno być zapewnione funkcjonowanie niezbędnych instalacji jak np. zasilanie awaryjne i automatyka pożarowa.

Aby wymienione postulaty mogły być spełnione, niezbędne jest:

1. Ograniczenie stosowania materiałów palnych w budynku.

2. Stosowanie materiałów palnych odpornych na działanie źródła ognia i nie rozprzestrzeniających płomieni.

3. Stosowanie elementów zawierających materiały palne tak skonstruowanych aby ograniczyć rozprzestrzenianie ognia.

4. Stosowanie elementów budowlanych z materiałów odpornych na działanie ognia tak aby rozdzielały pomieszczenia lub części budynku.

5. Stosowanie zamknięć otworów odpornych na działanie ognia.

6. Uszczelnianie przepustów instalacyjnych, aby nie przedostawał się przez nie ogień.

7. Wydzielanie instalacji automatyki i sygnalizacji pożarowej za pomocą odpowiednich osłon.

8. Stosowanie konstrukcji nośnej budynku odpornej na działanie temperatury pożarowej.

W budynku objętym pożarem możemy wyodrębnić:

pomieszczenia objęte pożarem,

obszary chronione ( np. drogi ewakuacyjne)

obszary bezpieczne tzn. obszary budynku do których odbywa się ewakuacja jeżeli nie ma możliwości ewakuacji na zewnątrz (np. budynki wysokościowe, szpitale)

Oddziaływanie pożaru :

1. na konstrukcję

termiczne przez promieniowanie i konwekcję ( w małym stopniu przewodzenie)

mechaniczne przez ciśnienie,

chemiczne (korozyjne produkty spalania i późniejszych reakcji)

2. oddziaływanie na środowisko:

termiczne przez promieniowanie konwekcję i przewodzenie,

zmiana składu atmosfery powodująca oddziaływania fizjologiczne na użytkownika i ograniczenie widzialności (gazy toksyczne, dymy)

Obiekt budowlany należy projektować, budować i utrzymywać zgodnie z przepisami, w tym techniczno budowlanymi, obowiązującymi Polskimi Normami oraz zasadami wiedzy technicznej w sposób zapewniający:

1. bezpieczeństwo ludzi i mienia,

2. warunki użytkowe zgodne z przeznaczeniem obiektu, a w szczególności w zakresie:

1. oświetlenia,

2. zaopatrzenia w wodę,

3. wentylacji,

4. łączności,

5. ochrony przeciwpożarowej oraz

6. usuwania ścieków i odpadów.

Budynek i urządzenia z nim związane powinny być zaprojektowane i wykonane w sposób zapewniający w razie pożaru:

1. nośność konstrukcji przez założony czas,

2. ewakuację ludzi,

3. prowadzenie akcji ratowniczej oraz ograniczenie rozprzestrzeniania się pożaru w obiekcie i na sąsiednie obiekty.

Osoba fizyczna, osoba prawna, organizacje lub instytucje korzystające ze środowiska przyrodniczego, budynku, obiektu lub terenu obowiązane są zabezpieczyć użytkowane środowisko, budynek, obiekt lub teren przed zagrożeniem pożarowym lub innym miejscowym zagrożeniem.

Właściciel, zarządca lub użytkownik budynku, obiektu lub terenu zapewniając jego ochronę przeciwpożarową obowiązany jest w szczególności:

1. przestrzegać przeciwpożarowych wymagań budowlanych, instalacyjnych i technologicznych,

2. wyposażyć obiekt lub teren w sprzęt pożarowy i ratowniczy oraz środki gaśnicze zgodnie z zasadami określonymi w odrębnych przepisach,

3. zapewnić osobom przebywającym w budynku, obiekcie lub na terenie, bezpieczeństwo i możliwość ewakuacji

Ze względu na zagrożenie ludzi budynki i ich części kwalifikuje się do kategorii zagrożenia ludzi.

ZL I - budynki użyteczności publicznej lub ich części, w których mogą przebywać ludzie w grupach ponad 50 osób,

ZL II - budynki lub ich części przeznaczone do użytku ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się,

ZL III - szkoły, budynki biurowe, domy studenckie, internaty, hotele, ośrodki zdrowia, otwarte przychodnie lekarskie, sanatoria, lokale handlowo - usługowe, w których może przebywać do 50 osób, koszary, pomieszczenia ETO, zakłady karne i inne podobne,

ZL IV - budynki mieszkalne,

ZL V archiwa, muzea i biblioteki.

Jednym z najważniejszych parametrów decydujących o wymaganiach ochrony przeciwpożarowej dla budynków - w szczególności magazynowych i produkcyjnych - jest obciążenie ogniowe.

Obciążenie ogniowe jest to ilość materiałów palnych przypadających na 1 m² powierzchni podłogi pomieszczenia, rozumiejąc przez to ilość jednostek cieplnych, jaka może się wywiązać przy spalaniu tych materiałów.

n  - liczba rodzajów materiałów palnych znajdujących się w pomieszczeniu (strefie pożarowej),

α_i - współczynnik przeliczeniowy wyznaczony dla poszczególnych materiałów,

G_i - masa poszczególnych materiałów w kilogramach,

F  - powierzchnia rzutu poziomego pomieszczenia (strefy pożarowej) w m².

