KONSTRUKCJA NORMATYWNA MIĘDZYNARODOWO CHRONIONYCH PRAW CZŁOWIEKA

1. Międzynarodowo chronione pr. człowieka - to pojęcie „normatywne oznaczające”: „sytuacyjne rozwarstwione naturalne możności ludzkie, co do istoty indywidualne, ale społecznie zdeterminowane, równe, niezbywalne, czasowo trawałe, uniwersalne podmiotowo, przedmiotowo i terytorialnie (a do pewnego stopnia także kulturowo) konieczne i zawsze wypływające z przyrodzonej każdemu człowiekowi godności osobowej”

Stanowią one złożoną strukturę normatywną - dla jej zrozumienia przydatne jest wyróżnienie ich:

1. źródła i podstawy

2. podmiotu uprawnionego

3. podmiotu zobowiązanego

4. przedmiotu

5. roszczenia

2. ŹRÓDŁO I PODSTAWA

• wszystkie dokumenty m-we unikają formuł które wskazywały by na kreowanie praw człowieka, ale konsekwentnie wskazują na ich uznanie czy potwierdzenie

• przyjmują one konstrukcję przyrodzonych, obiektywnych i powszechnych praw i wolności człowieka

• KNZ „przywrócenie wiary w podstawowe PC”

• PDPC „wszystkie istoty ludzkie są wolne w swej godności i prawach”

I. Źródłem i podstawą PC jest przyrodzona godność osoby ludzkiej, człowieczeństwo (godność osobową)

II. godność osobista nasze poczucie tego co znaczymy i co nam należne, oczekiwanie że zostanie to uznane i uszanowane przez innych

• w sferze cywilnoprawnej - dobra osobiste

• w sferze prawnokarnej - ochrona dobrego imienia

• godność osobista jako fundament praw człowieka nie zaś konkretne chronione prawo

• godności osobowa „przypomina” o sobie ratując przed nadużyciami władzy w sytuacjach ekstremalnych. np.

• pr. do godnej śmierci

• zakaz tortur i nieludzkiego traktowania

• art. 10 PO wymóg traktowania osób pozbawionych wolności „w sposób humanitarny i z poszanowanie przyrodzonej godności ludzkiej”

III. godność osobowościowa - wyróżnić ją można w związku z teleologicznym postrzeganiem praw człowieka jako narzędzia wzrastania w człowieczeństwie, swobodnego i pełnego rozwoju osobowości

• zindywidualizowna - dla każdego swoista

• każdy przeżywa swoje życie inaczej lepiej lub gorzej „wznosi gmach swojego człowieczeństwa” :)))

Ale nawet najwięksi zbrodniarze zachowują niewzruszalny i niezniszczalny fundament godności osobowej - I tak ma być !!!

3. PODMIOT UPRAWNIONY

1) Podmiotem uprawnionym jest KAŻDY człowiek - najwyższa wartość w skali dóbr tego świata

2) Od kiedy i do kiedy człowiek?

Oznaczenie początku

• rezygnacja z terminu „everyone” i operowanie terminem „istota ludzka” - wiąże się to z uznaniem konieczności poszanowania od „zapoczątkowania życia”:

• art.1 Powszechnej Deklaracji : „wszystkie istoty ludzkie rodzą się wolne i równe w swej godności i w swych prawach”

• atr.6 PO: „każda istota ludzka ma przyrodzone pr. do życia”

• art1. Konwencji Praw Dziecka: dzieckiem jest „ każda istota ludzka” do ukończenia 18 lat

• art.1 Konwencji „każdy” w rozumieniu „każda ludzka istota”

Oznaczenie końca

• niedopuszczalność przyjęcia tezy o absolutnie uniwersalnym obowiązywaniu kryterium „całkowitej śmierci mózgowej”

• prof. zgłasza tezę o pośmiertnym działaniu praw człowieka: dziedziczenie, pochówek, kryminalistyczne aspekty posmiertnego postępowania dowodowego, zapłodnienie z nasienia nieżyjącego męża, transplantacja post mortem

• międzynaodowe pr. humanitarne: zabrania ograbiania poległych, nakazuje zapewnienie im pochówku zgodnie z wymaganiami ich religii, poszanowanie cmentarzy itp.

