li. dla dzieci

literatura dla dzieci i młodzieży

1. „O książkach przyjętych na własność przez dzieci wszystkich ras”

- ważne wydarzenia:

1697 - początek literatury dziecięcej - Perrault, Baśnie
1762 - Rousseau - Emil - manifestacja potrzeb zmian sytuacji dziecka
1900 - E. Key - Stulecie dziecka
1919-20 - Korczak - Jak kochać dziecko, Prawo dziecka do szacunku

- rys historyczny:

pocz. XIX w.:

- Niemcewicz

romantyzm:

- K. z Tańskich-Hoffmanowa

- Jachowicz

- Mickiewicz (bajki), Słowacki, Fredro

- Cooper (Ostatni Mohikanin), Scott (Rob Roy)

- Hugo (Nędznicy), Dumas

- rozwój prasy dziecięcej w Polsce (Dziennik dla dzieci)

pozytywizm (dziecko jako temat)

- Dickens

- Orzeszkowa, Prus, Sienkiewicz, Konopnicka

- Kraszewski (powieści historyczne)

- Verne, Twain

- Kingsley (Wodne dzieci)

modernizm

- Leśmian (Przygody Sindbada Żeglarza)

- Baum (Czarnoksiężnik z krainy Oz)

- Barry (Piotruś Pan)

- Caroll (Alicja w krainie czarów)

XX-lecie międzywojenne

- nurt powieści pensjonarskich (Makuszyński. Montgomery)

- nurt przekładania baśni innych narodów

- nurt psychologiczny

- Korczak - satyra na rzeczywistość

- May

- rozwój prasy

wojna

- prasa podziemna

lata powojenne

- Tolkien - fantasy

- Lindgren

- Brzechwa (Akademia Pana Kleksa)

- tłumaczenie literatury radzieckiej

lata 70-te

- Jurgielewiczowa (Ten Obcy)

- sielicka, Terakowska - trudne dzieciństwo

- Lem

- Szklarski

- Centkiewiczowie

- Nienacki

- Niziurski

- Cieślikowski - strefy literatury:

strefa - teksty gdzie dzieciństwo pojawia się jako temat (nowele pozytywistyczne)
strefa - teksty pisane jako „sposób na dziecko” (Treny, kołysanki)
strefa - teksty pisane jak dla dzieci (Białoszewski, Przyboś)
strefa - właściwa literatura dla dzieci i młodzieży

2. Literatura dla dzieci i młodzieży jako literatura „osobna”, „czwarta”

- Kategorie literatury:

dydaktyzm
fantastyka
przygoda
bohater rówieśniczy - uruchamia mechanizm identyfikacji i projekcji, kształtuje kompensacyjną funkcję literatury;
humor - wyzwala śmiech, buduje funkcje ludyczną

- Funkcje literatury:

estetyczno-ekspresywna
poznawcza
ludyczna (między dydaktyzmem a estetyzmem)
dydaktyczno-wychowawcza

3. Czasopiśmiennictwo dla dzieci i młodzieży. Czasopiśmiennictwo poświęcone problemom dziecka i książce dla dziecka. Prasa międzywojenna

- Guliwer:

skierowane do: nauczycieli, bibliotekarzy, wydawców, księgarzy, twórców, badaczy literatury dla dzieci i młodzieży, rodziców
tematyka: literatura dla dzieci i młodzieży

- Życie szkoły

skierowane do: nauczycieli, pedagogów
tematyka: organizacja nauczania i wychowania

- Wychowanie w przedszkolu

skierowane do: nauczycieli
tematyka: różnorodna

- Przedszkole

skierowane do: nauczycieli przedszkolnych
tematyka: reforma, teoria, praktyka

- Poezja i dziecko

skierowane do: pedagogów, studentów
tematyka: poezja

- Płomyczek

skierowane do: dzieci ze starszych klas szkoły podstawowej i gimnazjum
tematyka: edukacja, kultura

- Świerszczyk

- Miś

4-5. Baśń jako „dar miłości” - o znaczeniach i wartościach ukrytych w baśni. Psychoanalityczny model baśni