Q_c - ciepło spalania danego materiału w MJ/kg

18,4 - ciepło spalania 1 kg drewna w MJ/kg

Obciążenie ogniowe odnosi się do spalania drewna, przy przyjęciu zasady, że wszystkie materiały palne, które wpływają na to obciążenie przelicza się na równowartość drewna o cieple spalania 4400 18,4 MJ/kg (kcal/kg). Współczynnik przeliczeniowy α jest tu ilorazem ciepła spalania danego materiału i średniego ciepła spalania drewna (4400 kcal/kg) i wyznacza się go wg wzoru:

Wartości współczynnika ∝ dla niektórych materiałów

aceton 1,7

acetylen 2,7

bawełna (wyroby) 0,91

benzen 2,40

guma (średnio) 2,16

linoleum 1,14

papier 0,89

skóra 1,10

węgiel kamienny 1,73

wodór 7,75

Odporność ogniowa - jest to zdolność konstrukcji lub elementu budynku, poddanego działaniu znormalizowanych warunków fizycznych, do spełnienia w określonym czasie wymagań dotyczących nośności ogniowej i/lub izolacyjności ogniowej i/lub szczelności ogniowej oraz innych wymaganych właściwości. Miarą odporności ogniowej jest czas w min. Od początku badania do chwili osiągnięcia przez element próbny jednego ze stanów granicznych:

1. nośności ogniowej,

2. izolacyjności ogniowej,

3. szczelności ogniowej.

Klasa odporności ogniowej - jest to symbol charakteryzujący odporność ogniową wg tabeli:

Tabela nr 1: Klasy odporności ogniowej

Klasa odporności ogniowej	Odporność ogniowa tF w min.
F0	tF < 15
F0,25	15 ≤ tF < 30
F0,5	30 ≤ tF < 60
F1	60 ≤ tF < 120
F2	120 ≤ tF < 240
F4	240 ≤ tF

Stan graniczny nośności ogniowej - jest to stan, w którym element próbny przestaje spełniać swoją funkcję nośną wskutek jednej z niżej podanych przyczyn:

1. zniszczenia mechanicznego lub utraty stateczności,

2. przekroczenia granicznych wartości przemieszczeń lub odkształceń.

Stan graniczny izolacyjności ogniowej - stan w którym element próbny przestaje spełniać funkcję oddzielającą na skutek przekroczenia granicznej wartości temperatury powierzchni nie nagrzewanej.

Stan graniczny szczelności ogniowej - stan w którym element przestaje spełniać funkcję oddzielającą na skutek:

1. odpadnięcia od konstrukcji,

2. powstania pęknięć i szczelin, przez które przenikają płomienie lub gorące gazy.

Stopień rozprzestrzeniania ognia - jest to umowna klasyfikacja elementu budowli ze względu na zachowanie się badanej próbki w znormalizowanych warunkach badania, obejmująca:

1. rozprzestrzenianie się płomienia na powierzchni próbki oraz wewnątrz próbki,

2. bezpłomieniowe spalanie (tlenie) lub rozkład termiczny materiału próbki, występowanie płonących kropli lub odpadów stałych.

Powyższe stosuje się do:

1. okładzin ściennych wewnętrznych i zewnętrznych na podłożu z materiałów niepalnych przy działaniu ognia od strony okładzin,

2. pokryć dachowych wraz z podkładami przy działaniu ognia od strony pokrycia,

3. stropów, sufitów podwieszonych oraz wykładzin sufitowych na niepalnym podłożu.

Rozróżnia się:

1. elementy (okładziny) nie rozprzestrzeniające ognia - elementy, które w obszarze źródła ognia mogą lokalnie ulegać spaleniu według przyjętych kryteriów, natomiast poza tym obszarem lub po usunięciu źródła ognia nie ulegają spaleniu.

2. elementy (okładziny) słabo rozprzestrzeniające ogień - elementy, które według przyjętych kryteriów mogą w niewielkim stopniu ulegać spaleniu poza obszarem działania źródła ognia lub po jego usunięciu.

3. elementy (okładziny) silnie rozprzestrzeniające ogień - elementy, które według przyjętych kryteriów ulegają intensywnemu spalaniu poza obszarem działania źródła ognia lub po jego usunięciu.

Tabela nr 2:Wymagania w zakresie zapewnienia w czasie pożaru nośności konstrukcji przez założony czas.

Klasa od- porności pożarowej	Budynki produkcyjne i magazynowe	Budynki zaliczone do kategorii zagrożenia ludzi ZL
A	Budynki ze strefą pożarową o obciążeniu ogniowym większym od 4000 MJ/m^2
B	Budynki zawierające strefę pożarową o obciążeniu ogniowym od 2 000 do 4 000 MJ/m^2 oraz budynki wysokie i wysokościowe ze strefą o obciążeniu ogniowym do 2 000 MJ/m^2	liczące pow.2 kondygnacji kat.: ZL I,ZL II,ZL V, wysokie i wysokościowe kat. ZL III, wysokościowe kat. ZL IV
C	Budynki ze strefą pożarową o Qd od 1 000 do 2 000 MJ/m^2 oraz budynki średnio wysokie ze strefą o Qd do 1 000 MJ/m^2.	dwukondygnacyjne kategorii: ZL I,ZL II,ZL V, pow. 2 kondygnacji niskie i średnio wysokie kategorii ZL III, pow. 3 kondygnacji niskie, średnio wysokie i wysokie kategorii ZL IV,
D	Budynki ze strefą pożarową o Qd od 500 do 1 000 MJ/m^2 oraz wielokondygnacyjne budynki niskie ze strefą o Qd do 500 MJ/m^2.	jednokondygnacyjne kategorii ZL II, do 2 kondygnacji kategorii ZL III, trzy kondygnacyjne kategorii ZL IV
E	Budynki jednokondygnacyjne ze strefą pożarową o obciążeniu ogniowym do 500 MJ/m^2.	jednokondygnacyjne z elementów nie rozprzestrzeniających ognia kategorii: ZL I i ZL V, do 2 kondygnacji kategorii ZL IV

Q_d - obciążenie ogniowe

Tabela nr 3: Wymagania dla poszczególnych elementów budynku w zależności od jego klasy odporności pożarowej.