3) Czy ktoś poza osobą jest podmiotem praw człowieka

• uznanie innych - poza jednostką - podmiotów uprawnionych

• np. „każdej os. fizycznej lub prawnej” zapewniane jest niezakłócone korzystanie ze swego mienia

• art. 25 Konwecji Europejskie - może to być także grupa osób lub organizacja pozarządowa

• niektóre pr. mają wymiar zbiorowy np. pr. zrzeszania się, pr. dot zw. religijnych - prawa wykonywane zbiorowo

• mniejszości międzynarodowo chronione, związki zawodowe

• rodzina, małżeństwo

• wynika to z określenia podmiotu uprawnionego do wniesienia skargi do ETPC : „każda osoba, organizacja pozarządowa [każda, pod warunkiem że nie jest piastunem wł. publicznej] lub grupa jednostek”

• czy narody/ludy są uprawnione w zw. z przysługującym im prawem do samostanowienia??

• prof twierdzi że nie.

• realizacji samostanowienia narodu służą obywatelskie pr. polityczne (wyborcze itp.)

• pr. narodów to odmienna kategoria normatywna

• KN wyraźnie ją odróżnia od kategorii pr. człowieka:

• zasada VII „poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności”

• zasada VIII „równe prawa i samostanowienie narodów”

• czy państwo jest podmiotem uprawnionym

• zdaniem prof. tak :)

• bo ma interes w tym żeby jego obywatele nie doznawali szwanku w zakresie ochrony ich pr. ze strony innego państwa

• z tytułu prawa do opieki dyplomatycznej - po wyczerpaniu przez poszkodowanych środków miejscowych - morze wystąpić w ich obronie w międzynarodowym sporze prawnym

• podstawowe dokumenty (MPPOiP i EKPC) umocowują pr. skargi także na rzecz państwa - strony systemu ochronnego uznanie actio popularis - pr. do skargi istnieje w przypadku gwałcenia pr. człowieka, choćby nie chodziło o obywateli państwa skarżącego

4. PODMIOT ZOBOWIĄZANY

1) Podmiotem zobowiązanym jest państwo, wł. publiczna

• pr. człowieka, jako dziedzina, zrodziły się w potrzebie ochrony przed samowolą i wszechmocą państwa

• to państwa zawierają traktaty ustalające wymagalne prawnie standardy praw człowieka - państwa - strony zobowiązują się do ich przestrzegania

zobowiązanie wobec i na rzecz ludności na ich terytorium, każdej os. która na ich terytorium przebywa i podlega ich jurysdykcji (obywatele, cudzoziemcy, apatrydzi)

• państwo administracja szeroko pojęta administracja publiczna działająca w imieniu i na konto państwa: każdy funkcjonariusz publiczny - nawet pani referentka w urzędzie gminnym :))))

• jeżeli zadania publiczne zostają powierzone niepaństwowym służbom to państwo będzie ponosić odp. za te służy w przypadku naruszeń pr. człowieka (nawet samorząd zawodowy)

• koncepcja obiektywnej odpowiedzialności państwa : ono ponosi odp. za naruszenia PC, nie tylko przez własne organy, ale też dokonywane przez inne podmioty podległe jurysdykcji tego państwa:

(rodzina, zw. zawodowy, wyznaniowy, partia polityczna, zrzeszenie, wojsko policja itd..)

• jeżeli nie zapewniono pełnych gwarancji poszanowania pr. człowieka to musi istnieć droga sądowa - sąd dysponujący jurysdykcją co do faktu i co do prawa

2) Czy człowiek może być podmiotem zobowiązanym???

• zdaniem prof. tak

• podkreśla się związek między prawami a obowiązkami:

• Amerykańska Deklaracja Praw i Obowiązków

• Deklaracja powszechna: „ każda jednostka ma obowiązki wobec wspólnoty (...)”