- psychoanaliza - podejście koncentrujące się na sferze nieświadomości

- funkcje baśni:

uwrażliwianie na wszystkie wyższe sprawy życia;
pomoc w odkrywaniu własnej tożsamości i własnego powołania - funkcja poznawcza;
ukazanie pełnego satysfakcji życia jako dostępnego każdemu mimo przeciwności bez uciekania od pełnych niebezpieczeństwa zmagań
ukazanie procesów wewnętrznych jako zewnętrznych, wyrażenie ich za pomocą zdarzeń i postaci dzięki czemu łatwiej je zrozumieć
dodawanie otuchy, budzenie nadziei na przyszłość, niwelowanie lęków - funkcja terapeutyczna;
przekazywanie kultury

- rola baśni:

pomoc w zrozumieniu świata i siebie
wprowadzenie ładu
pokazanie reguł
budowanie poczucia bezpieczeństwa
pozwolenie na interpretowanie i ocenianie
rozwijanie refleksyjności i wrażliwości
rozwijanie zasobów języka
uczenie wyrażania i nazywania uczuć
socjalizacja
zabawa

mit	baśń
wzbudza uczucie wyjątkowości tego co opowiadane	przedstawia wydarzenia jako zwykłe zdarzenia życia codziennego, (uniwersalność, ponadczasowość)
Zakończenie tragiczne	Zakończenie szczęśliwe, całkowite zniszczenie zła
Charakter pesymistyczny	Charakter optymistyczny
Bohater zyskuje nieśmiertelność	Bohater żyje szczęśliwie na ziemi a potem umiera
Opowiada o konkretnym bohaterze	Opowiada o każdym (brak imienia w tytule, główny bohater - „pewna dziewczynka” lub powszechne imię, pozostałe postaci bez imienia)
Osobowość idealna, działająca zgodnie z wymogami superego	Integrowanie się ego
Konflikt między superego, id i ego; niemożność życia zgodnie z superego	Konkretne określenie bohatera złego i dobrego
Stawianie wymogów, gróźb - charakter moralizatorski	Stosowanie symboli

6-7. Baśń ludowa a literacka

Baśń ludowa	Baśń literacka
teleologiczność fabuły - zmierzanie do pozytywnego zakończenia	Zakończenie niekoniecznie pozytywne
lapidarność, jednowątkowość, brak rozwlekłych opisów	uzupełnienia, inkrustacje rozbudowujące fabułę utworu, opisy, rozbudowane opowiadania informacyjne, wstawki wierszowane
jednoznaczna ocena bohaterów	Niejednoznaczne postaci, zmniejszenie kontrastów między bohaterami pozytywnymi a negatywnymi
antypsychologizm - postaci pozbawione wnętrza	Psychologia postaci
Uniwersalność, niedookreślenie w czasie	konkretyzacja czasowa i przestrzenna
jak powinno się dziać w życiu (a nie - jak należy postępować)	Dobro nie musi równać się pięknu
	Charakter naukowy

- baśń regionalna - często pisana gwarą; związana z regionem; przewaga realistyki nad czarodziejskością; psychologizowanie postaci; przekaz zwyczajów, tradycji (Witkiewicz ojciec, Tetmajer)

- baśnie literackie:

- metaforyczna (Szelburg-Zarembina - Królestwo bajki)

- estetyzująco-eskapistyczna (Leśmian - Przygody Sindbada Żeglarza)

- pedagogiczna (Korczak) - powaga, podporządkowanie przesłaniu moralnemu

- humorystyczna (Pagaczewski - Porwanie Baltazara Gąbki) - opisy karykaturalne

8. Baśń terapeutyczna

- biblioterapia - działanie terapeutyczne w oparciu o materiał czytelniczy rozumiane jako:

środek pomocniczy,
proces terapeutyczny w medycynie,
psychiczne wsparcie,
pomoc w rozwiązywaniu osobistych problemów,
oparcie w procesie osiągania bezpieczeństwa,
środek do realizacji potrzeb

- terapeutyczne oddziaływanie literatury:

wzory osobowe
wsparcie przez akceptację
kompensacja potrzeb
środek odciążający - przerywnik
relaksacja
budowanie zasobów osobistych
odwrażliwienie - dawkowanie lęku, pozytywne strony lęku, zmniejszanie intensywności reakcji na negatywne emocje