Elementy budynku		Klasa odporności pożarowej budynku
		A	B	C	D		E
Główna konstrukcja nośna	minimalna odporność ogniowa w min.	240	120	60	30	(-)
(ściany, słupy, podciągi, ramy)	rozprzestrzenianie ognia	NRO	NRO	NRO	NRO	SRO
Stropy	minimalna odporność ogniowa w min.	120	60	60	30	(-)
	rozprzestrzenianie ognia	NRO	NRO	NRO	NRO	SRO
Ścianki działowe	minimalna odporność ogniowa w min.	60	30	15	(-)	(-)
i ściany osłonowe	rozprzestrzenianie ognia	NRO	NRO	NRO	SRO	SRO
Dachy, tarasy,	minimalna odporność ogniowa w min.	30	30	15	(-)	(-)
konstrukcja nośna dachu	rozprzestrzenianie ognia	NRO	NRO	NRO	SRO	SRO

NRO - nie rozprzestrzeniające ognia,

SRO - słabo rozprzestrzeniające ogień,

(-) - brak wymagań,

Od wymagań w zakresie klasy odporności pożarowej budynków są zwolnione budynki:

1. do trzech kondygnacji:

1. mieszkalne w zabudowie jednorodzinnej i zagrodowej,

2. mieszkalne i administracyjne w gospodarstwach leśnych,

2. wolno stojące do dwóch kondygnacji:

1. przeznaczone do celów turystyki i wypoczynku o kubaturze do 1500 m³,

2. gospodarcze w budownictwie zagrodowym i w gospodarstwach leśnych, z zachowaniem wymagań dotyczących stref pożarowych,

3. przeznaczone do wykonywania zawodu lub działalności usługowej i handlowej o kubaturze do 1000 m³.

Ograniczanie rozprzestrzeniania się pożarów w obiektach budowlanych.

Profilaktyka pożarowa polega nie tylko na ograniczaniu możliwości powstania pożaru ale także na ograniczaniu możliwości jego rozprzestrzeniania.

1. podstawowe przepisy:

§ 207 rozporządzenia Min.Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 14 grudnia 1994 r w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 1995 r. Nr 10, poz 46)

ust.1 Budynek powinien być usytuowany na działce, zaprojektowany i wybudowany w sposób zapobiegający powstaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru.

ust. 2 Budynek i urządzenia z nim związane powinny być zaprojektowane w sposób zapewniający w razie pożaru:

1. -

2. -

3. prowadzenie akcji ratowniczej oraz ograniczenie rozprzestrzeniania się pożaru w obiekcie i na sąsiednie obiekty.

ust. 3 Przepisy dotyczące bezpieczeństwa pożarowego stosuje się również z uwzględnieniem § 2 ust.2 do budynków istniejących, jeżeli zagrażają one życiu ludzi.

Jednym z podstawowych sposobów ograniczania możliwości rozprzestrzeniania się pożarów jest podział na strefy pożarowe.

Strefa pożarowa jest to przestrzeń w budynku wydzielona w taki sposób, aby w określonym czasie pożar nie przeniósł się na zewnątrz lub do wewnątrz wydzielonej przestrzeni.

Strefę pożarową może stanowić :

budynek lub jego część, oddzielona od innych budynków lub innych części terenu elementami oddzieleń przeciwpożarowych, bądź też pasami wolnego terenu o szerokości nie mniejszej niż dopuszczalna odległość od innych obiektów budowlanych,

powierzchnia składowiska oddzielonego od innych obiektów budowlanych ścianami o odporności ogniowej co najmniej 240 min. i wysokości co najmniej 0,5 m. powyżej poziomu składowania lub wolnymi pasami terenu o szerokości nie mniejszej niż dopuszczalna odległość tego składowiska od innych obiektów budowlanych,

w budynkach zaliczonych do kategorii zagrożenia ludzi - każda kondygnacja budynku oddzielona od innych kondygnacji w sposób zabezpieczający przed przenikaniem ognia

Tabela nr 4: Dopuszczalne powierzchnie stref pożarowych w budynkach zaliczonych do kategorii zagrożenia ludzi.

Kategoria zagrożenia	Dopuszczalne powierzchnie stref pożarowych dla budynków w m^2
ludzi	jedno kondygna cyjnych bez ograniczenia wysokości	o wysokości do 12 m. włącznie	o wysokości do 25 m. włącznie	o wysokości powyżej 25 m.
ZL I,ZL V	15 000	10 000	5 000	2 500
ZL II	8 000	5 000	3 500	2 000
ZL III	10 000	8 000	5 000	2 500
ZL IV	10 000	8 000	6 000	2 500

W przypadku zastosowania stałych urządzeń tryskaczowych strefy mogą być powiększone o 100 % a w przypadku samoczynnych urządzeń oddymiających o 50 %.

Tabela nr 5:Dopuszczalne powierzchnie stref pożarowych w budynkach produkcyjnych i magazynowych.

Rodzaj strefy	Obciążenie ogniowe	Dopuszczalne powierzchnie stref poż. w budynkach w m^2
pożarowej	MJ/m^2	jedno kondygnacyjne	pow.1 kondygnacji i średnio wysokie	wysokie i wysokościowe
Strefy pożarowe z pomieszczeniem zagrożonym wybuchem	pow. 4 000 od 2 000 do 4 000 od 1000 do 2000 od 500 do 1000 do 500	1 000 2 000 4 000 6 000 8 000	1 000 2 000 3 000	500
Strefy pożarowe pozostałe	pow. 4 000 od 2 000 do 4 000 od 1000 do 2000 od 500 do 1000 do 500	2 000 4 000 8 000 15 000 20 000	1 000 2 000 4 000 8 000 10 000	- - - 1 000 2 500

Aprobata techniczna - jest to pozytywna ocena techniczna wyrobu, stwierdzająca jego przydatność do stosowania w budownictwie.