• Pakty Praw Człowieka: „ jednostka ma obowiązki wobec innych jednostek i społeczności, do której należy”

• możliwość ingerencji wł, publicznej dla ochrony dobra wspólnego, ochrony praw i wolności innych osób - klauzule limitacyjne

5. PRZEDMIOT PRAW CZŁOWIEKA - ZOBOWIĄZANIE

1) Przedmiot - katalog praw w danym dokumencie umocowanych

2) pełen katalog praw czlowieka to prawa :

• obywatelskie

• polityczne

• gospodarcze.

• socjalne

• kulturalne

• jedynie Powszechna Deklaracja Praw Człowieka obejmuje cały ten katalog

• MPPOiP oraz EKPC normują pr. obywatelskie i polityczne

• MPPGSiK oraz EKS normują pr. gospodarcze, socjalne i kulturalne

3) Zobowiązania negatywne (non facere) lub pozytywne (facere)

• obszar negatywnych zobowiązań - to strefa pr. obywatelskich i politycznych

• obowiązek nieingerencji, przyzwalania i powstrzymywania się

• postrzegany jako tani

• prawa prawdziwe, uprawnienia legalne

• obowiązek legislacyjny - państwo natychmiast zobowiązane do szanowania i przestrzegania tych praw (ar. 2 MPPOiP)

• zakres podmiotowy - wszyscy znajdujący się na terytorium państwa i podlegający jurysdykcji danego państwa (także cudzoziemcy i apatrydzi).

• wyjątek stanowi kategoria osób korzystających na podstawie pr. m-go z przywilejów i immunitetów gwarantujących status korzystniejszy niż ów gwarantowany samymi prawami człowieka (włączając w to immunitet jurysdykcyjny)

• członkowie: misji dyplomatycznych / misji specjalnych / placówek konsularnych / różni funkcjonariusze m-wi

• w zakresie objętym immunitetem jurysdykcyjnym nie podlegają oni „jurysdykcji państwa” na terytorium którego przebywają

• cudzoziemcy - nie są zrównani w prawach z obywatelami

• obywatelskie pr. polityczne zastrzeżone są dla obywateli współstanowiących naród jako podmiot prawa do samostanowienia

chociaż występuje tendencja do uznania prawa do korzystania z tych praw na poziomie lokalnym i regionalnym przez cudzoziemców mających trwały domicyl w państwie pobytu

• traktaty praw człowieka mogą zawierać klauzule generalne dopuszczające wprowadzenie przez zainteresowane państwa w pewnym zakresie ograniczeń w korzystaniu przez cudzoziemców z praw człowieka

• traktaty te zawierają specjalne postanowienia normujące tryb wydalenia cudzoziemców

• Generalnie lepsza pozycja obywateli ale zaczyna się to zmieniać

• zakrez terytorialny - „przebywającej na terytorium państwa” co do zasady zobowiązania w dziedzinie PC dotyczą obszarów objętych zwierzchnictwem terytorialnym danego państwa

• ale są przestrzenie gdzie nie sięga zwierzchnictwo żadnego państwa : morza otwarte, Anterktyka, przestrzeń kosmiczna i ciała niebieskie

generalnie zwierzchnictwo terytorialne dominuje nad personalnym, w tym przypadku tak nie jest.

Terytorium stanowią pokłady statków, samolotów, stacji kosmicznych - a bandera będzie wskaźnikiem państwa zobowiązanego

• kryterium efektywnej kontroli - pozwala ustalenie podmiotu zobowiązanego

np. funkcjonariusze państwa A przejmują w swoje ręce przstępce od funkcjonariuszy państwa B - z chwilą gdy ten człowiek znajdzie się pod efektywną kontrolą f. państwa A to ono będzie podmiotem zobowiązanym.

sprawa Lizidu przeciwko Turcji - Trybunał orzekł że Turcja była podmiotem zobowiązanym pomimo tego że wszystko działo się poza obszarem jej jurysdykcji i terytorium

w konflikcie zbrojnym - okupacja terytorium nieprzyjaciela - mocarstwo okupacyjne będzie podmiotem zobowiązanym