- baśń w terapii:

jako wzorzec zachowania
do projekcji doznań
pomoc w wejrzeniu we własne problemy
socjalizacja, wzmocnienie wewnętrzne

uświadamia lęki
uświadamia genezę lęków
pomaga w nabywaniu nowych wzorów działań

- rodzaje bajek terapeutycznych:

relaksacyjna

- cel: uspokojenie

- 3 elementy: słyszę, odczuwam, widzę

- kluczem identyfikacja z bohaterem

psychoedukacyjna

- cel: rozszerzenie repertuaru zachowań, uczenie optymizmu, empatii, wzmacnianie wiary w siebie

- indywidualny dobór dla dziecka

- o pajączku, mrówce, pszczółce

psychoterapeutyczna

- cel: zastępcze zaspokojenie potrzeby i wsparcie przez zrozumienie i akceptację, przekaz wiedzy o sytuacji lękotwórczej

- części bajki terapeutycznej:

główny temat (lęk)
główny bohater (dziecko, zwierzątko radzące sobie z problemem)
wprowadzone postaci (powodujące zwerbalizowanie lęku, uczące sposobu rozwiązywania problemu, kreujące pozytywny nastrój)
tło opowiadania (miejsca bliskie dziecku)

9-10. Folklor dziecięcy. Wyliczanki, rymowanki - ich cel, funkcje, ulubione motywy

- funkcje języka rymowanego:

perfekcjonistyczna - zaspokojenie potrzeb dominacji, osiągnięcia sukcesu (trudne słowa, rozszerzanie skrótów, reakcja na polecenia, długie rymowane dialogi, języki tajemne, języki „obce”)
regulacyjna - regulowanie życia w grupie
magiczna - tworzenie klimatu

- wyliczanki:

cel: porządkowanie, wyzwolenie się z autorytetu, oswojenie z lękami
cechy: nonsens, absurd, humor, degradacja dorosłych, motywów religijnych, zabawa słowem
tematy: postaci diaboliczne, śmierć; postaci dziada, baby; postaci znane, medialne; zwroty obcojęzyczne

- gry:

podział wychowawczy: rozwijające sferę intelektualną, rozwijające sferę społeczną, swobodne
podział ze względu na genezę: dziedziczne, naśladowcze, oparte na wyobraźni
podział ze względu na schemat ruchowy: z elementem pogoni, naśladowcze, po kole

- kołysanka, rozbudzanka:

cechy: melodia monotonna, monolog liryczny
cel: nawiązanie emocjonalnej więzi
treść: skarga, dramat

- rymy:

zespół pogaduszek, zabaw
cel: zabawienie, nawiązanie kontaktu, aktywizowanie czynności mówienia

- zagadki:

tworzone niekoniecznie dla dzieci, ale przez nie zaadoptowane

- imiona-przezwiska

11. Liryka dziecięca

- cechy poezji (Brzechwy i Tuwima)

czerpanie z dziecięcego sposobu pojmowania świata
deformacja rzeczywistości - realizowanie niemożliwości; budzenie iluzji; burzenie ustalonych prawidłowości, nonsens (wywoływanie radości; skłonienie dziecka do spostrzeżenia i zrozumienia błędów logicznych)
zestawienia kontrastowe - zestawienie wielkości ze śmiesznymi cechami (negowanie stereotypów, radość odkrywania);
zabawa słowem - igraszki słowne, mechanizm powtórzeń, dziecięcy rytm, skłonność do rymowania słów, żonglowanie brzmieniem, onomatopeje, zamiana jednej głoski w serii wyrazów, dwuznaczność wyrazów i zwrotów, neologizmy, paradoksalność skojarzeń, dosłowne użycie przysłów, demaskowanie metafor (intelektualna zabawa)
nagromadzenie, wyliczenie, powtarzanie - szereg zaleceń lekarskich (komika, trudność czytania zniwelowana rymem i rytmem)
onomastyka - nazwiska, imiona wzorowane na typowych polskich nazwiskach, przydomki o walorze charakteryzującym (zabiegi antropomorfizacyjne, wywoływanie radości)