Aprobat technicznych udzielają upoważnione jednostki nauko-badawcze.

Przy wykonywaniu robót budowlanych należy stosować wyroby dopuszczone do obrotu i stosowania w budownictwie.

Za dopuszczone do obrotu i stosowania w budownictwie uznaje się wyroby, dla których zgodnie z odrębnymi przepisami wydano:

1. certyfikat na znak bezpieczeństwa, wykazujący, że zapewniono zgodność z kryteriami technicznymi, określonymi na podstawie Polskich Norm, aprobat technicznych, określonymi na podstawie Polskich Norm, aprobat technicznych oraz właściwych przepisów i dokumentów technicznych,

2. deklarację zgodności lub certyfikat zgodności z:

1. Polską Normą lub

2. aprobatą techniczną w przypadku wyrobów, dla których nie ustanowiono Polskiej Normy, jeśli nie są objęte certyfikacją.

Świadectwo dopuszczenia wyrobu do stosowania w ochronie przeciwpożarowej jest to dokument dopuszczający do użytkowania w ochronie przeciwpożarowej sprzęt, urządzenia pożarnicze i ratownicze, środki gaśnicze, instalacje samoczynnego gaszenia pożarów oraz inne wyroby służące do ochrony przeciwpożarowej.

Stosowanie Polskich Norm jest dobrowolne z wyjątkiem:

1. Polskich Norm wprowadzonych przez właściwych ministrów w drodze rozporządzenia do obowiązkowego stosowania, gdy dotyczą one w szczególności:

1. ochrony życia, zdrowia, mienia, bezpieczeństwa pracy

2. ochrony środowiska,

3. wyrobów zamawianych przez organy państwowe.

2. norm które zostały powołane w ustawach.

2. Ewakuacja.

Ewakuacja to usuwanie ludności, przedsiębiorstw, instytucji z terenów zagrożonych pożarem, katastrofą czy klęska żywiołową. Zakres ewakuacji bywa różny i może polegać:

1. na sprowadzeniu lub wyprowadzeniu osób mogących się poruszać o własnych siłach,

2. wyprowadzeniu przy pomocy innych osób w przypadkach, gdy ewakuowani mają ograniczoną zdolność samodzielnego poruszania się,

3. wynoszeniu w przypadkach, gdy ewakuowani są obłożnie chorzy (szpitale, sanatoria, domy starców)

Ewakuacja osób musi być przeprowadzona zwykle w ograniczonym czasie zależnym od szybkości rozprzestrzeniania się pożaru lub innego zagrożenia. Ewakuacja osób może być zakłócona mogącą wystąpić paniką, która jest szczególnie groźna w obiektach, gdzie może przebywać jednocześnie wiele osób. Dlatego obiekty, w zależności od mogących wystąpić zagrożeń, muszą być tak zaprojektowane i wykonane, aby warunki do szybkiego opuszczenia pomieszczeń zagrożonych były wystarczające do bezpiecznej ewakuacji ludzi.

Odpowiednie warunki ewakuacji polegają na:

• zapewnieniu odpowiedniej ilości i szerokości wyjść,

• zachowaniu dopuszczalnych długości dróg ewakuacyjnych (przejść i dojść),

• zapewnieniu odpowiedniej, bezpiecznej pożarowo obudowy i wydzieleń dróg ewakuacyjnych,

• zabezpieczeniu dróg ewakuacyjnych przed zadymieniem.

Droga ewakuacyjna - pozioma lub pionowa droga komunikacji ogólnej służąca celom ewakuacji.

Przejście ewakuacyjne - długość przejścia w pomieszczeniu mierzona od najdalszego miejsca w którym może przebywać człowiek do wyjścia na drogę ewakuacyjną.

Długość przejścia nie powinna przekraczać w pomieszczeniach:

1. zagrożonych wybuchem 40 m.

2. wielokondygnacyjnych budynkach produkcyjnych i magazynowych o Q_d > 500 MJ/m² - 75m.,

3. jednokondygnacyjnych budynkach produkcyjnych i magazynowych o Q_d > 500 MJ/m² - 100 m.,

4. budynków zaliczonych do kategorii ZL I, ZL II, ZL III i ZL V - 40 m.

W pomieszczeniach o wysokości pow. 5 m. długość przejść może być powiększona o 25%.

W przypadku zastosowania urządzeń tryskaczowych długość przejść może być powiększona o 100 % a przy zastosowaniu samoczynnych urządzeń oddymiających o 50%. Powiększenia te podlegają sumowaniu.

Wymagana długość przejść w pomieszczeniach

	Rodzaj	Rodzaj zastosowanych zabezpieczeń technicznych
Lp.	pomieszczenia	brak	urządzenia tryskaczowe	urządzenia oddymiające	urz. tryskaczowe i oddymiające
1	zagrożone wybuchem	40	80	60	100
2	o Qd > 500 MJ/m^2 w wielo-kondygnacyjnych budynkach produkcyjnych i magazynowych	75	150	112,5	187,5
3	o Qd > 500 MJ/m^2 w jedno-kondygnacyjnych budynkach produkcyjnych i magazynowych	100	200	150	250
4	w budynkach zaliczonych do kategorii ZL I, ZL II, ZL III i ZL V	40	80	60	100
5	o Qd < 500 MJ/m^2w budynkach produkcyjnych i magazynowych	nie ogranicza się
6	w budynkach zaliczonych do kategorii ZL IV	nie ogranicza się
7	nie przeznaczone na pobyt ludzi	nie ogranicza się

Przejścia ewakuacyjne nie mogą prowadzić przez sąsiednie pomieszczenia, jeśli są one zagrożone wybuchem i nie oddzielone od siebie przedsionkiem.