• generalnie zawsze i wszędzie tam gdzie kiedy i gdzie dochodzi do sprawowania przez państwo efektywnej kontroli podmiotem zobowiązanym będzie właśnie to państwo, choćby dotyczyło to obszaru nie będącego integralną częścią jego terytorium

• zakres czasowy : co do zasady zobowiązania państwa funkcjonują poczynając od daty związania się danumi zobowiązaniami

• kontroli podlegają jedynie czyny i zaniechania państwa godzące w korzystanie z praw człowieka mające miejsce poczynając od takiej daty

• retroakcja - może wchodzić w grę w kontekście naruszeń o skutkach trwałych bądź o charakterze ciągłym albo w postaci uwzględniania kontekstu t, oceny zdarzeń w świetle stany sprawy na dzień związania się danego państwa zobowiązaniami strasburskimi

np. w kontekście tego ze na dzień podpisania zobowiązani ktoś był już od dłuższego czasu tymczasowo aresztowany

• obszar pozytywnych zobowiązań - to strefa pr. gospodarczych, socjalnych i kulturalnych (tzw. pr. socjalne)

• obowiązek podejmowania konkretnych działań, zabezpieczenia możliwości

• postrzegany jako kosztowny

• uwarunkowany realnymi możliwościami i zasobami państwa

• deklaracje intencji, normy programowe - nie stanowią jako takich uprawnień

• wymóg należytej staranności, zobowiązanie rezultatu (celu)państwo ma się starać o urzeczywistnienie tych praw stopniowo, w miarę swoich możliwości (przy maksymalnym wykorzystaniu swoich zasobów) i z wykorzystaniem m-wej współpracy

• nie ma dla tych praw zabezpieczenia roszczeniowo-proceduralnego (skargowego czy sądowego) - nie można wystąpić ze skargą np. o bezrobocie w Polsce :)

• ale ewolucja w kierunku zapewnienia gwarancji tych prawa w porządku krajowym (łącznie z drogą sądową)

• prawa drugiej generacji pozostają prawami słabszymi

• funkcja zas. ogólnej jedności i współzależności wszystkich praw człowieka

• integralność praw wszystkich generacji

• u człowieka „Być” i „Mieć” wzajemnie się warunkujące i uzupełniające

• np. prawo z istoty gospodarcze, prawo niezakłóconego korzystania ze swojej własności umieszczone jest w prawach I generacji - I tak ma być :) !! Bo człowiek wyzuty ze wszystkiego, może utracić poczucie swojej godności i dać się uprzedmiotowić.

• np. wprowadzenie do I generacji w systemie europejskim pr. do nauki - nauka pozwala na rozwój osobowości i szanse realizacji swojej podmiotowości

• może się okazać że korzystanie w elementarnym zakresie z praw socjalnych będzie rodzić implikacje w sferze skutecznie chronionych praw I generacji: np. narażenie człowieka na bezpośrednie ryzyko śmierci poprzez nie zapewnienie mu podstawowych środków życiowych może się znaleźć się pod „parasolem ochronnym” prawa do życia

4) Rozwój autonomicznej gwarancji równości i niedyskryminacji w korzystaniu z m-wo chronionych PC

• rozwój autonomicznej gwarancji w postaci pr. każdego człowieka do równości wobec prawa i równej ochrony prawnej

• traktowanie tego nie jako ogólnej zasady ale jako autonomiczny składnik katalogu PC

• w systemie EKPC Protokół XII w sprawie niedyskryminacji z 2000

5) EKS

• dwudzielna : zawiera te same 19 prawa zarówno w I i w II części Karty

• I cz. formułuje je w 19 ogólnikowych punktach; II cz. w postaci 19 artykułów obejmujących 72 numerowane paragrafy/ustępy

• jedna i druga rodzi zobowiązania państw znacznie się od siebie różniące

• ratyfikacja Karty (bez względu na jej detaliczny kształt cz. II) oznacza zobowiązanie uznania się tego państwa do realizacji wszystkich 19 praw w rozumieniu cz.I - a wiąc jako „deklaracji celów”