Wyjścia

Wyjścia z pomieszczeń na drogi ewakuacyjne powinny być zamykane drzwiami.

Należy zapewnić dwa wyjścia ewakuacyjne, jeżeli:

• powierzchnia pomieszczenia zagrożonego wybuchem przekracza 100 m²,

• powierzchnia pomieszczenia produkcyjnego lub magazynowego o Qd > 500 MJ/m² lub kategorii ZL I, ZL II, ZL III i ZL V przekracza 300 m²,

• powierzchnia pomieszczenia produkcyjnego lub magazynowego o obciążeniu ogniowym do 500 MJ/m² przekracza 1000 m² bądź gdy długość przejścia w nich jest większa niż 50 m., bez względu na to, na której kondygnacji pomieszczenie jest usytuowane,

• liczba osób mogących przebywać jednocześnie w pomieszczeniu przekracza 50, a w pomieszczeniu kat. ZL II - 30

Drzwi stanowiące wyjście ewakuacyjne winny otwierać się na zewnątrz pomieszczeń:

• zagrożonych wybuchem,

• do których mogą przedostać się mieszaniny wybuchowe, substancje trujące, duszące lub inne mogące utrudnić ewakuację,

• w których może przebywać jednocześnie więcej niż 50 osób,

• magazynowych o powierzchni powyżej 200 m²,

• z których zachodzi konieczność ewakuacji ludzi na noszach.

Nie można stosować na drogach ewakuacyjnych drzwi obrotowych, podnoszonych i rozsuwanych (jeśli służą wyłącznie ewakuacji - dotyczy drzwi rozsuwanych)

Szerokość wyjścia ewakuacyjnego - drzwi - powinna być dostosowana do liczby osób mogących przebywać jednocześnie w tym pomieszczeniu przyjmując 0,6 m. na 100 osób lecz nie mniej niż 0,9 m. w świetle.

Drzwi, bramy w stosunku do których wymagana jest dymoszczelność lub odporność ogniowa, powinny być zaopatrzone w urządzenia zapewniające zamknięcie otworu w razie pożaru. Należy zapewnić możliwość ręcznego otwierania drzwi służących do ewakuacji.

Okiennice lub kraty powinny otwierać się od wewnątrz:

1. w budynkach tymczasowych wykonanych z materiałów palnych i przeznaczonych na pobyt ludzi,

2. w pomieszczeniach w których (zgodnie z przepisami) drzwi wyjść otwierają się na zewnątrz,

3. w pomieszczeniach, w których przebywają ludzie o ograniczonej zdolności poruszania się,

4. w pomieszczeniach hotelowych,

5. w pomieszczeniach piwnicznych przeznaczonych na pobyt ludzi,

Dojście ewakuacyjne - droga od wyjścia z pomieszczenia na drogę ewakuacyjną do wyjścia na zewnątrz budynku albo do drzwi klatki schodowej lub pochylni. Jeżeli klatka schodowa nie jest obudowana i nie zamykana drzwiami , dojściem ewakuacyjnym jest droga od wyjścia z pomieszczenia do krawędzi najbliższego stopnia schodów mierzona wzdłuż osi dojścia.

Szerokość poziomych dróg ewakuacyjnych oblicza się przyjmując 0,6 m. na 100 osób jednak szerokość ta nie może być mniejsza niż 1,4 m.

Wysokość dróg ewakuacyjnych nie może być mniejsza niż 2,2 m. a wysokość przejścia - drzwi lub lokalne obniżenie - 2,0 m.

Tabela nr 6: Dopuszczalne długości dojść ewakuacyjnych

Lp.	Rodzaj strefy pożarowej/	Długość dojścia w m. przy:
	kategoria zagrożenia ludzi	jednym dojściu	wielu dojściach
1.	Strefa pożarowa z pomieszczeniem zagrożonym wybuchem	10	40
2.	Strefa pożarowa o obciążeniu ogniowym powyżej 500 MJ/m^2 bez pom. zagr.wybuchem w budynku produkcyjnym lub magazynowym	20	75
3.	Strefa pożarowa o obciążeniu ogniowym do 500 MJ/m^2 bez pom. zagr.wybuchem w budynku produkcyjnym lub magazynowym	40	nie określa się
4.	Kategoria ZL II	10	30
5.	Kategoria ZL I, ZL III, ZL V	20	45
6,	Kategoria ZL IV	20	60

Długość dojść ewakuacyjnych może być powiększona o 100 %, jeżeli kondygnacja jest chroniona stałą instalacją tryskaczową a o 50% jeśli droga ewakuacyjna jest chroniona przed zadymieniem

Drzwi rozsuwane zastosowane na drogach ewakuacji (które nie służą wyłącznie ewakuacji) powinny zapewniać otwieranie automatyczne i ręczne oraz wykluczać możliwość ich zablokowania, a w razie pożaru lub awarii drzwi - zapewnić ich samoczynne rozsunięcie i pozostanie w pozycji otwartej.

Korytarze w budynkach zaliczonych do kategorii zagrożenia ludzi powinny być podzielone na odcinki nie dłuższe niż 50 m. przy pomocy drzwi dymoszczelnych lub innych urządzeń technicznych zapobiegających rozprzestrzenianiu się dymu. Drzwi takie powinny samoczynnie zamykać się w wypadku pożaru i posiadać możliwość ręcznego otwierania. Przestrzeń nad sufitami podwieszonymi nad tymi oddzieleniami powinna być przedzielona przegrodą z materiałów niepalnych.

Nie można stosować na drogach ewakuacyjnych :

• spoczników ze stopniami,

• schodów zabiegowych jeśli są one jedyną drogą ewakuacyjną.

Klatki schodowe obudowane i zamykane drzwiami stosuje się w budynkach:

1. niskich

1. produkcyjnych i magazynowych o Qd > 500MJ/m² lub w których znajduje się pomieszczenie zagrożone wybuchem,

2. kategorii ZL II,

2. średnio wysokich

1. produkcyjnych i magazynowych,

2. kategorii ZL I, ZL II, ZL III i ZL V

Klatki te powinny mieć urządzenia zapobiegające zadymieniu lub służące usuwaniu dymu.

W budynkach wysokich i wysokościowych powinny być co najmniej dwie obudowane klatki schodowe, oddzielone od poziomych dróg komunikacyjnych przedsionkiem , zamykanym obustronnie drzwiami o odporności ogniowej min. 30 min

Klatki schodowe i przedsionki budynków wysokich zaliczonych do kategorii ZL II oraz wysokościowych (z wyj. kat. ZL V) muszą być wyposażone w urządzenia zapobiegające ich zadymieniu.

Dopuszczalne jest stosowanie jednej klatki schodowej w budynku wysokim jeśli powierzchnia rzutu poziomego budynku nie przekracza 750 m²

Obudowa schodów i pochylni ewakuacyjnych powinna mieć odporność ogniową wymaganą w stosunku do ścian nośnych i stropów danego budynku. Odporność ogniowa biegów, spoczników i pochylni ewakuacyjnych powinna wynosić:

• w budynkach klasy A - C odporności pożarowej - 60 min

• w budynkach klasy D i E odporności pożarowej - 30 min.

Elementy klatek schodowych powinny być wykonane z materiałów niepalnych .

W budynku o dwóch lub więcej kondygnacjach należy zapewnić wyjście na dach z co najmniej jednej klatki schodowej a w budynku wysokim lub wysokościowym z każdej klatki schodowej.

Schodów i pochylni ruchomych nie zalicza do dróg ewakuacyjnych.

W budynkach wysokich i wysokościowych zaliczonych do ZL I, ZL II, ZL III i  ZL V oraz innych wysokościowych co najmniej jeden dźwig w każdej strefie pożarowej powinien być przystosowany do potrzeb ekip ratowniczych.

Sale widowiskowe.

W przypadku organizowania imprez widowiskowych i innych zgromadzeń dla ponad 200 osób ( w przypadku imprez dla dzieci ponad 100) niezależnie od wymagań określonych w rozporządzeniu Min.Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 14 grudnia 1994r. należy zapewnić:

1. szerokość między rzędami siedzeń powinna być nie mniejsza niż 0,45 m.; (odległość między elementami stałymi siedzeń,

2. liczba siedzeń pomiędzy przejściami nie powinna być większa niż 16 a w rzędach przyściennych 8; można zwiększyć liczbę miejsc do 40 i 20 pod warunkiem zwiększenia odstępu pomiędzy rzędami siedzeń o 1 cm na każde dodatkowe siedzenie pow. 16 lub 8,

3. szerokość przejść na widowni nie mniejszą niż 1,2 m. przy liczbie osób do 150, a przy większej ich liczbie szerokośc tę należy zwiększyć o 0,3 m. na każde dalsze 50 osób,

4. rzędy siedzeń lub ławek musza być trwale umocowane do podłogi albo siedzenia sztywno łączone ze sobą w rzędy oraz między rzędami,

5. w przypadku widowni dla więcej niż 600 osób należy scenę, jeśli jej powierzchnia przekracza 150 m² lub kubatura 1200 m³, oddzielić od widowni kurtyną przeciwpożarową,

6. zapewnić kurtynę przeciwpożarową pomiędzy sceną a kieszenią sceniczną, jeśli ma ona powierzchnię ponad 100 m² a scena pow. 300m² lub kubaturę pow. 6000m³,

7. wyposażyć scenę o powierzchni pow. 150 m² lub kubaturze pow. 1200m³ w urządzenia do usuwania dymów i gazów pożarowych,

8. zapewnić fotele i inne siedzenia trudno zapalne wykonane z materiałów nie wydzielających bardzo toksycznych produktów rozkładu i spalania, zgodnie z Polskimi Normami,

W salach widowiskowych (i podobnych) w których następuje jednoczesna wymiana publiczności wejścia nie mogą służyć jako wyjścia ewakuacyjne, a drogi ewakuacyjne nie mogą się stykać ani krzyżować z drogami dla wchodzących.

W budynkach produkcyjnych i magazynowych można stosować jako dodatkową drogę ewakuacyjną dla ludzi z wyższej kondygnacji drabiny ewakuacyjne, prowadzące na dach niższej kondygnacji lub na poziom terenu jeśli liczba osób przebywających jednocześnie na wyższej kondygnacji nie przekracza 50, a w budynku zagrożonym wybuchem 15.

Urządzenia do usuwania dymów i gazów pożarowych to urządzenia montowane w górnych częściach klatek schodowych i pomieszczeń uruchamiane w przypadku nagromadzenia się gorących gazów i dymów pożarowych w celu ich odprowadzenia drogą wentylacji naturalnej lub wymuszonej.

Urządzenie przeciwpaniczne to specjalne urządzenie instalowane na drzwiach ewakuacyjnych , umożliwiające łatwe i pewne otwarcie drzwi od wewnątrz pomieszczenia, zgodnie z kierunkiem ewakuacji ludzi na korytarzach lub klatkach schodowych bez względu na blokady i zamki, uniemożliwiające otwarcie tych drzwi od zewnątrz. W urządzenia takie należy wyposażyć drzwi sal w których może przebywać więcej niż 300 osób.

Drzwi dymoszczelne - zestaw drzwiowy, którego główną funkcją jest przeciwdziałanie przedostawaniu się dymów i gazów pożarowych do przestrzeni chronionej budynku, np. klatki schodowej.

Obiekty budowlane należy wyposażać w oświetlenie awaryjne (bezpieczeństwa i ewakuacyjne) oraz przeszkodowe, wykonane zgodnie z warunkami technicznymi określonymi w odrębnych przepisach i Polskich Normach.