• poza tym państwo ma obowiązek związania się przynajmniej 5 spośród 7 fundamentalnych praw (art. 1,5,6,12,13,16,19) składających się na twardy rdzeńkarty

• co do całości praw chronionych państwo ma opcję między metodą artykułową a pargrafową

• musi przyjąć co najmniej 10 artykułów (5 fundamentalnych + 5 innych)

• albo co najmniej 45 numerowanych paragrafów

• według profesora niewłaściwe jest kawałkowanie praw fundamentalnych, muszą one zostać przyjęte w całości: bp Polska przyjęła prawo do pomocy socjalnej i medycznej (art13) ale wykluczyła ust.1 gdzie zawiera się cała istota ochrony tego prawa

• podstawowym organem kontrolnym w systemie EKS jest Europejski Komitet Praw Socjalnych

• bada sprawozdania państw

• wytyka państwom ich niedociągnięcia i wydaje wnioski w tych sprawach

• wykazuje dbałość by w systemie implementacji praw uwzględniać gwarancje dochodzenia roszczeń w dziedzinie praw socjalnych

• w systemie EKS nie jest wykluczone sformułowanie zaleceń przez Komitet ministrów Rady Europy pod adresem konkretnej strony-państwa (nie są wykluczone, pozostające do dyspozycji Komitetu sankcje organizacyjne)

6. ROSZCZENIE Z TYTUŁU NARUSZENIA PRAW CZŁOWIEKA

1) W razie potrzeby w obronie należnych praw jednostce służy roszczenie prawne.

• prawo do skutecznych środków prawnych

• w związku ze skargą międzynarodową wymóg wyczerpania tych (skutecznych) środków krajowych

• gwarancje krajowe i międzynarodowe dochodzenia roszczeń

2) krajowe gwarancje

• lex generalis - gwarancja o charakterze ogólnym

• art. 13 EKPC (prawo do skutecznego krajowego środka prawnego)

• gwarancja przedłożenia „spornego roszczenia” do „kompetentnej władzy/organu”

• organ mający kompetencję rozstrzygnięcia sprawy co do faktów i co do prawa

• organ mający kompetencję przyznania słusznego odszkodowania

• mogą być to także org. pozasądowe

• wszystkie te org. muszą zabezpieczać: niezawisłość/bezstronność/ kontradyktoryjność i równość broni

• lex specjalis - gwarancje o charakterze szczególnym

• art. 6 (prawo do słusznego procesu)

• habeas corpus z art.5 ust 4 EKPC (prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego) pr. każdej os. pozbawionej wolności do sądowej kontroli legalności jej detencji

• lex specialis derogat legi generali - gwarancja specjalna jest mocniejsza, konsumuje w sobie gwarancję ogólną

• problem spełnienia tych gwarancji na tle przewlekłości postępowania

• precedensowy wyrok ETPC w sprawie Kudła przeciwko Polsce

• Trybunał zrezygnował z reguły lex specialis i uznał obowiązek państwa, co do zapewnienia w sys. ochrony krajowej specjalnego skutecznego środka pr. na wypadek przewlekłości postępowania.

3) gwarancje międzynarodowe

• w systemie MPPOiP oraz w EKPC unormowanie instytucji skargi międzynarodowej:

• międzypaństwowej

• art 41-44 Paktu / art. 33 EKPC

• nie wymaga by państwo skarżące było ofiarą naruszenia praw człowieka - dopuszcza actio popularis

• indywidualnej

• wymóg bycia ofiarą naruszenia należnych danej osobie praw i to ofiarą rzeczywistą i bezpośrednią

• z uwzględnieniem „ofiary potencjalnej” i „ofiary pośredniej”

• m-we dochodzenie roszczeń ukształtowane jest zgodnie z zas. pomocniczości

• ma charakter uzupełniający w stosunku do krajowej ochrony - kontrola m-wa nie zastępuje gwarancji krajowych

1

---