C. Wymagania porządkowe

W obiektach oraz na terenach przyległych do nich jest zabronione wykonywanie czynności, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji, a w szczególności:

1. używanie otwartego ognia, palenie tytoniu i stosowanie innych czynników mogących zainicjować zapłon występujących materiałów:

1. w strefie zagrożenia wybuchem,

2. w miejscach występowania materiałów niebezpiecznych pożarowo,

3. w miejscach występowania innych materiałów palnych, określonych przez właściciela lub użytkownika i oznakowanych zgodnie z Polskimi Normami,

2. garażowanie pojazdów silnikowych w obiektach i pomieszczeniach nie przeznaczonych do tego celu, jeśli nie opróżniono zbiornika paliwa pojazdu i nie odłączono na stałe zasilania akumulatorowego pojazdu,

2. rozgrzewanie za pomocą otwartego ognia smoły i innych materiałów w odległości mniejszej niż 5 m. od obiektu, przyległego do niego składowiska lub placu składowego z materiałami palnymi, przy czym jest dopuszczalne wykonywanie tych czynności na dachach o konstrukcji i pokryciu niepalnym w budowanych obiektach, a w pozostałych, jeżeli zostaną zastosowane odpowiednie, przeznaczone do tego celu pogrzewacze,

3. wysypywanie gorącego popiołu i żużla lub spalania śmieci i odpadków w miejscu umożliwiającym zapalenie się sąsiednich obiektów lub materiałów palnych,

4. przechowywanie materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m. od;

1. urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do temperatury przekraczającej 100⁰C,

2. linii kablowych o napięciu powyżej 1 kV, przewodów uziemiających oraz przewodów odprowadzających instalacji odgromowej,

6. użytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych ustawionych bezpośrednio na podłożu palnym, z wyjątkiem urządzeń eksploatowanych zgodnie z warunkami określonymi przez producenta,

6. stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych z wyjątkiem materiałów trudno zapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości co najmniej 0,05 m. od żarówki,

7. instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych, jak włączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli ich konstrukcja nie zabezpiecza podłoża przed zapaleniem,

8. składowanie materiałów palnych na drogach komunikacji ogólnej służących ewakuacji,

9. ustawianie na klatkach schodowych jakichkolwiek przedmiotów utrudniających ewakuację,

10. zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemożliwiający ich natychmiastowe użycie,

11. uniemożliwianie lub ograniczanie dostępu do:

1. urządzeń przeciwpożarowych, takich jak stałe i półstałe urządzenia gaśnicze i zabezpieczające, urządzenia odciążające, instalacje sygnalizacyjno-alarmowe, hydranty, zawory hydrantowe, suche piony, przeciwpożarowe zbiorniki wodne, klapy przeciwpożarowe, urządzenia do usuwania dymów i gazów pożarowych,

2. urządzeń uruchamiających instalacje gaśnicze i sterujących takimi instalacjami oraz innymi instalacjami wpływającymi na stan bezpieczeństwa pożarowego obiektu,

3. wyjść ewakuacyjnych,

4. wyłączników i tablic rozdzielczych prądu elektrycznego oraz głównych zaworów gazu.

Zasady obowiązujące przy przechowywaniu materiałów:

1. wszystkie czynności związane z wytwarzaniem, przetwarzaniem, obróbką, transportem lub składowaniem materiałów niebezpiecznych pożarowo należy wykonywać zgodnie z warunkami ochrony przeciwpożarowej określonymi w instrukcji technologicznej lub wg wskazań ich producenta,

2. ilość materiału niebezpiecznego pożarowo znajdującego sią na stanowisku pracy w obiekcie produkcyjnym nie może przekroczyć dobowego zapotrzebowania lub dobowej produkcji,

3. zapas materiałów niebezpiecznych pożarowo należy przechowywać w oddzielnym pomieszczeniu przystosowanym do takiego celu,

4. materiały niebezpieczne pożarowo powinny bć przechowywane w sposób uniemożliwiający powstanie pożaru lub wybuchu w następstwie procesu składowania lub wskutek wzajemnego oddziaływania,

5. ciecze o temperaturze zapłonu poniżej 55^oC należy przechowywać wyłącznie w pojemnikach wykonanych z materiałów co najmniej trudno zapalnych, odprowadzających ładunki elektryczności statycznej, wyposażonych w szczelne zamknięcia; w obiektach i pomieszczeniach produkcyjnych lub magazynowych pojemniki z cieczami powinny być dodatkowo zabezpieczone przed stłuczeniem,

6. w obiektach zaliczonych do kategorii zagrożenia ludzi nie należy przechowywać materiałów niebezpiecznych pożarowo w pomieszczeniach piwnicznych, na poddaszach i strychach, w obrębie klatek schodowych i korytarzy oraz innych pomieszczeniach ogólnie dostępnych, jak również na tarasach, balkonach i loggiach,

7. nie należy przechowywać cieczy o temperaturze zapłonu poniżej 55^oC w pojemnikach, urządzeniach i instalacjach nie przystosowanych do tego celu,

8. przy stosowaniu w pomieszczeniach cieczy o temperaturze zapłonu poniżej 21^oC należy zapewnić skuteczną wentylację,

9. w przypadku gdy w budynku zaliczonym do kategorii zagrożenia ludzi , występuje część o innym przeznaczeniu - magazynowe, handlowe lub produkcyjne - i stwarza ona wyższe wymagania co do klasy odporności pożarowej obiektu niż wynika to z kategorii zagrożenia ludzi, to część ta powinna być odrębną strefą pożarową. Dotyczy to także kotłowni ze składami oleju w obiektach zaliczonych do kategorii  ZL.

W przypadku przechowywania cieczy o temperaturze zapłonu do 55^oC w budynkach zaliczonych do kategorii zagrożenia ludzi, należy przestrzegać następujących zasad:

1. w jwdnej strefie pożarowej, zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi innej niż ZL IV oraz o przeznaczeniu innym niż handlowo-usługowe, jest dopuszczalne przechowywanie do 10 dm³ cieczy o temperaturze zapłonu poniżej 21^oC oraz 50 dm³ cieczy o temperaturze zapłonu 21-55^oC, a w mieszkaniach odpowiednio 5 i 20 dm³ cieczy,

2. w pomieszczeniach handlowo - usługowych można przechowywać ciecze o temperaturze zapłonu do 55^oC w takiej ilości, że obciążenie ogniowe nie przekroczy 50 MJ/m²,

3. w pomieszczeniach handlowo - usługowych stanowiących odrębną strefę pożarową jest dopuszczalne przechowywanie cieczy palnych w ilościach większych niż określone w pkt. 2, pod warunkiem spełnienia przez te pomieszczenia wymagań budowlanych i instalacyjnych dotyczących obiektów magazynowych,

4. w pomieszczeniach handlowo-usługowych ciecze palne powinny być przechowywane w szczelnych naczyniach, zabezpieczonych przed stłuczeniem, a ich sprzedaż należy prowadzić bez rozlewania.

Właściciele, zarządcy lub użytkownicy budynków oraz placów składowych i wiat, z wyjątkiem budynków mieszkalnych jednorodzinnych, są zobowiązani do:

1. umieszczenia w miejscach widocznych wykazu telefonów alarmowych oraz instrukcji postępowania na wypadek pożaru,

2. oznakowania zgodnie z Polskimi Normami:

1. dróg ewakuacyjnych oraz pomieszczeń w których w myśl przepisów techniczno-budowlanych wymagane są co najmniej 2 wyjścia ewakuacyjne, w sposób zapewniający dostarczenie informacji niezbędnych do ewakuacji,

2. miejsc usytuowania urządzeń przeciwpożarowych,

3. elementów sterujących urządzeniami przeciwpożarowymi,

4. lokalizacji przeciwpożarowych wyłączników prądu, głównych zaworów gazu oraz materiałów niebezpiecznych pożarowo,

5. pomieszczeń, w których występują materiały niebezpieczne pożarowo.

Obiekty powinny być wyposażone w podręczny sprzęt gaśniczy i agregaty, dostosowane do gaszenia grup pożarów mogących wystąpić w obiekcie.

Jedna jednostka sprzętu o masie środka gaśniczego 2 kg (lub 2 dcm²) powinna przypadać:

1. w strefach pożarowych zaliczanych do kategorii zagrożenia ludzi ZL-II i ZL-V oraz w strefach, w których występują pomieszczenia zagrożone wybuchem - na każde 150 m² powierzchni,

2. w strefach pożarowych o obciążeniu ogniowym pow. 500 MJ/ m² oraz zaliczonych do kategorii zagrożenia ludzi ZL I i ZL III na każde 300 m² ,

3. w pozostałych strefach pożarowych, z wyjątkiem ZL-IV - na każde 500 m² powierzchni,

Gaśnice i agregaty, rodzaje, zasady rozmieszczania.

Rodzaje pożarów wg PN - 75/M.-51001

Lp.	Grupa pożaru	Rodzaj palącego się materiału i sposób jego spalania
1	A	pożary ciał stałych pochodzenia organicznego, przy spalaniu których obok innych zjawisk powstaje zjawisko żarzenia np. drewno, papier, węgiel, tworzywa sztuczne, tkaniny, słoma
2	B	pożary cieczy palnych i substancji stałych topiących się wskutek ciepła wytwarzającego się przy pożarze np. benzyna, alkohole, aceton, oleje, lakiery, tłuszcze, parafina, stearyna, pak, naftalen, smoła
3	C	pożary gazów np. metan, acetylen, propan, wodór, gaz miejski,
4	D	pożary metali, np. magnez sód, uran

Symbole do oznaczania gaśnic i agregatów:

ze względu na rodzaj sprzętu;

A - agregaty gaśnicze,

G - gaśnice

ze względu na rodzaj środka gaśniczego stosowanego w podręcznym sprzęcie gaśniczym;

P - proszek gaśniczy,

W - piana,

S - dwutlenek węgla

x - gaśnica lub agregat w którym środek gaśniczy jak i wyrzutnik znajdują się w tym samym zbiorniku,

z - agregat lub gaśnica z oddzielnym zbiornikiem na środek gaśniczy i oddzielnie jest nabój wyrzucający („ładunek”)

prof.Carnecki Lech Podstawy materiałowo-konstrukcyjne ochrony przeciwpożarowej budowli

j.w.

j.w.

j.w.

j.w.

Ustawa z dnia 7 lipca 1994r - Prawo Budowlane art.5.1

art.3.1 ustawy o ochronie przeciwpożarowej z 24 sierpnia 1991 r

art.4 ustawy o ochronie przeciwpożarowej z dnia 24 sierpnia 1991r

BN-83/8826-01 Ochrona przeciwpożarowa w budownictwie. Metoda badania rozprzestrzeniania ognia przez elementy budowli.

PN-91/B-02840 Ochrona przeciwpożarowa budynków. Nazwy i określenia.

§7 Rozp.MSW z dnia 3 listopada 1992 r (Dz.U. Nr 92 poz. 460)

art.4 ust.1 Rozp.MSW z dn. 3 listopada 1992 r.

art.4 ust.2 Rozp.MSW z 3 listopada 1992r.

WSUiB - Zasady i przepisy bezpieczeństwa w produkcji przem. i bud. J.Kielin W6 Wym.dla budynków 1

---